1, 2. (a) Vharangaphanḓa vha vhurereli vho kona u ita mini malugana na mushumo wa u huwelela, fhedzi vhaapostola vho ita mini? (b) Ndi ngani vhaapostola vha songo litsha u huwelela naho vho thivhelwa?

 NDI nga murahu ha Pentekoste ya 33 C.E. Tshivhidzo tsha Vhukriste ngei Yerusalema tshi na vhege dzi si gathi tsho vhumbiwa. Zwi tou vha khagala uri Sathane u dzhia tshenetshi tshi tshifhinga tsho teaho uri a tshi vutshele. U ṱoḓa u fhelisa tshenetsho tshivhidzo tshi sa athu khwaṱha. Sathane u shandula zwithu nga u ṱavhanya uri vharangaphanḓa vha vhurereli vha thivhele mushumo wa u huwelela nga ha Muvhuso. Naho zwo ralo, vhaapostola vha bvela phanḓa vha tshi huwelela nga tshivhindi nahone vhanna na vhafumakadzi vhanzhi vha vha “vha tendaho Murena.”—Mish. 4:18, 33; 5:14.

² Zwenezwi zwi sinyusa zwihulu vhapikisi lune vha dovha vha vutshela vhaapostola—zwa zwino vha vha valela vhoṱhe dzhele. Naho zwo ralo, muruṅwa wa Yehova u ḓa vhusiku a vula mahothi a dzhele nahone nga matsheloni-tsheloni vhaapostola vha thoma u huwelela! Vha dovha vha farwa nahone vha iswa phanḓa ha vhavhusi, vha pomokwa u pfi vho pfuka ndaela ine ya vha thivhela u huwelela. Vhaapostola vha fhindula nga tshivhindi vha ri: “Ri fanela u thetshelesa Mudzimu ane a vha muvhusi nṱhani ha vhathu.” Vhavhusi vha sinyuwa lune vha ṱoḓa u “vhulaha” vhaapostola. Fhedzi nga tshenetsho tshifhinga tshi konḓaho, Gamaliele mufunzi wa Mulayo a ṱhonifhiwaho u a amba, a sevha vhavhusi a ri: “Ni ṱhogomele . . . Avha vhathu ni songo vha thithisa, fhedzi vha litsheni.” Zwi mangadzaho ndi uri vhenevho vhavhusi vho thetshelesa yeneyo nyeletshedzo nahone vha litsha vhaapostola vha ṱuwa. Vhenevho vhanna vha fulufhedzeaho vho ita mini? A vho ngo tshuwa, vho “bvela phanḓa vha tshi funza . . . vha sa litshi na u huwelela mafhungo maḓifha nga ha Kristo, Yesu.”—Mish. 5:17-21, 27-42; Mir. 21:1, 30.

3, 4. (a) Ndi afhio maitele e Sathane a a shumisa lwa tshifhinga tshilapfu hu u itela u vutshela vhathu vha Mudzimu? (b) Ri ḓo haseledza mini kha yeneyi ndima na kha mbili dzi tevhelaho?

³ Eneo mafhungo e a ya khothe zwenezwo kale nga 33 C.E. o vha e tshiitea tsha u thoma tsha u pikiswa ha tshivhidzo tsha Vhukriste nga lwa mulayo, fhedzi zwihulu zwo vha zwi tshee phanḓa. (Mish. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Misini yashu, Sathane u kha ḓi ṱuṱuwedza vhapikisi vha vhurereli ha ngoho uri vha ite uri vhavhusi vha thivhele mushumo washu wa u huwelela. Vhapikisi vho pomoka vhathu vha Mudzimu milandu yo fhamba-fhambanaho. Vha ri pomoka uri ri thithisa vhudziki ha vhathu—ri vhadzia-khakhathi. Zwiṅwe hafhu, vha ri pomoka vha ri ri lwisana na muvhuso; vha dovha vha amba uri ri vhavhambadzi—ri rengisa dzibugu. Nga zwifhinga zwo teaho, vhahashu  vho ya khothe u sumbedza uri zwine ra khou pomokwa zwone ndi mazwifhi. Yeneyi milandu yo vha na mvelelo dzifhio? Phetho dze dza itwa khothe mahumini a miṅwaha o fhiraho dzi ni kwama hani nga ho livhaho ṋamusi? Kha ri ṱolisise milandu i si gathi yo iswaho khothe ri vhone nḓila ye ya thusa ngayo u “imelela u ḓivhadzwa ha mafhungo maḓifha nga lwa mulayo.”—Vhafil. 1:7.

⁴ Kha heyi ndima ri ḓo livhisa ṱhogomelo kha nḓila ye ra lwela ngayo pfanelo yashu ya u vha na mbofholowo ya u huwelela. Ndima mbili dzi tevhelaho dzi ḓo ṱolisisa nndwa dza lwa mulayo dze ra dzi lwa hu u itela uri ri dzule ri si tshipiḓa tsha shango na u tshila nga zwilinganyo zwa Muvhuso.

5. Mafheloni a vho-1930, ndi ngani vhahuweleli vha Muvhuso vho farwa nahone ndi vhukando vhufhio he ha dzhiiwa nga vhane vha ranga phanḓa?

