1, 2. (a) Ndi ngani vhaḓinḓa vhe vha rumiwa u fara Yesu vho vhuya vho nembeledza zwanḓa? (b) Ndi ngani Yesu o vha e mufunzi a swayeaho?

VHAFARISEI vho vha vho sinyuwa vhukuma. Yesu o vha e thembeleni, a tshi khou funza nga ha Khotsi awe. Ho mbo ḓi bva zwigwada zwivhili vhukati ha vhe vha vha vho thetshelesa; vhanzhi vho tenda Yesu, ngeno vhaṅwe vho ṱoḓa a tshi farwa. Nga ṅwambo wa u kundwa u ḓifara kha u sinyuwa havho, vharangaphanḓa vha vhurereli vho rumela vhaḓinḓa uri vha ye u fara Yesu. Naho zwo ralo, vhaḓinḓa vho vhuya vho nembeledza zwanḓa. Vhotshifhe vhahulu na Vhafarisei vho ṱoḓa u ḓivha tshiitisi: “No kundiswa nga’ni u mu ḓisa fhano?” Vhaḓinḓa vho fhindula vha ri: “A huna muthu we a vhuya a amba sa uyo.” Vho vha vho kwamea vhukuma nga pfunzo ya Yesu lwe vha fhelelwa nga nungo dza u mu fara. *—Yohane 7:45, 46.

² Ho vha hu si vhenevho vhaḓinḓa fhedzi vhe vha vha vho kwamea nga pfunzo ya Yesu. Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi kuvhangana u itela u mu pfa a tshi funza. (Marko 3:7, 9; 4:1; Luka 5:1-3) Ndi ngani Yesu o vha e mufunzi a swayeaho nga u ralo? Samusi ro zwi vhona kha Ndima ya 8, o vha a tshi funa mafhungo-ngoho e a vha a tshi a amba, nahone o vha a tshi funa vhathu vhe a vha a tshi vha funza. O vha a tshi dovha a vha na vhutsila vhuhulwane ha u shumisa maitele a u funza. Kha ri haseledze maitele mararu a bvelelaho e a a shumisa na nḓila ine ra nga a edzisa ngayo.

3, 4. (a) Ndi ngani Yesu o shumisa luambo lu sa konḓi musi a tshi funza? (b) Pfunzo ya Thavhani ndi tsumbo ya Yesu ya u funza nga nḓila i leluwaho nga nḓila-ḓe?

³ Edzani u humbula maipfi o fhamba-fhambanaho e Yesu a  vha a tshi nga vha o a shumisa! Naho zwo ralo, musi a tshi funza, ho ngo vhuya a amba zwithu zwe zwa vha zwi tshi konḓela vhathetshelesi vhawe u zwi pfesesa, ngauri vhunzhi havho vho vha ‘vha songo funzea nahone vhe vhathu zwavho.’ (Mishumo 4:13) O vha a tshi humbula nga ha vhushayanungo havho, nahone ho ngo vhuya a vha lemedza nga mafhungo manzhi-manzhi. (Yohane 16:12) O vha a tshi shumisa maipfi a leluwaho, fhedzi mafhungo-ngoho e a vha a tshi a amba o vha e a ndeme vhukuma.

⁴ Kha ri ite tsumbo nga Pfunzo ya Thavhani, yo ṅwaliwaho kha Mateo 5:3–7:27. Yesu o ṋea nyeletshedzo kha yeneyo pfunzo ya ndeme, ine ya swikelela kha tshiitisi tshihulwane tsha mafhungo. Ho vha hu si na mihumbulo kana mibulo i konḓaho. Zwi re zwone ndi uri ho vha hu si na ipfi ḽe ḽa vha ḽi tshi konḓela ṅwana u ḽi pfesesa! Nga zwenezwo, a zwi mangadzi uri musi Yesu a tshi fhedza u amba, magogo—khamusi u katela na vhalimi vhanzhi, vhalisa, na vharei vha khovhe—vho “kanuka pfunzo yawe.”—Mateo 7:28.

5. Ṋeani tsumbo dza mafhungo o ambiwaho nga Yesu e a vha a tshi leluwa, fhedzi a tshi pfala vhukuma.

