1-3. (a) Vhathu vhanzhi vha ḓipfa hani nga mishumo yavho? (b) Bivhili i ṱuṱuwedza mavhonele afhio nga ha mushumo nahone ndi mbudziso dzifhio dzine ra ḓo dzi haseledza kha ino ndima?

VHATHU vhanzhi ṋamusi a vha takaleli u shuma. Vha tou ḓikombetshedza u ya mushumoni ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe nga ṅwambo wa uri vha shuma awara nnzhi vha tshi khou ita mushumo une vha sa u fune. Vhathu vha re na mavhonele o raloho vha nga ṱuṱuwedzwa hani uri vha vhe na dzangalelo kha mushumo wavho, vha dovhe vha fushee?

² Bivhili i ṱuṱuwedza mavhonele avhuḓi nga ha mushumi wa biko. I amba uri mushumo na mvelelo dzawo ndi tshifhiwa. Salomo o ṅwala a ri: “Hone, ndi tshifhiwa tsha Mudzimu muthu a tshi ḽa a tshi nwa, a tshi vhona zwivhuya nga mishumo yawe yoṱhe.” (Muhuweleli 3:13) Yehova ane a ri funa, ane tshifhinga tshoṱhe a ṱoḓa uri zwithu zwi ri tshimbilele zwavhuḓi u ṱoḓa uri ri fushee nga zwine ra zwi ita na u ḓiphina nga mushumo wa biko ḽashu. U itela uri ri dzule lufunoni lwawe, ri fanela u tshila u tendelana na mavhonele na maitele awe malugana na mushumo.—Muhuweleli 2:24; 5:17.

³ Kha heyi ndima, ri ḓo haseledza mbudziso nṋa: Ri nga vhona hani zwivhuya nga mishumo yashu? Ndi mishumo ya mufuda-ḓe i songo teaho Vhakriste vha ngoho? Ri nga linganyisela hani mushumo wa u ḓitshidza na mishumo ya lwa muya? Fhedzi kha ri thome ri ṱolisise tsumbo ya vhashumi vhavhili vhahulwane vhukuma fhethu hoṱhe—Yehova Mudzimu na Yesu Kristo.

4, 5. Bivhili i sumbedza hani uri Yehova ndi mushumi wa biko?

⁴ Yehova ndi Mushumi Muhulwanesa. Genesi 1:1 i ri: “U rangani Mudzimu o sika ḽiṱaḓulu na ḽifhasi.” Musi Mudzimu a tshi ṱhaphudza u sika zwithu kha ḽifhasi, o amba uri “zwó naka nga ngoho.” (Genesi 1:31) Nga maṅwe maipfi, o vha o fushea nga vhuḓalo nga zwithu zwoṱhe zwe a zwi sika kha ḽifhasi. A zwi timatimisi uri Yehova, “Mudzimu o takalaho,” o takadzwa zwihulu nga u vha mushumi wa biko.—1 Timotheo 1:11, NW.

⁵ Mudzimu washu ane a vha mushumi wa biko u dzula a tshi khou shuma. Nga murahu ha tshifhinga tshilapfu ho no fhedzwa u sikwa zwithu zwoṱhe kha ḽifhasi, Yesu o ri: “Khotsi-anga u kha ḓi shuma na zwino, na nṋe ndi a shuma.” (Yohane 5:17) Khotsi u khou ita mushumo-ḓe? Vhukuma o farakanea nga u livhisa na u ṱhogomela vhathu a henengei ṱaḓulu. O dzudzanya “tshivhumbiwa tshiswa,” Vhakriste vho ḓodzwaho nga muya vhane vha ḓo fheleledza vho vhusa na Yesu ngei ṱaḓulu. (2 Vha-Korinta 5:17) U khou shuma vhukuma u itela u ḓadzisa ndivho yawe nga ha vhathu—uri vhane vha mu funa vha wane vhutshilo vhu sa fheli kha shango ḽiswa. (Vha-Roma 6:23) Yehova u a takala vhukuma musi a tshi vhona zwe a zwi sika. Vhathu vha dzimilioni vho ṱanganedza mulaedza wa Muvhuso, nge vha kokodzwa nga Mudzimu nahone vha shandula matshilele avho uri vha dzule lufunoni lwawe.—Yohane 6:44.

