Emọ buebun nonẹna vwo ifonu rọ brazu, a buebun rayen reyọ vwọ ro itanẹti ọke rẹ ayen ọvo dahẹ uvun rayen. Erhọ yen imuoshọ re herọ siẹrẹ wọ da vwẹ ifonu rọ brazu vwọ kẹ emọ wẹn? Erere vọ yin se norhe? Die yen sa phia ọke ọmọ wẹn da ghwọrọ ọke buebun phiyọ ifonu?

•  Obo ro fori nẹ wọ riẹn

•  Enọ ro fori nẹ wọ nọ

•  Nọ oma wẹn sẹ wo muegbe re

 Erere ri no Cha

•   Ọ sẹro emọ je nẹrhẹ ẹwẹn rẹ ese vẹ ini te otọ. Bethany rọ dia oni rẹ ighene ivẹ da ta: “Emọ se vwo se esẹ vẹ ini rayen ọyen obo re ghanre mamọ kidie avwanre yerẹn vwẹ akpọ rọ vọnre vẹ imuoshọ.”

   Oni ọvo re se Catherine je ta ota kpahọn, rọ vwọ ta: “Aplikeshọni evo vwẹ ifonu sa chọn wẹ uko vwọ riẹn asan ọmọ wẹn hepha.”

•   Ọ chọn ayen uko vwo ruiruo rẹ isikuru. Oni ọvo re se Marie da ta: “A womarẹ e-mail yẹrẹ evuẹ re siẹ rhe ohwo vwẹ ifonu vwọ kẹ emọ owian rẹ isikuru, ayen je sa womarẹ idjerhe ọtiọyen vwo nene iyono rayen ta ota.”

 Imuoshọ re Herọ

•   A vwọ ghwọrọ ọke buebun phiyọ ifonu. Ighene ghwọrọ inọke buebun phiyọ ifonu rayen ẹdọke. Vwọrẹ uyota, esẹ vẹ ini je ghwọrọ inọke buebun tiọyena phiyọ ifonu rayen, kirobo rẹ ayen ghwọrọ ọke vwo nene emọ rayen ta ota. Ọshare ọvo rọ tẹn ona tare nẹ, erua buebun pha kerẹ “erhorha ri koko vwẹ asan ọvo, jẹ ayen eje muomaphiyọ ifonu ẹnyẹ.” b

•   Ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Ehiahiẹ ọvo re ruru djerephia nẹ, a da ghare ighene rehẹ akpọ na kpo ẹkẹn ivẹ, ẹkẹn ọvo rayen yen nẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ kemeranvwe kemeranvwe—ọnana dia obo ri gbe ohwo unu-u kidie ọ phẹrẹ ẹmrẹ vwẹ itanẹti. Ọsẹ ọvo re se William, ro vwo ighene ivẹ da ta: “Vwọrẹ jẹriẹn, emiọvwọn se rhie uphẹn vwọ kẹ emọ rayen rẹ ayen vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ siẹrẹ ayen da vwẹ ifonu rọ brazu vwọ kẹ ayen.”

•   A vwọ vwẹ ifonu vwọ kẹrẹ oma gan nọ. Ihwo buebun muẹ oborẹ ayen ruẹ eje kpahen ifonu rayen. Ifonu rayen de ghwru, ẹwẹn rayen rhe te otọ-ọ, udu se nẹ ayen awọ, ayen se tobọ she ro ọga fiki rọyen. Esẹ vẹ ini evo tare nẹ emọ rayen ru uyovwin gangan vwẹ ọke rẹ ayen da reyọ ifonu rayen vwo ruiruo. Carmen da ta: “Ọkiọvo me da ta ota kẹ ọmọ mẹ ko wiẹn ẹro ni vwe, yẹrẹ ta eta ri gbaegbae vwọ kẹ vwẹ kidie ọ guọnọ ukpokpoma-a.”

•   Imuoshọ efa re je herọ. Imuoshọ efa rẹ ifonu ra vwọ brazu sa ghwa rhe yen a vwọ reyọ vwo miovwo odẹ rẹ ohwo ji djuguegue mu ohwo vwẹ itanẹti, je reyọ vwọ vwẹ evuẹ yẹrẹ ifoto re rhanriẹn urhurusivwe ọfanrhiẹn vwo rhe ihwo. Ifonu ra nyẹ hrọke vẹ obo re chidia yẹrẹ sherhẹn wan vwẹ ọke ra da nyẹ ifonu je sa so ẹga sansan vwẹ oma na. Ighene buebun hworo ona rẹ ayen vwọ reyọ “aplikeshọni rẹ iwayo” vwo ruiruo—ọnana pha kerẹ aplikeshọni diodi kerẹ kakuletọ yẹrẹ orọnvwọn ọfa, rẹ ayen sa vwọ djahen erọnvwọn rẹ ayen guọnọre nẹ esẹ vẹ ini rayen mrẹ-ẹ.

