1. Iji vọ yen Jesu vwọ kẹ idibo rọyen? (Ni uhoho rọhẹ opharo ọbe na.)

JESU vwẹ iji ọvo vwọ kẹ idibo rọyen ason rọ koba tavwen o ki ghwu. Ọ da ta: “Kirobo re me guọnọ ovwan na . . . ovwan je guọnọ ohwohwo rhe.” Ọ da vwọba: “Vwẹ oma rẹ ọnana kọye ihwo ejobi vwọ riẹn nẹ ovwan ghine idibo mẹ, ọ da dianẹ ovwan guọnọ ohwohwo.”—Jọn 13:34, 35.

2. Diesorọ ọ vwọ dia obo re ghanre e vwo dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo?

² Jesu tare nẹ e che vughe idibo rọyen siẹrẹ ayen de dje oka rẹ ẹguọnọ rẹ ọyen dje vwọ kẹ ayen na phia. Kirobo rẹ eta yena dia uyota vwẹ ẹgbukpe ujorin ẹsosuọ, ọtiọyen ọ je hepha nonẹna. Ọtiọyena, ofori nẹ avwanre dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo o toro obo re phiare-e.

3. Die yen e che yono vwẹ uyono nana?

³ Jẹgba nẹrhẹ ọ bẹn re vwo dje ẹguọnọ okokodo kẹ ohwohwo. Dedena, ofori nẹ a davwẹngba vwọ vwẹrokere Jesu. Uyono nana cha chọn avwanre uko vwọ dia ihwo rẹ ufuoma, ihwo re ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo-o, ri ji dede erhorha. Wo vwo yono yanran na, nọ oma wẹn: ‘Die yen mi se yono miẹ iniọvo ri dje ẹguọnọ kẹ ohwohwo dede nẹ ayen hirharoku ebẹnbẹn?’

4. Vwo nene obo rehẹ Matiu 5:23, 24, diesorọ ra vwọ rhuẹrẹ ẹghwọ rọhẹ uvwre rẹ avwanre vẹ iniọvo rẹ avwanre phiyọ?

⁴ Jesu yono avwanre obo rọ ghanre te rẹ avwanre vẹ oniọvo ro gbe avwanre ku vwọ rhuẹrẹ kugbe. (Se Matiu 5:23, 24.) Ọ kanrunumuo nẹ avwanre da guọnọ ru obo re vwerhen Jihova oma, ofori nẹ avwanre vẹ ihwo efa vwo omamọ oyerinkugbe. Oma vwerhen Jihova siẹrẹ avwanre  da rhuẹrẹ ẹghwọ rọhẹ uvwre rẹ avwanre vẹ iniọvo rẹ avwanre phiyọ. Avwanre de phi eta phiyọ evun ji jẹghrẹn, Jihova che rhiabọreyọ ẹga rẹ avwanre-e.—1 Jọn 4:20.

5. Die yen nẹrhẹ ọ bẹn vwọ kẹ oniọvo ọvo rọ vwọ rhuẹrẹ ẹghwọ phiyọ?

⁵ Ọkiọvo, ọ bẹn ra vwọ rhuẹrẹ ẹghwọ phiyọ. Diesorọ? Roro kpahen obo re phia kẹ Mark. * Ophu muro mamọ ọke rẹ oniọvo ọvo vwọ ta eta ebrabra kpahọn vwọ kẹ iniọvo efa vwẹ ukoko na. Die kọyen Mark ruru? Ọ da ta: “Ophu mu vwe mamọ, me da van ku oniọvo na.” Ọkievo vwọ wan nu, Mark da viẹ diekpọvwẹ kpahen obo ro ruru na, o de yovwunu kẹ oniọvo na je davwẹngba vwọ rhuẹrẹ ẹghwọ na phiyọ. Jẹ, oniọvo na rhọnvwere-e. Ẹsosuọ, Mark de roro, ‘Diesorọ me vwọ ghwọrọ ọke mẹ jẹ ọ guọnọre nẹ avwanre rhuẹrẹ kugbe-e?’ Ẹkẹvuọvo, oniruo okinriariẹ ro kiẹn ukoko ri Mark da vwẹ uchebro kẹ nẹ e jẹ oma rhọ-ọ. Kẹ, die yen Mark ruru?