6, 7. Ndi vhufhio vhuṱanzi vhu sumbedzaho uri ndi kale Yesu e mushumi a fhiseaho?

⁶ Ndi kale Yesu a tshi ḓivhelwa u vha mushumi a fhiseaho. Musi a tshee ṱaḓulu, o shuma na Mudzimu e “mushumi makone” kha u vhumba zwithu zwoṱhe “zwa ṱaḓulu na zwa kha ḽifhasi.” (Mirero 8:22-31, vhambedzani NW; Vha-Kolosa 1:15-17) Musi e kha ḽifhasi, Yesu o bvela phanḓa e mushumi a fhiseaho. Musi a tshee muswa, o guda mushumo wa u fhaṱa, a ḓivhiwa sa “muvhaḓi.” * (Marko 6:3) Wonoyu mushumo wo vha u  tshi konḓa nahone wo vha u tshi ṱoḓa uri muthu a ḓivhe zwithu zwo fhamba-fhambanaho—zwihuluhulu ngauri nga tshenetsho tshifhinga ho vha hu si na zwa u saha mabulannga, mavhengele ane ha rengiswa zwishumiswa na mitshini ya muḓagasi. Edzani u humbula Yesu a tshi ya ḓakani u rema miri—a vhuya na matanda a miri ye a i rema, a a vhea hune a ḓo shumela hone. Edzani u humbula a tshi khou fhaṱa nnḓu—a tshi khou rwela ṱhanga, u kwea mahothi nahone a vhaḓa dziṅwe thundu dza nḓuni. A zwi timatimisi uri Yesu o vha a tshi zwi ḓivha uri mushumo u konḓaho une wa itwa nga vhutsila u a fusha vhukuma.

⁷ Yesu o vha e mushumi a fhiseaho musi a tshi ita vhuḓinḓa hawe. O fhedza miṅwaha miraru na hafu o farakanea nga wonoyu mushumo wa ndeme vhukuma. O vha a tshi vuwa nga matsheloni-tsheloni nahone ḽa vhuya ḽa dzhena nga thavha a tshi khou huwelela, nga ṅwambo wa uri o vha a tshi ṱoḓa u swikelela vhathu vhanzhi nga hune zwa konadzea ngaho. (Luka 21:37, 38; Yohane 3:2) O vha a tshi “tshimbila na miḓi na miḓana a tshi huwelela mafhungo maḓifha a muvhuso wa Mudzimu.” (Luka 8:1) Yesu o tshimbila tshikhala tshilapfu nga milenzhe u itela u vhudza vhathu mulaedza wa mafhungo maḓifha.

8, 9. Yesu o vhona hani zwivhuya nga mushumo wawe?

⁸ Naa Yesu o vhona zwivhuya nga ṅwambo wa u shuma hawe nga mafulufulu vhuḓinḓani? Ee! O ṱavha mbeu dza mafhungo-ngoho a Muvhuso, a sia masimu o lugela u kaṋiwa. U ita mushumo wa Mudzimu zwo ṋea Yesu nungo nnzhi lune nga zwiṅwe zwifhinga o vha a sa ḽi uri a kone u ita wonoyo mushumo. (Yohane 4:31-38) Edzani u humbula nḓila ye a vha o fushea ngayo musi a tshi ṱhaphudza vhuḓinḓa hawe ha kha ḽifhasi nahone a vhudza Khotsi awe a ri: “Á vha nṋe, ndo U ṋea vhugala fhano shangoni, nge nda vuledza mushumo we wa mpha uri ndi u shume.”—Yohane 17:4.

⁹ Vhukuma Yehova na Yesu ndi tsumbo dzavhuḓi vhukuma dza vhathu vhane vha takalela u vhona zwivhuya nga mishumo yavho. U funa hashu Yehova zwi ri sudzulusela u vha  “vha-edzisa-Mudzimu sa vhana vha funwaho.” (Vha-Efesa 5:1) U funa hashu Yesu zwi ri sudzulusela u “tevhela ṋayo dzawe.” (1 Petro 2:21) Nga zwenezwo-ha, kha ri ṱolisise nḓila ine na riṋe ra nga vhona ngayo zwivhuya nga mishumo yashu.

10, 11. Ndi mini zwine zwa nga ri thusa uri ri vhe na mavhonele avhuḓi nga ha mushumo washu?

