1. Ndi ngani u fara muṱa zwi tshi nga konḓa nga u rali ṋamusi?

 “TSHIVHUMBEO tsha ḽino shango tshatsho ndi u shanduka.” (1 Vha-Korinta 7:31, NW) Hayo maipfi o ṅwalwa miṅwahani i fhiraho 1 900 yo fhiraho, nahone ndi a ngoho lungafhani ṋamusi! Zwithu zwi khou shanduka, zwihuluhulu malugana na vhutshilo ha muṱa. Zwe zwa vha zwi tshi dzhiiwa zwi zwa nzulele kana zwa sialala miṅwahani ya 40 kana ya 50 yo fhiraho kanzhi a zwi ṱanganedzwi ṋamusi. Nga ṅwambo wa zwenezwi, u fara muṱa nga nḓila i bvelelaho zwi nga ita khaedu khulwane. Naho zwo ralo, arali hu tshi thetsheleswa nyeletshedzo ya Maṅwalo, ni nga sedzana na dzenedzo khaedu.

2. Ndi vhuimo vhufhio ha ekonomi vhune ha ḓisa mutsiko muṱani?

² Ṋamusi vhathu vhanzhi a vha tsha fushiwa nga vhutshilo zwaho, ha muṱa. Samusi shango ḽa zwa vhuvhambadzi ḽi tshi khou bveledza zwibveledzwa zwinzhi na u shumisa vhutsila haḽo ha u kungedzela u itela u lingedza u kunga vhathu, vhokhotsi na vhomme vhanzhi vha shuma tshifhinga tshilapfu u itela uri vha kone u renga zwenezwi zwibveledzwa. Vhaṅwe vha dzimilioni vha sedzana na vhuleme ha ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ha u wana zwiḽiwa. Vha fanela u fhedza tshifhinga tshilapfu mushumoni u fhira nga he zwa vha zwi ngaho, khamusi vhe na mishumo mivhili, u tou itela u renga zwishaiwa. Naho zwo ralo vhaṅwe vho vha vha tshi nga takalela u wana mushumo, samusi u shayea ha mushumo hu vhuleme ho phaḓalalaho hoṱhe. Ee, zwifhinga zwoṱhe vhutshilo a  vhu lelutsheli muṱa wa musalauno, fhedzi maitele a Bivhili a nga thusa miṱa u ita zwoṱhe zwi re maanḓani u ya nga vhuimo havho.

3. Ndi maitele afhio e muapostola Paulo a a ṱalusa, nahone u a shumisa zwi nga thusa hani uri muthu a bvelele kha u fara muṱa?

³ Muapostola Paulo o tshenzhela vhuleme ha zwa ekonomi. Kha u lwisana naho, o guda ngudo ya ndeme, ine a i ṱalutshedza vhurifhini hawe vhu yaho ha khonani yawe Timotheo. Paulo u a ṅwala: “A ro ngo ḓa na tshithu fhano shangoni, na hone a ri koni u bva na tshithu. Arali rí na zwa u ḽa na zwa u fuka nga ri zwi takalele.” (1 Timotheo 6:7, 8) I ngoho, muṱa u ṱoḓa zwi fhiraho zwiḽiwa na zwiambaro. U ita na u ṱoḓa fhethu ha u dzula hone. Vhana vha ṱoḓa pfunzo. Nahone hu na mbalelano ya zwa ngalafho na dziṅwe tshinyalelo. Naho zwo ralo, maitele a maipfi a Paulo a a shuma. Arali ri tshi fushea nga u swikelela ṱhoḓea dzashu nṱhani ha u lingedza u ṱoḓa zwine ra zwi tama, vhutshilo vhu ḓo ri lelutshela.

4, 5. U humbulela na u dzudzanya zwi nga thusa hani kha u fara muṱa?

⁴ Maṅwe maitele a thusaho a wanala kha tshiṅwe tsha zwifanyiso zwa Yesu. O ri: “Ndi ufhio kha inwi ané a tshi funa u fhaṱa mutsheṱo, a si range u dzula fhasi a vhala mali yawe uri a vhone arali e na yo linganaho u vuledza mushumo?” (Luka 14:28) Hafha Yesu u khou amba nga ha u humbulela, u dzudzanya hu tshee nga phanḓa. Ro zwi vhona kha ndima yo fhiraho uri zwenezwi zwi thusa nga nḓila-ḓe musi vhathu vhavhili vhaswa vha tshi khou humbula nga u vhingana. Nahone nga murahu ha mbingano, zwi a thusa kha u fara muṱa. U humbulela kha heḽi sia zwi katela na u vha na mbekanyagwama, u dzudzanya hu tshee nga phanḓa u shumisa nga vhuṱali zwishumiswa zwine zwa vha hone. Nga yeneyi nḓila muṱa u nga langa dzitshinyalelo, u tshi vhetshela thungo tshelede ine ya fanela u shumiswa kha zwithu zwi ṱoḓeaho zwa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe kana  vhege iṅwe na iṅwe, nahone zwi sa fhiri yeneyo mbekanyagwama.

