Avwanre da vuẹ orherẹn na nẹ avwanre sa so omaẹwan kẹ ọ rọ djẹ imoto na. Ọ da kpahen: “Hwe ghwu. Ovwan reyọ ewun mẹ vwo rien ọbara rọyen nẹ abọ rẹ ovwan!” Dede nẹ ẹga ri Greek Orthodox na je vwe mamọ, jẹ eta ri gbaigbai yena da nẹrhẹ me dobọ rẹ ishọshi na ji ọke vwọ yanran na. Mi vwo ni kpuko, me da rhe mrẹvughe nẹ obo re phiare na rhe cha vwẹ uko vwọ riẹn uyota ro shekpahen Jihova.

 Unuerhurhu ri Tripoli vọnre vẹ ihwo ri vwo ẹkuruemu vẹ ejajẹ re fẹnẹ ohwohwo, ri ji nẹ ẹga sansan rhe ọke me vwọ hẹ omotete. Korua korua vwẹ ẹro ọghanghanre vwo nẹ asan ro nurhe, ọtiọyen ji te orua mẹ. Mẹvwẹ vẹ oniọvo mẹ ọshare ọkpako vwomaba ẹko rẹ ihwo re se Isodje rẹ Esegbuyota re vwọso Iseri ri Jihova. a Avwanre je mrẹ Oseri ri Jihova vuọvo-o, ẹkẹvuọvo, orherẹn rẹ avwanre tare nẹ ayen inogbozighi re vwọso ishọshi rẹ avwanre, je tanẹ onini rayen Jihova. Ọkieje yen orherẹn avwanre vwọ vuẹ avwanre nẹ avwanre họnre Iseri na kọke kọke avwanre da mrẹ ayen.

 Me nama riẹn jovwo nẹ iniọvo mẹ erha mrẹ Iseri ri Jihova jovwo re-e. Ẹkẹvuọvo, ukperẹ ayen vwọ họnre Iseri na, iniọvo mẹ da rhọnvwe nẹ ayen che nene ayen yono Baibol na rere ayen se vwo dje Iseri na phiyọ evwọrefian. Ovwọnvwọn rẹ ẹdẹ ọvo mi vwo te uwevwin, me da mrẹ Iseri ri Jihova re vọn uwevwin avwanre ri nene ihwo rẹ orua mẹ vẹ ihwo evo re dia kẹrẹ avwanre yono Baibol na kuẹgbe. Ophu de rhi mu vwe! Diesorọ iniọvo mẹ vwo chukoku esegbuyota rẹ ishoshi rẹ avwanre? Me vwọ yanjẹ ayen vwo, idọktọ ọvo rọ dia Oseri ri Jihova rọ dia kẹrẹ avwanre da vuẹ vwẹ nẹ mi chidia rere me kerhọ. Ugbeyan rẹ orua rẹ avwanre ọvo se Une rẹ Ejiro 83:18 vwo nẹ Baibol romobọ mẹ cha. Ugege yena, me da rhe mrẹvughe nẹ orherẹn rẹ ishọshi rẹ avwanre gun ofian kẹ avwanre. Jihova dia onini rẹ inogbozighi-i​—ọyen Ọghẹnẹ rẹ uyota na!

 Me guọnọ riẹn erọnvwọn efa kpahen Jihova, ọtiọyena, me da ton uyono ri Baibol phiyọ vwẹ uwevwin rẹ avwanre, rẹ Oniọvo Michel Aboud vwẹrote. Vwẹ ẹdẹ ọvo, ugbeyan mẹ ọvo rọ vwomaba uyono na da nọ onọ ọvo re me guọnọ riẹn ẹkpahọnphiyọ rọyen rhanvwe ọke me vwọ hẹ omotete. Ọ da nọ, “Vuẹ avwanre, ono yen ma Ọghẹnẹ?” Oniọvo Aboud da rionbọ kpo ologbo ro sherhẹn agbara. Ọ tare nẹ ologbo che se vwo ẹruọ oborẹ ihworakpọ ta yẹrẹ oborẹ ayen roro kpaha-an. Vwẹ idjerhe vuọvo na, o vwo erọnvwọn ri shekpahen Ọghẹnẹ rẹ avwanre che se vwo ẹruọ raye-en. Udje ọlọlọhọ yena cha vwẹ uko vwọ mrẹvughe nẹ o vwo erọnvwọn evo ri shekpahen Jihova re me cha sa riẹn fiotọ-ọ. O rhe kri-i, me da vwomakpahotọ kẹ Jihova ji bromaphiyame ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe 15 vwẹ ukpe ri 1946.