¹⁰ Vhakriste vha ngoho vha tea u shuma uri vha kone u ḓitshidza. Ri a ṱoḓa u fushea nga mushumo washu, fhedzi hezwi zwi nga vha khaedu arali ri tshi khou ita mushumo une ra sa u fune. Zwi nga konadzea hani uri ri vhone zwivhuya nga mushumo washu nga fhasi ha zwiimo zwo raloho?

¹¹ Nga u ṱahulela mavhonele avhuḓi. Nga zwiṅwe zwifhinga ri nga kha ḓi sa kona u shandula zwiimo zwashu, fhedzi ri nga kona u shandula mavhonele ashu. U elekanya nga ha mavhonele a Mudzimu zwi nga ri thusa uri ri ṱahulele mavhonele avhuḓi nga ha mushumo. Sa tsumbo, arali ni ṱhoho ya muṱa, ṱhogomelani uri mushumo waṋu u ita uri ni kone u ṱunḓela na u shavhedza muṱa waṋu hu sa londwi uri ndi wa vhuimo ha fhasi lungafhani. Hafhu u ṱunḓela na u shavhedza muṱa waṋu ndi zwa ndeme vhukuma kha Mudzimu. Ipfi ḽawe ḽi amba uri ane a kundwa u ṱunḓela na u shavhedza vha nnḓu yawe ndi “muvhi u fhira muthu o landulaho Yehova.” (1 Timotheo 5:8, ṱhaluso i re magumoni a siaṱari kha NW.) U ṱhogomela uri mushumo waṋu u nga ni thusa u swikelela tshipikwa tshaṋu—tshine tsha vha u hwala vhuḓifhinduleli he na ṋewa nga Mudzimu—zwi nga ni thusa uri ni fushee na u vha na nḓivho mushumoni waṋu u fhira vhashumi nga inwi.

12. Zwi vhuyedza nga nḓila-ḓe u vha mushumi wa biko na u fulufhedzea mushumoni?

¹² Nga u vha mushumi wa biko na nga u fulufhedzea. Ri nga wana phaṱhutshedzo arali ra shuma nga u fhisea nahone ra guda u ita mushumo washu zwavhuḓi. Kanzhi vhatholi vha funesa vhashumi vha biko na vha re na vhutsila. (Mirero 12:24; 22:29) Samusi ri Vhakriste vha ngoho, ri fanela u  fulufhedzea mushumoni washu—ri songo tswa tshelede, thundu kana tshifhinga tsha mutholi washu. (Vha-Efesa 4:28) Samusi ro zwi vhona kha ndima yo fhiraho, u fulufhedzea zwi a vhuyedza. Mushumi ane a fulufhedzea u a fulufhelwa. Nahone hu sa londwi uri mutholi washu u a ṱhogomela kana ha ṱhogomeli u shuma hashu nga u fhisea, ri ḓo fushea nga u ḓivha uri ri na ‘mvalo dzo ṱambaho’ na u ḓivha uri ri khou takadza Mudzimu ane ra mu funa.—Vha-Heberu 13:18; Vha-Kolosa 3:22-24.

13. Tsumbo yashu yavhuḓi i nga vha na mvelelo dzifhio mushumoni?

¹³ Nga u ṱhogomela uri vhuḓifari hashu vhu nga rendisa  Mudzimu. Vhaṅwe vha ḓo zwi ṱhogomela arali ra ḓifara nga nḓila ya Vhukriste hune ra shuma hone. Hu nga vha na mvelelo dzifhio? Zwi ita uri ri “ṱongise pfunzo ya Mutshidzi washu Mudzimu.” (Tito 2:9, 10) Ee, vhuḓifari hashu havhuḓi vhu nga ita uri vhaṅwe vha tame vhurabeli hashu. Edzani u humbula nḓila ine na ḓo ḓipfa ngayo arali mushumi nga inwi a ṱanganedza mafhungo-ngoho nga ṅwambo wa tsumbo yaṋu yavhuḓi mushumoni! Tsha ndeme vhukuma, ṱhogomelani zwi tevhelaho: A hu na tshine tsha fhira u ḓivha uri vhuḓifari haṋu havhuḓi vhu rendisa Yehova na u takadza mbilu yawe!—Mirero 27:11; 1 Petro 2:12.

14-16. Musi zwi tshi ḓa kha mushumo wa u ḓitshidza, ndi mbudziso dzifhio dza ndeme dzine ra tea u ḓivhudzisa dzone?