⁵ Musi Yesu a tshi funza, o vha a tshi anzela u shumisa mibulo i leluwaho, mipfufhi nahone a amba mafhungo e a vha a tshi pfala vhukuma. Nga tshenetsho tshifhinga tsha musi hu sa athu gandiswa dzibugu, o ita uri mulaedza wawe u nwelele lwa tshoṱhe mihumbuloni na mbiluni dza vhathetshelesi vhawe. Ṱhogomelani dziṅwe tsumbo: “Ni songo haṱula, uri na inwi ni sa ḓo haṱulwa-vho.” “Vho takalaho a vha lili ṅanga, tshayo ndi u lilwa nga vhalwadze.” “Muya . . . u a funa, ṋama yone i ro shaya maanḓa.” “Khosi i ṋeeni-ha zwi re zwa khosi; Mudzimu ni mu ṋee zwi re zwa Mudzimu.” “Mashudu a muṋei a fhira a muṋeiwa.” * (Mateo 7:1; 9:12; 26:41; Marko 12:17; Mishumo 20:35) Naho ho fhela miṅwaha i ṱoḓaho u vha 2 000 eneo mafhungo o ambiwa, a kha ḓi vha a swayeaho vhukuma.

6, 7. (a) U itela u funza nga nḓila i leluwaho, ndi ngani zwi zwa ndeme uri ri shumise luambo lu sa konḓi? (b) Ri nga iledza hani u lemedza mugudiswa wa Bivhili nga mafhungo manzhi-manzhi?

 ⁶ Ri nga funza hani nga nḓila i leluwaho? Iṅwe ṱhoḓea ya ndeme ndi uri ri shumise luambo lu sa konḓi lune vhathu vhanzhi vha ḓo lu pfesesa nga hu leluwaho. Mafhungo-ngoho a mutheo a Ipfi ḽa Mudzimu ha konḓi. Yehova o dzumbulula ndivho dzawe kha vhathu vhane vha fulufhedzea na u ḓiṱukufhadza. (1 Vha-Korinta 1:26-28) Maipfi a leluwaho o khethwaho nga vhuronwane a nga bvisela khagala zwavhuḓi mafhungo-ngoho a Ipfi ḽa Mudzimu.

⁷ U itela u funza nga nḓila i leluwaho, ri fanela u ṱhogomela uri ri iledze u lemedza mugudiswa wa Bivhili nga mafhungo manzhi-manzhi. Nga zwenezwo, musi ri tshi fara pfunzo ya Bivhili, a ro ngo fanela u ṱalutshedza mbuno iṅwe na iṅwe; kana u amba mafhungo nga u ṱavhanya zwa tou nga u ṱanganya masiaṱari manzhi ndi zwone zwa ndeme vhukuma. Nṱhani hazwo, ndi vhuṱali u tendela zwishaiwa na vhukoni ha mugudiswa zwi tshi langa luvhilo lwa pfunzo. Tshipikwa tshashu ndi u thusa mugudiswa u vha mutevheli wa Kristo na u vha mugwadameli wa Yehova. Ri na tshenetsho tshipikwa, ri fanela u shumisa tshifhinga  tshiṅwe na tshiṅwe tshine tsha ṱoḓea u itela uri mugudiswa a pfesese zwavhuḓi zwine a khou zwi guda. Ndi nga yeneyo nḓila fhedzi hune mafhungo-ngoho a Bivhili a ḓo kwama mbilu yawe na u mu ṱuṱuwedza u shumisa zwe a zwi guda.—Vha-Roma 12:2.

8, 9. (a) Ndi ngani Yesu o vhudzisa dzimbudziso? (b) Ndi ngani Yesu o shumisa mbudziso u itela u thusa Petro u ita phetho yo teaho kha mafhungo a u bvisa muthelo?

