1. U ya nga Ipfi ḽa Mudzimu, ndi dzifhio tshaka mbili fhedzi dza vhurereli?

YESU o ri: “Dzhenani nga khoro ṱhukhu; ngauri khoro i yaho tshinyaloni yo a ṱama, na nḓila i yaho hone ndi khulu; huno ndi vhanzhi vha tshimbilaho ngayo.’ Hone, khoro i yaho vhutshiloni ndi ṱhukhu, na nḓila i yaho hone ndi tsekene; huno vha i wanaho a si vhanzhi.” (Mateo 7:13, 14) U ya nga Ipfi ḽa Mudzimu, hu na tshaka mbili fhedzi dza vhurereli: ha ngoho na ha mazwifhi; ho lugaho na ho khakheaho; vhune ha i sa vhutshiloni na vhune ha i sa tshinyaloni.

2. Maṅwalo a sumbedza hani uri a si vhurereli hoṱhe vhune ha takadza Mudzimu?

² Vhaṅwe vhathu vha humbula uri vhurereli hoṱhe vhu takadza Mudzimu. Ndimana dzi tevhelaho dza Bivhili dzi sumbedza uri hezwo a si ngoho:

• “Vhaisiraele vha dovha vha ita zwe zwa vhifhela Yehova; vho shumela vho-Baali na vho-Asiteroto, na midzimu ya Vha-Siria, na ya Vha-Sidoni, na midzimu ya Vha-Moaba na ya Vha-Amoni, na ya Vha-filisita. Vho shandukela Yehova, vha si tsha mu shumela. Mbiti dza Yehova dza mbo dugela Vhaisiraele.” (Vhahaṱuli 10:6, 7) Arali ra shumela midzimu ya zwifanyiso kana muṅwe mudzimu nga nnḓa ha Mudzimu wa ngoho, Yehova ha nga ḓo ri ṱanganedza.

• “Lushaka ulu lu nthenda [Mudzimu] nga milomo, ngeno mbilu dzavho dzi kule na nṋe. A huna tshiné vha ntshumela, ngauri vha tshi funza, pfunzo ndi zwidayo zwa vhathu.” (Marko 7:6, 7) Arali vhathu vhane ḓiita u nga vha gwadamela Mudzimu vha tshi funza mihumbulo yavho nṱhani ha zwine Bivhili ya zwi funza, vhurabeli havho ndi mahandana. A vhu ṱanganedzwi nga Mudzimu.

• “Mudzimu ndi muya; huno vha mu rabelaho nga vha mu rabele muyani na nga mafhungo-ngoho.” (Yohane 4:24) Vhurabeli hashu vhu fanela u tendelana na mafhungo-ngoho a Ipfi ḽa Mudzimu.

3. Ndi ifhio nḓila ya u fhambanya vhurereli ha ngoho na ha mazwifhi?

³ Ri nga zwi ḓivha hani uri vhurereli vhu a takadza Mudzimu kana a vhu mu takadzi? Yesu o ri: “Muri wa vhuḓi ndi wone u aṋwaho mitshelo yo nakaho; muri u sa ḓivhalei wa aṋwa mitshelo mivhi. . . . Ndi zwone-ha, ni ḓo vha ḓivha nga mitshelo yavho.” Nga maṅwe maipfi arali vhurereli vhu tshi bva ha Mudzimu, vhu ḓo aṋwa mitshelo yavhuḓi; fhedzi arali vhurereli vhu tshi bva ha Sathane, vhu ḓo aṋwa mitshelo mivhi.—Mateo 7:15-20.

4. Ndi pfaneleo ifhio ine vhagwadameli vha Yehova vha i sumbedza?

⁴ Vhurereli ha ngoho vhu ita uri vhathu vha funane nga tshavho nahone vha fune vhaṅwe. Hezwi zwi itiswa ngauri Yehova nga dzawe ndi Mudzimu wa lufuno. Yesu o ri: “Ndi zwiné vhathu vhoṱhe vha ḓo ḓivha ngazwo’ zwauri ni vhafunziwa vhanga arali u funana hu hone kha inwi.” Vhurereli vhu swikelela hani tshenetshi tshilinganyo tsha vhurabeli ha ngoho?—Yohane 13:35; Luka 10:27; 1 Yohane 4:8.