¹⁴ Bivhili a i buli nga ho livhaho mushumo wa u ḓitshidza u ṱanganedzeaho na u sa ṱanganedzei. Hezwi a zwi ambi uri ri nga ṱanganedza mushumo naho u ufhio une ra u wana. Maṅwalo a nga ri thusa uri ri khethe mushumo wavhuḓi, u ṱhonifheaho, une wa takadza Mudzimu na u iledza une wa nga mu sinyusa. (Mirero 2:6) Musi zwi tshi ḓa kha mafhungo a u khetha mushumo wa u ḓitshidza, hu na mbudziso mbili dza ndeme dzine ra tea u ḓivhudzisa dzone.

¹⁵ Naa u ita wonoyo mushumo zwi ḓo ita uri ndi ṱanganele kha zwine zwa sasaladzwa nga Bivhili? Ipfi ḽa Mudzimu ḽi sasaladza nga ho livhaho u tswa, u zwifha na u ita zwifanyiso zwine zwa gwadamelwa. (Ekisodo 20:4; Mishumo 15:29; Vha-Efesa 4:28; Ndzumbululo 21:8) Ri ḓo hana mushumo naho u ufhio une wa ḓo ṱoḓa uri ri ite zwithu zwo raloho. Samusi ri tshi funa Yehova, ri nga si vhuye ra ṱanganedza mushumo une wa katela u ita zwithu zwine zwa sa tshimbidzane na ndaela dza Mudzimu.—1 Yohane 5:3.

¹⁶ Naa u ita wonoyo mushumo zwi ḓo ita uri ndi shele mulenzhe kana u tikedza maitele o khakheaho? Ṱhogomelani tsumbo i tevhelaho. A zwo ngo khakhea u shuma fhethu  hune wa fhindula ṱhingo na u ṱanganedza vhaeni. Fhedzi hu pfi mini arali Mukriste a wana mushumo wo raloho kilinikini ine ha reḓulwa thumbu? Ndi ngoho uri mushumo wawe u nga si ṱoḓe uri a ṱanganele nga ho livhaho kha u reḓulwa ha thumbu. Naho zwo ralo, naa u shuma henefho misi yoṱhe zwi ḓo vha zwi si u tikedza kiliniki ine ya shuma u reḓula dzithumbu—zwine zwa vha maitele ane a lwisana na Ipfi ḽa Mudzimu? (Ekisodo 21:22-24) Samusi ri tshi funa Yehova, a ri ṱoḓi u ita zwithu zwine zwa lwisana na Maṅwalo.

17. (a) Ndi mbuno dzifhio dzine ra tea u dzi humbula ri sa athu ita phetho kha mafhungo a mushumo wa u ḓitshidza? (Sedzani  bogisi kha siaṱari 177.) (b) Mvalo dzashu dzi nga ri thusa hani uri ri ite phetho dzine dza takadza Mudzimu?

 ¹⁷ Mbudziso nnzhi malugana na mushumo wa u ḓitshidza dzi nga fhindulwa nga u sengulusa nga vhuronwane phindulo dza mbudziso mbili dza ndeme dzo takuswaho kha phara 15 na 16. Zwiṅwe hafhu, hu na dziṅwe mbuno dzine ra tea u dzi ṱhogomela nga vhuronwane ri sa athu ita phetho ya mushumo wa u ḓitshidza. * Ri nga si lavhelele uri tshigwada tsha mukoma a fulufhedzeaho tshi ri ṅwalele milayo ine ya ḓo kwama vhuimo hoṱhe vhune ha nga vha hone. Ri fanela u shumisa ṱhalukanyo musi ri tshi sedzana na vhuimo ho raloho.  Samusi ro zwi guda kha Ndima ya 2, ri tea u gudisa mvalo dzashu nga u shumisa zwine ra zwi guda Ipfini ḽa Mudzimu ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Arali “ṱhalukanyo” yashu yo ‘gudiswa’ mvalo dzashu dzi nga ri thusa uri ri ite phetho dzine dza takadza Mudzimu na u ri ita uri ri dzule lufunoni lwawe.—Vha-Heberu 5:14.