⁵ Mafheloni a vho-1930, dziḓorobo na mashango kha ḽoṱhe ḽa United States of America zwo ṱoḓa uri hu kombetshedzwe Ṱhanzi dza Yehova uri vha wane thendelo ya lwa mulayo kana laisentse uri vha kone u ita mushumo wavho wa u huwelela. Fhedzi vhahashu a vho ngo ita khumbelo dza laisentse dzo raloho. Laisentse i nga fhelelwa nga tshifhinga nahone vho tenda uri a hu na muvhuso une wa vha na ndugelo ya u thivhela ndaela ye Yesu a i ṋea Vhakriste uri vha huwelele nga ha mulaedza wa Muvhuso. (Marko 13:10) Nga nṱhani ha zwenezwo, ha farwa vhahuweleli vhanzhi vha Muvhuso. Zwenezwo zwa ita uri vhane vha ranga phanḓa ndanguloni vha ise eneo mafhungo khothe. Vho vha vho fulufhela u sumbedza wonoyo Muvhuso uri milayo ye wa vha wo i vhetshela Dziṱhanzi, ine ya thivhela ndugelo yavho ya u ita tshumelo dzavho dza zwa vhurereli vho vhofholowa, yo vha i si ya lwa mulayo. Nga 1938 ho vha na tshiitea tshe tsha ita uri hu swikelelwe phetho i swayeaho kha mulandu we wa sengwa khothe. Ho itea mini?

6, 7. Ho itea mini kha muṱa wa ha Cantwell?

⁶ Nga Ḽavhuvhili nga matsheloni, a ḽa 26 April, 1938, Newton Cantwell, a re na miṅwaha ya 60; mufumakadzi wawe Esther; na vharwa vhavho Henry, Russell, na Jesse—vhane vhuṱanu havho vha vha vhavulanḓila vho khetheaho—vho bva vha ya u huwelela ḓoroboni ya New Haven, Connecticut. Zwi re zwone ndi uri vho vha vha songo ḓiimisela u vhuya ḽeneḽo ḓuvha. Ndi ngani? Vho vha vho no ḓi farwa lwo vhalaho, nga zwenezwo vho ṱhogomela uri vha nga dovha vha farwa. Fhedzi u ḓivha zwenezwo a zwo ngo kula nungo vha ha Cantwell, vho bvela phanḓa na u huwelela mulaedza wa Muvhuso. Vho swika New Haven nga goloi mbili. Wahashu Newton o vha a tshi khou reila goloi khulwane ya muṱa yo hwalaho khandiso dza Bivhili na dzigiramafoni ṱhukhu, ngeno Henry a re na miṅwaha ya 22 a tshi khou reila goloi ya khudzaipfi. Vhukuma, samusi vho vha vho zwi lavhelela, nga murahu ha awara dzi si gathi vho mbo ḓi imiswa nga mapholisa.

⁷ We a farwa u thoma ndi Russell, a re na miṅwaha ya 18, ha tevhela Newton na Esther. Jesse a re na miṅwaha ya 16, o lavhelesa e kule musi vhabebi vhawe na mukomana wawe vha tshi farwa nga mapholisa. Henry o vha a tshi khou huwelela kha tshiṅwe tshipiḓa tsha ḓorobo, nga zwenezwo Jesse muṱuku a sala e eṱhe. Naho zwo ralo, a dzhia giramafoni yawe a bvela phanḓa na u huwelela. Vhanna vhavhili  vha Vhakatolika vha tendela Jesse uri a vha tambele rekhodo ya nyambo ya Wahashu Rutherford i re na tshiṱoho tshine tsha ri “Enemies.” Fhedzi musi vhenevho vhanna vho i thetshelesa vha sinyuwa zwihulu lwe vha ṱoḓa u rwa Jesse. Jesse ho ngo vhuya a tshuwa, o mbo ḓi ḓiṱutshela, fhedzi nga murahunyana ha zwenezwo a mbo ḓi imiswa nga pholisa. Na Jesse a mbo ḓi farwa a iswa dzhele. Mapholisa a vho ngo vhona mulandu Wahashu wa tshisadzini Cantwell, fhedzi vho vhona mulandu Wahashu wa tshinnani Cantwell na vharwa vhawe. Naho zwo ralo, vho mbo ḓi vhofhololwa nga beili ḽeneḽo ḓuvha.

8. Ndi ngani khothe yo pomoka Jesse Cantwell ya ri ndi mudzia-khakhathi?

⁸ Nga murahu ha miṅwedzi i si gathi, nga September 1938, muṱa wa ha Cantwell wa ya u senga mulandu khothe ngei New Haven. Newton, Russell, na Jesse vha vhonwa mulandu wa u humbela miṋeelo vha si na laisentse. Hu sa londwi khumbelo dzo itwaho Khothe Khulwane ya Connecticut uri wonoyo mulandu u dovhe u sengiwe, Jesse o vhonwa mulandu wa u thithisa mulalo—wa u vha mudzia-khakhathi. Ndi ngani? Nga nṱhani ha uri vhanna vhavhili vha Vhakatolika vhe vha thetshelesa nyambo yo rekhodiwaho vho ṋea vhuṱanzi khothe ha uri yeneyo nyambo yo sema vhurereli havho nahone ya vha sinyusa. U itela u lwisana na yeneyo phetho, vhahashu vha re na vhuḓifhinduleli ndanguloni yashu vha ita khumbelo ya uri wonoyo mulandu u dovhe u sengiwe Khothe Khulwane ya United States—khothe khulwanesa shangoni ḽeneḽo.