⁸ Yesu o shumisa mbudziso nga nḓila i swayeaho, naho zwo vha zwi sa ḓo dzhia tshifhinga tshilapfu u vhudza vhathetshelesi vhawe mbuno ine a khou ṱoḓa u i amba. Nga zwenezwo-ha, ndi ngani o vhudzisa dzimbudziso? Nga zwiṅwe zwifhinga, o vha a tshi shumisa mbudziso dzi swikelelaho mbilu u bvisela khagala zwiṱuṱuwedzi zwo khakheaho zwa vhapikisi vhawe, u itela u vha fhumudza. (Mateo 21:23-27; 22:41-46) Naho zwo ralo, kha zwiitea zwinzhi o vha a tshi shumisa mbudziso u itela uri vhafunziwa vhawe vha ambe zwi re mihumbuloni yavho, u ṱuṱuwedza na u gudisa mahumbulele avho. Nga zwenezwo, o vhudzisa mbudziso dzi ngaho, “Ni humbula mini?” na ine ya ri ‘Ni a a tenda naa?’ (Mateo 18:12, vhambedzani NW; Yohane 11:26) Yesu o swikelela na u kwama mbilu dza vhafunziwa vhawe nga u vhudzisa mbudziso. Ṱhogomelani tsumbo i tevhelaho.

⁹ Kha tshiṅwe tshiitea vhathelisi vho vhudzisa Petro arali Yesu o vha a tshi bvisa muthelo wa thembeleni. * Petro o fhindula nga u ṱavhanya a ri, “Iina.” Nga murahu, Yesu o ambedzana nae a ri: “Naa Simoni, iwe U ri mini? Mahosi a shango a bvisisa vho-nnyi muthelo na zwivhiho? A thelisa vhakololo kana a thelisa vhatsinda?” Petro o fhindula a ri: “Vha thelisa vhatsinda.” Yesu a ri: “Atsina vhakololo a vha theli.” (Mateo 17:24-27) A zwi timatimisi  uri mbuno ya u vhudziswa ha dzimbudziso yo vha i khagala kha Petro, nga ṅwambo wa uri miraḓo ya muṱa wa vhuhosini yo vha i sa bvisi muthelo. Nga ṅwambo wa zwenezwo, samusi o vha e Murwa mubebwa e eṱhe wa Khosi ya ṱaḓulu we a vha a tshi gwadamelwa thembeleni, Yesu o vha a songo fanela u bvisa muthelo. Ṱhogomelani uri nṱhani ha u vhudza Petro phindulo yo teaho, Yesu o shumisa mbudziso nga vhuṱali u itela u thusa Petro u swikelela phetho yo teaho nahone khamusi u itela u vhona ṱhoḓea ya u humbula nga vhuronwane musi a sa athu fhindula tshifhingani tshi ḓaho.

10. Ri nga shumisa hani dzimbudziso nga nḓila i bvelelaho musi ri tshi khou huwelela nnḓu nga nnḓu?

¹⁰ Ri nga shumisa hani mbudziso nga hu bvelelaho vhuḓinḓani hashu? Musi ri tshi huwelela nnḓu nga nnḓu, ri nga shumisa dzimbudziso u itela u vusa dzangalelo, kana u vula nḓila ya uri ri ambe mafhungo maḓifha. Sa tsumbo, arali ra ṱangana na mualuwa, ri nga vhudzisa nga ṱhonifho uri, “Shango ḽo shanduka lungafhani u bva musi vha tshee muṱuku?” Musi vho no fhindula ri nga vhudzisa uri, “Vha vhona u nga hu ṱoḓea mini u itela uri ḽino shango ḽi vhe fhethu ha khwine?” (Mateo 6:9, 10) Arali e mme a re na vhana vhaṱuku, ri nga vhudzisa uri, “Naa vho no vhuya vha ḓivhudzisa uri ḽino shango ḽi ḓo vha nga nḓila-ḓe musi vhana vhavho vho no aluwa?” (Psalme ya 37:10, 11) Nga u vha na vhusedzi musi ri tshi dzhena muḓini, ri nga kona u vhudzisa mbudziso ine ya tendelana na zwine ṋemuḓi a vha na dzangalelo khazwo.