⁵ Kha maṅwe mashango, u vha na mbekanyagwama yo raloho zwi nga amba u lwisa ṱhuṱhuwedzo ya u hadzima tshelede i re na muingo (interest) wa nṱha u itela u renga zwithu zwi sa ṱoḓei. Kha maṅwe, zwi nga amba u ḓifara vhukuma kha u shumisa garaṱa dza u renga nga tshikolodo. (Mirero 22:7) Zwi nga dovha zwa amba u lwisana na ṱhuṱhuwedzo ya u renga—u renga tshithu u songo thoma wa humbula nga ha ṱhoḓea na mvelelo. Hafhu, mbekanyagwama i ḓo zwi ita uri zwi vhe khagala uri tshelede ine ya sokou ndazekanyiwa nga lwa tseḓa kha u gembula, u daha fola, na u nwesa i tshinyadza vhuimo ha zwa ekonomi ha muṱa, khathihi na u sa tshimbidzana na maitele a Bivhili.—Mirero 23:20, 21, 29-35; Vha-Roma 6:19; Vha-Efesa 5:3-5.

6. Ndi mafhungo-ngoho afhio a Maṅwalo ane a thusa vhane vha vha vhashai?

⁶ Hu pfi mini-ha nga ha vhane vha kombetshedzea u tshila vhe vhashai? Tsha u thoma, vha nga khuthadzea u ḓivha uri hovhu vhuleme ha shango ḽoṱhe ndi ha tshifhinganyana. Shangoni ḽiswa ḽine ḽa khou ḓa nga u ṱavhanya, Yehova u ḓo fhelisa vhushai khathihi na vhuṅwe vhuvhi hoṱhe vhune ha ita uri vhathu vha tambule. (Psalme ya 72:1, 12-16) Nga tshifhinga tshi fanaho, Vhakriste vha ngoho, naho vhe vhashai nga maanḓa, a vha pfi vho fulufhuwa tshoṱhe, ngauri vha na lutendo kha fulufhedziso ḽa Yehova: “A thi nga U litshi, a thi nga U laṱedzi.” Nga zwenezwo, mutendi a nga amba nga fulufhelo uri: “Murena ndi Mulweli wanga, a thi nga ofhi.” (Vha-Heberu 13:5, 6) Kha ano maḓuvha a konḓaho, Yehova o tikedza vhagwadameli vhawe nga nḓila nnzhi musi vha tshi tshila u tendelana na maitele awe na u vhea Muvhuso wawe u thoma vhutshiloni havho. (Mateo 6:33) Vhunzhi havho vha nga ṱanziela, vha tshi amba nga maipfi a muapostola Paulo uri: “Hoṱhe ndo  vha mutei kha zwoṱhe, hu’ kha u fura, hu’ kha u pfa nḓala, hu’ kha u ḓalelwa nga zwithu, hu’ kha u ṱahelelwa. Zwoṱhe ndi zwi kona nga a nkonisaho.”—Vha-Filipi 4:12, 13.

7. Ndi maipfi afhio a Yesu, ane arali a shumiswa, a ḓo thusa kha u fara muṱa lu bvelelaho?

⁷ U ya mafheleloni a vhuḓinḓa hawe ha kha ḽifhasi, Yesu o ri: “Funa wa hau vhunga U tshi ḓi-funa!” (Mateo 22:39) U shumisa heyi nyeletshedzo muṱani zwi a thusa vhukuma kha u fara muṱa. Nga zwenezwo, ndi vhonnyi vhane vha vha vhahura vhashu vha tsini-tsini, vha funeswaho arali vhe si vhane ra dzula navho—vhanna  na vhasadzi, vhabebi na vhana? Miraḓo ya muṱa i nga sumbedza hani u funana?