9, 10. (a) Khothe Khulwane ya United States yo swikelela tsheo ifhio kha mafhungo a muṱa wa ha Cantwell ? (b) Ri kha ḓi vhuyelwa hani nga yeneyo tsheo?

⁹ U thoma nga ḽa 29 March, 1940, Muhaṱuli Muhulwane ane a pfi Charles E. Hughes na vhaṅwe vhahaṱuli ngae vha malo vho thetshelesa  maambiwa a Wahashu Hayden Covington, ramilayo wa Ṱhanzi dza Yehova. a Musi muaxennḓe wa Connecticut a tshi bula maambiwa awe hu u itela u sumbedza uri Ṱhanzi ndi vhadzia-khakhathi, muṅwe muhaṱuli o vhudzisa a ri: “Naa a si ngoho uri vhathu a vho ngo ṱanganedza mulaedza wa Kristo Yesu misini yawe?” Muaxennḓe wa muvhuso a fhindula a ri: “Ndi ngoho, nahone arali ndi kha ḓi humbula zwavhuḓi zwo bulwaho Bivhilini, i dovha ya ri vhudza zwe zwa itea kha Yesu nge a ḓivhadza wonoyo mulaedza.” Ndi maipfi a re na maanḓa lungafhani eneo! Onoyo muaxennḓe o fanyisa Dziṱhanzi na Yesu nahone vhe vha mu haṱula a vha fanyisa na muvhuso, zwenezwo o zwi amba a ḓipfi. Nga ḽa 20 May, 1940, Khothe ya ima na Dziṱhanzi.

¹⁰ Yeneyo tsheo ya Khothe yo vha na mvelelo dzifhio? Yo ṱanḓavhudza tsireledzo ya pfanelo ya vhurereli uri hu si vhe na muvhuso wa tshitshavha, wa shango kana wapo une wa nga thivhela nga lwa mulayo mbofholowo ya vhurereli. Zwiṅwe hafhu, Khothe yo wana uri zwe zwa itwa nga Jesse a zwi vhei “khomboni mulalo wa vhathu na vhudziki.” Nga zwenezwo, yeneyo tsheo yo dzhiiwaho yo zwi bvisela khagala uri Ṱhanzi dza Yehova a vha thithisi vhudziki ha vhathu. Ḽo vha gundo ḽa ndeme lungafhani ḽa lwa mulayo ḽa vhashumeli vha Mudzimu! Ri kha ḓi vhuyelwa hani nga yeneyo tsheo? Ramilayo a re Ṱhanzi o ṅwala uri: “Pfanelo ya u bvela phanḓa na mishumo yashu ya vhurereli ro vhofholowa ri sa ofhi u thivhelwa nga nḓila i songo teaho zwi ita uri riṋe Dziṱhanzi ṋamusi ri vhudze vhathu vha hune ra dzula hone mulaedza u re na fulufhelo.”

11. Ndi fulo ḽifhio ḽe ḽa itwa nga vhahashu ngei Canada nahone ndi ngani?

¹¹ Ṱhanzi dza Yehova vho tovholwa lwa tshiṱuhu ngei Canada nga vho-1940. Nga zwenezwo, u itela u ḓivhadza vhathu nḓila ine wonoyo Muvhuso wa shango wa nyadza ngayo pfanelo dza vhathu dza vhurabeli, nga 1946 vhahashu vho ita fulo ḽa maḓuvha a 16 ḽa u phaḓaladza tshibammbiri tshi re na tshiṱoho tshine tsha ri Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. Tshenetshi tshibammbiri tsha masiaṱari maṋa tsho bvukulula nga vhuḓalo khakhathi dzo ṱuṱuwedzwaho nga vhafunzi, tshiṱuhu tshine tsha itwa nga mapholisa na vhuvemu ho itwaho nga tshigwada tsha vhathu vhu tshi itelwa vhahashu vunḓuni ḽa Quebec. Tshenetsho tshibammbiri tsho ri: “Ṱhanzi dza Yehova vha kha ḓi bvela phanḓa vha tshi farwa nga lu si lwa mulayo. Hu na milandu i linganaho 800 ye ya fhomiwa Ṱhanzi dza Yehova ngei Greater Montreal.”

