E ji iji kẹ emọ rẹ Izrẹl nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe rẹ oborẹ ayen vwori kukpe kukpe. Ọghẹnẹ da ta kẹ ayen: “Wọ me hwa abọvo rẹ ẹkẹnhwe rẹ obo wọ kọnre, e re mọ vwẹ udju wẹn kukpe kukpe.”​—Urhi Rivẹ 14:22.

 Ọnana ọvo usun rẹ iji rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ emọ rẹ Izrẹl awanre. Rọ vwọ dianẹ Inenikristi rha hẹ otọ rẹ urhi ri Mosis na-a, o rhe fo nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe-e. (Kọlose 2:​13, 14) Ukperẹ ọtiọyen, Onenikristi ọvuọvo che “ru kirobo rẹ udu rọye dje kẹ, ọ dia ọ rẹ iguegu-u eyẹ ẹgbahọ-ọ, kidie Ọghẹnẹ guọnọ okẹ rẹ ivun avwerhe.”​—2 Kọrẹnt 9:7.

•  Obo ri Baibol na ta kpahen ẹkẹn ihwe vwẹ “Old Testament”

•  Obo ri Baibol na ta kpahen ẹkẹn ihwe vwẹ “New Testament”

 E djunute ẹkẹn ihwe abọ buebun vwẹ ẹbẹre ra vwẹ Hibru si vwẹ Baibol na rẹ ihwo buebun riẹn phiyọ Old Testament. Buebun rayen shekpahen ọke rẹ emọ rẹ Izrẹl je vwọ hẹ otọ rẹ Urhi ri Mosis. Ẹkẹvuọvo, o ji vwo awọreta efa ri ghwe bu-un, ra da je ta ota kpahen ẹkẹn ihwe.

Tavwen Urhi ri Mosis ke vwomaphia

 Ohwo rẹsosuọ ra niyẹnrẹn rọyen nẹ ọ hwa ẹkẹn ihwe yen Ebram (Ebraham). (Jẹnẹsis 14:​18-20; Hibru 7:4) Ọ họhọre nẹ abọ ọvo goi yen Ebram ru ọnana, ọke rọ vwo ruẹse kẹ ovie kugbe orherẹn ri Salem. Vwọ vrẹ ọyena, o rhe vwo asan ọfa vwẹ Baibol na ro djerephia nẹ Ebraham yẹrẹ emọ rọyen rhoma hwa ẹkẹn ihwe-e.

 Ohwo rivẹ re djunute vwẹ Baibol na rọ je hwa ẹkẹn ihwe yen Jekọp rọ dia uvwrọmọ rẹ Ebraham. Ọ tare nẹ Ọghẹnẹ de bruba kẹ ọyen, ọ cha vwẹ “ekihwe” rẹ obo rọ vwọ kẹ ọyen vwọ kẹ rhivwin. (Jẹnẹsis 28:​20-22) Ihwo evo ri yono Baibol na kodo niro nẹ izobo rẹ eranvwe yen Jekọp vwọ hwa ẹkẹn ihwe na. Orua ri Jekọp cha hwa ẹkẹn ihwe nana-a, dede nẹ o veri nẹ ọyen cha hwa.

Vwẹ ọke rẹ Urhi ri Mosis

 A vwẹ urhi mu kẹ emọ rẹ Izrẹl awanre nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe ra cha reyọ vwo bicha irueru rẹ ẹga na.

•   A vwẹ ẹkẹn ihwe na vwọ vwẹ ukẹcha kẹ irherẹn vẹ ihwo ri Livae rere ayen sa vwọ wian ọkieje vwọ chọn ihwo na uko vwọ ga Ọghẹnẹ, kidie ayen vwo udju romobọ rẹ ayen che voro-o. (Ukeri 18:​20, 21) Ihwo ri Livae na da reyọ ẹkẹn ihwe na vwo mie ihwo na nu, kẹ ayen cha vwẹ ọ ro me yovwin vwẹ “ẹkẹn ihwe vwẹ evun rẹ ẹkẹn ihwe” na vwọ kẹ irherẹn na.​—Ukeri 18:​26-29.

•   Baibol na djerephia nẹ o ji vwo ẹkẹn ihwe ọfa rẹ ihwo rẹ Izrẹl hwa kukpe kukpe, ọnana vwẹ ukẹcha kẹ ihwo ri Livae vẹ ihwo efa re dia ihwo ri Livae-e. (Urhi Rivẹ 14:​22, 23) Ihwo rẹ Izrẹl vwẹ ẹkẹn ihwe nana vwo ruiruo vwẹ ọke orẹ rẹ oghẹresan, ayen je reyọ vwọ vwẹ ukẹcha kẹ igbere rere ayen se vwo vwo oborẹ ayen guọnọre.​—Urhi Rivẹ 14:​28, 29; 26:12.

 Bro ẹkẹn ihwe yen ihwo rẹ Izrẹl cha hwa? Ayen cha hwa ẹkẹn ihwe rẹ oborẹ ayen mrẹ vwẹ otọ rayen kukpe kukpe. (Livitikọs 27:30) Ayen da vwẹ igho vwọ hwa ẹkẹn ihwe na, ukperẹ oborẹ ayen mrẹ vwẹ udju rayen, kọyen ayen che phiba igho na. (Livitikọs 27:31) A je vuẹ ayen nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe rẹ “erhuẹn eyẹ ẹvwe vẹ igodẹ.”​—Livitikọs 27:32.

