XAVF. Yemirilish va qarshiliklar kabi tashqi xavflar Muqaddas Kitobni yo‘q qila olmadi. Biroq ayrim kotiblar va tarjimonlar Muqaddas Kitob matnini o‘zgartirishga urinishgan. O‘z ta’limotlarini Muqaddas Kitobga muvofiqlashtirish o‘rniga, ular ko‘pincha Muqaddas Kitobni o‘z ta’limotlariga moslashtirishga intilishgan. Keling, ayrim misollarni ko‘rib chiqamiz.

• Topinish joyi. Mil. avv. IV–II asrlar orasida Samariya Tavrotini yozgan kishilar Chiqish 20:17 oyatiga «Garizim tog‘ida. O‘sha yerda qurbongoh quring» degan so‘zlarni qo‘shib qo‘yishgan. Shu tariqa samariyaliklar Muqaddas Yozuvlar yordamida Garizim tog‘ida ma’bad qurilishini asoslamoqchi bo‘lishgan.

• Uchlik ta’limoti. Muqaddas Kitob yozib tugatilganidan 300-yildan ozroq vaqt o‘tgach, Uchlik ta’limoti tarafdori bo‘lgan bir kishi 1 Yuhanno 5:7 oyatiga «Ota, Kalom va Muqaddas Ruh. Bu uchovi bir» degan so‘zlarni qo‘shib qo‘ygan. Bu so‘zlar asl matnda mavjud bo‘lmagan. Muqaddas Kitob bo‘yicha olim Bryus Metsgerning aytishicha, bu so‘zlar «VI asrdan boshlab ko‘p marotaba va tez-tez eski lotincha Muqaddas Kitob va lotin Vulgatasida uchraydigan bo‘ldi».

• Xudoning ismi. Muqaddas Kitobning ko‘p tarjimonlari yahudiylarning xurofotiga amal qilib Muqaddas Yozuvlardan Xudoning ismini olib qo‘yishga qaror qilishgan. Ism o‘rniga ular «Xudo» yoki «Rab» unvonlarini ishlatadigan bo‘lishgan. Lekin Muqaddas Kitobda bu unvonlar nafaqat Yaratuvchiga, balki odamlarga, soxta topinishdagi buyumlarga va hatto Iblisga nisbatan ishlatiladi. (Yuhanno 10:34, 35; 1 Korinfliklarga 8:5, 6; 2 Korinfliklarga 4:4) *

MUQADDAS KITOB QANDAY QILIB SAQLANIB QOLGAN? Birinchidan, garchi Muqaddas Kitobni ko‘chirib yozgan ayrim kotiblar e’tiborsiz va ishonchsiz bo‘lgan bo‘lsa ham, o‘z kasbining ustasi va sinchkovlik bilan mehnat qilgan talaygina kotiblar ham bo‘lgan. Misol uchun masoretlarni olaylik. Ular milodiy VI—X asrlarda Ibroniycha yozuvlarni ko‘chirib yozgan. Bugun ularning asari Masoret qo‘lyozmalari deb tanilgan. Matnga xatolar kirib qolmasligi uchun ular so‘zlarni va harflarni sanab chiqishgan. Ular nusxa olingan matnga xato kirib qolganini ko‘rishganida, uning hoshiyalariga qaydlar qilishgan. Muqaddas Kitob matniga o‘zgarish qilishga esa jur’at etishmagan. Professor Moshe Goshen-Gottshtaynning yozishicha, «bu odatlarini atayin buzishni ular eng og‘ir jinoyat deb bilishgan».

Ikkinchidan, bugungi kungacha yetib kelgan juda ko‘p qo‘lyozmalar borligi Muqaddas Kitob olimlariga xatolarni aniqlashga yordam beradi. Masalan, diniy rahbarlar asrlar davomida qo‘llaridagi Muqaddas Kitoblarning lotincha tarjimalari asl nusxadagi fikrlarni o‘zida mujassam etgan deb o‘rgatib kelishgan. Lekin maqolamizning boshida aytib o‘tganimizdek, 1 Yuhanno 5:7 oyatiga o‘zboshimchalik bilan so‘zlarni qo‘shib qo‘yishgan. Mazkur xato hatto o‘zbek tilidagi 2008-yilda nashr etilgan «Injil»da ham mavjud! Biroq boshqa qo‘lyozmalar topilganida nima ma’lum bo‘ldi? Bryus Metsger shunday deb yozadi: «[1 Yuhanno 5:7] dagi parcha lotinchadan tashqari qadimiy tarjimalarning (suryoniy, qibtiy (kopt), arman, efiop, arab, slavyan) hech birida uchramaydi». Shu bois, o‘zbek tilidagi zamonaviy tarjimalarning birortasida ham bu so‘zlar mavjud emas.

Qadimiy qo‘lyozmalar Muqaddas Kitob matniga o‘zgarish kiritilmaganini isbotlayaptimi? 1947-yili O‘lik dengiz o‘rama bitiklari topilganida, olimlar ibroniycha Masoret qo‘lyozmalarini undan ming yil oldin ko‘chirib yozilgan Muqaddas Kitob o‘rama bitiklari bilan solishtirish imkoniga ega bo‘lishdi. O‘lik dengiz o‘rama bitiklarining tahririyat jamoasi a’zosining so‘zlariga ko‘ra, hatto bitta o‘rama bitik ham «ming yildan oshiq vaqt davomida yahudiy kotiblar Muqaddas Kitob matnini nihoyatda sadoqat bilan, aniq yetkazib berishganini inkor etib bo‘lmaydigan darajada isbotlaydi».

Dublindagi (Irlandiya) Chester Bitti kutubxonasida Yunoncha yozuvlarning (Yangi ahd) papiruslar to‘plami saqlanadi. Bu papiruslarda Yunoncha yozuvlarning deyarli barcha kitoblari mavjud. Mazkur to‘plamda milodiy ikkinchi asrga mansub qo‘lyozmalar ham bor. Bu degani, ular Muqaddas Kitob yozib tugatilganidan atigi 100-yil o‘tgach paydo bo‘lgan. Bir manbada quyidagilar aytilgan edi: «Garchi ushbu papiruslar matndagi ko‘pgina xususiyatlarni oshkor etsa ham, ular Muqaddas Kitob matni hayratomuz darajada aniq yetkazib berilganini ham isbotlaydi». («The Anchor Bible Dictionary»)

NATIJASI QANAQA? Vaqt o‘tishi va Muqaddas Kitob qo‘lyozmalari qayta-qayta ko‘chirib yozilgani uning matni o‘zgarishiga olib kelishning o‘rniga, aslida uning yaxshilanishiga sabab bo‘ldi. Mashhur olim Frederik Kenon Yunoncha yozuvlar to‘g‘risida shunday degan edi: «Boshqa biror-bir qadimiy kitobning matn ko‘rinishidagi ilk va boy qo‘lyozmalari mavjud emas va hech bir xolis olim bizda bor bo‘lgan matn aslini olganda buzilmaganini inkor etmagan bo‘lardi». Muqaddas Kitob bo‘yicha olim Vilyam Henri Grin Ibroniycha yozuvlar haqida quyidagini aytgan edi: «Shuni ishonch bilan aytish mumkinki, ko‘hna san’at asarlarining hech biri bunchalik aniq yetkazib berilmagan».