12. (a) Vhapikisi vho aravha hani fulo ḽa tshibammbiri? (b) Vhahashu vho vhonwa mulandu ufhio? (Sedzani na ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)

¹² Murangaphanḓa wa Quebec ane a pfi Maurice Duplessis, we a vha a tshi shumisana nga maanḓa na Villeneuve Mufunzi Muhulwane wa Katolika ya Roma, o aravha tshenetsho tshibammbiri nga u ḓivhadza “nndwa i si na tshilidzi” na Ṱhanzi dza Yehova. Tshivhalo tsha milandu ye vha hweswa yone tsha engedzea nga u ṱavhanya u bva kha 800 ya vha 1 600. Muṅwe wahashu wa tshisadzini wa muvulanḓila u ri: “Mapholisa vho ri fara lunzhi lune a ri tsha ḓivha uri ro farwa lungana.” Ṱhanzi dze dza waniwa dzi tshi khou phaḓaladza tshibammbiri dzo vha dzi tshi vhonwa mulandu wa u phaḓaladza “khandiso dzine dza ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso.” b

13. Ndi vhafhio vhe vha pomokwa milandu ya u ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso nahone khothe ya dzhia tsheo ifhio?

 ¹³ Nga 1947, Wahashu Aimé Boucher na vhananyana vhawe Gisèle, a re na miṅwaha ya 18, na Lucille, a re na miṅwaha ya 11, ndi vhone vhathu vha u thoma u sengiswa khothe vha tshi khou pomokwa uri vha ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso. Vho vha vho phaḓaladza zwibammbiri Quebec’s Burning Hate tsini na bulasi yavho zwikwarani zwa tshipembe ha Ḓorobo ya Quebec, fhedzi vho vha vhe si vhadzia-khakhathi vha sa tevheli mulayo. Wahashu Boucher o vha e munna a sa dini na o dzikaho we a vha a tshi ḓiṱhogomelela bulasi yawe ṱhukhu nahone nga zwiṅwe zwifhinga a tshi ya ḓoroboni nga bere i tshi khou kokodza tshigariki. Fhedzi muṱa wawe wo konḓelela u farwa luvhi ho bulwaho kha tshenetsho tshibammbiri. Muhaṱuli we a vha a tshi vhenga Dziṱhanzi, o hana vhuṱanzi vhune ha sumbedza uri vha muṱa wa ha Boucher a vha na mulandu. Nṱhani hazwo, o ṱanganedza zwo ambiwaho nga mutshutshisi uri tshibammbiri tshenetsho tsho ṱuṱuwedza vengo na uri vha muṱa wa ha Boucher vha tea u vhonwa mulandu. Nga zwenezwo muhaṱuli a phetha nga ḽa uri: U amba ngoho ndi mulandu! Aimé na Gisèle vha vhonwa mulandu wa u phaḓaladza khandiso dzine dza ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso nahone Lucille we a vha a tshee muṱuku, a valelwa dzhele maḓuvha mavhili. Vhahashu vha isa mbilaelo dzavho Khothe Khulwane ya Canada, khothe khulwanesa kha ḽeneḽo shango, ya tenda u thetshelesa mulandu wavho.

14. Vhahashu ngei Quebec vho ita mini tshifhingani tsha musi vha tshi tovholwa?

¹⁴ Nga tshenetsho tshifhinga, vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vha re na tshivhindi vha ngei Quebec vha bvela phanḓa vha tshi huwelela mulaedza wa Muvhuso naho vho vha vho sedzana na mvutshelo dzi sa fheli dza vhuhali—kanzhi vho vha vha tshi vha na mvelelo dzavhuḓi. Miṅwahani miṋa nga murahu ha u thoma ha fulo ḽa u phaḓaladza zwibammbiri nga 1946, tshivhalo tsha Dziṱhanzi Quebec tsho engedzea u bva kha 300 tsha vha 1 000! c

15, 16. (a) Khothe Khulwane ya Canada yo dzhia tsheo ifhio kha mulandu wa muṱa wa ha Boucher? (b) Ḽeneḽi gundo ḽo kwama hani vhahashu na vhaṅwe?

¹⁵ Nga June 1950, Khothe Khulwane yoṱhe ya Canada, i re na vhahaṱuli vha ṱahe, ya thetshelesa mulandu wa Aimé Boucher. Nga murahu ha miṅwedzi ya rathi, nga ḽa 18 December, 1950, Khothe ya ima na riṋe. Ndi ngani? Wahashu Glen How, ramilayo wa Dziṱhanzi, o ṱalutshedza uri Khothe yo tendelana na zwo ambiwaho nga muimeli washu uri “u ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso” zwi tshimbidzana na u vusa khakhathi kana u ṱuṱuwedza vhathu uri vha vutshele hulumeni. Naho zwo ralo, tshenetsho tshibammbiri “tsho vha tshi si na zwithu zwine zwa ṱuṱuwedza vhathu uri vha ite zwenezwo nahone tsho vha tshi mufuda u re mulayoni wa mbofholowo ya u amba i sa lwisani na mulayo.” Wahashu How a engedza a ri: “Ndo vhona nga anga maṱo nḓila ye Yehova a ṋea gundo ngayo.” d

¹⁶ Vhukuma, phetho ya Khothe Khulwane yo vha i gundo ḽihulwane ḽa Muvhuso wa Mudzimu. Yo fhelisa milandu yoṱhe ya 122 ye khayo Ṱhanzi dza ngei Quebec dza pomokwa u pfi dzi ṱuṱuwedza u lwisana na muvhuso. Zwiṅwe hafhu, tsheo ya Khothe yo vha i tshi amba uri vhadzulapo vha Canada na mashango a re na Mulanganelo na Britain zwino vha na mbofholowo ya u bula mbilaelo dzavho arali vha sa fushei nga nḓila ine muvhuso wa vha fara ngayo. Zwiṅwe hafhu, ḽeneḽi gundo ḽo ita uri Ṱhanzi dza Yehova vha si tsha vutshelwa nga Kereke na Muvhuso zwa Quebec. e