5. Iṅwe encyclopedia yo ṱalusa hani u rengiswa ha vhathu vha Afurika sa dziphuli?

⁵ Ṱhogomelani u rengiswa ha vhathu vha Afurika sa dziphuli. The New Encyclopædia Britannica yo ri: “Vhathu vha ṱoḓaho u vha 18 000 000 vha Afurika vho rengiswa mashangoni a Vhuislam u buḓa na Sahara na lwanzheni lwa India vhukatini ha 650 u swika nga 1905. Nga tshipiḓa tsha vhuvhili tsha ḓana vhu-15 ḽa miṅwaha vhathu vha Yuropa vho thoma u rengisa dziphuli u mona na phendelashango vhukovhela ha Afurika, nahone nga 1867 vhathu vha Afurika vha re vhukati ha 7 000 000 na 10 000 000 vho tshimbidzwa  nga zwikepe vha rengiswa sa dziphuli Mashangoni a Vhukovhela.”

6. Vhurereli ho shela hani mulenzhe kha u rengiswa ha vhathu sa dziphuli?

⁶ Vhurereli ho ita mini nga tshenetsho tshifhinga tshi vhavhaho Afurika musi vhanna, vhafumakadzi, vhana vha tshi kombetshedzwa u ṱuwa mahayani avho nahone vha fhambanywa na miṱa yavho, vho vhofhiwa nga dzingeḓane, vha swaiwa nga tsimbi dzi fhisaho, nahone vha rengwa na u rengiswa vhunga kholomo? Bethwell Ogot kha bugu yawe ine ya pfi Daily Nation ya Nairobi, ngei Kenya o ṅwala a ri: “Vhukriste na Vhuislam vhu tikedza pfunzo ya uri vhathu vha fanela u vha na vhuthihi, fhedzi honovhu vhurereli vhuvhili ndi hone he ha thoma u shela mulenzhe kha u rengiswa ha vhathu sa dziphuli vhu tshi itiswa nga luvhengelambiluni. . . . Ri fanela u ṱhogomela uri Vhakriste na Vhamuslim vha na mulandu kha haya mafhungo, u bva Vhukovhela u swika Vhubvaḓuvha-kati, nga matshilele a vhutsilu e a ita uri vhathu vha Afurika vha shengele maḓanani a miṅwaha.”

7. Ndi mini zwe vharangaphanḓa vha vhurereli vha zwi ita malugana na nndwa?

⁷ Vhurereli ha mazwifhi ho no ḓi sumbedza mitshelo yaho yo tshinyalaho nga dziṅwe nḓila. Sa tsumbo naho Bivhili i tshi ri “funa wa hau,” vharangaphanḓa vha vhurereli shangoni ḽoṱhe vho tikedza nndwa nga u fhisea.—Mateo 22:39.

8. (a) Vharangaphanḓa vha vhurereli vho ṱuṱuwedza hani u vhulaha tshifhingani tsha khakhathi dza Afurika? (b) Ndi mini zwe muṅwe mufunzi a zwi amba malugana na vharangaphanḓa vha vhurereli tshifhingani tsha nndwa ya vhadzulapo ngei Nigeria?

⁸ Zwi a ḓivhea zwavhuḓi u ri nga 1994 vhaṅwe vhanunu na vhafunzi vho ṱanganela kha u vhulahwa ha vhathu ngei Rwanda. Vhurereli ho shela mulenzhe vhukuma na kha dziṅwe khakhathi dza Afurika. Sa tsumbo, tshifhingani tsha nndwa tswuku ya vhadzulapo  ngei Nigeria, vhurereli kha masia oṱhe ho ṱuṱuwedza uri vhathu vhalwe. Musi yeneyo nndwa i tshi khou bvela phanḓa, muṅwe mufunzi o amba uri vhahulwane vha kereke vho “vhetshela thungo mushumo we vha ṋewa nga Mudzimu.” O dovha a ri: “Riṋe vhane ra ḓivhidza vhashumeli vha Mudzimu ro vha vhashumeli vha Sathane.”