8. Lufuno lu nga sumbedzwa hani muṱani?

⁸ Iṅwe nḓila ndi ya uri muraḓo muṅwe na muṅwe wa muṱa u fanela u ita mukovhe wawe wa mishumo ya hayani. Nga zwenezwo, vhana vha fanela u gudiswa u vhea zwithu hune zwa dzula hone musi vha tshi fhedza u zwi shumisa, naho zwi zwiambaro kana zwitambiswa. Zwi nga ṱoḓa tshifhinga na vhuḓidini u adzela mmbete matsheloni maṅwe na maṅwe, fhedzi ndi thuso khulwane kha u fara muṱa. Vhukuma, huṅwe u ṱanga-ṱangana huṱuku, ha tshifhinganyana a hu iledzei, fhedzi vhoṱhe vha nga shumisana u itela uri hayani hu dzule ho kuna, u katela na u kunakisa nga murahu ha zwiḽiwa. Vhubva, u ḓifunesa, na muya wa u gungula, wa u litshelela zwithu u na mvelelo mmbi kha muṅwe na muṅwe. (Mirero 26:14-16) Kha ḽiṅwe sia, muya wa u ḓifunela, wa dakalo u tikedza vhutshilo ha muṱa vhu takadzaho. “A ṋeaho ó takala ndi ene a funwaho nga Mudzimu.”—2 Vha-Korinta 9:7.

9, 10. (a) Ndi ufhio muhwalo une kanzhi wa vha kha mufumakadzi wa muḓi, nahone u nga fhungudzwa hani? (b) Ndi afhio mavhonele o linganyiselwaho a mushumo wa hayani ane a themendelwa?

⁹ U humbulela na lufuno zwi ḓo thusa u thivhela vhuimo vhune ha vha vhuleme vhuhulwane mahayani maṅwe. Vhomme nga lwa sialala vho vha vhe thikho dza vhutshilo ha hayani. Vho ṱhogomela vhana, u kunakisa haya, u kuvha, na u renga na u bika zwiḽiwa. Kha maṅwe mashango, vhafumakadzi nga lwa mvelele vho vha vha tshi shuma masimuni, u rengisa zwibveledzwa maketeni, kana u tikedza nga dziṅwe nḓila kha mbekanyagwama ya muṱa. Na he zwa vha zwi si mvelele ya huṅwe fhethu tshifhingani tsho fhiraho, zwo ṱoḓea uri vhafumakadzi vhanzhi vho vhingwaho vha kombetshedzee u shuma nnḓa ha hayani. Mufumakadzi na mme ane a vha mushumi wa biko kha enea masia o fhamba-fhambanaho u fanela u khoḓiwa. Sa “musadzi vhukuma”  a ṱaluswaho Bivhilini, ndi mushumi wa biko. “Ha ḽi vhuswa ha vhubva.” (Mirero 31:10, 27) Naho zwo ralo, hezwi a zwi ambi uri musadzi ndi ene e eṱhe ane a nga shuma hayani. Musi munna khathihi na musadzi vho shuma ḓuvha ḽoṱhe nnḓa, naa ndi musadzi e eṱhe ane a fanela u hwala muhwalo wa u shuma nḓuni musi munna na vhaṅwe vhoṱhe muṱani vho awela? Na kathihi. (Vhambedzani 2 Vha-Korinta 8:13, 14.) Ngauralo, sa tsumbo, arali mme a tshi khou lugiselela zwiḽiwa, a nga takala arali miṅwe miraḓo ya muṱa i tshi thusa nga u ḓeka ṱafula, u renga zwithu, kana u kunakisa henefho nḓuni. Ee, vhoṱhe vha nga ṱanganela kha honoho vhuḓifhinduleli.—Vhambedzani Vha-Galata 6:2.

¹⁰ Vhaṅwe vha nga ri: “Hune nda dzula hone a si mushumo wa vhanna u ita zwithu zwo raloho.” Hezwo zwi nga vha zwi ngoho, fhedzi naa zwo vha zwi sa nga vhi zwavhuḓi u ṱhogomela eneo mafhungo? Musi Yehova Mudzimu a tshi thoma muṱa, ho ngo laedza uri muṅwe mushumo wo vha u tshi ḓo itwa fhedzi nga vhasadzi. Nga tshiṅwe tshifhinga, musi Abrahamu munna a fulufhedzeaho a tshi dalelwa nga vharumiwa vho khetheaho vha bvaho ha Yehova, ene nga dzawe o ṱanganela kha u lugiselela na u ṋea vhaeni zwiḽiwa. (Genesi 18:1-8) Bivhili i a eletshedza: “Vhanna vha na mulandu-vho wa u pfi vha fune vhasadzi vhavho, sa musi vha tshi ḓi-funa mivhili yavho.” (Vha-Efesa 5:28) Arali, musi ḽi tshi kovhela, munna o neta nahone a tshi ṱoḓa u awela, naa a zwi vhonali uri musadzi na ene u ḓipfa nga yeneyo nḓila, khamusi u fhira zwenezwo? (1 Petro 3:7) Nga zwenezwo, naa zwi ḓo vha zwi songo tea uri munna a sumbedze lufuno nga u thusa hayani?—Vha-Filipi 2:3, 4.