17. Miṅwe mivhuso i lingedza hani u langa mishumo yashu ya u huwelela?

¹⁷ Vhashumeli vha Yehova ṋamusi vha fana na Vhakriste vha u thoma, a si “vhavhambadzi vha ipfi ḽa Mudzimu.” (Vhalani 2 Vhakorinta 2:17.) Naho zwo ralo, miṅwe mivhuso i lingedza u langa mishumo yashu ya vhuḓinḓa nga u vhea milayo ine ya langa zwithu zwa vhuvhambadzi. Kha ri ṱhogomele milandu mivhili ye ya iswa khothe ye khayo ha senguluswa arali Ṱhanzi dza Yehova vhe vhavhambadzi kana vhe vhaḓinḓa.

18, 19. Vhavhusi ngei Denmark vho lingedza hani u thivhela mushumo wa u huwelela?

¹⁸ Denmark. Nga ḽa 1 October, 1932, ho vhewa mulayo we wa ita uri u rengisa zwithu zwo gandiswaho u si na laisentse ya vhuvhambadzi zwi vhe u pfuka mulayo. Naho zwo ralo, vhahashu a vho ngo ita khumbelo ya laisentse yo raloho. Nga tsha matshelo, vhahuweleli vhaṱanu vho ṱwa ḓuvha ḽoṱhe vha tshi khou huwelela ḓoroboni ine ya pfi Roskilde, ine ya vha vhukule ha khilomithara dza 30 vhukovhela ha Copenhagen, musanda wa ḽeneḽo shango. Musi ḓuvha ḽi tshi kovhela, vha ṱhogomela uri August Lehmann, muṅwe muhuweleli ngavho, haho vhukati havho. O vha o farelwa u rengisa zwithu a si na laisentse.

¹⁹ Nga ḽa 19 December, 1932, August Lehmann a ya u senga mulandu khothe. A amba uri o dalela vhathu a vha ṋea khandiso dza Bivhili, fhedzi ho ngo tenda uri o vha a tshi khou vhambadza. Khothe ṱhukhu ya tendelana nae. Ya ri: “Muhwelelwa . . . u a kona u ḓiṱhogomela siani ḽa zwa masheleni nahone ha iti wonoyu mushumo u itela uri a vhuyelwe nga zwa masheleni nga nḓila naho i ifhio, fhedzi u ita wonoyu mushumo nga tshelede yawe.” Khothe ya ima na Dziṱhanzi, ya phetha nga ḽa uri mushumo wa Wahashu Lehmann u nga si “dzhiiwe u vhubindudzi.” Naho zwo ralo, maswina a vhathu vha Mudzimu o vha o ḓiimisela u thivhela mushumo wa u huwelela kha ḽeneḽo shango ḽoṱhe. (Ps 94:20) Mutshutshisi a kumedza wonoyo mulandu Khothe Khulwane ya ḽeneḽo shango. Vhahashu vho ita mini?

20. Khothe Khulwane ya Denmark yo dzhia tsheo ifhio nahone vhahashu vho aravha hani?

²⁰ Nga vhege ye mulandu wa vha u tshi ḓo sengwa ngayo Khothe Khulwane, Dziṱhanzi kha ḽoṱhe ḽa Denmark vha ṱanḓavhudza mushumo wavho wa u huwelela. Nga Ḽavhuvhili, ḽa 3 October, 1933, Khothe Khulwane ya ḓivhadza phetho yayo. Ya tendelana na phetho ya khothe ṱhukhu uri August Lehmann ho ngo pfuka mulayo. Yeneyi tsheo yo vha i tshi amba uri Ṱhanzi dzi nga bvela phanḓa dzi tshi huwelela dzo vhofholowa. Vhahashu vho sumbedza u livhuha havho Yehova nge a vha ṋea ḽeneḽi gundo ḽa lwa mulayo nga u ṱanḓavhudza mushumo wavho wa u huwelela u fhira naho hu lini. U bva tshee ha itwa yeneyo phetho ya Khothe, vhahashu ngei Denmark vho kona u bvela phanḓa vha tshi ita vhuḓinḓa havho vha sa thithiswi nga muvhuso.

21, 22. Khothe Khulwane ya United States yo dzhia tsheo ifhio kha mulandu wa Wahashu Murdock?

