Ọvọ yen me je emọ wẹn siẹrẹ ọke rẹ omaerovwon rayen de te: ọyen ayen vwo nughe rẹ ividio gbanẹ ayen vwo se ọbe? Ọvọ yen me je ayen: ifonu gbanẹ ọbe?

 Vwẹ ikpe buebun rhire na, ihwo buebun rhe vwo owenvwe rẹ ayen vwo se ọbe-e fikirẹ TV vẹ erọnvwọn rẹ ayen ruẹ yẹrẹ nughe rayen vwẹ intanẹti. Vwẹ ọbe na Endangered Minds rẹ Jane Healy siri vwẹ 1990, ọ da ta: “O rhe che kri-i, ihwo buebun sa rhe dobọ rẹ ẹbe ese ji.”

 Vwẹ ọke yena, wo se roro nẹ ihwo cha sa dobọ rẹ ẹbe ese ji-i. Enẹna, ikpe 30 wanre, iyono evo rehẹ ẹkuotọ ra da reyọ intanẹti vwọ ruiruo mamọ da rhe mrẹvughe nẹ ighene buebun rhe se se ọbe kerẹ ọke jovwo-o.

Vwẹ uyovwinrota nana

•  Diesorọ ọbe ese vwọ ghanre kẹ emọ?

•  Oborẹ wo se vwo jiri ẹbe ese vwọ kẹ emọ

•  Oborẹ emiọvwọn tare

•   Ọbe ese mu ohwo vwo roro. Kerẹ udje, ọke wo de se ikuegbe, mavọ yen ohwo rẹ wo se kpahen na ta ota wan? Mavọ yen ohwo na hepha? Mavọ yen ekogho na hepha? Ohwo ro si ọbe na vwẹ evuẹ evo vwọphia, ẹkẹvuọvo ohwo ro se ọbe na kọyen cha reyọ ẹgba iroro rọyen vwo roro oborẹ ẹdia na ghene hepha.

   Oni ọvo re se Laura da ta: “Ọke rẹ avwanre de nughe rẹ ifimu yẹrẹ ividio, oborẹ ohwo ọfa vwẹ ẹwẹn roro jovwo re yen avwanre nughe rọyen na. Dede nẹ ividio eno vwerhan san, jẹ o vwo emuọvo kpahen ẹbe ese rọ nẹrhẹ ọ fẹnẹ. Wọ womarẹ oborẹ ohwo ọfa siri vwo roro kpahen obo re phia.”

•   Ẹbe ese vwẹ ukẹcha kẹ emọ vwo vwo omamọ iruemu. Emọ vwo se ẹbe ye, jẹ ayen yono obo re roro kpahen ebẹnbẹn vẹ obo ra rhuẹrẹ ayen phiyọ wan. Vwọba, o ji fo nẹ emọ mu ẹwẹn phiyọ oborẹ ayen se. Ayen de ruẹ ọtiọyen, kẹ ayen che vwo omamọ iruemu kerẹ edirin, omaẹriẹnsuon vẹ erorokẹ ọke vwọ yanran na.

   Erorokẹ? E! Ihwo evo ri ruẹ ehiahiẹ vwo imuẹro nẹ emọ da nabọ frẹkotọ se ikuegbe ememerha, ọnana vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwo roro kpahen oborẹ oma ruẹ ohwo rẹ ayen se kpahan na. Vwẹ idjerhe tiọyena, kọ sa cha ayen uko vwo dje erorokẹ kẹ ihwo rẹ ayen mrẹ kẹdi kẹdẹ.

•   Ẹbe ese nẹrhẹ e roro kokodo. Ihwo re nabọ tẹn ona rẹ isese se ọbe vẹ okpakpa-a​—ọke evo, ayen tobọ vwariẹn ẹkpo evo se rere ayen se vwo vwo ẹruọ rẹ obo rehẹ ẹwẹn rẹ ohwo ro si ọbe na. Ayen de ruẹ ọtiọyen, ọ cha nẹrhẹ ayen karophiyọ oborẹ ayen seri na ji yono norhe.​—1 Timoti 4:15.