 Vwẹ 1948, me da vwomaba oniọvo mẹ Hanna vwẹ iruo rẹ ifoto ẹreyọ rọyen. Ushoghwa rọyen kẹrẹ ushoghwa rẹ oniọvo ọshare ọvo re se Najib Salem. b Najib ọyen oghwoghwota vẹ uduefiogbere, o ruiruo rẹ aghwoghwo na rhi te ẹdẹ ughwu rọyen vwẹ ẹgbukpe 100. Ọke mi vwo nene kpo iruo rẹ aghwoghwo na vwẹ ọko evo, me da rhe mrẹvughe nẹ ọyen ohwo vẹ uduefiogbere dede nẹ o hirharoku omukpahen. Kọ ghwa họhọ nẹ ọ sa ton otaẹtakuẹgbe ro shekpahen Baibol na phiyọ vẹ kohwo kohwo, o toro ẹga rẹ ohwo na ra-a. Udje rẹ oruru rọyen na djobọte akpeyeren mẹ mamọ.

 Vwẹ ẹdẹ ọvo me vwọ hẹ iruo, oniọvo aye ọvo re se Mary Shaayah, rọ dia ohwo ri Lebanese ro nẹ United States rhe da kọn bru avwanre rhe. Dede nẹ ọ mrẹ uphẹ-ẹn kidie nẹ ọyen oni ọmọ, jẹ ọyen ọkobaro vẹ oruru. Ẹcha rọyen na wene akpeyeren mẹ. Mary ghwọrọ vrẹ inọke ivẹ rọ vwọ vuẹ avwanre obo ro rhiẹromrẹ vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na. Tavwen ọ ke yanran, Mary de ni vwe je ta: “Milto, ọ vwọ dianẹ wẹ hẹ ẹdia ri kpogono na, diesorọ wọ rha ton iruo rẹ ọkobaro phiyọ-ọ?” Me da sen je vuẹ nẹ me guọnọ ruiruo rọ sa kẹ vwẹ igho obuebun vwo yeren akpọ. Ọ da nọ vwẹ: “Bro ọke mẹ vẹ owẹ vwọ hẹ etinẹ rhanvwe urhiọke na re?” Me da kpahen: “Omarẹ inọke ivẹ re.” Mary da ta: “Me je rhe mrẹ wẹ ro ruiruo obuebun vwẹ uvwre rẹ ọke nana-a. Wo de se ghwoghwota omarẹ inọke ivẹ kẹdẹ kẹdẹ, wọ sa dia ọkobaro. De davwọn ni ẹgbukpe ọvo tavwen wo ki brorhiẹn sẹ wọ cha dobọ rọyen ji yẹrẹ wo che ruo.”

 Dede nẹ eshare ghwe nẹ uchebro rẹ eya fiemu-u vwẹ asan rẹ mi nurhe, ji mi niro nẹ ọhọ hẹ evunrẹ iroroẹjẹ rọyen na. Emeranvwe ivẹ vwọ wan vwẹ January 1952 nu, me da ton iruo rẹ ọkobaro rẹ ọkieje phiyọ. Omarẹ emeranvwe 18 vwọ wan nu, e de durhie uvwe rhe iklasi 22 rẹ Isikuru ri Giliẹd.

 Mi vwo wontọ nu, e de ji vwe kpo Middle East. O te ẹgbukpe ọvo me ke rọvwọn Doris Wood rọ dia aye mẹ-ẹ, ọyen imishọnare rẹ oma vwerhan ro nẹ England rhe, rọ je ga vwẹ Middle East.