²¹ United States. Nga Swondaha ya ḽa 25 February, 1940, Robert Murdock , Jr. wa muvulanḓila, na dziṅwe Ṱhanzi dza sumbe vho farwa musi vha tshi khou huwelela ngei Jeannette, ḓorobo ine ya vha tsini na Pittsburgh, kha ḽa Pennsylvania. Vho vhonwa mulandu wa u  kundwa u renga laisentse ya u tshimbidza khandiso. Musi vha tshi humela u dovha u senga mulandu wavho, Khothe Khulwane ya tenda u u thetshelesa

²² Nga ḽa 3 May, 1943, Khothe Khulwane ya ḓivhadza tsheo yayo, yeneyo tsheo ya ima na Dziṱhanzi. Khothe ya hanedza uri hu ṱoḓea laisentse nga ṅwambo wa uri zwenezwo zwo vha zwi tshi ita uri muthu a “badele uri a kone u ḓiphina nga ndugelo i ṋewaho nga Mulayothewa wa Muvhuso.” Khothe ya phumula mulayo wa ḓorobo ya ṱalutshedza uri wonoyo mulayo u “fhungudza mbofholowo ya u gandisa na u thivhela vhathu u ita mishumo ya vhurereli vho vhofholowa.” Musi muhaṱuli ane a pfi Justice William O. Douglas a tshi vhala tsheo yo dzhiiwaho nga vhunzhi ha vhahaṱuli, o amba uri mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova “a si huwelela hu hoṱhe; a si u phaḓaladza khandiso dza vhurereli hu hoṱhe. U katela zwenezwo zwithu zwivhili zwo ṱangana.” A engedza nga ḽa ri: “Hoyu mushumo wa vhurereli ndi wa ndeme vhukuma u fana . . . na vhurabeli vhune ha itwa dzikerekeni na u funza muthu o ima phanḓa.”

23. Ndi ngani magundo a 1943 e a ndeme kha riṋe ṋamusi?

²³ Yeneyi tsheo yo dzhiiwaho nga Khothe Khulwane yo vha gundo ḽihulwane ḽa lwa mulayo ḽa vhathu vha Mudzimu. Yo khwaṱhisa zwine ra vha zwone ngangoho—uri ri vhaḓinḓa vha Vhakriste, hu si vhavhambadzi. Nga ḽeneḽo ḓuvha ḽi sa hangwei nga 1943, Ṱhanzi dza Yehova vho kunda milandu ya 12 kha ya 13 ye vha pomokwa yone  Khothe Khulwane, u katela na wa Murdock. Dzenedzi phetho dza khothe dzo vha tsumbo dza maanḓa kha milandu ya zwenezwino ye khayo vhapikisi vha itela khaedu pfanelo yashu ya u huwelela mulaedza wa Muvhuso khagala na nnḓu nga nnḓu.

24. Ri ita mini musi muvhuso u tshi thivhela mushumo washu wa u huwelela?

²⁴ Samusi ri vhashumeli vha Yehova, ri a livhuha vhukuma musi mivhuso i tshi ri ṋea pfanelo ya lwa mulayo uri ri huwelele mulaedza wa Muvhuso ro vhofholowa. Naho zwo ralo, musi muvhuso u tshi thivhela mushumo washu wa u huwelela, ri shandula maitele ashu, ra bvela phanḓa na mushumo washu nga nḓila naho i ifhio ine ra nga i kona. U fana na vhaapostola, “ri fanela u thetshelesa Mudzimu ane a vha muvhusi nṱhani ha vhathu.” (Mis 5:29; Mat 28:19, 20) Naho zwo ralo, ri ya khothe uri hu phumulwe phetho yo itwaho ya u thivhela mishumo yashu. Ṱhogomelani tsumbo mbili.

25, 26. Ndi zwiitea zwifhio ngei Nicaragua zwe zwa ita uri hu iswe mulandu Khothe Khulwane nahone ho vha na mvelelo dzifhio?

²⁵ Nicaragua. Nga ḽa 19 November, 1952, Donovan Munsterman, we a vha e murumiwa na mushumeli wa davhi, o ya Ofisini ya Mupfuluwo ngei Managua, musanda wa ḽeneḽo shango. O vha o ṋewa ndaela ya uri a ye ha Mulanguli Arnoldo García, we a vha e muingameli wa yeneyo ofisi. Onoyo mulanguli a vhudza Donovan uri Ṱhanzi dza Yehova dzoṱhe kha ḽa Nicaragua vho “thivhelwa u bvela phanḓa vha tshi huwelela pfunzothendwa dzavho na u ita mishumo yavho ya vhurereli.” Musi a tshi vhudziswa tshiitisi, Mulanguli García a ṱalutshedza uri Ṱhanzi a dzi na thendelo i bvaho ha minisita wa muvhuso uri dzi ite vhuḓinḓa hadzo na uri vha pomokwa uri ndi vhakomunisi. Vho pomokwa nga vhafhio? Nga vhafunzi vha Kereke ya Katolika ya Roma.

