UKẸCHA VWỌ KẸ ORUA | ẸROEVWOTE RẸ EMỌ
Sẹro Emọ Wẹn Vwo nẹ Ihoho rẹ Ihwo re Banphiyọ
“Avwanre riẹnre nẹ imuoshọ hẹ evunrẹ eno rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ—ẹkẹvuọvo, avwanre je rhe riẹn obo rọ cha lọhọ te kẹ ọmọtẹ avwanre rọ vwọ mrẹ ihoho tiọyena-a.”—Nicole.
Vwẹ uyovwinrota na
Obo ro fori nẹ wọ riẹn
Emọ sa mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vwẹ ọke rẹ ayen je vwọ hanvwe mamọ. Ehiahiẹ djerephia nẹ emọ rehẹ ẹgbukpe 11 enẹna mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ.
Emọ sa mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ dede nẹ ayen hiẹ guọnọ-ọ. Kerẹ udje, ayen sa mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ ọke rẹ ayen de ruẹ ehiahiẹ vwẹ intanẹti yẹrẹ ọke rẹ ayen da reyọ sosha midia vwo ruiruo. Ayen de te igemu vwẹ intanẹti, ayen je sa mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ re cha vwomaphia siẹvuọvo. Idjerhe sansan yen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vwọ vwomaphia, marho womarẹ ifoto vẹ ividio. Ọ je pha lọlọhọ re vwo se ikuegbe rẹ ihwo re banphiyọ yẹrẹ kerhọ rẹ uhworo rayen vwẹ intanẹti.
E jẹ emiọvwọn karophiyọ nẹ ihwo se si evuẹ ri shekpahen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vwo rhe emọ rayen womarẹ ifonu. Vwẹ ehiahiẹ ọvo re ruru kpahen ighene re vrẹ 900, a mrẹvughe nẹ emetẹ re joma te ẹkẹn 90 rẹ ujorin kugbe emeshare ri joma te ẹkẹn 50 rẹ ujorin yen tare nẹ ọkieje yen emọ iklasi rayen vwọ vwẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vwo rhe ayen womarẹ ifoto yẹrẹ ividio.
Ihoho rẹ ihwo re banphiyọ titi ozighi-egbe. Ọke buebun na, ihoho rẹ ihwo re banphiyọ ri me titi re je phẹrẹ ẹmrẹ, dino vọn vẹ ozighi-egbe vwọ kpahen ihwo, marho kẹ eya.
Ihoho rẹ ihwo re banphiyọ so omaẹwan vwọ kẹ emọ. Ehiahiẹ djerephia nẹ emọ ri nẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ se rhiẹromrẹ erọnvwọn nana:
ayen riẹn ruẹ vwẹ isikuru-u
ayen ro ẹnwan, hirharoku ofudjevwe ọgangan, ji nẹ oma rayen kueku
ayen no nẹ ọyen obo ri fori ayen vwọ gba ihwo vwo nene ayen vwobọ vwẹ uruemu rẹ ehwarẹ
Obo ra ta na kọna: Siẹre emọ da mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, o djobọte ayen vwẹ idjerhe umiovwon, jẹ emiọvwọn yẹn ihwo ri fori nẹ e sẹro rayen.
Odjekẹ ri Baibol: “Eta nana ri mi jiji kẹ wẹ nonẹ na, me dia evun rẹ udu wẹn: wọ me vwẹ ayen yono emọ wẹn, wo mi gbe ikun rayen siẹ wo de tidia vwẹ uwevwi wẹn vẹ ọke ru wọ da yan vwẹ idjerhe, vẹ ọke wọ de shevwerhe totọ, kugbe ọke wọ de vrẹn.”—Urhi Rivẹ 6:6, 7.
Obo wọ sa vwọ sẹro ọmọ wẹn vwo nẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ
Vwo ẹruọ obo re phia. Roro kpahen asan vẹ ọke ọmọ wẹn da sa mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Kerẹ udje, uphẹn rọ vwọ ro intanẹti odedede vwẹ ọke omaerovwon rọyen vwẹ isikuru rhiephiyọ?
