Ikpe evo vwọ wan, rẹ orua avwanre vwọ kua kpo orere ri Roodepoort vwẹ South Africa nu, ọsẹ mẹ de ghwu. Vwẹ 1947, me vwọ hẹ ẹgbukpe 16, ke me wian ọkieje vwọ kẹ igọmẹti vwẹ akon rẹ iruo ra da vwẹ ifonu vwo se use, rere mi se vwo bicha orua mẹ. Vwẹ ẹdẹ ọvo me vwọ hẹ uwevwin, ọshare ọvo rọ kpakore da yanrhe anurhoro rẹ avwanre, o de durhie phiyo ọbe rẹ Uwevwin Orhẹrẹ na vwọ kẹ avwanre. Kidie nẹ avwanre guọnọre nẹ oma vwerhọn, avwanre de rhiabọreyọ.

 Ẹkẹvuovo, okriri-i avwanre de rhi vwo omavwerhovwẹn rẹ avwanre vwo yono obo ri Baibol na tare. Ishọshi ri Dutch Reformed yen oni mẹ ra ọke rọ vwọ hẹ omotete. Ọ da rhe mrẹ ofẹnẹ rọhẹ obo ri Baibol na yonori vẹ obo re yono vwẹ ishọshi. Avwanre de rhiabọreyọ uyono ri Baibol je ton uyono ẹra phiyọ. Mẹvwẹ yen ohwo rẹsosuọ ro ke bromaphiyame vwẹ orua rẹ avwanre vwẹ 1949. Mi ji ruiruo ra da hwosa kẹ vwẹ na ikpe evo, ẹkẹvuọvo me guọnọ ru bunphiyọ vwẹ ẹga ri Jihova.

 Vwẹ 1954, me da ton iruo rẹ ọkobaro ọkieje phiyọ, je nọ mie oghọn ukoko rọhẹ South Africa sẹ o vwo asan ra da ma guọnọ ukẹcha mẹ. Oghọn ukoko da vuẹ vwẹ nẹ mi kpo Pretoria, ayen de ji ru ọrhuẹrephiyotọ rẹ oniọvo aye ọfa rọ dia ọkobaro vwọ vwomaba vwẹ vwẹ oboyin. Asan avwanre dia na fuoma, me je karophiyọ emu rayen ọvo re se koeksisters rọ dia idonọtu ra kakere, ra vwẹ isirup vwo ghworo ra shẹ kẹrẹ avwanre.

 Oniọvo re me vẹ ọyen gba ga kerẹ ọkobaro na vwọ rọvwọn nu, Oniovo George Phillips rọ dia odibo rẹ oghọn ukoko, da nọ sẹ me guọnọ ga kerẹ ọkobaro oghẹresan. Mi de rhiabọreyọ edurhie na vẹ omavwerhovwẹn.

 Orere ri Harrismith yen me da ton owian mẹ phiyọ kerẹ ọkobaro oghẹresan vwẹ 1955. Ọ bẹn kẹ vwẹ vẹ oniọvo re me vẹ ọyen gba ga kerẹ ọkobaro na, rẹ avwanre vwọ mrẹ asan ro fuoma dia. Kerẹ udje, ọke rẹ ishọshi rọhẹ ekogho avwanre dia na vwo vughe oka rẹ ihwo rẹ avwanre hepha, ayen da vue aye ro vwo egodo na nẹ ọ djẹ avwanre.

 Ọke vwọ yanran, e de ji vwe kpo Parkhurst vwẹ Johannesburg. A da vwẹ iniọvo eya ivẹ re dia imishọnare ba vwẹ. Ọke evo vwọ wan nu, ọvo da rọvwọn, e de rhe ji ọ ro chekọ kpo asan ọfa. Oniọvo aye ọvo re se Eileen Porter de phi vwe phiyọ uwevwin, dede nẹ uwevwin rayen rhoro-o. Amakọkọ ọvo vwẹ obevun rẹ uwevwin na ra vwẹ ikọtini vwọ hẹrhiẹ nẹ asan rẹ ayen hepha yen mi sherhẹn. Eileen ọyen ohwo ro ruẹse ro ji phiudu phiyọ ovwẹ awọ, ọ da nẹrhẹ ẹwẹn mẹ nabọ totọ. Oruru ro vwo kpahen uyota na te vwe ẹwẹn mamọ, dede nẹ o vwo ewian buebun rọ wian vwọ vwẹrote orua rọyen.