11. Yesu o vhetshela muraḓo muṅwe na muṅwe wa muṱa tsumbo nga nḓila-ḓe?

¹¹ Yesu ndi tsumbo ya khwine-khwine ya muthu we a takadza Mudzimu na khonani dzawe. Naho a songo vhuya a vhinga, Yesu ndi tsumbo yavhuḓi kha vhanna,  u katela na vhasadzi na vhana. O amba nga ha ene muṋe uri: ‘Murwa-muthu ho ngo ḓa u shumelwa, o ḓa u shumela vhaṅwe,’ ndi uri, u shuma vhaṅwe. (Mateo 20:28) I takala lungafhani miṱa ine miraḓo yoṱhe ya ṱahulela eneo mavhonele!

12. Yehova u ṱoḓa mini kha vhane vha mu shumela?

¹² Maṅwe maitele a Bivhili ane a nga thusa kha u fara muṱa a wanala kha 2 Vha-Korinta 7:1. Henefho ri a vhala: “Nga ri ṱambe dzitshika dzoṱhe dza kha ṋama na kha muya.” Vhane vha thetshelesa enea maipfi o hevhedzwaho vha a ṱanganedziwa nga Yehova, ane a ṱoḓa ‘kushumele kwo ṱambaho, ku si na tshika.’ (Yakobo 1:27) Nahone miṱa yavho i vhuyelwa nga zwivhuya zwi tshimbidzanaho na zwenezwi.

13. Ndi ngani u kuna hu ha ndeme kha u fara muṱa?

¹³ Sa tsumbo, Bivhili i a ri khwaṱhisedza uri hu ḓo ḓa tshifhinga tshine malwadze a si tsha ḓo vha hone. Nga  tshenetsho tshifhinga, “kha vho dzulaho fhano a huna ane a ḓo ri: Ndi a lwala.” (Yesaya 33:24; Ndzumbululo 21:4, 5) Naho zwo ralo, u swikela zwenezwo, muṱa muṅwe na muṅwe u fanela u lwisana na malwadze tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe. Naho e Paulo na Timotheo vho vha vha tshi lwala. (Vha-Galata 4:13; 1 Timotheo 5:23) Naho zwo ralo, vhomakone vha zwa ngalafho vha amba uri malwadze manzhi a a thivhelea. Miṱa yo ṱalifhaho i iledza malwadze ane a thivhelea arali i tshi iledza u sa kuna ṋamani na muyani. Kha ri sedze uri hani.—Mirero 22:3.

14. U kuna ha vhuḓilisi hu nga tsireledza muṱa kha malwadze nga nḓila ifhio?

¹⁴ U kuna nga lwa muya zwi katela na u kuna ha vhuḓilisi. Samusi zwi tshi ḓivhea, Bivhili i ṱuṱuwedzela zwilinganyo zwa nṱha zwa vhuḓilisi na u sasaladza mufuda naho u ufhio wa vhushaka ha tsini-tsini ha u ṱangana nga dzimbeu nga nnḓa ha mbingano. “Hu’ dziphombwe, . . . hu’ vhadzia-u-ṱalana, hu’ vhadzia-u-sokou ḓi-ṅaledza, hu’ vhadzia-u-silinga na vhanna ngavho’. . . a vha nga ḽi ifa ḽa muvhuso wa Mudzimu.” (1 Vha-Korinta 6:9, 10) U ṱhogomela zwenezwi zwilinganyo zwa vhutevheleli ndi zwa ndeme vhukuma kha Vhakriste vhane vha khou tshila shangoni ḽa ṋamusi ḽo tshinyalaho. U ita nga u ralo zwi takadza Mudzimu nahone zwi thusa u tsireledza muṱa kha malwadze a fhiriselwaho nga u ṱangana nga dzimbeu a ngaho AIDS, thusula, phophela, na chlamydia.—Mirero 7:10-23.