   Daniel rọ dia ọsẹ rẹ eghene rẹ ọmọtẹ ọvo ku ota na phiyọ rọ vwọ ta: “Ifonu ra vwọ brazu rhie kemu kemu phiyọ kẹ ọmọ wẹn rọ vwọ mrẹ erọnvwọn eje rehẹ evunrẹ itanẹti, te ọ dia erhuvwu yẹrẹ umiovwo.”

•   ‘Ọmọ mẹ guọnọ ifonu rọ brazu?’

   Baibol na da ta: “Ohwo ro vwo iroro obo rọ ra ọye o nẹ.” (Isẹ 14:15) Vẹ ẹkpo yena vwẹ ẹwẹn, gba nọ oma wẹn:

   ‘Fikirẹ imuoshọ re sa phia yẹrẹ fikirẹ iroro efa, a sa tanẹ ọyen emu aghwanre ọmọ mẹ vwo vwo ifonu rọ brazu? Me nabọ roro kpahen erere vẹ imuoshọ ri che norhe re? O vwo orọnvwọn ọfa mi se ru ukperẹ me vwọ vwẹ ifonu rọ brazu vwọ kẹ ọmọ mẹ?’

   Ọsẹ ọvo re se Todd da ta: “Ifonu itete re brazu-u je herọ, wọ je sa vwẹ ayen vwọ ta ota kẹ emọ wẹn womarẹ use yẹrẹ evuẹ wo siẹ rhe ayen. Eka rẹ ifonu tiọna je ghanre-e.”

•   ‘Ọmọ mẹ muegbe ro vwo mu oghwa na?’

   Baibol na da ta: “Aghwanre rẹ ọvwiroro ọye ri dje idjerhe kẹ.” (Isẹ 14:8) Vẹ ẹkpo yena vwẹ ẹwẹn, gba nọ oma wẹn:

   ‘Die yen kẹ vwẹ imuẹro nẹ me sa vwẹroso ọmọ mẹ? Ọ nabọ rhie evun ta ota kẹ vwẹ? Ọmọ mẹ sa ta uyota kẹ vwẹ ọkieje, kerẹ udje, vwọ kpahen oka rẹ ihwo rẹ igbeyan rọyen hepha? O se sun oma rọyen ọke rọ da reyọ erọnvwọn efa kerẹ TV, itablẹti yẹrẹ laptọpu vwo ruiruo?’ Oni ọvo re se Serena da ta: “Ifonu rọ brazu yovwirin mamọ, ẹkẹvuọvo, ọ je vọn vẹ imuoshọ. Roro kpahen oghwa wo che mu nyẹ ọmọ wẹn vwẹ ọke eghene rọyen siẹrẹ wọ da vwẹ ifonu rọ brazu vwọ kẹ.”

•   ‘Mi muegbe mi vwo mu oghwa yena re?’

   Baibol na da ta: “Yono ọmọ phihọ idjerhe ro che nene.” (Isẹ 22:6) Vẹ ẹkpo yena vwẹ ẹwẹn, gba nọ oma wẹn:

   ‘Me nabọ riẹn kpahen ifonu, rere me sa vwọ chọn ọmọ mẹ uko vwo vwo ẹruọ je kẹnoma kẹ imuoshọ ri se norhe? Me riẹn obo ra vwẹ parental controls [orọnvwọn ro se gbere ughwru phiyọ oborẹ emọ reyọ ifonu vwo ruiruo wan] rọhẹ ifonu na vwo muẹ? Mavọ yen me sa vwọ chọn ọmọ mẹ uko vwọ reyọ ifonu na vwo ruiruo vwẹ idjerhe ro shephiyọ?’ Daniel rọ dia ọsẹ ra ta ota kpahen jovwo re da ta: “Emiọvwọn buebun dẹ ifonu rọ brazu vwọ kẹ emọ rayen, ẹkẹvuọvo, ọ da ohwo mamọ nẹ ayen fuẹrẹn oborẹ emọ rayen reyọ vwo ruiruo wa-an.”

 Obo ra ta na kọna: Ofori nẹ e yono emọ ayen ke sa reyọ ifonu rọ brazu vwo ruiruo vwẹ idjerhe ro shephiyọ. Ọbe re se Indistractable tare nẹ, “Ọdavwini ra vwo reyọ ifonu vwo ruiruo vrẹka sa gan nọ vwọ kẹ emọ rẹ avwanre, ma rho vwẹ ọke rẹ esẹ vẹ ini rayen rha hẹ etiyi-in.”