6. Ẹgbaẹdavwọn vọ yen Mark ruru vwọ rhuẹrẹ ẹghwọ phiyọ? (b) Mavọ yen Mark vwo ru nene uchebro rọhẹ Kọlose 3:13, 14?

⁶ Mark vwọ fuẹrẹn oma rọyen nu, o de rhi noso nẹ ọyen kparoma. Kọ rhe mrẹvughe nẹ ofori ọyen vwo wene uruemu rọyen. (Kọl. 3:8, 9, 12) Ọ da rhoma bru oniọvo na ra, je vwomakpotọ yovwunu kẹ. Mark de ji si ọbe rẹ orẹ vwo rhe oniọvo na, je vuẹ nẹ ayen rhoma dia igbeyan. Mark tobọ reyọ okẹ evo ro rori nẹ o che jẹ oniọvo na vwọ ruẹse kẹ. Ọ da ohwo mamọ nẹ oniọvo na je rhọnvwephiyọ arhuẹrẹ na-a. Dedena, Mark ji ru nene iji ri Jesu ro vwo vwo ẹguọnọ rẹ oniọvo rọyen ji vwo ghovwo. (Se Kọlose 3:13, 14.) Siẹrẹ e de vwo ẹguọnọ rẹ ihwo kirobo rẹ Jesu ruru, ọ cha nẹrhẹ e vwo ghovwo ayen je nẹrhovwo rere a vẹ ayen se vwo yerin vwọrẹ ufuoma.—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (a) Die yen Jesu vuẹ avwanre nẹ e ru? (b) Ẹdia ọgangan vọ yen oniọvo aye ọvo hirharoku?

 ⁷ Jesu vuẹ avwanre nẹ e ru kẹ ihwo efa kirobo rẹ avwanre guọnọre nẹ e ru kẹ avwanre. Ọ je tanẹ ọ dia ihwo ri dje ẹguọnọ kẹ avwanre ọvo yen avwanre che dje ẹguọnọ kẹ-ẹ. (Luk 6:31-33) Dede nẹ a fobọ mrẹ-ẹ, jẹ ọ da rha dianẹ ohwo ọvo vwevunrẹ ukoko na kẹnoma kẹ wẹ vwo? Ọnana yen oborẹ Lara rhiẹromrẹ. Ọ da ta: “Oniọvo aye ọvo kẹnoma kẹ vwẹ, jẹ me riẹn oboresorọ-ọ. Ọnana nẹrhẹ ofu dje vwe mamọ, oma rẹ uyono ẹra gbe vwerhen ovwẹ-ẹ.” Ẹsosuọ, Lara de roro: ‘Mi ruro emu vuọvo-o. Ihwo efa vwevunrẹ ukoko na je riẹn nẹ oniọvo aye nana ohwo ọrhan.’

8. Mavọ yen Lara sa vwọ rhuẹrẹ ẹdia na phiyọ, kẹ die yen avwanre yono nẹ ikuegbe rọyen rhe?

⁸ Lara jowọ rọ vwọ rhuẹrẹ ẹdia na phiyọ. Ọ nẹrhovwo rhe Jihova ji brorhiẹn ro vwo bru oniọvo na ra. Ayen ta ota kpahen ebẹnbẹn na, rhuẹrẹ kugbe, je gbanẹ ohwohwo. Ọ da ka họhọ nẹ erọnvwọn eje shephiyọ. Lara da ta: “Jẹ ọkievo vwọ wan nu, oniọvo na da rhoma dje uruemu ọvuọvo na phia.” Ẹwẹn mẹ da hra totọ. Lara ke roro nẹ oma cha vwerhọn ọyen siẹrẹ oniọvo na de se wene uruemu rọyen. Ukuko na Lara da rhe mrẹvughe nẹ obo ro se ru yen o vwo vwo ẹguọnọ rẹ oniọvo na ji “vwo ghovwo.” (Ẹfe. 4:32–5:2) Lara da karophiyọ nẹ “emu fobọ” da ohwo ro vwo uvi rẹ ẹguọnọ-ọ, ẹguọnọ ji “chiri emu ejobi, ọ se emu ejobi gbuyota, o phiẹrohọ emu ejobi, o chirẹ emu ejobi.” (1 Kọr. 13:5, 7) Ẹwẹn ri Lara de rhi totọ. Ọke vwọ yanran na, oniọvo na de rhi vwo ẹguọnọ rọyen mamọ. Wo de nene iniọvo wẹn yerẹn kuẹgbe vwọrẹ ufuoma ji vwo ẹguọnọ rayen, “Ọghẹnẹ rẹ ẹguọnọ kugbe ufuoma ko nene ovwan dia.”—2 Kọr. 13:11.