15. Ṋeani tsumbo ya u sa kuna ṋamani hune ha nga ḓisa malwadze zwi songo tea.

¹⁵ ‘U ṱamba kha tshika dzoṱhe dza ṋama’ zwi thusa u tsireledza muṱa kha maṅwe malwadze. Malwadze manzhi a ḓiswa nga u sa kuna ṋamani. Tsumbo khulwane ndi dzema ḽa u daha. A si uri u daha hu tshikafhadza mafhafhu fhedzi, zwiambaro, na mufhe, fhedzi hu ita na u lwadza vhathu. Vhathu vhanzhi vha fa ṅwaha muṅwe na muṅwe nga ṅwambo wa u daha fola. Humbulani  nga hazwo; ṅwaha muṅwe na muṅwe vhathu vhanzhi vho vha vha tshi ḓo vha vha songo lwala na u fa zwi songo tea arali vho vha vho iledza dzenedzo ‘dzitshika dzoṱhe dza ṋama’!

16, 17. (a) Ndi mulayo ufhio wo vhewaho nga Yehova we wa tsireledza Vhaisiraele kha maṅwe malwadze? (b) Maitele a re kha Doiteronomio 23:12, 13 a nga shumiswa hani miṱani yoṱhe?

¹⁶ Ṱhogomelani iṅwe tsumbo. Hu ṱoḓaho u vha miṅwaha ya 3 500 yo fhiraho, Mudzimu o ṋea lushaka lwa Isiraele Mulayo u itela u dzudzanya vhurabeli havho, nahone u swika kha vhuṅwe vhuimo, vhutshilo havho ha ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Wonoyo Mulayo wo thusa u tsireledza lushaka kha vhulwadze nga u vhea milayo ya mutheo ya tsiravhulwadze. Muṅwe mulayo wo raloho wo vha u tshi tshimbidzana na malaṱwa a vhathu, e a vha a tshi fanela u fukedzwa zwavhuḓi nnḓa ha mushasha u itela uri fhethu he vhathu vha vha vha tshi dzula hone hu si tshikafhadzwe. (Doiteronomio 23:12, 13) Wonoyo mulayo wa kale u kha ḓi vha nyeletshedzo yavhuḓi.  Na ṋamusi vhathu vha a lwala na u fa nga ṅwambo wa uri a vha u tevhedzi. a

¹⁷ U tendelana na maitele a wonoyo mulayo wa Vhaisiraele, kamara ya u ṱambela na bunga ḽa muṱa—naho zwi nga ngomu nḓuni kana nnḓa—zwi fanela u dzula zwo kuna nahone zwi si na zwitshili. Arali bunga ḽa sa dzula ḽo kuna kana u tibedzwa, thunzi dzi ḓo kuvhangana henefho nahone dza phaḓaladza zwitshili huṅwe fhethu henefho hayani—na zwiḽiwani zwine ra zwi ḽa! Zwiṅwe, vhana na vhaaluwa vha fanela u ṱamba zwanḓa musi vha tshi bva henefha fhethu. Zwa sa ralo, vha vhuya na zwitshili kha lukanda lwavho. U ya nga muṅwe dokotela wa Mufura, u ṱamba zwanḓa “hu kha ḓi vha tshiṅwe tsha zwithu zwi themendelwaho u itela u thivhela dziṅwe phirela dza tsukanyo, u fema, kana dza lukanda.”

18, 19. Ndi nyeletshedzo dzifhio dze dza ṋewa u itela u vhulunga nnḓu yo kuna naho henefho fhethu hu songo kuna?

¹⁸ I ngoho, u kuna ndi khaedu kha vhahura vha shayaho. Muṅwe o ḓowelanaho na fhethu ho raloho o ṱalutshedza: “Fhethu hu fhisesaho hu ita uri mushumo wa u kunakisa u konḓe vhukuma. Maḓumbu a tibedza tshiṅwe na tshiṅwe nḓuni nga luvhanda lutswuku. . . . Nyengedzeo ya vhathu dziḓoroboni, u katela na huṅwe fhethu mavhalani, na hone hu ita khombo kha mutakalo. Tshampungane tsho vuleaho, thulwi dza mathukhwi a sa hwaliwi, mabunga a vhomuthumunzhi a re na tshika, mbevha dzine dza hwala malwadze, mabete, na thunzi zwo ḓowelea.”

