“Ẹgbukpe esan yen ọmọtẹ rẹ avwanre hepha ọke rẹ avwanre ke vwo nene ta ota kpahen udi ọgangan. O gbe avwanre unu nẹ ọ riẹn kpahen udi ọgangan vrẹ oborẹ avwanre rorori.”​​—Alexander.

•  Obo ro fori nẹ wọ riẹn

•  Obo wo se ru

•  Obo ri Baibol na ta kpahen udi ọgangan

 Ọyen obo re ghanre re vwo nene emọ ta ota kpahen udi ọgangan. Wọ hẹrhẹ te ọke ọmọ wẹn vwo te ẹgbukpe 13 wo ki ru ọtiọyeen. Khamit rọ dia Russia tare nẹ, “Ọ da vwẹ nẹ avwanre fobọ nene ọmọshare avwanre ta ota vwo nẹ ọke rẹ imitete rọyen rhee. Mi yono kpahen oborẹ ọnana ghanre te womarẹ obo re phia kẹ vwẹ rọ vwerhomaa. Mi de rhi noso nẹ ọkieje yen ọmọshare mẹ vwọ da udi ọgangan vwẹ ọke rọ vwọ hẹ ẹgbukpe 13.”

 Diesorọ wo vwo se gbemu?

•   Oborẹ emọ iklasi ta kpahen udi ọgangan, vẹ oborẹ ọmọ wẹn mrẹ vwẹ TV sa so imuoshọ vwọ kẹ.

•   Kirobo rẹ U.S. Centers for Disease Control and Prevention tare, asan emọ 100 hepha vwẹ United States, 11 vwẹ usun rayen yen da udi ọgangan vwẹ ẹkuotọ na.

 O gbe ohwo unuu nẹ ihwo ri yono kpahen oma kpokpọ jiriro kẹ esẹ vẹ ini nẹ ayen fobọ yono emọ rayen vwo nẹ ọkiemọ rhe vwọ kpahen imuoshọ rehẹ udi ọgangan. Mavọ yen wo che ruo wan?

 Vwẹ ẹwẹn roro enọ rẹ ọmọ wẹn sa nọ. Emọ nọ enọ mamọ, ẹkẹvuọvo e re ghwara cha yen ma nọ enọ. Ọtiọyena, o yovwin wo de muegbe rẹ ẹkpahọnphiyọ wẹn phiyotọ. Kerẹ udje:

•   Siẹrẹ ọmọ wẹn da nọ wẹ sẹ udi ọgangan vwerhan, wọ sa vuẹ nẹ iwiani fiunu, ibiẹ kọ rha yara emerha.

•   Siẹrẹ ọmọ wẹn da guọnọ davwen udi ọgangan ni, wọ sa vuẹ nẹ udi ọgangan yovwin kẹ imitetee. Vuẹ obo rọ sa so: Udi ọgangan nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ohwo te otọ, ẹkẹvuọvo o de bun nọ, o muẹ ohwo, o mie ohwo ọhọ, je nẹrhẹ ohwo na ta eta rọ cha viẹ idiekpọvwẹ kpahen.​​—Isẹ 23:​29-​35.

 Yono oma wẹn. Baibol na da ta: “Erianriẹn ohwo ro vwo iroro vwo ruẹ emu kemu ejobi.” (Isẹ 13:16) Riẹn kpahen imuoshọ rehẹ udi ọgangan kugbe irhi rẹ ẹkuotọ wẹn ji kpahọn vẹ obo ra da bun te. Ọtiọyena, ku wọ sa nabọ vwẹ ukẹcha kẹ ọmọ wẹn.

 Jowọ wẹ vẹ ọmọ wẹn vwọ ta ota kpahọn. Ọsẹ ọvo vwẹ Britain re se Mark tare nẹ, “Obo ra reyọ udi ọgangan vwo ruiruo wan tighi imitete ẹwẹn mamọ. Me nọ ọmọshare mẹ rọhẹ ẹgbukpe ẹrenren sẹ a vwọ da udi ọgangan chọre yẹrẹ yovwirin. Me nẹrhẹ ẹwẹn rọyen te otọ, ọ da ta obo rehẹ ẹwẹn rọyen.”

 Wẹ vẹ ọmọ wẹn da ta ota kpahen udi ọgangan vwẹ ọke sansan, ọ cha chọrọ ẹroo. Vwọba, wẹ vẹ ọyen je sa ta ota kpahen erọnvwọn eghanghanre efa vwẹ akpeyeren, kerẹ omaẹkẹnẹ rẹ idjerhe vẹ obo rọ sa vwọ kẹnoma kẹ ehware, ẹkẹvuọvo, yono vwo nene ikpe rọyen.

Vwẹ udje wẹn vwo yono ọmọ wẹn. Emọ pha kerẹ ahworhẹ​—oborẹ ihwo ruẹ phoriẹn mu ayen oma​—ehiahiẹ djerephia nẹ uruemu rẹ esẹ vẹ ini djephia yen me mu emọ obọ. Ọnana mudiaphiyọ nẹ ọ da dianẹ udi ọgangan yen wo vwo kuẹ iroro fia, ọmọ wẹn ko che roro nẹ udi ọgangan yen a da vwọ rhuẹrẹ ebẹnbẹn phiyọ. Ọtiọyena dia omamọ udje kẹ ọmọ wẹn, wọ vwẹ udi ọgangan vwo ruiruo vwẹ idjerhe rẹ abavo.