 Ọmọke avwanre vwọ rọvwọn nu, e de juvwe vẹ Doris kpo Aleppo, Syria. Ọ vwọ dianẹ a dobọ rẹ iruo rẹ aghwoghwo avwanre ji vwẹ etiyin na, ihwo efa kọyen dje ihwo evo rẹ avwanre vwẹ Baibol vwo yono kẹ avwanre.

 Vwẹ ẹdẹ ọvo, avwanre da kọn bru aye ọvo ra, ro dje omavwerhovwẹn phia kpahen Baibol na. Vẹ oshọ vwẹ ẹwẹn rọyen, o de rhie ẹchẹ je vuẹ avwanre: “We memerha! O krinọ elọkpa nẹ etinẹ na-a. Ayen guọnọ riẹn asan rẹ ovwan dia.” O muẹro dẹn nẹ elọkpa na riẹn asan avwanre de ru uyono ri Baibol. Avwanre de se iniọvo re vwẹrote iruo rẹ aghwoghwo na vwẹ Middle East, ayen da vuẹ avwanre nẹ avwanre nẹ ẹkuotọ na kpakpata. Dede nẹ ọ da avwanre nẹ avwanre cha yanjẹ ihwo rẹ avwanre vwẹ Baibol vwo yono vwo, jẹ oma vwerhen avwanre nẹ Jihova sẹro avwanre.

 Vwẹ 1955, a da rhoma ji avwanre kpo Baghdad, Iraq. Dede nẹ avwanre sa vwẹ aghwanre vwo ghwoghwo kẹ ihwo eje vwẹ Iraq, jẹ ihwo ri kpo ishọshi yen avwanre tẹnrovi.

 Avwanre je davwẹngba vwọ ton otaẹtakuẹgbe phiyọ vẹ ihwo ri kpo ẹga rẹ Alufa rehẹ eki yẹrẹ irhuvwun. Ọkieje yen Doris vwọ ta obo ri che si ihwo rọ mrẹre urhuru. Kerẹ udje, ọ cha tanẹ: “Dẹvure, ọsẹ mẹ vuẹ vwẹ nẹ avwanre eje cha niyẹnrẹn rẹ oma rẹ avwanre kẹ Ọmemama rẹ avwanre.” (Rom 14:12) Ọ me je vwọba: “Eta nana vwẹ ukẹcha kẹ vwẹ vwẹ akpeyeren mẹ re. Mavọ wo niro phiyọ?”

 Avwanre riavwerhen rẹ ẹga avwanre vwẹ Baghdad joma te ẹgbukpe erha, rẹ avwanre vwọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo rehẹ etiyin vwo ruiruo rẹ aghwoghwo na vẹ aghwanre. Avwanre reyọ uwevwin rẹ imishọnare rẹ avwanre dia na vwo ru emẹvwa vwẹ ejajẹ rẹ Arabic. Oma vwerhen avwanre mamọ rẹ avwanre vwo dede ihwo rẹ Assyria, rọ dia ẹkuotọ rẹ Inenikristi re herọ ghwe bu-un. Ayen vwọ mrẹ ẹguọnọ kugbe okugbe rọhẹ omẹvwa rẹ avwanre na, ayen da mrẹvughe nẹ avwanre ghini Inenikristi rẹ uyota.​—Jọn 13:35.

 Nicolas Aziz ọyen ọvo usun rẹ ihwo re fobọ rhiabọreyọ ovuẹ rẹ ufuoma rẹ avwanre na, ọyen ohwo rẹ Armenia vẹ Assyria rọ pha fuefu rọ je vwomakpotọ. Nicolas vẹ aye rọyen Helen, fobọ rhiabọreyọ obo ri Baibol na ta kpahen Jihova vẹ ọmọ rọyen Jesu​—nẹ ayen ihwo ivẹ na fẹnẹ ohwohwo. (1 Kọrẹnt 8:​5, 6) Me je karophiyọ ọke ri Nicolas vẹ ihwo 20 efa vwo bromaphiyame vwẹ urhie ri Euphrates.