9. Vwo nene obo rọhẹ Iruo Rẹ Iyinkọn Na 10:34, 35, diesorọ a vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo?

⁹ Jihova ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo-o. (Se Iruo Rẹ Iyinkọn Na 10:34, 35.)  Avwanre djephia nẹ avwanre emọ rọyen, siẹrẹ avwanre rha ghwomaphiyọ ẹbẹrẹ ọvo-o. Avwanre ruẹ nene iji rọ tare nẹ e vwo ẹguọnọ rẹ irivẹ avwanre kerẹ oma avwanre, je sẹro rẹ ufuoma rọhẹ uvwre rẹ avwanre vẹ iniọvo na.—Rom 12:9, 10; Jems 2:8, 9.

10-11. Mavọ yen oniọvo aye ọvo vwo phi iroro ọchọchọ rọyen kparobọ?

¹⁰ Ọ bẹn vwọ kẹ ihwo evo rẹ ayen vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo. Roro kpahen obo re phia vwọ kẹ oniọvo aye ọvo re se Ruth. Oborẹ ohwo ọvo ro nẹ ẹkuotọ ọfa rhe ruro ọke rọ vwọ hẹ eghene darọ mamọ. Kẹ die yen o ruru? Ruth da ta: “Kemu kemu ro shekpahen ẹkuotọ yena tu vwe oma. Ki mi roro nẹ ọtiọyen yen kohwo kohwo ro nẹ ẹkuotọ yena rhe ruẹ, tobọ ji te iniọvo na dede.” Mavọ yen Ruth se vwo phi iroro ọchọchọ rọyen na kparobọ?

¹¹ Ruth da rhe mrẹvughe nẹ ofori rọ vwọ sen iroro ọchọchọ yena. O de se ikuegbe vẹ iyẹnrẹn ro shekpahen ẹkuotọ yena vwẹ Yearbook rẹ avwanre. Ọ da ta: “Me da davwẹngba vwo wene iroro mẹ kpahen ihwo rẹ ẹkuotọ yena. Mi de rhi noso nẹ iniọvo na vwo ururu ọgangan kpahen ẹga ri Jihova. Me da je rhe mrẹvughe nẹ ayen jẹ ẹbẹre ọvo rẹ iniọvo rehẹ akpọeje.” Ememerha na, Ruth da rhe mrẹvughe nẹ ofori ro vwo dje ẹguọnọ kẹ ohwo yena ro ruro obo re darọ na. Ọ da ta: “Kọke kọke me da mrẹ iniọvo re nẹ ẹkuotọ yena rhe, ke me davwẹngba mẹ eje me vwọ vwẹ ugbeyan vwo mu ayen. Mi nene ayen ta ota kuẹgbe je nabọ riẹn oka rẹ ohwo rẹ ayen hepha.” Kẹ, die yen nẹ obuko rọyen rhe? Ruth da ta: “Ọke vwọ yanran na, iroro ọchọchọ na de rhi nẹ ẹwẹn mẹ.”