¹⁹ U kuna nga fhasi ha zwenezwi zwiimo zwi a konḓa. Naho zwo ralo, ndi vhuḓidini vhu vhuyedzaho. Tshisibe  na maḓi na mushumonyana a zwi ḓuri u fana na mishonga na mbadelo dza vhuongeloni. Arali ni tshi dzula fhethu ho raloho, nga hune zwa konadzea ngaho, itani uri nnḓu yaṋu na u mona na muḓi woṱhe zwi dzule zwo kuna nahone hu si na matoko a zwipuka. Arali mukoto u dzhenaho muḓini waṋu u tshi anzela u vha na matope nga zwifhinga zwa mvula, naa ni nga shela mavu kana thombwana u itela uri nḓuni hu si vhe na matope? Arali vhathu vho ambara zwienda kana navhula, naa zwi nga bvulwa musi muambari a sa athu dzhena nḓuni? Zwiṅwe, ni fanela u ita uri hune na vhulunga hone maḓi hu si vhe na zwitshili. Hu humbulelwa uri mpfu dza milioni mbili ṅwaha muṅwe na muṅwe dzi itwa nga malwadze ane a tshimbidzana na maḓi a tshika na vhuthathazwitshili vhu si havhuḓi.

20. Arali nnḓu i tshi fanela u vha yo kuna, ndi vhonnyi vhane vha vha na vhuḓifhinduleli?

²⁰ Muṅwe na muṅwe a nga ita uri haya hu kune—mme, khotsi, vhana, na vhaeni. Muṅwe mme wa vhana vha malo kha ḽa Kenya o ri: “Vhoṱhe vho guda u ḓiitela mishumo yavho.” Haya ho kunaho hu farwaho zwavhuḓi hu sumbedza zwine muṱa woṱhe wa vha zwone. Murero wa Lupania u ri: “Vhushai na u kuna a zwi lwisani.” Naho muthu a tshi dzula kha ḽiḓu ḽihulu, fulethe, hayani ha vhuimo ha fhasi, kana mukhukhu, u kuna ndi yone khoṋololo ya muṱa wo takalaho.

21. U tendelana na Mirero 31:28, ndi mini zwine zwa ḓo thusa u ḓisa dakalo muṱani?

²¹ Musi i tshi amba nga ha musadzi vhukuma, bugu ya Mirero i ri: “Vhana vhawe vha ima vha ri: u na mashudu! na munna wawe u ima a mu khoḓa.” (Mirero 31:28) No fheleledza lini u khoḓa muraḓo wa muṱa waṋu? Vhukuma, ri nga zwimela nga luṱavula zwo lindelaho u ṱuma lurere musi zwi tshi wana mufhiso na murongwe. Kha sia ḽashu, ri ṱoḓa vhududo ha u khoḓiwa. Zwi a thusa musadzi u ḓivha uri munna wawe u a  livhuha u shuma hawe nga maanḓa na ṱhogomelo ya lufuno na uri ha mu dzhieli fhasi. (Mirero 15:23; 25:11) Nahone zwi a takadza musi musadzi a tshi khoḓela munna wawe mushumo wawe wa nnḓa ha hayani na wa ngomu hayani. Vhana na vhone vha a bvelela musi vhabebi vhavho vha tshi vha khoḓela vhuḓidini havho hayani, tshikoloni, kana tshivhidzoni tsha Vhukriste. Nahone u livhuha huṱuku-ṱuku hu bveledza zwinzhi lungafhani! Zwi ita vhugai uri: “Ndi a livhuha”? A zwi dzhii tshithu, naho zwo ralo mbuyelo dza vhutshilo ha muṱa dzi nga vha khulwane.

22. Ndi mini tshine tsha ṱoḓea u itela uri muṱa u vhe na “thikho,” nahone zwenezwi zwi nga waniwa hani?

²² Nga zwiitisi zwinzhi, u fara muṱa a zwi leluwi. Naho zwo ralo, zwi nga itwa nga nḓila i bvelelaho. Murero wa Bivhili u ri: “Nnḓu i fhaṱiwa nga vhuṱali; ṱhalukanyo i vha thikho dzayo.” (Mirero 24:3) Vhuṱali na luvhonela zwi nga waniwa arali vhoṱhe muṱani vha tshi lwela u guda zwine Mudzimu a zwi funa na u zwi shumisa vhutshiloni havho. Muṱa u takadzaho u ṱoḓa vhuḓidini zwa vhukuma!