 Ọke evo vwọ wan nu, ẹvwọsuọ ro nẹ obọ rẹ igọmẹti rhe da so ughwu rẹ Ovie Faisal II rẹ Iraq vwẹ July 14, 1958, avwanre de kpo Iran. Avwanre vwẹ aghwanre ghwoghwo kẹ erhorha rehẹ etiyin omarẹ emeranvwe esan.

 Bẹsiẹ avwanre ki nẹ Tehran rọ dia otorere rẹ Iran, ayen da reyọ ovwẹ kpo ogba rẹ elọkpa vwọ kẹ enọ. Ọnana da nẹrhẹ me mrẹvughe nẹ elọkpa na vwẹ ẹro nene avwanre ọkieje. Ayen vwọ nọ vwẹ enọ nu, mi de se Doris je vuẹ nẹ elọkpa na vwẹ ẹro nene avwanre. Avwanre sa vwọ vrabọ rẹ imuoshọ, avwanre da taphiyọ nẹ mi che rhivwin rhe uwevwi-in, avwanre je cha dia kugbe-e rhi te ọke avwanre vwo nẹ ẹkuotọ na.

 Doris da mrẹ asan ro fuoma rọ cha dia rhi te okẹ avwanre cha vwọ mrẹ ohwohwo vwẹ ẹpọtu. Ẹkẹvuọvo, mavọ yen Doris sa vwọ vrabọ rẹ elọkpa na? Doris da nẹrhovwo rhe Jihova kpahen ẹdia na.

 Ugege yena, osio ọgangan da rhọ, rọ nẹrhẹ ihwo eje djẹ ro uwevwin ji te elọkpa na. Urhuvwun na de rhi pho, ọnana da vwẹ uphẹn kẹ Doris rọ vwọ yan odedede. Doris da ta, “Oghwe yena ghini emu rẹ igbevwunu!”

 Avwanre vwo vrẹn nẹ Iran nu, a da rhoma ji avwanre kpo ekogho ọfa, vwẹ etiyin, avwanre de ghwoghwota kẹ ihwo ri vwo ẹkuruemu sansan ri ji kpo ẹga sansan. Vwẹ 1961, jẹ avwanre hẹ iruo rẹ ikiekin re, rẹ avwanre vwo kiẹn iniọvo rẹ avwanre rehẹ ẹbẹre sansan ri Middle East.

 Mi vwo uphẹn sansan me vwọ mrẹ oborẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ vwo ku ihwo kugbe vwẹ iruo rẹ aghwoghwo avwanre vwẹ Middle East. Me je karophiyọ uvi rẹ otaẹtakuẹgbe mẹvwẹ vẹ ihwo ri Palestine ivẹ Eddy vẹ Nicolas vwori avwanre vwo yono Baibol na. Oma vwerhen ayen siẹrẹ ayen dahẹ omẹvwa rẹ avwanre, ẹkẹvuọvo, ayen fobọ dobọ rẹ uyono ri Baibol rayen ji fikirẹ ẹro rẹ ayen vwo nẹ usuon rẹ igọmẹti. Me rẹ Jihova nẹ o rhie ubiudu rayen phiyọ rere ayen se vwo rhiabọreyọ uyota na. Ọke rẹ ayen vwọ mrẹvughe nẹ Ọghẹnẹ ọvo yen se si ebẹnbẹn eje no, ọ dia ọ rẹ ihwo rẹ Palestine ọvo-o, ẹkẹvuọvo ọ rẹ ihworakpọ na eje, ayen da rhoma ton uyono ri Baibol rayen phiyọ. (Aizaya 2:4) Ayen da dobọ rẹ uruemu rẹ ayen vwo no nẹ ẹkuotọ rayen yovwin nọ rẹ ihwo efa ji, ayen de bromaphiyame. Nicolas da rhe dia oniruo rẹ okinriariẹ ro vwo oruru.