 Okriri-i, e de ji vwe kpo Aliwal North, orere rọhẹ ubrotọ rẹ Eastern Cape, rere me vẹ oniọvo aye ọvo re se Merlene (Merle) Laurens vwọ wian kugbe. Avwanre ihwo ivẹ na rehẹ omarẹ ẹgbukpe 20 gbẹ ọke yena, nabọ mrẹ ọbọngan vwọ nẹ udje rẹ oniọvo aye ọvo rọ kpakore re se Dorothy, avwanre se Auntie Dot vwọ ghrẹnghrẹn. Ọke rọ vwọ hẹ eghene, emuọvo ro muoshọ phia kẹ, eranko rhovwerọ, jẹ ọyena nẹrhẹ oruru rọyen shekpotọ-ọ.

 Vwẹ 1956, Merle de kpo isikuru ri Giliẹd rẹ iklasi 28. Dede nẹ me guọnọ vwomaba ra, jẹ ọ sa phia kirobo rẹ me guọnọre-e! Ẹkẹvuọvo, Auntie Dot nabọ vwẹrote vwe, avwanre da rhe dia igbeyan re kpẹkpẹre mamọ dede nẹ ọ vwẹ ikpe 50 vwo vie vwe.

 Vwẹ ẹwẹn roro oborẹ oma vwerhen ovwẹ te vwẹ ọke re vwo durhie uvwe kerẹ Merle vwo kpo isikuru rẹ Giliẹd! Tavwen me ke yanran, Mi nene oniọvo Kathy Cooke ro wontọ nẹ isikuru ri Giliẹd re wian kugbe omarẹ emeranvwe ẹrenren vwẹ orere ọvo re se Nigel. Kathy de muegbe rẹ ẹwẹn mẹ hẹrhẹ obo ri mi che rhiẹromrẹ vwẹ isikuru na. Vwẹ January 1958 mi de kpo New York.

 Vwẹ Giliẹd, mẹ vẹ oniọvo aye Tia Aluni, rọ dia ohwo rẹ Samoa, kugbe Ivy Kawhe, rọ dia ohwo rẹ Maori yen gba dia uvun ọvo kugbe. Me vwọ hẹ South Africa, igọmẹti rẹ ọke yena phi ofẹnẹ phiyọ iyibo vẹ ihwo rẹ ohọroma rayen fẹnẹre, ọtiọyena, ọyen emu kpokpọ kẹ vwẹ, me vẹ iniọvo eya nana vwọ dia kugbe, okriri mi ki vwo ẹguọnọ raye-en. Oma da je vwerhen ovwẹ me vwọ dia iklasi rẹ ihwo ri nẹ ẹkuotọ sansan rhe hepha.

 Oniọvo Maxwell Friend ọyen ọvo usun rẹ iyono rẹ avwanre vwẹ isikuru rẹ Giliẹd na. Uyono rọyen pha gangan ọkievo. Urhukpẹ erha yehẹ evunrẹ iklasi rọyen na, e de si eka kerẹ “Pitch,” “Pace,” kugbe “Power” phiyọ ayen. Ọke rẹ ọmọ rẹ isikuru na ọvo da vwẹ ota yẹrẹ udje phia, Oniovo Friend me vwẹ ọvo isun rẹ urhukpẹ na vwo mu o de no nẹ o vwo ẹdia evo rẹ ota na de shekpotọ. Kidie nẹ oma vo ovwẹ, ọkieje kọyen ọ vwọ vwẹ urhukpẹ na vwo muẹ o de te ọke mẹ, ọnana nẹrhẹ me viẹ ọkievo! Dedena, oma rẹ Oniọvo Friend je vwerhen ovwẹ. Ọkievo o gbe ikọfi rhe vwe mi de ruẹ owian rẹ orufon ra ghanre te vwe.

 Ọke vwọ yanran na, ke me vwẹ ẹwẹn roro asan re che ji vwe ra. Oniọvo Merle rẹ mẹ vẹ ọyen gba ga kerẹ ọkobaro jovwo wontọ nẹ Giliẹd re, Peru yen e jiro ra da ra ga. Ọ da vuẹ vwẹ ne me nọ Oniọvo Nathan Knorr ro dia ohwo rọ kobaro rẹ iruo na vwẹ ọke yena, sẹ me sa reyọ ẹdia rẹ oniọvo aye rọ vẹ ọyen gba ga kerẹ imishọnare, ro muegbe rẹ orọnvwe. Kidie nẹ Oniovo Knorr cha asan re de ruẹ isikuru rẹ Giliẹd na ọke sansan, ọ da nẹrhẹ ọ phẹre e se vwo nene ta ota. Ọke mi vwo wontọ nu, e de ji vwe kpo Peru!