   Ọsẹ ọvo re se Joseph vwo oniso nana rọ vwọ ta: “Wo de se obẹ, wo se roro kpahen oborẹ eta ọvuọvo ru wo se kpahan na mudiaphiyọ, gbe churo fi oborẹ wọ riẹnre, wo ji roro kpahen oborẹ wo se yono norhe. Ọ dia ọkieje yen ividio vẹ ifimu vwo mu ohwo vwo roro kokodo-o.”

 Obo ra ta na kọna: Dede nẹ ividio vẹ erọnvwọn re nughe rayen yẹrẹ ruẹ vwẹ intanẹti vwo erere evo, jẹ orọnvwon ọghanghanre ọvo se ghwru va emọ wẹn abọ siẹrẹ ayen ra rhuẹrẹ ọke phiyọ vwọ kẹ ẹbe ese-e.

•   Fobọ tonphiyọ. Chloe rọ dia oni rẹ emeshare ivẹ da ta: “Ghwe vwo nẹ ọke emọ rẹ avwanre vwọ hẹ evun yẹn avwanre vwo se ọbe vwọ kẹ ayen, avwanre ji dobọji e vwo vwiẹ ayen nu-u. Oma vwerhen avwanre nẹ avwanre dobọ ji-i. Ọke vwọ yanran na, ọbe ese da rhe dia ẹbẹre ọvo rẹ akpeyeren rayen.”

   Odjekẹ ri Baibol: “Ghwe vwo nẹ ọkiemọ rhe yen wọ vwọ riẹn isiesi ọfuanfon na.”​—2 Timoti 3:15.

•   Jẹ uwevwin wẹn dia asan ro jirẹ ẹbe ese. Ruo lọhọ kẹ ọmọ wẹn ro vwo se ọbe womarẹ wo vwo vwo ẹbe sansan vwevunrẹ uwevwin wẹn. Tamara rọ dia oni rẹ emọ ẹne da ta: “Guọnọ ẹbe re cha vwerhen ọmọ wẹn oma siẹrẹ o de se ayen, wọ me je rhuẹrẹ ayen kẹrẹ ehwa rọyen.”

   Odjekẹ ri Baibol: “Yono ọmọ phihọ idjerhe ro che nene, ọ da ghwanre nure ọ rha cha yan jovwo-o.”​—Isẹ 22:6.

•   Siobọ rẹ intanẹti re vwo ruiruo kpotọ. Ọsẹ ọvo re se Daniel jiri ọke rẹ orua rọyen vwo jẹ ifonu ẹnyẹ vwẹ ovwọnvwọn rẹ ẹdẹ evo vwọ kẹ ayen. Ọ da ta: “Ọ da tobọ dia ovwọnvwọn ọvo vwẹ udughwrẹn na, avwanre che nughe rẹ itẹlivishọni-i. Avwanre cha ghwọrọ ọke kugbe yẹrẹ komobọ vwo se ọbe.”

   Odjekẹ ri Baibol: “Vwo imuẹro rẹ erọnvwọn re ma ghanre.”​—Filipae 1:10.

•   Phi udje na phiyotọ. Karina rọ dia oni rẹ emetẹ ivẹ da ta: “Jẹ ikuegbe na teyenphia womarẹ oborẹ wo se ọbe na kẹ emọ wẹn wan vẹ omavwerhovwẹn ru wo vwo kpahen oborẹ wo se na. Wo de vwo ẹguọnọ rẹ ẹbe ese, emọ wẹn se nene udje wẹn.”

   Odjekẹ ri Baibol: “Wo mi rhe muoma wẹn phiyọ isese rẹ azagba.”​—1 Timoti 4:13.

 Ọ dia emọ eje yen ẹbe ese je-e. Dedena, ukẹcha wẹn sa nẹrhẹ emọ wẹn vwo ẹwẹn rẹ ayen vwo se ẹbe. David rọ dia ọsẹ rẹ emetẹ ivẹ ru orọnvwọn ọfa vwọba iroroẹjẹ yena. Ọ da ta: “Oborẹ emetẹ mẹ se yen me se, ọnana da cha vwẹ ukọ vwọ riẹn ọdavwẹ rayen je nẹrhẹ avwanre vwo oborẹ avwanre cha ta ota kpahen. Avwanre vwo imiklọbu rẹ ẹbe ese rọ vwerhen avwanre oma mamọ!”