Ọmọ wẹn viẹ jẹ ọ ta nẹ, “Mi che se ruoo! Ọ gan nọ! Me cha sa riẹn obo re ruoo!” Ọ guọnọ jowọ rọ vwọ dobọ rẹ obo re bẹn kẹ eruo na jẹ kpakpata. O tun we oma wọ da mrẹ nẹ ọmọ wẹn nene ebẹnbẹn ọvo muabọ, ẹkẹvuọvo wọ je guọnọ nẹ o yono obo re vwo phi ebẹnbẹn kparobọ. Wo che brokpakpa cha uko? Wọ cha fọ kẹ rere ọ dobọ obo o ruẹ na ji kidie nẹ ọ bẹn kẹ? Gbanẹ wo che yono omọ wẹn kpahen obo re vwo erhiorin?

 Erhiorin pha ghanghanre. Ọsẹ vẹ oni de yono ọmọ rayen obo rọ sa vwọ dia ọgbowian, ko che vwo ena vẹ iruemu re pha ghanghanre, ọnana cha nẹrhẹ ọmọ na ru yovwinphiyọ vwẹ isikuru, ọ cha nẹrhẹ ọ sasa phiyọ, o che vwo omavwerhovwẹn vrẹ obo ri jovwo, ji vwo omamọ rẹ igbeyan re je kpẹkpẹ. Vwọ fẹnẹ ọyena, siẹrẹ ọsẹ vẹ oni da vwẹ ọkieje vwọ sẹro rẹ ọmọ rayen vwo nẹ kebẹnbẹn kebẹnbẹn, ọ sa nẹrhẹ ọmọ na ni oma rọyen kueku, ọ sa so ofudjevwe kẹ, je nẹrhẹ o yeren akpọ rẹ omavwerhovwẹn kanre o de te omiragua re.

 Esẹ vẹ ini sa nẹrhẹ erhiorin emọ rayen gan. Emọboba se fiudugberi oma vwo jẹ ayen ẹrhọ, je rhuẹrẹ ebẹnbẹn phiyọ siẹrẹ ayen de hirharoku obo re pha bẹnbẹn. Vwẹ ehiahiẹ ọvo re ruru, a mrẹvughe nẹ emọ rehẹ ẹgbukpe ọvo gbẹ emeranvwe erha davwẹngba vwo ru obo re bẹn kẹ ayen eruo siẹrẹ ayen da ka mrẹ oborẹ imiragua nene emuọvo rọ bẹn eruo muabọ wan, ukperẹ ayen di ghwe phikparobọ.

 “Me karophiyọ ọke mi vwo yono emetẹ mẹ oborẹ ayen komobọ sa vwọ gba ufi rẹ isabato rayen. Ọnana ghwa dia obo re yono ẹdẹ ọvoo. Kọke kọke rẹ ayen da gba isabato rayen, ayen komobọ reyọ ibrẹro 10 fi 15, rẹ ayen vwo roro vwọ kpahen oborẹ ayen che ruo wan. Ọke evo da wan nu, ke me vwẹ ukẹcha kẹ ayen. Ọ reyọ ayen emeranvwe evo ayen ke sa tẹn vẹ oviẹ. Ọ ra lọhọ kẹ vwẹ me da dẹ isabato ro vwo ufii kẹ ayen. Jẹ kerẹ esẹ vẹ ini, e se vwo yono emọ avwanre erhiorin, ọkievo ofori nẹ avwanre komobọ vwo erhiorin.”​—Colleen.

 Esẹ vẹ ini sa nẹrhẹ erhiorin rẹ emọ rayen ghwu ememerha. Vwọrẹ jẹriẹn, esẹ vẹ ini evo sa nẹrhẹ erhiorin rẹ emọ rayen ghwu ememerha. Vwẹ idjerhe vọ? Kidie nẹ esẹ vẹ ini guọnọre nẹ oma vwerhen emọ rayen nẹ ayen ruẹ yovwẹn, kẹ ayen brokpakpa vwẹ ukẹcha kẹ emọ na rere ofu vwo jẹ ayen edje yẹrẹ emọ na vwo je no nẹ ayen komobọ riẹn emu vuọvo ruẹẹ. Ẹkẹvuọvo, uruemu yena se djobọte ọmọ vwẹ idjerhe rọ brare. Aye ọvo re se Jessica Lahey de si: “Kọke kọke avwanre da vwẹ ukẹcha kẹ . . . emọ rẹ avwanre vwo ru orọnvwọn ọvo rọ bẹn ayen eruo, jẹ avwanre ghwe djephia nẹ ọhọ rẹ ayen vwo ru owian na ji rhe ayeen, nẹ ayen ke se ru owian naa.” a Uruemu yena sa nẹrhẹ oma fobọ rhọ emọ na ọke rẹ ayen de hirharoku egbabọse vwẹ obaro obọ, kidie ayen vwẹroso imiragua re cha vwẹ ukẹcha kẹ ayen.

