•  O ghini fo nẹ me fiaghoma?

•  Ọrhọ yen ona ro me yovwin ra sa vwọ fiaghoma?

•  Obo wo che ru

•  Oborẹ Edje Wẹn Tare?

 Ighene evo tare nẹ ayen guọnọ hanvwe oma. Ẹkẹvuọvo . . .

•   Ihwo buebun mu ẹwẹn kpahen oborẹ ugboma rayen hepha vwọ vrẹ omakpokpọ rayen. Ayen ruẹ erọnvwọn rẹ ayen rorori nẹ e cha nẹrhẹ ayen fobọ hanvwe oma, kerẹ owẹnvwe echiro yẹrẹ ihuvwun ẹreyọ. Ena tiọyena wia-an, e tobọ vọn vẹ imuoshọ.

   “Emetẹ evo vwẹ owẹnvwe hwe oma rayen rere ayen vwọ fobọ hanvwe oma. Ọke buebun na, ọnana sua ọmiaovwẹ kẹ ugboma na, ọ je reyọ ọke grongron tavwen oma na ke sa rhuẹrẹ ebẹnbẹn tiọyena phiyọ.”—Hailey.

•   Ihwo buebun ro ẹnwan okamuka kpahan ugboma rayen. Oma rayen shephiyọ jẹ ayen roro nẹ ayen rhuoma nọ, kidie ayen vwẹ oma rayen vwọ vwanvwe ighene efa yẹrẹ ihwo re hanvwe oma rẹ ayen mrẹ vwẹ ẹbe, TV kugbe intanẹti.

   “Me vwẹ oma mẹ vwanvwe ọ rẹ igbeyan mẹ ọke me vwọ hẹ ẹgbukpe 13. Mi rorori nẹ oma mẹ che je ayen mamọ siẹrẹ ọ da họhọ ọ rẹ ayen—ọyena mudiaphiyọ nẹ me cha dọn.”—Paola.

 A da wan ẹbẹre ọfa no, ighene evo ghene rhuoma nọ. Kirobo re djere vwẹ iyẹnrẹn ọvo rẹ World Health Organization vwọphia . . .

•   Vwẹ akpọneje, ighene ri te omarẹ 340 million rehẹ uvwre rẹ ẹgbukpe 5 fiẹ 19 yen rhuoma nọ.

•   Vwẹ 1975 ẹkẹn 4 rẹ ẹkẹn 100 rẹ ihwo rehẹ uvwre rẹ ikpe 5 fiẹ 19 yen rhuoma nọ. Vwẹ 2016 ihwo re rhuoma nọ de rhi te ẹkẹn 18 rẹ ẹkẹn 100.

•   Vwẹ ẹkuotọ buebun vwẹ akpọneje, ihwo re rhuoma nọ bun vrẹ ihwo re fiaghoma.

•   Ihwo ri vwo ọrho rọ pha yẹgbẹ vọn evunrẹ ẹkuotọ rẹ ihwo ghwe vwo igho-o, evo rayen hẹ evunrẹ erua re ghwa ria omamọ emu-u.

 Ona vọ yen wọ cha jẹ?

1.   Chirin owẹnvwe.

2.   Sasa oma ji re omamọ emu.

3.   Reyọ ihuvwun re nẹrhẹ ohwo dọn.

 Ẹkpahọnphiyọ rọ gbare: Ona 2: Sasa oma ji re omamọ emu.

 Wọ sa fobọ hanvwe oma siẹrẹ wọ da vwẹ owẹnvwe hwe oma yẹrẹ sane emu. Ẹkẹvuọvo ena tiọyena sa so okpetu kẹ omakpokpọ wẹn; vwọba, ọrho na che rhivwin rhe siẹrẹ wọ da rhoma rhivwin kpo oborẹ wọ riemu wan jovwo.