12. Ebẹnbẹn vọ yen oniọvo re se Sarah vwori?

¹² Ihwo evo se vwo uruemu ra vwọ ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo ẹkẹvuọvo ayen cha riẹ-ẹn. Sarah ke roro nẹ ọyen vwo uruemu nana-a, kidie ọ vwẹ ihwo guẹdjọ fikirẹ asan rẹ ayen nurhe, igho rẹ ayen vwori yẹrẹ uphẹn ro te ayen obọ vwẹ ukoko na-a. Ẹkẹvuọvo, ọ da ta: “Me da rhe mrẹvughe nẹ me ghene ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo.” Vwẹ idjerhe vọ? Orua ri yono ẹbe sheri yen Sarah nurhe ọtiọyena, kọ je guọnọ vwomaba ihwo tiọyena. O vwo ọkiọvo rọ vwọ vuẹ ugbeyan rọyen ọvo nẹ, “Iniọvo ri kpo isikuru sheri yen mi vwo muẹ igbeyan. Me kẹnoma kẹ i ri kpo isikuru sheri-i.” Ọtiọyena, ofori nẹ Sarah ru ewene. Mavọ yen o che ruo wan?

13. Die yen e se yono vwo nẹ oborẹ Sarah wene uruemu rọyen wan?

¹³ Oniruo okinriariẹ da chọn uko vwọ fuẹrẹn uruemu rọyen. Sarah da ta: “Oniruo okinriariẹ na de ke jiri uvwe kẹ iruo esiri mẹ, enọ ri mi kpahanphiyọ kugbe erianriẹn ri Baibol ri mi vwori. Ọ da vuẹ vwẹ nẹ, erianriẹn rẹ avwanre vwo kodophiyọ na, ofori nẹ avwanre vwo uruemu rẹ omaevwokpotọ, dẹndẹn vẹ arodọnvwẹ.” Sarah vwẹ uchebro na vwo ruiruo, ọ da ta: “Me da rhe mrẹvughe nẹ, obo re ma ghanre yen, avwanre vwo dje ẹguọnọ vẹ uruemu esiri phia.” Ọtiọyena, kọ vwẹro abavo vwo ni iniọvo na eje. Sarah da ta: “Ke me davwẹngba vwọ riẹn iruemu iyoyovwin ri rhe ayen rọ nẹrhẹ ayen ghanre kẹ Jihova.” Kẹ avwanre vwo? Avwanre guọnọ ni oma rẹ avwanre nẹ avwanre yovwin nọ ihwo efa fikirẹ ẹbe eyono rẹ avwanre-e! Avwanre de vwo ẹguọnọ okokodo kpahen “imoni” rẹ akpọeje, ka sa kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo.—1 Pita 2:17.

14. Vwo nene obo rehẹ Hibru 13:16, Mavọ yen oma ru Jihova siẹrẹ avwanre de dede erhorha?

¹⁴ Jihova ni uruemu re vwo dede erhorha ghanghanre. (Se Hibru 13:16.) Ọ reyerọ kerẹ ẹbẹre ọvo rẹ ẹga rẹ avwanre, marho siẹrẹ avwanre da vwẹ ukẹcha kẹ ihwo ri vwo ọchuko-o. (Jems 1:27; 2:14-17) Eriyina, Baibol na da vuẹ avwanre nẹ e “yono obo re ru ẹse” yẹrẹ dede erhorha. (Rom 12:13) Siẹrẹ e de dede erhorha, ke se dje kẹ ihwo nẹ avwanre vwo ẹguọnọ vẹ ọdavwẹ rayen, nẹ avwanre je guọnọ dia ugbeyan rayen. Oma vwerhen Jihova siẹrẹ avwanre de durhie ihwo nẹ ayen rhi nene avwanre re ememu, da udi yẹrẹ nene avwanre ghwọrọ ọke kugbe. (1 Pita 4:8-10) Ẹkẹvuọvo, o vwo erọnvwọn evo re sa nẹrhẹ ọ bẹn re vwo dede erhorha.

15-16. (a) Diesorọ ihwo evo vwọ mrẹ bẹnbẹn rẹ ayen vwo dede erhorha? (b) Mavọ yen Edit se vwo phi ebẹnbẹn yena kparobọ?

¹⁵ Ọkiọvo ẹdia rẹ akpeyeren rẹ avwanre sa nẹrhẹ ọ bẹn re vwo dede erhorha. Roro kpahen udje rẹ Edit rọ dia ayeuku. Tavwen ọ ke rhe dia Oseri ri Jihova, ọ fobọ vwomaba ihwo-o. O rorori nẹ ọyen fo ohwo ro se dede erhorha-a.