²⁶ Wahashu Munsterman a mbo ḓi isa eneo mafhungo kha Muhasho wa Muvhuso wa mafhungo a Vhurereli na kha Muphuresidennde  Anastasio Somoza García, fhedzi zwa sokou sea zwi tshi ṱanama. Nga zwenezwo vhahashu vha shandula maitele avho. Vha vala Holo ya Muvhuso, vha ṱangana nga zwigwada zwiṱuku nahone vha litsha u ita mushumo wa tshiṱaraṱani, fhedzi vha ḓi huwelela mulaedza wa Muvhuso. Nga tshenetsho tshifhinga, vha isa khumbelo Khothe Khulwane ya Nicaragua, vha humbela uri i dzhenelele i fhelise honoho u thivhelwa. Gurannḓa dza phaḓaladza mafhungo a honoho u thivhelwa na zwe zwa ṅwalwa kha ḽiṅwalwa ḽa khumbelo nahone Khothe Khulwane ya tenda u thetshelesa wonoyo mulandu. Ha vha na mvelelo dzifhio? Nga June 19, 1953, Khothe Khulwane ya tendelana yoṱhe nahone ya gandisa phetho yayo ine ya ima na Dziṱhanzi. Khothe ya wana uri honoho u thivhelwa a hu tendelani na khwaṱhisedzo ya mulayothewa ya mbofholowo ya u amba, ya u ita phetho u tendelana na luvalo lwau na uri muthu a sumbedze zwine a zwi tenda. Khothe ya laedza uri muvhuso wa Nicaragua u vusuluse vhushaka hawo na Dziṱhanzi nahone u shumisane nadzo u fana na u thomani.

27. Ndi ngani vhathu vha Nicaragua vho mangadzwa nga phetho ya Khothe nahone vhahashu vho dzhia hani ḽeneḽi gundo?

²⁷ Vhathu vha Nacaragua vho mangadzwa nge Khothe Khulwane ya ima na Dziṱhanzi. Nga phanḓa ha tshenetsho tshifhinga, ṱhuṱhuwedzo ya vhafunzi yo vha i na maanḓa lwe Khothe ya vha i tshi tata u kuḓana navho. Zwiṅwe hafhu, vhashumela-muvhuso vho vha vhe na maanḓa mahulwane lwe Khothe ya vha i sa anzeli u hanedzana na phetho dzavho. Vhahashu vho vha vhe na fulufhelo ḽa uri vho kunda nge vha tsireledzwa nga Khosi yavho na nge vha bvela phanḓa vha tshi huwelela.—Mishumo 1:8.

28, 29. Vhukatini ha vho-1980, ndi tshanduko dzifhio dzi songo lavhelelwaho dze dza itea ngei Zaire?

²⁸ Zaire. Vhukatini ha vho-1980, ho vha hu na Ṱhanzi dza 35 000 ngei Zaire, hune zwino ha pfi Democratic Republic of Congo. Davhi ḽo vha ḽi tshi khou fhaṱa zwifhaṱo zwiswa u itela u tshimbidzana na nyengedzeo ya mishumo ya Muvhuso. Nga December 1985, ho farwa buthano ḽa tshaka dzoṱhe ḓoroboni khulwane ine ya pfi Kinshasa nahone vhaeni vha 32 000 vha bvaho kha maṅwe mashango vha ḓadza tshitediamu tsha yeneyo ḓorobo. Fhedzi vhuimo ha vhashumeli vha Yehova ha thoma u shanduka. Ho itea mini?

²⁹ Wahashu Marcel Filteau, murumiwa a bvaho Quebec, Canada, we a tovholwa tshifhingani tsha muvhuso wa Duplessis, o vha a tshi khou shuma henengei Zaire nga tshenetsho tshifhinga. U anetshela zwe zwa itea: “Nga ḽa 12 March, 1986, vhahashu vha re na vhuḓifhinduleli vho ṋewa vhurifhi vhune ha amba uri ndangulo ya Ṱhanzi dza Yehova dza Zaire a iho mulayoni. Honoho vhurifhi ha u thivhela mushumo washu ho vha ho sainiwa nga Mobutu Sese Seko, muphuresidennde wa ḽeneḽo shango.”

30. Komiti ya Davhi yo vha yo tea u ita phetho ifhio i lemelaho nahone vho phetha nga u ita mini?

³⁰ Nga tsha matshelo radio ya lushaka ya ita nḓivhadzo i tevhelaho: “A ri tsha ḓo dovha ra pfa nga ha Ṱhanzi dza Yehova fhano [Zaire].” U tovholwa ha mbo ḓi thoma. Holo dza Muvhuso dza tshinywa nahone vhahashu vha dzhielwa thundu dzavho, vha farwa, vha valelwa dzhele nahone vha rwiwa. Na vhana vha Dziṱhanzi vha valelwa dzhele. Nga ḽa 12 October, 1988, muvhuso wa dzhia thundu dza ndangulo yashu nahone tshigwada tsha maswole tshine tsha vhidzwa Mmbi ya Tsireledzo, tsha thoma u shumisa ofisi ya davhi. Vhahashu  vha re na vhuḓifhinduleli vha isa mbilaelo dzavho kha Muphuresidennde Mobutu, fhedzi phindulo ye ndi bva vhubvo. Nga tshenetsho tshifhinga, Komiti ya Davhi ya tea u ita phetho i lemelaho, “Naa ri tea u isa mbilaelo Khothe Khulwane kana ri ime?” Timothy Holmes, we a vha e murumiwa na mudzudzanyi wa Komiti ya Davhi ya ḽeneḽo shango u ri, “Ro fulufhela Yehova uri a ri ṋee vhuṱali na vhulivhisi.” Nga murahu ha u rabela, komiti ya vhona uri tshifhinga tsha u dzhia vhukando ha lwa mulayo tsho vha tshi sa athu u swika. Nṱhani hazwo vha livhisa ṱhogomelo kha u ṱhogomela vhahavho na u wana nḓila dza u bvela phanḓa vha tshi huwelela.