Ọmọ wẹn sa womarẹ erọnvwọn sansan vwọ mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ
Yono kpahen oborẹ ifonu rẹ ọmọ wẹn se ru, rọ sa nẹrhẹ wo siobọ rẹ evuẹ rọ mrẹ kpotọ, wọ jẹ riẹn aplikeshọni ro vwo ruiruo vwẹ ifonu rọyen kugbe oka rẹ igemu ro te vwọ. Kerẹ udje, aplikeshọni evo re vwo si evuẹ, vwo obo re sa nẹrhẹ erharhe evuẹ, ihoho, vẹ ividio rẹ ihwo re banphiyọ nẹ ifonu na ọmọke da wan nu. Igemu buebun re te vwẹ intanẹti je vwẹ uphẹn kẹ ihwo ri te igemu na vwo nughe rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, ọ je nẹrhẹ ihwo ri te igemu na ruẹ kerẹsiẹ a da mrẹ nẹ ayen vwobọ vwẹ uruemu rẹ ehware.
“Me ta ọnana fikirẹ obo ri mi rhiẹromrẹ: Ọmọ wẹn de vwo ifonu rọ ro intanẹti, ofori nẹ wẹ kerẹ ọmiọvwọn riẹn obo ra reyọ vwo ruiruo wan, obo ra vwẹ parental control a rọhẹ ifonu na vwo muẹ, vẹ obo wo se vwo nenesi oborẹ ọmọ wẹn reyọ ifonu na vwo ruẹ.”—David.
Odjekẹ ri Baibol: “Udu rọ ọvwiroro ko vwo erianriẹn.”—Isẹ 18:15.
Ru oborẹ ẹgba wẹn muru eje vwọ sẹro ọmọ wẹn vwo nẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Jowọ wo vwo siobọ rẹ imuoshọ na kpotọ. Kerẹ udje: Ru ewene phiyọ isẹtini rẹ ifonu rẹ ọmọ wẹn vẹ ifonu efa vwẹ uwevwin na rọ sa dobọ rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ ji. Vwẹ parental control rọhẹ ifonu na vwo mu. Wọ me je riẹn ipaswọdu eje rẹ ọmọ wẹn vwo ruiruo.
“Me mrẹrẹ phiyọ obo ri yovwinri ra vwọ reyọ parental control vwo ruiruo vwẹ ifonu, itablẹti kugbe ikọmputa, mi ji gbere ughwru phiyọ ughe rẹ ọmọ mẹ se ni vwẹ TV avwanre rọ sa ro intanẹti, je riẹn ipaswọdu rẹ ifonu rọyen.”—Maurizio.
“Me vwẹ uphẹn kẹ emeshare mẹ nẹ ayen biẹchẹ gbe nughe rẹ ividio vwẹ uvun raye-en. Me rhọnvwa nẹ ayen mu ifonu rayen ro uvun rayen vwẹ ọke rẹ ayen de che sherhẹn re-e.”—Gianluca.
Odjekẹ ri Baibol: “Ọvwiroro da mrẹ ukpokpogho rọ cha ko sioma rọye reyọ.”—Isẹ 22:3.
Muegbe rẹ ọmọ wẹn hẹrhẹ obo ro se ru vwẹ ọke ihoho rẹ ihwo re banphiyọ da vwomaphia. Oni ọvo re se Flavia da ta: “Emiọvwọn evo guọnọ ta ota kẹ emọ rayen kpahen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ-ọ, kidie ayen niro nẹ emọ rayen cha sa mrẹ emu tiọye-en.” Emiọvwọn efa sa ta nẹ, ‘Mi de mu ota rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ rhe, ọ sa nẹrhẹ ọmọ na ra guọnọ mrẹ.’ Oka iroro tiọyena chọre. Emiọvwọn re ghwanre che yono emọ rayen kpahen imuoshọ rehẹ eno rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ tavwen emọ na ke riẹn kpahọn. Mavọ yen wo se vwo ru ọtiọyen?
Yono imitete kpahen oborẹ ayen se ru siẹrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ da vwomaphia. Kerẹ udje, ayen se rhurhu ẹro yẹrẹ fun ifonu rayen. Wo mi jiro kẹ ayen nẹ ayen nene uwe ta ota kpahen oborẹ ayen mrẹre yẹrẹ nyori. b
“Ọke ọmọ mẹ vwọ hẹ omotete yẹn mi vwo nene ta ota kpahen imuoshọ rehẹ ughe rẹ ihwo re banphiyọ. Ọke rọ vwọ hẹ ẹgbukpe 11, ihoho rẹ ihwo re banphiyọ ke vwomaphia siẹvuovo vwẹ ifonu rọyen ro vwo te igemu. Evuẹ ji nene ihoho na ri durhie nẹ ọ reyọ ifoto rọyen rhe. Kidie nẹ avwanre ta ota kpahen obo ro che ru ọke ọ da mrẹ oka rẹ erọnvwọn tiọyena, o de bru vwe rhe kpakpata je vuẹ vwẹ obo re phiare.”—Maurizio.