11. Ri nga shumisa hani dzimbudziso nga nḓila i bvelelaho musi ro fara pfunzo ya Bivhili?

¹¹ Ri nga shumisa hani dzimbudziso nga nḓila i bvelelaho musi ro fara pfunzo ya Bivhili? Mbudziso dzo humbulwaho nga vhuronwane  dzi nga ri thusa u vhona zwi re mbiluni ya mugudiswa. (Mirero 20:5) Sa tsumbo, kha ri zwi dzhie ri tshi khou guda ndima ine ya ri “U Tshila nga Nḓila Ine ya Takadza Mudzimu” kha bugu Bivhili I Funza Mini Zwa Vhukuma? * Yeneyo ndima i haseledza mavhonele a Mudzimu nga ha mafhungo a fanaho na vhuaḓa ha u ṱangana nga dzimbeu, vhudakwa, na u zwifha. Phindulo dza mugudiswa dzi nga sumbedza uri u a pfesesa zwine Bivhili ya zwi funza, fhedzi naa u a tendelana na zwine a khou zwi guda? Ri nga vhudzisa uri, “Naa nḓila ine Mudzimu a dzhia ngayo eneo mafhungo i a pfala kha inwi?” Ri nga dovha ra vhudzisa uri, “Ni nga shumisa hani enea mafhungo vhutshiloni haṋu?” Naho zwo ralo, ni fanela u humbula ṱhoḓea ya u vha na vhuṱali, na u ṋea mugudiswa tshirunzi tsho mu teaho. A ri vhuyi ra ṱoḓa u vhudzisa mbudziso dzine dza ḓo mu shonisa zwi sa ṱoḓei.—Mirero 12:18.

12-14. (a) Yesu o shumisa hani vhukoni hawe ha u ṱalutshedza nga nḓila i pfalaho? (b) Yesu o ṱalutshedza nga nḓila ifhio i re na maanḓa musi Vhafarisei vha tshi amba uri maanḓa awe a bva kha Sathane?

¹² Yesu o vha e na vhutsila ha u ṱalutshedza vhaṅwe nga ṅwambo wa uri o vha e na muhumbulo wo fhelelaho. Nga zwiṅwe zwifhinga, o vha a tshi ṱalutshedza nga nḓila i re na maanḓa u itela u hanedza mazwifhi a vhapikisi vhawe. Kha zwiitea zwinzhi, o ṱalutshedza nga nḓila i pfalaho u itela u funza vhatevheli vhawe ngudo dza ndeme. Kha ri haseledze dziṅwe tsumbo.

¹³ Musi Yesu o no fhodza muthu we a vha e na muya muvhi, we a vha e bofu nahone a sa koni u amba, Vhafarisei vho ri: “Muthu uyu a tshi pandela mimuya mivhi u ita nga Beelsebulu [Sathane], khosi ya mimuya mivhi; a si zwiṅwe.” Vho vha vha tshi tenda uri ho vha hu tshi ṱoḓea maanḓa mahulwane u itela u pandela mimuya mivhi. Naho zwo ralo, vho amba uri maanḓa a Yesu a bva kha Sathane. U pomoka havho ho vha hu ha mazwifhi nahone hu sa pfali. A tshi bvisela khagala mahumbulele  avho o khakheaho, Yesu o fhindula a ri: “Muvhuso u ḓi-fhandakanyaho, na nnḓu ine ya ralo, a zwi nga imi. Zwino arali Sathane a tshi pandela Sathane, hu nga vha u ḓi-fhandakanya; muvhuso wawe u ḓo ima hani?” (Mateo 12:22-26) Zwi re zwone ndi uri Yesu o vha a tshi khou amba u ri: “Arali ndo vha ndi muimeleli wa Sathane, ndi tshi khou itulula zwe Sathane a zwi ita, zwo vha zwi tshi ḓo amba uri Sathane u khou lwisana na zwipikwa zwawe nahone u ḓo wa hu si kale.” Vho vha vha tshi nga hanedza hani yeneyo ṱhalutshedzo i pfalaho?

¹⁴ Yesu o vha a sa athu fhedza u ambedzana navho. Nge a vha a tshi ḓivha uri vhaṅwe vha vhafunziwa vha Vhafarisei vho vha vha tshi pandela mimuya mivhi, o vhudzisa mbudziso i leluwaho i re na maanḓa a ri: “Ni tshi ri ndi pandela mimuya mivhi nga Beelsebulu, vharwa [kana, vhafunziwa] vhaṋu vha i pandela nga nnyi?” (Mateo 12:27) Yesu o vha a tshi khou amba u ri: “Arali ndi tshi pandela mimuya mivhi nga maanḓa a Sathane, vhafunziwa vha vhoiwe na vhone vha fanela u vha vha tshi i pandela nga maanḓa awe.” Vhafarisei vho vha vha tshi nga ri mini? Vho vha vha nga si vhuye vha amba uri vhafunziwa vhavho vha shumisa maanḓa a Sathane. Nga zwenezwo, Yesu o shumisa mahumbulele avho o khakheaho u itela u swikelela phetho ye ya si vha fare zwavhuḓi. Naa a zwi takadzi u vhala nga ha nḓila ye Yesu a vha a tshi ambedzana navho ngayo? Nga zwenezwo, humbulani nga ha magogo e a pfa Yesu musi a tshi amba, a zwi timatimisi uri u vha hone hawe na ipfi ḽawe zwi nga vha zwo ita uri maipfi awe a vhe na maanḓa vhukuma.

