Vwẹ ikpe evo rhire na, ighene ri hwe oma rayen ri bun mamọ vwẹ ẹkuotọ evo. Diesorọ ọnana vwọ phia? Ọmọ wẹn vwo ẹwẹn ro vwo hwe oma rọyen?

Vwẹ uyovwinrota nana

•  Emọ vẹ iroro rẹ ayen vwo hwe oma rayen​—⁠diesorọ esẹ vẹ ini vwo dje ọdavwẹ phia?

•  Mavọ yen wọ cha vwọ riẹn nẹ ọmọ wẹn hẹ ẹdia rẹ imuoshọ?

•  Die wo se ru ọmọ wẹn de vwo ẹwẹn ro vwo hwe oma rọyen?

 Vwo nẹ 2009 fi 2019, a mrẹvughe vwẹ United States nẹ emọ isikuru ri hirharokuẹ ofudjevwe ọgangan vwẹ ẹkẹn 40 rẹ ujorin vwo bunphiyọ. Ighene ri hwe oma rayen de ji rhi bunphiyọ uvwre rẹ ọke yena. a

 “A je mrẹ ọkpọ rẹ ebẹnbẹn rẹ ighene hirharokuẹ nonẹna dẹvo-o . . . Ebẹnbẹn nana so ọga rẹ iroro kẹ ayen.”​—⁠Vivek H. Murthy, U.S. Surgeon General.

 Odjekẹ ri Baibol: “Erhi ro muomaphihọ nẹrhẹ ibeku rẹ oma ya muẹ.”​—⁠Isẹ 17:⁠22.

 Fuẹrẹn erọnvwọn rehẹ obotọ na.

•   Obo re phiare. Ọmọ b wẹn hirharoku ebẹnbẹn evo jovwo re, ebẹnbẹn kerẹ, a vwọ sen ohwo, a vwọ fan ọyan rẹ ọmọshare vẹ ọmọtẹ, re vwo jẹ erọnvwọn evo eruo wiẹn, yẹrẹ ughwu rẹ ohwo ro vwo ẹguọnọ kpahen? Ọ da dia ọtiọyen, orọnvwọn tiọyena muro oma vrẹ oborẹ wo rorori?

•   Uruemu rọyen. Ọmọ wẹn siomanẹ igbeyan yẹrẹ ihwo orua, gbanẹ oborẹ o ruẹ rọ vwerhoma jovwo rhe je ọfa-a? O gbobọnyẹ erọnvwọn re pha ghanghanre vwọ kẹ?

•   Eta rọyen. Ọmọ wẹn ta ota vwọ kpahen ughwu yẹrẹ ta ota kerẹ, “O gbi yovwin mi ghwe vwo ghwu”?

   Vwọrẹ uyota, eta evo sa dia eta ri “gbaegbae.” (Job 6:⁠3) Ẹkẹvuọvo eta efa se djephia nẹ ọ guọnọ ukẹcha. Wo nẹ emu vuọvo kuẹrofia ọke ọmọ wẹn da ta ota kpahen ẹwẹn rẹ ughwu ro rhere-e.

 Ọmọ wẹn da ta nẹ o roro vwọ kpahen o vwo hwe oma rọyen jovwo re, wọ sa nọ, “Wo roro vwọ kpahen ọke wo che vwo ruo vẹ obo wo che ruo wan jovwo re?” Ẹkpahọnphiyọ rọyen che dje oborẹ ẹdia na kpakpa te.

 “Kerẹ emiọvwọn, ọ sa dianẹ avwanre guọnọ nọ emọ rẹ avwanre enọ-ọ kidie oshọ oborẹ ayen cha ta se mu avwanre. Jẹ ọ da dianẹ oborẹ oma ruẹ ayen yen ayen tare na, kọyen ọyen obo ri yovwinri a vwọ riẹn vwọ kpahọn.”​—⁠Sandra.

 Odjekẹ ri Baibol: “Iroro rẹ ohwo hepha kerẹ ame rọhẹ orhare rẹ okokodo, ẹkẹvuọvo ohwo vẹ ẹruọ yen se sio phia.”​—⁠Isẹ 20:​5, Good News Translation.