¹⁶ Edit de rhi wene iroro rọyen ọke rọ rhe vwọ dia Oseri ri Jihova nu. Ọ da jowọ ro vwo dede erhorha. Ọ da ta: “Ọke ra vwọ bọn Ọguan Ruvie rẹ avwanre, ọkpako ọvo da vuẹ vwẹ kpahen aye gbe ọshare ọvo re cha rhe vwẹ ukẹcha phia vwẹ iruo rẹ ebanbọn na, ọtiọyena ọ da nọ vwẹ sẹ ayen sa dia uwevwin mẹ udughwrẹn ivẹ. Me da karophiyọ oborẹ Jihova bruphiyọ kẹ ayeuku ri Zerafat.” (1 Ivie 17:12-16) Edit da rhọnvwe nẹ ayen sa dia uwevwin rọyen. Ọ mrẹ ebruphiyọ? Ọ da ta: “Udughwrẹn ivẹ de hirhe phiyọ emeranvwe ivẹ. Vwẹ uvwre rẹ ọke yena, avwanre da rhe dia uvi rẹ igbeyan.” Edit de ji rhi vwo igbeyan buebun vwevunrẹ ukoko na. Asaọkiephana, Edit ga kerẹ ọkobaro, o ji durhie ihwo ri nenire wian vwẹ aghwoghwo  na kpo uwevwin rọyen. Ọ da ta: “Ẹse eruo kẹ vwẹ omavwerhovwẹn! Vwọrẹ uyota, ọnana ghwa ebruphiyọ buebun bru vwe rhe.”—Hib. 13:1, 2.

17. Die yen Luke vẹ aye rọyen rhe mrẹvughe?

¹⁷ Ọ sa dianẹ avwanre vwo uruemu re vwo dede erhorha jovwo re, jẹ e se ruo yovwinphiyọ? Kerẹ udje, Luke vẹ aye rọyen vwo uruemu re vwo dede erhorha. Ayen vwo uruemu rẹ ayen vwo durhie esẹ vẹ ini rayen, ihwo rẹ orua, igbeyan re ma kẹrẹ ayen vẹ oniruo okinriariẹ vẹ aye rọyen. Ẹkẹvuọvo, Luke tare nẹ, “Avwanre rhe mrẹvughe nẹ ihwo re kẹrẹ avwanre ọvo yen avwanre durhie.” Mavọ yen Luke vẹ aye rọyen vwo ru yovwinphiyọ vwẹ ẹdia nana?

18. Mavọ yen Luke vẹ aye rọyen vwo ru yovwinphiyọ vwẹ uruemu re vwo dede erhorha?

¹⁸ Luke vẹ aye rọyen de rhi wene iroro rayen ọke rẹ ayen vwo roro kpahen eta ri Jesu nana: “Wọ da guọnọ igbeyan wẹ ọvo ki didi erere ri te we?” (Mat. 5:45-47) Ayen da rhe mrẹvughe nẹ ofori ayen vwọ vwẹrokere Jihova, ro ruẹse kẹ ihwo eje. Ọtiọyena, ayen de brorhiẹn rẹ ayen vwo durhie iniọvo rẹ ayen ji durhie jovwo-o. Luke da ta: “Enẹna, avwanre eje riavwerhen rẹ ọke rẹ avwanre ghwọrọ kuẹgbe. Ọnana kọ rhe nẹrhẹ avwanre sikẹrẹ ohwohwo vẹ Jihova phiyọ.”

19. Mavọ yen e se vwo djephia nẹ avwanre idibo ri Jesu, kẹ die yen orhiẹn ebro wẹn?

¹⁹ E yono oborẹ ẹguọnọ okokodo re vwo kpahen iniọvo avwanre se vwo mu avwanre vwọ dia ihwo rẹ ufuoma, ihwo re ghwomaphiyọ ẹbẹre ọvo-o, je dia ihwo ri dede erhorha. Ofori nẹ avwanre si iroro echọchọ re vwo kpahen iniọvo re avwanre nẹ ẹwẹn, ji vwo ẹguọnọ okokodo kpahen ayen. Oma cha vwerhen avwanre siẹrẹ e de ru ọtiọyen, ke ji che djephia nẹ avwanre idibo ri Jesu.—Jọn 13:17, 35.