18. Ndi ngani zwi tshi konḓa u dzula ri tshi linganyisela zwithu nga lwa muya?

¹⁸ Zwi a konḓa u dzula ri tshi linganyisela zwithu nga lwa muya kha ano ‘maḓuvha a vhufhelo’ a “zwifhinga zwi lemelaho.” (2 Timotheo 3:1) Zwi nga vha khaedu u wana mushumo na u sa xelelwa ngawo. Samusi ri Vhakriste vha ngoho, ri a zwi ḓivha uri ndi zwa ndeme u shisha mabiko u itela u ṱunḓela na u shavhedza miṱa yashu. Fhedzi arali ra sa ṱhogomela, mutsiko wa mushumoni kana mahumbulele mavhi a shango a u tovhola zwithu zwi vhonalaho, zwi nga thithisa zwipikwa zwashu zwa muya. (1 Timotheo 6:9, 10) Kha ri vhone nḓila ine ra nga linganyisela ngayo, ri ite vhungoho ha “zwithu zwa ndeme vhukuma.”—Vha-Filipi 1:10, NW.

19. Ndi ngani ri tshi tea u fulufhela Yehova nga mbilu yoṱhe nahone zwi ḓo ri ita uri ri iledze mini?

¹⁹ Fulufhelani Yehova nga mbilu yoṱhe. (Mirero 3:5, 6) Ri fanela u mu fulufhela ngauri u a ri londa. (1 Petro 5:7) Ú ḓivha zwishaiwa zwashu nahone a nga si vhuye a kundwa u ri thusa. (Psalme ya 37:25) Nga zwenezwo ri fanela u thetshelesa nyeletshedzo ya Ipfi ḽawe ine ya ri: “Laṱani zwiito zwa vhutshivha; ni eḓanwe nga zwi re hone, ngauri [Mudzimu] o amba a ri: A thi nga U litshi, a thi nga U laṱedzi.” (Vha-Heberu 13:5) Vhashumeli vhanzhi vha re tshumeloni ya tshifhinga tshoṱhe vho vhona nga avho maṱo uri Mudzimu u na maanḓa a u ṋea vhathu zwine vha zwi shaya. Arali ri tshi fulufhela nga mbilu yoṱhe uri Yehova u ḓo ri ṱhogomela, ri nga si vhilaele nga nḓila yo kalulaho uri ri ḓo kona hani u ṱunḓela miṱa  yashu. (Mateo 6:25-32) A ri nga tendeli mushumo wa u ḓitshidza u tshi ri ita uri ri litshelele mishumo ya muya, i ngaho u huwelela mafhungo maḓifha na u ya miṱanganoni.—Mateo 24:14; Vha-Heberu 10:24, 25.

20. Zwi amba mini u ita uri iṱo ḽi dzule ḽo tsha nahone ri nga kona hani u dzula ri na iṱo ḽo raloho?

 ²⁰ Itani uri iṱo ḽaṋu ḽi dzule ḽo tsha. (Mateo 6:22, 23) U vha na iṱo ḽo tshaho zwi amba u tshila nga nḓila i songo serekanaho. Iṱo ḽo tshaho ḽa Mukriste ḽi sedza ndivho nthihi, ine ya vha u ita zwi funwaho nga Mudzimu. Arali maṱo ashu o sedza fhethu ho teaho, ri nga si farakanee nga u ṱoḓa mishumo ine ya holela tshelede nnzhi na u tshila vhutshilo ha vho-mmboneni. Nahone ri nga si dzulele u tovhola zwithu zwi vhonalaho zwi re kha fesheni, zwine vhakunguwedzi vha ri vhudza uri ri ḓo takala arali ra vha nazwo. Ni nga dzula hani ni na iṱo ḽo tshaho? Iledzani u ḓidzhenisa kha zwikolodo. Ni songo fhiriṱanya vhutshilo haṋu nga u kuvhanganya thundu dzine dza ḽa tshifhinga tshinzhi na dzine dza ṱoḓa u dzula dzi tshi ṱhogomelwa. Thetshelesani nyeletshedzo ya Bivhili ine ya amba uri ni fushee nga “zwa u ḽa na zwa u fuka.” (1 Timotheo 6:8) Lingedzani u tshila nga nḓila i leluwaho nga hune na nga kona ngaho.