 Mẹvwẹ vẹ Doris vwo nẹ ẹkuotọ ọvo vwo kpo ọfa, oma rẹ iniọvo na vwerhen avwanre mamọ fikirẹ esegbuyota rẹ ayen vwori, o toro ebẹnbẹn rẹ ayen hirharoku-u. Ọ vwọ dianẹ ayen vwo ebẹnbẹn buebun rẹ ayen chirakon rọyen na, mi de brorhiẹn me vwọ dia uvi rẹ ọchuko kẹ iniọvo mẹ siẹrẹ avwanre de kin ayen kerẹ oniruo rẹ okinriariẹ. (Rom 1:​11, 12) Rere me sa vwọ yanmu oborẹ mi brorhiẹn rọyen na, ke me vwẹ ọkieje vwọ karophiyọ oma mẹ nẹ mi yovwin vrẹ aye-en. (1 Kọrẹnt 9:22) Ọnana nẹrhẹ oma vwerhen ovwẹ mamọ mi vwo phiuduphiyawọ ri iniọvo mẹ.

 Ọ kẹ avwanre omavwerhovwẹn avwanre vwọ mrẹ ihwo buebun rẹ avwanre vwẹ Baibol yono re rhe dia idibo ri Jihova re fuevun. Evo vẹ orua rayen djẹ kpo ẹkuotọ efa fikirẹ ozighi rọ vwomaphia vwẹ ẹkuotọ rayen. Ẹkẹvuọvo, ayen rhe dia uvi rẹ ukẹcha vwọ kẹ iniọvo re ga vwẹ ekogho rẹ Arab vwẹ Australia, Canada, Europe, vẹ United States. Vwẹ ikpe evo rhire na, evo usun rẹ emọ rayen ri te imiragua re, de rhivwin kpo Middle East ra ga vwẹ asan ra da ma guọnọ ukẹcha. Oma vwerhen ovwẹ vẹ Doris mamọ, avwanre vwo iniọvo buebun re pha kerẹ emọ vẹ ivwrọmọ re riariẹ avwanre phiyọ!

 Vwẹ akpeyeren rẹ avwanre eje, avwanre mrẹ ẹguọnọ vẹ odjekẹ ri Jihova vughe vwẹ idjerhe buebun. Oma vwerhen ovwẹ nẹ Jihova cha vwẹ uko vwọ kẹnoma kẹ uruemu rẹ omaẹfẹnẹ vẹ omaẹkparọ fikirẹ asan re nurhe ri mi vwori kerẹ eghene rẹ ọshare. Iyono rẹ iniọvo ri tedje ri ji fuidugberi na cha vwẹ uko vwo ghwoghwo uyota ri Baibol na kẹ ihwo ri nẹ asan sansan rhe. Mẹvwẹ vẹ Doris hirharoku egbabọse sansan vẹ obo re rhẹro rọye-en, rẹ avwanre vwo nẹ ẹkuotọ ọvo vwo kpo ọfa na. Ẹkẹvuọvo, ọnana yono avwanre nẹ avwanre vwẹroso Jihova Ọghẹnẹ ọkieje ukperẹ oma rẹ avwanre.​—Une rẹ Ejiro 16:8.

 Mi vwo roro kpahen ikpe buebun re me ga Jihova cha re na, me da rhe mrẹvughe nẹ o vwo erọnvwọn buebun ro fori nẹ mi ru kẹ Ọsẹ mẹ rọhẹ odjuvwu. Me rhọnvwephiyọ oborẹ avwebọ mẹ Doris ta ọke buebun nẹ, e jẹ orọnvwọn vuọvo dobọ rẹ ẹga avwanre vwọ kẹ Jihova jẹ-ẹ, ọ da tobọ dia ughwu! Avwanre cha vwẹ ọkieje vwọ kpẹvwẹ Jihova rọ vwọ kẹ avwanre uphẹn rẹ avwanre vwo ghwoghwo ovuẹ rẹ ufuoma na vwọ kẹ ihwo rehẹ Middle East. (Une rẹ Ejiro 46:​8, 9) Avwanre nẹ obaro na vẹ uduefiogbere, kidie avwanre riẹnre nẹ Jihova che rhe sivwin ihwo eje re vwẹrosuọ.​—Aizaya 26:3.