15-17. Ṋeani tsumbo ya nḓila ye Yesu a shumisa ngayo maipfi ane a ri “hu pfi mini” u itela u funza mafhungo-ngoho a ṱuṱuwedzaho nga ha Khotsi awe.

¹⁵ Yesu o dovha a ṱalutshedza mafhungo nga nḓila i pfalaho, i ṱuṱuwedzaho u itela u funza mafhungo-ngoho a khuthadzaho na a khwaṱhisaho nga ha Khotsi awe. O vha a tshi anzela u ita nga u ralo nga u shumisa maipfi ane a ri “hu pfi mini”—u thusa vhathetshelesi vhawe uri vha shumise mafhungo-ngoho ane vha a ḓivha u itela u pfesesa nga ho dzikaho. Arali zwa itwa nga nḓila ya u vhambedza, yeneyi nḓila ya u ambedzana i nga vha na ṱhuṱhuwedzo khulwane. Kha ri ṱolisise tsumbo mbili fhedzi.

 ¹⁶ Musi a tshi fhindula khumbelo ya vhafunziwa vhawe ya u vha funza nḓila ya u rabela, Yesu o ṱalutshedza u ḓiimisela ha vhabebi vha songo fhelelaho u ‘ṋea zwifhiwa zwavhuḓi’ vhana vhavho. Nga zwenezwo o phetha nga u ri: “Huufha inwi ni re vhavhi, ni tshi ḓivha u ṋea vhana vhaṋu zwifhiwa zwavhuḓi! Hu pfi mini nga Khotsi wa ṱaḓulu. Vha mu humbelaho u ḓo vha fha Muya-mukhethwa.” (Luka 11:1-13, vhambedzani NW.) Mbuno ye Yesu a i amba yo thewa kha u vhambedza zwithu zwivhili. Arali vhabebi vha songo fhelelaho vha tshi ṱhogomela zwishaiwa zwa vhana vhavho, hu pfi mini nga Khotsi ashu wa ṱaḓulu, o fhelelaho na o lugaho kha masia oṱhe, u ḓo ṋea muyamukhethwa vhagwadameli vhawe vha fulufhedzeaho vhane vha ya khae nga u ḓiṱukufhadza nga thabelo!

¹⁷ Yesu o dovha a shumisa yeneyo nḓila musi a tshi ṋea nyeletshedzo ya vhuṱali ya u sedzana na mbilaelo. O ri: “Vhonani mahunguvhu: ha zwali, ha kaṋi, ha na tshisiku, ha na ḓulu; huno Mudzimu u ḓi a fha zwiḽiwa. Hu pfi mini nga inwi ni fhiraho zwiṋoni. Sedzani mavolenga. Ha hoṱi muḓali, ha luki nguvho . . . Huufha zwino Mudzimu hatsi hu melaho ṋamusi mudavhini, matshelo ha fhiswa nga mulilo, a tshi vhu ambadza ngauralo, hu pfi mini nga vho-inwi, naa ha nga ni ambadzi, vho-inwi vhadzia u tenda zwiṱuku.” (Luka 12:24, 27, 28, vhambedzani NW.) Arali Yehova a tshi ṱhogomela zwiṋoni na maluvha, hu pfi mini nga vhathu vhane vha mu funa na u mu gwadamela! A zwi timatimisi uri Yesu o kwama mbilu dza vhathetshelesi vhawe nga u ambedzana navho nga yeneyo nḓila.

18, 19. Ri nga fhindula hani muthu ane a amba uri ha tendi kha Mudzimu ane a nga si kone u mu vhona?