 Ayen sa vwọ riẹn eranvwe rẹ ayen cha vwọ kpahotọ, emọ rẹ Izrẹl ke sana ọ rẹ ihwe siẹrẹ ekrun rẹ eranvwe na da ro otafe. Urhi na tare nẹ ayen cha sa fuẹrẹn yẹrẹ wene eranvwe ra sanere na-a, ayen je cha sa vwẹ igho vwo wene-e. (Livitikọs 27:​32, 33) Ẹkẹvuọvo, e se wene ẹkẹn ihwe rivẹ re vwo ruiruo vwẹ orẹ ri kukpe kukpe na vwo kpo igho. Ọnana yen cha ma lọhọ kẹ emọ rẹ Izrẹl re cha yan ugbo oshesheri kpo orẹ na.​—Urhi Rivẹ 14:​25, 26.

 Ọke vọ yen emọ rẹ Izrẹl vwọ hwa ẹkẹn ihwe na? Kukpe kukpe yen emọ rẹ Izrẹl vwọ hwa ẹkẹn ihwe na. (Urhi Rivẹ 14:22) Ẹkẹvuọvo, ayen ru ọnana kẹgbukpe ighwrẹn kẹgbukpe ighwrẹ-ẹn. Ọyen ukpe rẹ ẹdẹ rẹ urovwoma, yẹrẹ ukpe rẹ omaerovwon, rọ dia ukpe rẹ emọ rẹ Izrẹl vwo jẹ otọ na evoro. (Livitikọs 25:​4, 5) Ọtiọyena, ayen ra hwa ẹkẹn ihwe vwẹ ọke orhọ na-a. Kẹgbukpe erha kẹgbukpe erha vẹ kẹgbukpe esan kẹgbukpe esan vwẹ uvwre rẹ ẹgbukpe ighwrẹn na yen ayen vwọ ghara ẹkẹn ihwe rivẹ na vwọ kẹ igbere vẹ ihwo rẹ Livae.​—Urhi Rivẹ 14:​28, 29.

 Die yen e ru ihwo re rha rhọnvwe hwa ẹkẹn ihwe na-a? Vwọ kẹ ihwo re rhọnvwe hwa ẹkẹn ihwe raye-en, Urhi ri Mosis ta ota kpahen oja re che gbe kẹ ihwo tiọyena-a. Oma vwọ vwerhen Ọghẹnẹ yen mu ayen vwọ hwa ẹkẹn ihwe na. Ihwo rẹ Izrẹl cha ta vwẹ obaro rẹ Ọghẹnẹ nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe na re, je vuẹ nẹ O bruba kẹ ayen fikirẹ oborẹ ayen ruru na. (Urhi Rivẹ 26:​12-15) Ọghẹnẹ niro nẹ e chọ mie ọyen siẹrẹ a rha hwa ẹkẹn ihwe na-a.​—Malakae 3:​8, 9.

 Ọyen oghwa rọ vrẹka ra vwọ hwa ẹkẹn ihwe na? Ẹjo. Ọghẹnẹ ve kẹ ayen nẹ ayen da hwa ẹkẹn ihwe na, o che ku ebruphiyọ rọyen ku ayen, emu vuọvo gbe kare aye-en. (Malakae 3:10) Ẹkẹvuọvo, ayen rioja kidie nẹ ayen hwa ẹkẹn ihwe na-a. Ọtiọyena, Jihova rhe bruba kẹ aye-en. Vwọba, irherẹn na vẹ ihwo ri Livae da vwẹ ọke rayen vwọ wian kẹ oma rayen ukperẹ ayen vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo rẹ Izrẹl vwọ ga Ọghẹnẹ.​—Nehemaya 13:10; Malakae 3:7.

 A vwọ hwa ẹkẹn ihwe ọyen obo ra je guọnọ mie ihwo re ga Ọghẹnẹ vwẹ ọke ri Jesu vwọ hẹ otọrakpọ na. Ẹkẹvuọvo, vwẹ ọke ri Jesu vwo ghwu nu, o rhe fo nẹ ayen ru ọtiọye-en.

Ọke ri Jesu vwọ hẹ otọrakpọ na

 Vwẹ ẹbẹre ri New Testament, Baibol na tare nẹ ihwo rẹ Izrẹl je hwa ẹkẹn ihwe vwẹ ọke ri Jesu je vwọ hẹ otọrakpọ na. Ọ tare nẹ ofori ayen vwọ hwa ẹkẹn ihwe, ẹkẹvuọvo, ọ da ghwọku ilori ẹga na rọ vwọ ta: “Ovwan nenesi rẹ emu fanfanrhiẹ, we mi gbobọnyẹ emu ro fori, eta re urhi, ẹdjọeguo, aruẹdọn kugbe esegbuyota.”​—Matiu 23:23.

Ọke ri Jesu vwo ghwu nu

 A vwọ hwa ẹkẹn ihwe rha dia obo ra guọnọre vwẹ ọke ri Jesu vwo ghwu nu-u. Ughwu ri Jesu phioba phiyọ Urhi ri Mosis. Fikirẹ ọnana, ayen rhe che nene “urhi nẹ ayen toro ẹkẹn-ehwe” na-a.​—Hibru 7:​5, 18; Ẹfesọs 2:​13-15; Kọlose 2:​13, 14.