Odjekẹ ri Baibol: “Yono ọmọ phihọ idjerhe ro che nene, ọ da ghwanre nure ọ rha cha yan jovwo-o.”—Isẹ 22:6.
Vwẹ ukẹcha kẹ emọ re ghwanre emerha vwọ kẹnoma kẹ ọdavwini rẹ ayen vwọ kerhọ, se yẹrẹ nughe rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Kerẹ udje, wọ sa vwẹ ukẹcha kẹ ọmọ wẹn vwo si oborẹ ovwan kerẹ orua rhọnvwephiyọ nẹ o ru siẹrẹ ọ da mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vẹ oboresorọ o che vwo ruo. Je vuẹ erọnvwọn re cha phia kẹ siẹrẹ ọ da vwẹ arogba vwo ni ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, erọnvwọn kerẹ ọghọ re muẹ kẹ jovwo, ẹroẹvwọsuọ rẹ ọsẹ vẹ oni kugbe oyerinkugbe rọyen vẹ Jihova se rhi ghwru vabọ. c
“Emọ na vwọ ghwanra na, vwẹ ukẹcha kẹ ayen vwọ kẹnoma kẹ ughe rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ womarẹ ayen vwo roro vwọ kpahen obo ri se nẹ obuko rọyen rhe.”—Lauretta.
“Siẹrẹ emọ rẹ avwanre de vwo ẹruọ oborẹ oma ru Jihova vwọ kpahen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ vẹ imuoshọ rọyen, ọ cha lọhọ ayen vwọ kẹnoma kẹ.”—David.
Odjekẹ ri Baibol: “Aghwanre . . . ekpọfia.”—Aghwoghwo 7:12.
Ovwan ta ota ọkieje. Dede nẹ ihwo sa tanẹ ọ cha sa dia uyota-a, emọ guọnọ nene esẹ vẹ ini rayen ta eta ri churobọ si ehware, ji te eno rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ. Dame Rachel de Souza tare nẹ, “Emọ guọnọ nene esẹ vẹ ini rayen ta eta ri shekpahen ehware, tobọ vwẹ ọke rẹ ayen vwọ hanvwe mamọ, ayen je guọnọ ta ota kpahọn ọkieje. Emọ guọnọ ta ota kpahẹn erọnvwọn nana vwo nene ikpe rayen. Ayen je guọnọ nẹ otaẹtakuẹgbe na wene ayen vwọ rhua na.”
“Me vwọ ghwanra cha na, o vwo eta evo rẹ oni vẹ ọsẹ mẹ rhọnvwa nene uvwe ta-a. Manẹ kọ sa dianẹ avwanre se vwo omamọ rẹ otaẹtakuẹgbe jovwo. Me rhe vwọ dia oni re na, ọkieje kọyen me davwẹngba mi vwo nene emọ mẹ ta eta ri shekpahen ehware vwẹ idjerhe ẹwẹn rayen de se te otọ.”—Flavia.
Siẹrẹ ọmọ wẹn de rhiẹromrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ re
Vwẹ ẹwẹn kpotọ. Wọ da mrẹvughe nẹ ọmọ wẹn se kpahen, kerhọ yẹrẹ nughe rẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ, davwẹngba vwo sun ophu wẹn. Ọ sa dianẹ obo ro ruru na nẹrhẹ o muomaphiyọ, uguegue sa ro oma, yẹrẹ ẹwẹn se kpokpo fikirẹ obo ro ruru na. Wọ da vwẹ ophu kẹ obaro, ọ sa nẹrhẹ o muomaphiyọ vrẹ obo ri jovwo, ọ me rhe mrẹ bẹnbẹn ro vwo bru we rhe obaro obọ.
Odjekẹ ri Baibol: “Ohwo ro rhurhu ota ba unu ro vwo erianriẹn, ọ ro vwo ẹnvwẹ ofuefu ọye ohwo ro vwo ẹruọ.”—Isẹ 17:27.