 Jiro kẹ ọmọ wẹn nẹ ọ wian gan. Esẹ vẹ ini se yono emọ rayen erhiorin siẹrẹ ayen da kẹ emọ na owian ro fo vwọ kẹ ikpe rayen. Kerẹ udje, emọ rehẹ ẹgbukpe 3 fi 5 se yono obo ra fọnrhọn emwa vẹ obo ra rhuẹrẹ itọi phiyọ. Imitete sa vwẹ ukẹcha phia rhuẹrẹ ekuakua rẹ oni rayen dẹ vwo nẹ eki rhe, muegbe rẹ emejẹ na, mu inuhu re ku kufia vwẹ otafe, ji rien amasan ri gberi. Ighene rehẹ ẹgbukpe 13 fi 19 se ruiruo re ganre emerha, ri churobọ si owian rẹ orufon, ẹroevwote, vẹ ẹrhuẹrẹ. Ọ sa dianẹ owian rẹ uwevwin ghwe je emọọ, jẹ o fierere kẹ ayen siẹrẹ a da vwẹ owian rẹ uwevwin vwọ kẹ ayen vwo nẹ ọkiemọ rhe. Mavọ yen o vwo fierere kẹ ayen? Ọnana cha ayen uko vwọ dia ọgbowian, ọ je nẹrhẹ oma rhọ ayeen vwẹ ọke rẹ owian rọ pha ghanghanre ro je bẹn eruo de te ayen obọ kerẹ imiragua.

 Odjekẹ ri Baibol: “Vwẹ evun rẹ owian ejobi erere herọ.”​—Isẹ 14:23.

 “Wọ vwẹ kiruo kiruo ro je we kẹ emọ wẹn kidie nẹ wọ guọnọ mrẹ emọ na ri chidia asan ọvoo. O vwo ohwo vuọvo orọnvwọn tiọyena jee, oma tobọ vwerhen emọ kpahọọn. Kẹ ayen orọnvwọn rẹ ayen se yono nẹ evun rọyen rhe. Ọ da dianẹ omotete yen wo vwori, gbe jẹ o rien asan obọ rọyen se te. Wọ da hworhẹ imoto, gbe jọ hworhẹ akọkọ rẹ imoto rọ cha bẹn kẹ wẹ na. Wọ me je fobọ kpẹvwẹ vwọ kẹ owian ro ruru na.”​—Chris.

 Jẹ ọmọ wẹn riẹn obo ro che ru ọke iruo na da bẹn kẹ eruo. Ọkievo, oma fobọ rhọ emọ siẹrẹ ayen rha riẹn oborẹ ayen che ru vwọ wian owian ra vwọ kẹ ayen na ree. Ọtiọyena, wo de yono ọmọ wẹn kpahen orọnvwọn ro ji ru dẹvoo, wọ sa davwen ena nana ni. Ẹsosuọ, wẹ komobọ wian owian na, jẹ ọmọ wẹn nẹ oborẹ wo ruo wan. Ọrivẹ, ovwan ihwo ivẹ na ruiruo na kugbe. Ọrerha, ni ọmọ wẹn ro vwo ruiruo na, wọ je kẹ iroroẹjẹ re sa cha uko. Ọrọkoba kẹ, vwẹ uphẹn kẹ ọmọ wẹn rẹ ọyen ọvo ruiruo na re.

 Odjekẹ ri Baibol: “Mi phi udje na phiyotọ kẹ ovwan nẹ kirobo ri mi ghwe ru kẹ ovwan na, ovwan ji ru ọtiọyen.”​—Jọn 13:15.