 Oma vwerhen ovwẹ mamọ me vwọ rhoma kuomakugbe Merle vwẹ Lima, Peru! Mi ghwe vwo te Peru mi de rhi vwo ihwo re me vwe Baibol yono re yanphiaro, dede nẹ mi ji yono Spanish. Ọke vwọ yanran na, e de ji vwe vẹ Merle kpo Ayacucho rọ dia asan rọhẹ enu rẹ igbenu. Ọ dia iruo rọ lọhọre kakaka-a. Mi yono Spanish emerha re, jẹ buebun rẹ ihwo re dia etiyen na, epherẹ ri Quechua ọvo yen ayen jẹ, ọ reyọ ọke igbenu na ke riẹnriẹn avwanre oma, ẹkẹvuọvo, odju ghwa herọ kirobo rọ hepha vwẹ otọ-ọ.

 Ki mi roro nẹ mi ji ru emuọvo vwẹ Ayacucho-o, mi ji roro sẹ ihwo buebun che rhiabọreyọ uyota na vwẹ ẹkuotọ yena. Ẹkẹvuọvo, nonẹna ighwoghwota re vrẹ 700 yehẹ Ayacucho, ayen ji vwo asan re de ruiruo rẹ efanfan vwẹ ejajẹ ri Quechua (Ayacucho).

 Ọke vwọ yanran na, Merle da rọvwọn Ramón Castillo rọ dia oniruo okinriariẹ vwẹ 1964, Ramón kpo isikuru ọvo re ruru emeranvwe 10 vwẹ Giliẹd. Eghene ọshare ọvo re se Fu-lone Liang rẹ me vẹ ọyen gba dia iklasi ọvo vwẹ isikuru rẹ Giliẹd jovwo jehẹ iklasi na, ọ ga vwẹ Hong Kong jovwo, ẹkẹvuọvo a da rhoma durhie rhivwin rhe Giliẹd vwọ kẹ iyono efa ri churobọ si owian rẹ oghọn ukoko. a Fu-lone da nọ Ramón oborẹ erọnvwọn hepha kẹ vwẹ vwẹ Peru, o rhe kri-i mẹ vẹ Fu-lone ki siẹ ovuẹ rhe ohwohwo.

 Nẹ ọtonphiyọ rhe yen Fu-lone vwo dje phephẹn nẹ avwanre ruẹ ọnana kidie avwanre kọnphiyọ ohwohwo. Ọkieje yen Harold King rọ je dia imishọnare vwẹ Hong Kong vwo kpo ipost ọfisi, ọtiọyena ọ da rhọnvwe kẹ Fu-lone nẹ ọ cha reyọ ileta ro siri vwo rhe vwe. Harold siẹ ihoho vẹ emeta phiyọ ọbe ra vwọ phare ileta ri Fu-lone siẹ rhe vwe na, eta kerẹ, “Me cha davwẹngba ruo rere o de rhe siẹ rhe we ọkieje!”

 Avwanre vwọ kọnphiyọ ohwohwo te omarẹ emeranvwe 18 re, mẹ vẹ Fu-lone de brorhiẹn rẹ avwanre vwọ rọvwọn. Omarẹ ẹgbukpe ighwrẹn yen me gare vwẹ Peru mi ki nẹ etiyin.

 Vwẹ November 17, 1965, mẹ vẹ Fu-lone da rọvwọn. Me riavwerhen rẹ akpeyeren kpokpọ mẹ na vẹ ọshare mẹ vwẹ ọghọn ukoko ri Hong Kong, rẹ avwanre vwọ dia etiyin vẹ eya gbe eshare ivẹ efa. Fu-lone ruiruo rẹ efanfan vwẹ oghọn ukoko na, ki mi rhe kpo aghwoghwo. Ọ bẹn kẹ vwẹ mi vwo yono ephẹrẹ ri Cantonese, ẹkẹvuọvo, iniọvo eya re dia imishọnare kugbe ọshare mẹ nabọ vwo odirin mẹ je chọn vwẹ uko. Imitete ri mi yonori vwẹ uvwre rẹ ọke mi vwo yono ejajẹ na, je chọn vwẹ uko vwo yono.

 Ikpe evo vwọ wan nu, mẹ vẹ Fu-lone da kua kpo uwevwin rẹ imishọnare vwẹ ẹbẹre ọfa vwẹ Hong Kong re se Kwun Tong, rere Fu-lone se vwo yono imishọnare kpokpọ re rhere obọ ephẹrẹ na. b Ọke sansan mi de kpo aghwoghwo vwẹ ekogho yena, oma vwerhen ovwẹ te ẹdia me rha guọnọ rhivwin kpo-o!

 Vwẹ 1968, oma vwerhen ovwẹ ra vwọ kẹ vwẹ ọbe na, The Truth That Leads to Eternal Life. Ọbe nana lọhọ vrẹ ọbe ri “Let God Be True” re vwo ru uyono jovwo, marho vwọ kẹ ihwo ra vwẹ Baibol yono re ghwa riẹn kpahen Baibol na vẹ irueru rẹ Inenikristi ọtiọye-en.