Guọnọ uyota na. Ukperẹ wọ vwọ reyọ nẹ wọ riẹn obo re phiare, gba nọ enọ wọ sa vwọ riẹn oborẹ ọmọ wẹn wan mrẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ na. Kerẹ udje, ihwo yen vwẹ ihoho na rhe, gbanẹ ọyen ọvo yen guọnerọ mrẹ? Ọnana yen obọ rẹsosuọ ro vwo no re, gbanẹ o ji ke no jovwo re? Ifonu ro vwo ruiruo na vwo parental control? Ọ da dia ọtiọyen, ọ guọnọ idjerhe efa ro se vwo no? Karophiyọ nẹ ọdavwẹ wẹn ọyen wọ vwọ vwẹ ukẹcha vwọ kẹ ọmọ wẹn vwọ ta ẹwẹn rọyen phia—ọ dia wọ vwọ vwẹ ophu nọ enọ eganga-an.
Odjekẹ ri Baibol: “Iroro rọ udu rẹ ohwo pha kokodo djigbri kerẹ ame, ẹkẹvuọvo ohwo ro vwo ẹruọ se vo vwọ.”—Isẹ 20:5.
Ru orọnvwọn kpahọn. Kerẹ udje, ọ da dianẹ ọ vwomaphia kpregede, wọ sa rhoma rhuẹrẹ parental control rọhẹ ifonu rọyen na.
Wọ da mrẹvughe nẹ ọyen ọvo yen hiẹ mrẹ, gba kpọvi vwẹ idjerhe rẹ ẹguọnọ. Kpurhiẹn phiyọ owenvwe rẹ ọmọ wẹn vwori rọ vwọ sen ihoho rẹ ihwo re banphiyọ womarẹ wo che vwo nene fuẹrẹn ẹkpo ri Baibol kerẹ Job 31:1, Une rẹ Ejiro 97:10, kugbe Une rẹ Ejiro 101:3. d Wọ me jọ riẹn nẹ wo che nene ta ota kpahọn kudughwrẹn kudughwrẹn vwọ riẹn asan rọ wian te re, ji no sẹ erọnvwọn efa herọ wọ sa vwọ cha uko.
Odjekẹ ri Baibol: “Wa kpare emọ rẹ ovwan ophu-u, ẹkẹvuọvo wa ghẹrẹ ayen vwẹ ẹghwọ kuo kugbe uyono rẹ Ọrovwohwo.”—Ẹfesọs 6:4.
a Parental control ọyen orọnvwọn ro se gbere ughwru phiyọ oborẹ emọ reyọ ifonu, itablẹti, ikọmputa vẹ TV vwo ruiruo wan, ọ je sa nẹrhẹ a vwẹ ẹro vwo nene oborẹ emọ na ruẹ.
b Vwọ kẹ iroroẹjẹ oborẹ wo se vwo nene ọmọ wẹn ta eta ri shekpahen ehware vwo nene ikpe rọyen, ni uyovwinrota na “How Can Parents Teach Their Children About Sex?”
c Vwọ kẹ iroroẹjẹ efa rẹ orua na rhọnvwephiyọ vwọ kpahen oborẹ ọmọ wẹn se si phiyotọ, ni ẹbe rẹ ighene se si eta phiyọ, “How to Reject Pornography.”
d Ovwan je sa fuẹrẹn uyovwinrota nana kugbe “Why Reject Pornography?”
Wọ je sa Fuẹrẹn
Enọ rẹ Ighene Nọ
Die Yen Ofori nẹ Me Riẹn Kpahen Evuẹ vẹ Ifoto rẹ Ọfanrhiẹn re Vwo Rhe Ihwo?
O vwo ohwo rọ guọnọ riẹriẹ owẹ vwo ruo? Die yen se nẹ obuko rọyen rhe? Ọnana ghwa ẹfrẹfrẹ rẹ imuoshọ kanre?
IYONO EGHANGHANRE
E Vwo Nẹ Ihoho rẹ Ihwo re Banphiyọ Ọyen Umwemwu re Ru so Ọghẹnẹ?
Ota na “ihoho rẹ ihwo re banphiyọ” evunrẹ Baibol na? Mavọ yen a sa vwọ riẹn ẹro rẹ Ọghẹnẹ vwo nẹ ihoho rẹ ihwo re banphiyọ?