¹⁸ Ri fanela u ṱalutshedza mafhungo nga nḓila i pfalaho vhuḓinḓani hashu u itela u hanedza thendo dza mazwifhi. Ri fanela u dovha ra ṱalutshedza nga nḓila i ṱuṱuwedzaho u itela u funza mafhungo-ngoho nga ha Yehova. (Mishumo 19:8; 28:23, 24) Naa ri fanela u guda u fhindula nga nḓila i konḓaho? Na khathihi. Ngudo ine ra i guda kha Yesu ndi ya uri u ṱalutshedza mafhungo nga nḓila i leluwaho ndi zwone zwine zwa bvelela vhukuma.

¹⁹ Sa tsumbo, ri nga fhindula hani muthu a ambaho uri ha  tendi kha Mudzimu ane a si kone u mu vhona? Ri nga kha ḓi shumisa mulayo wa mupo wa uri tshiṅwe na tshiṅwe tshi vha hone nge tsha tou itwa. Musi ri tshi vhona tshiṅwe tshithu ri a zwi ḓivha uri tsho tou itwa. Ri nga kha ḓi ri: “Arali no vha ni huṅwe fhethu nahone na vhona nnḓu yo fhaṱwaho zwavhuḓi i re na zwiḽiwa zwinzhi, naa no vha ni sa ḓo tenda uri hu na muthu we a i fhaṱa? Nga hu fanaho, musi ri tshi vhona tsiko yavhuḓi ya mupo na zwiḽiwa zwinzhi zwo ḓalaho shangoni, naa a zwi pfali u phetha nga ḽa uri huna Muṅwe muthu o zwi sikaho? Bivhili i zwi amba nga heyi nḓila: ‘Nnḓu dzoṱhe dzi na vhafhaṱi vhadzo; hone o fhaṱaho zwoṱhe ndi Mudzimu.’” (Vha-Heberu 3:4) Vhukuma, hu sa londwi nḓila i pfalaho ine ra ṱalutshedza ngayo, a si vhathu vhoṱhe vhane vha ḓo tenda.—2 Vha-Thesalonika 3:2.

20, 21. (a) Ri nga shumisa hani maipfi ane a ri “hu pfi mini” u itela u ombedzela pfaneleo na nḓila dza Yehova? (b) Ndi mini zwine ra ḓo zwi haseledza kha ndima i tevhelaho?

²⁰ Musi ri tshi funza, hu sa londwi uri ndi vhuḓinḓani ha tsimu  kana ndi tshivhidzoni, ri nga dovha ra shumisa maipfi ane a ri “hu pfi mini” u itela u ombedzela pfaneleo na nḓila dza Yehova. Sa tsumbo, u itela u sumbedza uri pfunzothendwa ya u shengedzwa nga hu sa fheli heleni ya mulilo i nyadzisa Yehova zwa vhukuma, ri nga ri: “Ndi ufhio khotsi a re na lufuno ane a nga ṱarafa ṅwana wawe nga u fara tshanḓa tshawe a tshi dzhenisa muliloni? Hu pfi mini nga muhumbulo wa mulilo wa hele, u fanela u vha u tshi nengisa lungafhani Khotsi ashu wa ṱaḓulu wa lufuno!” (Yeremia 7:31) U itela u khwaṱhisedza mutendi nga riṋe o tsikeledzeaho nga ha nḓila ine Yehova a mu funa ngayo, ri nga amba u ri: “Arali Yehova a tshi dzhia ṱhongola ine ya vha tshiṋoni tshiṱuku-ṱuku i ya ndeme, hu pfi mini nga u ṱhogomela na u funa muṅwe na muṅwe wa vhagwadameli vhawe vha kha ḽifhasi, u katela na inwi!” (Mateo 10:29-31) Yeneyo ṱhalutshedzo i nga ri thusa u swikelela mbilu dza vhaṅwe.

²¹ Nga murahu ha u ṱolisisa maitele a u funza mararu fhedzi e Yesu a a shumisa, ri nga zwi vhona nga hu leluwaho uri vhenevho vhaḓinḓa vhe vha kundwa u mu fara vho vha vha si khou ṋaṋisa mafhungo musi vha tshi ri: “A huna muthu we a vhuya a amba sa uyo.” Kha thero i tevhelaho, ri ḓo haseledza maitele a u funza ane Yesu a ḓivhelwa one vhukuma, a u shumisa zwifanyiso.