•   Vwo erhiorin riẹn oborẹ oma ruẹ ọmọ wẹn wan vẹ obo ro roro. Ẹsosuọ, ka kpẹvwẹ ro vwo rhievun kẹ wẹ. Wọ me ta: “Me guọnọ vwo ẹruọ obo re phia vwẹ akpeyeren wẹn vẹ oborẹ oma ru we. Vuẹ vwẹ obo re phia kẹ wẹ okrinọ-ọ na,” yẹrẹ “Wo se djisẹ oborẹ oma ru we wọ vwọ hẹ ẹdia nana?”

   Vwo erhiorin kerhọ oborẹ ọmọ wẹn cha ta. Wọ vwẹ ẹro okueku vwo nẹ oborẹ oma ruo wan na-a, yẹrẹ wo brokpakpa vuẹ obo re cha rhuẹrẹ ebẹnbẹn rọyen na phiyọ-ọ.

   Odjekẹ ri Baibol: “Kohwo kohwo fobọ nyo, ọ fobọ ta ota-a, ọ fobọ muophu-u.”​—⁠Jems 1:⁠19.

•   Muegbe obo re sa sẹro rọyen. Vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ọmọ wẹn vwọ riẹn iroroẹjẹ rehẹ obotọ na ji si ayen phiyotọ:

   Vwo oniso obo ro ruẹ. Die yen emuọvo ro ruẹ yẹrẹ roro kpahan tavwen ẹwẹn ro vwo hwe oma rọyen na ke kọ cha?

   Irueru re sa cha uko. Irueru vọ yen ma vwẹ ukẹcha kẹ vwo si ẹnwan rọyen kpotọ je nẹrhẹ ọ dobọ rẹ iroro ro vwo hwe oma rọyen jẹ?

   Ihwo re sa vwẹ ukẹcha vwọ kẹ. Ọmọ wẹn vwo ihwo ro se bru ra vwọ kẹ ukẹcha? Ọnana sa dia owẹ, ohwo ọfa rọ ghwanre tedje ra sa vwẹroso, idọktọ, yẹrẹ ukoko ọfa rọ tẹn ona obo ra vwẹ ukẹcha kẹ ihwo ri vwo ẹwẹn rẹ ayen vwo hwe oma rayen.

   Odjekẹ ri Baibol: “Iroro rẹ ohwo rọ vwẹ ẹro te otọ je yovwo-o.”​—⁠Isẹ 21:⁠5.

•   De ra fuẹrẹn ẹdia na. Vwẹ ọkieje vwọ fuẹrẹn ẹdia rẹ ọmọ wẹn na, tobọ vwẹ ọke rọ da họhọ nẹ o ruẹ yovwẹn re.

   “Ọke ọmọ mẹ vwọ vuẹ vwẹ nẹ o rhe vwo ẹwẹn ro vwo hwe oma rọye-en, mi de roro nẹ ebẹnbẹn rọyen na nẹ otọ re. Ọyena ororochọ. Orọnvwọn ọfa sa vwomaphia kpregede, ọ me nẹrhẹ ohwo na rhoma vwo ẹwẹn ro vwo hwe oma rọyen.”​—⁠Daniel.

   Vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ọmọ wẹn vwọ riẹn uyota ro shekpahen oborẹ oma ruẹ ohwo: Oborẹ oma ruẹ ohwo wan se wene nọke kpo ọke. “Ọ hepha kerẹ aruọke,” kirobo rẹ ọbe na, The Whole-Brain Child tare. “Osio ghene herọ, jẹ ọyen emu rẹ ẹkpa ra vwọ ro osio ọgangan ji ru kerẹsiẹ ra da mrẹ nẹ ọ rhọ-ọ. A je sa ta nẹ ọyen emu rẹ ẹkpa siẹrẹ ohwo de rhẹro rọyen nẹ ọnre na cha vwẹ ọke vuọvo vwọ va rhe-e.”

•   Vwẹ imuẹro vwọ kẹ: Vuẹ ọmọ wẹn nẹ wo vwo ẹguọnọ rọyen, nẹ ọ je sa vwẹroso owẹ vwọ kẹ ukẹcha. Wọ je sa ta: “Mi che ru oborẹ mi se ru eje vwọ vwẹ ukẹcha kẹ wẹ vwo yerin ghene.”

   Odjekẹ ri Baibol: “Igbeyan vwo ẹguọnọ kpahe ohwo kọke kọke, e vwiẹ oniọvo kpahe ohwo fiki rẹ ẹdoja.”​—⁠Isẹ 17:⁠17.