21. Ndi ngani ri tshi fanela u rangisa zwithu zwa ndeme nahone ndi mini zwine zwa fanela u ḓa u thoma vhutshiloni hashu?

²¹ Rangisani zwithu zwa ndeme zwa muya nahone ni zwi nambatele. Samusi ri nga si kone u ita zwithu zwoṱhe vhutshiloni, ri fanela u rangisa zwithu zwa ndeme. Arali ra sa ita nga u ralo, zwithu zwi si zwa ndeme zwi nga ri ḽela tshifhinga tsha u ita zwithu zwa ndeme vhukuma. Ndi mini zwine zwa fanela u ḓa u thoma vhutshiloni hashu? Vhathu vhanzhi shangoni vha rangisa pfunzo ya nṱha u itela uri vha wane mushumo u holelaho tshelede nnzhi kha ano maitele. Naho zwo ralo, Yesu o ṱuṱuwedza vhatevheli vhawe uri ‘tsha phanḓa vha ṱoḓe muvhuso wa Mudzimu.’ (Mateo 6:33) Ee, riṋe Vhakriste vha ngoho ri vhea Muvhuso wa Mudzimu phanḓa vhutshiloni hashu. Nḓila ine ra tshila ngayo—ndi uri zwithu zwine ra zwi khetha, zwipikwa zwine ra ḓivhetshela zwone na mishumo ine ra i tovhola—i fanela u sumbedza uri mishumo ya Muvhuso na zwi funwaho nga Mudzimu ndi zwa ndeme vhukuma kha riṋe u fhira u vhilaela nga ha thundu dzi vhonalaho na u tovhola zwithu zwa shango.

22, 23. (a) Ndi ufhio mushumo wa ndeme wa Vhakriste vha ngoho nahone ri nga sumbedza hani uri wonoyu mushumo ndi wa ndeme kha riṋe? (Sedzani  bogisi kha siaṱari 180.) (b) No ḓiimisela u ita mini malugana na mushumo wa u ḓitshidza?

²² Samusi ri tshi zwi ḓivha uri ri khou tshila tshifhingani tsha vhufhelo, ri fanela u dzula ro livhisa ṱhogomelo kha mushumo wa ndeme une ra tea u u ita samusi ri Vhakriste vha ngoho—mushumo wa u huwelela na wa u ita vhafunziwa. (Mateo 24:14; 28:19, 20) U fana na Yesu, ane a vha Tsumbo yashu yavhuḓi, ri fanela u dzula ro farakanea nga wonoyu mushumo u tshidzaho. Ri nga zwi sumbedza hani uri wonoyo mushumo ndi wa ndeme kha riṋe? Vhunzhi ha vhathu vha Mudzimu vhane vha vha vhahuweleli tshivhidzoni, vha ḓikumedzela nga mbilu yoṱhe kha mushumo wa u huwelela. Vhaṅwe vho dzudzanya zwiimo zwavho uri vha vhe vhavulanḓila na vharumiwa. Vhabebi vhanzhi vho ṱuṱuwedza vhana vhavho uri vha dzhenele tshumelo ya tshifhinga tshoṱhe nge vha ṱhogomela uri zwipikwa zwa muya ndi zwa ndeme. Naa vhahuweleli vha fhiseaho vha Muvhuso vha a zwi vhona zwivhuya nga mishumo yavho vhuḓinḓani? Vhukuma vha a zwi vhona! U shumela Yehova nga mbilu yoṱhe zwi ita uri muthu a tshile o takala, o fushea nahone a wane phaṱhutshedzo nnzhi.—Mirero 10:22.

²³ Vhunzhi hashu ri kombetshedzea u shuma awara nnzhi mishumoni ya u ḓitshidza u itela u ṱunḓela na u shavhedza miṱa yashu. Ni songo hangwa uri Yehova u ṱoḓa u vhona zwivhuya nga mishumo yashu. Ri ḓo fushea nga mushumo washu arali ra ita uri mavhonele ashu na zwine ra zwi ita, zwi tendelane na mavhonele awe na maitele awe. Naho zwo ralo, kha ri ḓiimisele u sa vhuya ra tendela mushumo wa u ḓitshidza u tshi ri pambusa kha mushumo washu wa ndeme—une wa vha mushumo wa u ḓivhadza mafhungo maḓifha a Muvhuso wa Mudzimu. Arali ra rangisa wonoyo mushumo vhutshiloni hashu, ri sumbedza uri ri funa Yehova nahone ri ḓo dzula lufunoni lwawe.