 A da wan ẹbẹre ọfa no, oma wẹn cha riẹn dia siẹrẹ ọdavwẹ wẹn da dia oborẹ wọ sa vwọ sẹro rẹ omakpokpọ wẹn. Dr. Michael Bradley de se: “Obo ri che me fun we oma, ro che toroba omakpokpọ wẹn, rẹ erere rọyen je cha ma tọn . . . ọyen wo vwo ru ewene ru wo se churumu vwẹ akpeyeren wẹn eje.” a Ọrhọ yen ẹkpo na? Wọ da guọnọ fiaghoma, wo ghwe muẹ ẹwẹn wẹn eje kpahen emuọre-e, roro kpahen obo ri che toroba omakpokpọ wẹn.

 Baibol na bru avwanre uche nẹ avwanre “dia fuefu” yẹrẹ riẹn oma sun vwẹ ẹdia sansan, ji te ẹbẹre emuẹriọ. (1 Timoti 3:11) Ọ tobọ je tanẹ a kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ dia ọgbọre. (Isẹ 23:20; Luk 21:34) Wọ vwọ riẹn enana re na, gbe wene rere wo ru obo ri che toroba omakpokpọ wẹn:

•   Riẹn obo ro mudiaphiyọ ra vwọ re omamọ emu.

   Dede nẹ wọ cha dia owena-a, jẹ wọ da riẹn emerha kpahen emu sansan ra ria na, ku wọ sa re omamọ emu ro che toroba omakpokpọ wẹn. Ra vwọ re omamọ emu ghwa idjerhe ọvo kiriguo rẹ ọnyẹ rẹ oma rẹ ohwo sa vwọ dia abavo.

•   Sasa oma ọkieje.

   Roro kpahen oborẹ wo se ru kẹdẹ kẹdẹ rọ cha nẹrhẹ oma wẹn sasa. Kerẹ udje, yeren egenege ukperẹ wọ vwọ ro ilifti. Vwẹ oyan ogrongron ra da jowọ kpakpata vwo wene ividio gemu rẹ ibrẹro ọgban.

•   Vwẹ omamọ emu vwo wene emu re miẹmiẹ.

   “Eghene ọvo re se Sophia da ta: “Me davwẹngba vwọ vwẹ emamọ vẹ ifọ kẹrẹ oma. Ọyena nẹrhẹ me sa kẹnoma kẹ emu ri che se toroba omakpokpọ mẹ-ẹ.”

•   Memerha riemu.

   Ihwo evo brokpakpa riemu, ayen “nyo” siẹrẹ ugboma na da tanẹ o teri-i! Riemu wẹn ememerha. Nyoma tavwen wọ ke rhoma vrẹn ra jẹ ọfa. Ọkiọvo wo che rhi noso nẹ owẹnvwe na tobọ gan te oborẹ wo rorori-i.

•   Fuẹrẹn oborẹ wọ ria.

   Se ẹbe ra vwọ tanmu emu ru wọ cha re, rere wọ riẹn uche ivwri ro se phiba ugboma wẹn. Noso: Idi re miẹmiẹ, isnaki, kugbe ikeki vẹ isikrimu eyen emu evo ri me toroba ọnyẹ rẹ ugboma na.

•   Vwẹ ẹro abavo.

   Sara rọhẹ ẹgbukpe 16 da ta: “O vwo ọke ọvo mi vwo mu ẹwẹn kpahen uche ọnyẹ rẹ emu sansan se phiba ugboma mẹ; me da ghwa mrẹ emu, iroro yena kọ ghwa kọn cha!” Wo ruẹ ọtiọye-en. Wọ sa tobọ riemu ri vwo ọnyẹ mamọ ọke evo.

 Iroroẹjẹ: Jẹ idọktọ wẹn riẹn ọdavwẹ ru wo vwo kpahen ọnyẹ rẹ ugboma wẹn. Idọktọ wẹn se ni omakpokpọ wẹn vwọ vuẹ wẹ ọrhuẹrẹphiyotọ ro che shephiyọ kẹ wẹ.