 Ẹkẹvuọvo, mi niro chọ mi vwo roro nẹ kidie nẹ ayen kpahanphiyọ enọ re si phiyọ ọbe na, ayen rhiabọreyọ uyota ri Baibol na. Vwẹ ẹdia ọvo, ọnana phiare ọke rẹ ohwo re me vwẹ Baibol yono vwo yono ọbe rẹ Truth na re, ẹkẹvuọvo, o ji vwo imuẹro kpahen Ọghẹnẹ-ẹ! Ki mi rhi yono obo re me vẹ ihwo re me vwẹ Baibol yono sa vwọ ta ota kugbe vwọ riẹn ẹwẹn rẹ ayen vwo kpahen oborẹ ayen yono na.

 Ikpe evo vwọ wan nu, avwanre de rhivwin kpo oghọn ukoko, Fu-lone kọ ga kerẹ ọvo usun rẹ Umẹ Rọvwẹrote Oghọn Ukoko vwẹ Hong Kong. Vwẹ ikpe buebun, me wianre vwẹ asan re de dede erhorha, je wian owian rẹ orufon rẹ uwevwin. Ọke evo Fu-lone kpo oyan ri mi che se suo ra-a, fikirẹ owian rẹ ukoko ro fori nẹ me riẹn kpahe-en, ẹkẹvuọvo ọyen okpuphẹn ri mi vwo bicha vwẹ owian rọyen na.

 Ọ da vwẹ mamọ nẹ vwẹ 2008 erọnvwọn de wene kpregede. Ọke rẹ ọshare mẹ Fu-lone vwọ hẹ oyan kpo asan, o de ghwu kpregede vwẹ ọke rẹ Ẹkarophiyọ rẹ ughwu ri Jesu vwo sikẹre re. Ọnana nẹrhẹ ẹwẹn mẹ hra totọ. Iniọvo buebun de bru vwe rhe rhe vwẹ ukẹcha kẹ vwẹ. Vwẹ ọke ra vwọ ta ota rẹ Ẹkarophiyọ rẹ ughwu ri Jesu na, me da davwẹngba vwọ yọnrọn oma mẹ mi vwo jẹ viẹ womarẹ me vwọ vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ihwo ri dje omavwerhovwẹn phia ri rhe Ẹkarophiyọ na, vwo rhie ẹkpo ri Baibol re se na. Ẹkpo ri Baibol ọvo ro je Fu-lone mamọ bọn vwẹ gan, ọ tare nẹ: “Kidie Mẹvwẹ, rẹ Ọrovwohwo Ọghẹnẹ wẹn, yọnrọn obọrhe wẹn; . . . Me sa cha wẹ uko.”​—⁠Aizaya 41:⁠13.

 Ẹgbukpe ighwrẹn vwọ wan ri Fu-lone vwo ghwu nu, iniọvo rehẹ Hong Kong de jiro kẹ vwẹ nẹ mi kpo oghọn ukoko rọ rhoro, asan ra da sa nabọ vwẹrote vwe kidie nẹ oma mẹ ganre-e. Ọtiọyena, mi de kpo oghọn ukoko ri South Africa vwẹ 2015 rọ kerẹ asan me da mrẹ uyota na vughe ẹsosuọ vwẹ 1947.

 Ọ dia ọmọrhiẹ ebruphiyọ yen me mrẹre vwẹ ẹga ri Jihova vwẹ ikpe buebun rhire na-a, o muvwẹro nẹ Jihova bruphiyọ kẹ vwẹ fikirẹ owenvwe ri mi vwori me vwọ ga. Mi ji nyo mie ihwo me vwẹ Baibol yono re je fuevun ga Jihova, me je rhe mrẹ obo ri Jihova brẹba ẹgbaẹdavwọn rẹ avwanre vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na, dede nẹ oborẹ avwanre ruẹ tumuku-u. Kerẹ udje, ighwoghwota ri Peru rehẹ omarẹ 760 vwẹ 1958 de rhi bun te omarẹ 133,000 vwẹ 2021, ighwoghwota rehẹ Hong Kong rehẹ omarẹ 230 vwẹ 1965 de rhi bun te 5,565 vwẹ 2021.

 Kidie nẹ me ghwore, mi rhe se ruẹ te obo ri mi ruẹ jovwo-o. Ẹkẹvuọvo owenvwe me vwọ ga Jihova ji rhe vwe, mi nẹ kiọkiọkiọ kpo ọke ri mi che vwo dje ọkpọ rẹ owenvwe yena phia vwẹ akpọ kpokpọ rọ cha na, re de che ruiruo buebun, vwẹ ọke yena ke me cha tanẹ, mi vwo owenvwe me vwọ ra.