 “Vwo nẹ oborẹ mi rhiẹromrẹ re, ofori nẹ avwanre rẹ esẹ vẹ ini phi omamọ udje phiyotọ avwanre da guọnọ nẹ emọ rẹ avwanre yono obo re vwo erhiorin. E je dje oka uruemu avwanre guọnọre nẹ emọ avwanre vwo vwọ kẹ ayen.”​—Doug.

 Cha ọmọ wẹn uko vwọ mrẹvughe nẹ ihwo eje she ji nene ebẹnbẹn evo muabọ ọkievo. Vuẹ ayen kpahen erọnvwọn evo wo nene muabọ jovwore, jẹ kidie nẹ oma rhọ wẹẹ, wọ da mrẹ erere norhe. Jẹ ọmọ wẹn riẹn nẹ erọnvwọn re ji ru dẹvoo sa bẹn kẹ ohwo, wọ je vuẹ nẹ siẹrẹ emu da chọ ohwo obọ, ọyena cha ohwo uko vwo yono, nẹ wo ji vwo ẹguọnọ rọyen tobọ vwẹ ọke emu da chọ obọ. Kirobo rẹ iriẹn rẹ oma ganphiyọ a da reyọ vwo ruiruo ye, ọtiọyen ọmọ wẹn ji che rhe vwo erhiorin phiyọ wọ da vwẹ uphẹn kẹ nẹ o hirharoku egbabọse. Ọtiọyena, ọke ọmọ wẹn de hirharoku egbabọse ọvo, ukperẹ wo vwo brokpakpa cha uko, vwẹ uphẹn kẹ ọ davwẹngba rọyen tavwen. Ọbe na How Children Succeed da ta: “Idjerhe ro me yovwin rẹ eghene sa vwọ gan ji tedje, yen ọ vwọ davwẹngba ru orọnvwọn ọ da tobọ dianẹ o che se ruoo.”

 Odjekẹ ri Baibol: “Ọke avwanre vwọ hẹ eghene, o yoma ra vwọ wian gan.”​—Uvwerhe 3:​27, Contemporary English Version.

 “Wọ da vwẹ uphẹn kẹ emọ nẹ ayen davwẹngba rayen te asan​—ọnana che fierere kẹ ayen​—kidie ayen riẹnre nẹ ọsẹ vẹ oni sa cha ayen uko. Ọke vwọ yanran na, egbabọse na che nọ, kẹ ayen che vwo uduefiogbere je tẹn ona obo re bẹn ayen eruo na, je mrẹvughe nẹ erere no cha e vwo vwo erhiorin.”​—Jordan.

 Jiri ẹgbaẹdavwọn, ukperẹ obo ra riẹn ruẹ mamọ. Kerẹ udje, ukperẹ wọ vwọ ta nẹ, “Wọ davwenre mamọ vwẹ ọdavwini na! Wọ riẹn ọbe dẹn,” wọ sa ta nẹ, “Wọ davwenre! Egbe wo muru vwọ kẹ ọdavwini na je vwe mamọ.” Diesorọ ọ vwọ ghanre re vwo jiri ẹgbaẹdavwọn ukperẹ obo ra riẹn ruẹ mamọ? Idọktọ ọvo re se Carol Dweck da ta: E de jiri emọ fikirẹ oborẹ ayen riẹn ruẹ mamọ, “ọ sa nẹrhẹ ayen vwo ẹwẹn ivivẹ ugege orọnvwọn da bẹn kẹ ayen yẹrẹ vwẹ ọke emuọvo de shechọ. Obo ri me yovwin rẹ esẹ vẹ ini se ru vwọ kẹ emọ rayen yen ayen vwo yono ayen vwọ wian gan, vwo yono vwo nẹ echobọ rayen, vwọ riavwerhen rẹ iruo ọgangan rayen, vwọ guọnọ idjerhe efa rẹ ayen vwo ru erọnvwọn, ji rhe yono yanran. Ayen de ru enana, e cha nẹrhẹ oma vwerhen emọ na ọ da tobọ dianẹ ihwo jiri ayeen.” b

 Odjekẹ ri Baibol: “Ejiro rẹ ohwo e vwo brorhiẹ rọye.”​—Isẹ 27:21.