31, 32. Ndi phetho ifhio i swayeaho ye ya itwa nga Khothe Khulwane ya Zaire nahone yo kwama hani vhahashu?

³¹ Ha fhela miṅwaha yo vhalaho. Mutsiko wa fhungudzea kha Dziṱhanzi nahone muvhuso wa thoma u ṱhonifha pfanelo dza vhathu shangoni ḽeneḽo. Komiti ya Davhi ya phetha nga ḽa uri tshifhinga tsho swika tsha u itela khaedu u thivhelwa ha mushumo washu nga u isa mulandu Khothe Khulwane ya Khaṱulokwayo ya Zaire. Zwi swayeaho ndi uri Khothe Khulwane yo tenda u thetshelesa mulandu washu. Nga zwenezwo, nga ḽa 8 January, 1993 miṅwaha i ṱoḓaho u vha malo nga murahu ha ndaela ya muphuresidennde ya u ri thivhela, Khothe ya phetha nga ḽa uri vhukando ho dzhiiwaho nga muvhuso malugana na Dziṱhanzi ho vha vhu siho mulayoni nahone ri si tsha thivhelwa. Edzani u humbula uri zwenezwo zwo vha zwi tshi amba mini! Vhahaṱuli vho vhea vhutshilo havho khomboni nga u shandula phetho yo dzhiiwaho nga muphuresidennde wa ḽeneḽo shango! Wahashu Holmes u ri, “Tshifhingani tsha yeneyo tsengo, ro vhona nḓila ine Yehova a nga shandula ngayo zwithu.” (Dan. 2:21) Ḽeneḽo gundo ḽo khwaṱhisa lutendo lwa vhahashu. Vho vhona uri Yesu, ane a vha Khosi, o livhisa vhathu vhawe uri vha ḓivhe tshifhinga tsha u dzhia vhukando na nḓila ine vha nga vhu dzhia ngayo.

 ³² Samusi mushumo wo vha u songo tsha thivhelwa, ofisi ya davhi yo tendelwa u ḓisa vharumiwa, u fhaṱa davhi ḽiswa na u oda khandiso dza Bivhili. f Zwi takadza lungafhani vhashumeli vha Mudzimu shangoni ḽoṱhe u vhona nḓila ine Yehova a tsireledza ngayo vhathu vhawe nga lwa muya!—Yes. 52:10.

33. Ri guda mini kha yeneyi mvusuluso pfufhi ya milandu i si gathi yo iswaho khothe?

³³ U vusulusa hashu dziṅwe nndwa dza lwa mulayo zwi ri sumbedza uri Yesu o ita zwe a fulufhedzisa musi a tshi ri: “Ndi ḓo ni ṋea vhuṱali nahone ndi ḓo ni thusa uri ni ḓivhe zwine na ḓo zwi amba, vhahanedzi vhaṋu vhoṱhe vha nga si kone u ni pikisa kana u ni hanedza.” (Vhalani Luka 21:12-15.) Nga zwiṅwe zwifhinga zwi vhonala uri Yehova o vusa Vhogamaliele vha musalauno uri vha tsireledze vhathu vhawe kana o ita uri vhahaṱuli na vhoramilayo vha re na tshivhindi vha imele khaṱulokwayo. Yehova o gomadza mafumo a vhapikisi vhashu. (Vhalani Yesaya 54:17.) U pikiswa hu nga si thivhele mushumo wa Mudzimu.

34. Ndi ngani magundo ashu a lwa mulayo a tshi swayea nga u rali nahone a sumbedza mini? (Sedzani na bogisi “ Magundo a Swayeaho Khothe Khulwane e a Isa Phanḓa Mushumo Wa u Huwelela Nga Muvhuso.”)

³⁴ Ndi ngani magundo ashu a lwa mulayo a tshi swayea nga u rali? Ṱhogomelani hezwi: Ṱhanzi dza Yehova a si vhathu vha vhuimo ha nṱha kana vha re na bvumo. A ri vouthi, u tikedza mafulo a zwa politiki kana u lingedza u ṱuṱuwedza vhorapolitiki uri vha ite zwine ra zwi funa. Zwiṅwe hafhu, vhaṅwe vhashu vhe vha hwelelwa khothe khulwane kanzhi vha dzhiiwa vhe vhathu “vha songo funzeaho na vho ḓoweleaho.” (Mishumo 4:13) Nga zwenezwo, u ya nga mavhonele a vhathu, a hu na tshine tsha ṱuṱuwedza khothe uri dzi ri thuse nahone dzi dzhie tsheo dzine dza lwisana na vhapikisi vhashu vha re na maanḓa vha vhurereli na vha politiki. Naho zwo ralo, khothe dzo ima na riṋe lunzhi-lunzhi! Magundo ashu a lwa mulayo a sumbedza uri ri tshimbila “ri na vhuthihi na Kristo sa vho rumiwaho nga Mudzimu.” (2 Vhakorinta 2:17) Nga zwenezwo, ri tendelana na muapostola Paulo we a ri: “Yehova ndi muthusi wanga; a thi nga ofhi.”—Vhaheb. 13:6.