9. Bivhili i ri mini nga ha vhashumeli vha Sathane?

⁹ Bivhili i amba mafhungo a fanaho, i ri: “Sathane [u] ḓi-kanganyedza a ḓi-ita muruṅwa wa tshedza. Ndi tshihulu-hulu tshingafhani-ha, arali vhaḓinḓa vhawe vha tshi ḓi-kanganyedza, vha ḓi-ita vhaḓinḓa vha mishumo yo lugaho.” (2 Vha-Korinta 11:14, 15) Samusi vhathu vhanzhi vhavhi vha tshi ḓiita vho lugaho, Sathane u fhura vhathu nga u shumisa vhashumeli vhane vha nga vho luga, fhedzi mishumo yavho i mivhi nahone mitshelo yavho i yo tshinyalaho.

10. Vharangaphanḓa vha vhurereli vho landula Mudzimu nga nḓila-ḓe?

¹⁰ Shangoni ḽoṱhe, vharangaphanḓa vha vhurereli vho funza nga ha lufuno, mulalo, na vhuthu, fhedzi vho sumbedza vengo, nndwa, na u sa ofha Mudzimu. Bivhili i vha ṱalusa zwavhuḓi. I ri: “Vha ri: Mudzimu ri a mu ḓivha, huno nga mishumo yavho vha a landula.”—Tito 1:16.

11. Bivhili i ṱalusa hani vhurereli ha mazwifhi?

¹¹ Ri nga vhona zwine Yehova a zwi humbula nga ha vhurereli ha mazwifhi musi ri tshi vhala bugu ya Bivhili ya Ndzumbululo. Henefho vhurereli ha mazwifhi vhu ṱaluswa sa musadzi wa pfanyisedzo, “Babele Ḽihulu.” (Ndzumbululo 17:5) Ṱhogomelani nḓila ine Mudzimu a mu ṱalusa ngayo:

• “Phombwe khulu . . . Ndi ene we mahosi a shango a tshinya nae.” (Ndzumbululo 17:1, 2) Nṱhani ha u fulufhedzea kha Mudzimu, vhurereli ha mazwifhi ho nambatela kha zwa politiki, kanzhi vhu vhudza mivhuso zwine ya fanela u ita zwone.

• “Kha wone muḓi uyo ho wanala vhunzhi ha malofha a vhaporofita na vhakhethwa na a vhoṱhe vho vhulahwaho shangoni.” (Ndzumbululo 18:24) Vhurereli ha mazwifhi ho tovhola na u vhulaha vhashumeli vha Mudzimu vha fulufhedzeaho nahone ho ita uri hu fe vhathu vha dzimilioni nndwani.

• “Ḽó ḓi-hudza ḽa ḓi-ṱongisa zwingafho.” (Ndzumbululo 18:7) Vhurereli ha mazwifhi vhu na lupfumo lunzhi vhukuma, lune vharangaphanḓa vhaho vha lu shumisa u ḓiṱongisa ngalwo.

• “Nga vhuṅanga hau ho xedzwa tshakha dzoṱhe.” (Ndzumbululo 18:23) Nga pfunzo dzaho dza mazwifhi dza uri muya-tshivhili a u fi, vhurereli ha mazwifhi ho vulela tshibuli vhuṅanga na vhuloi ha tshaka dzoṱhe nahone ha ita uri vhathu vha ofhe vhafu na u gwadamela vhomakhulukuku.

12. Ndi tsevho ifhio ine Bivhili ya i ṋea nga ha vhurereli ha mazwifhi?

¹² Musi Bivhili i tshi ḓivhadza tsevho yo khwaṱhaho uri vhathu vha ḓifhambanye na vhurereli ha mazwifhi, i ri: “Ibvani khaḽo’ vhathu vhanga! Ni songo vha na vhuhura naḽo’ kha zwivhi zwaḽo, na vhó ḓo baḓakanyiwa naḽo’ kha dziṱhamu dzaḽo.”—Ndzumbululo 18:4, 5.

13. Hu ḓo itea mini kha vhurereli ha mazwifhi na vhane vha tevhedza maitele aho?

¹³ Hu si kale, Babele Ḽihulu, vhurereli ha mazwifhi ha shango ḽoṱhe, vhu ḓo fheliswa tshoṱhe. Bivhili i ri: “Zwino-ha maṱhupho aḽo a ḓo ḓa nga ḓuvha ḽithihi, lufu na u ṱungufhala na nḓala, nahone ḽi ḓo fhiswa nga mulilo. Ngauri Mudzimu, ane a ḽi vhea mulandu, u na maanḓa.” (Ndzumbululo 18:8) U itela u iledza maṱhupho aḽo, ri fanela u ḓifhambanya tshoṱhe na vhurereli ha mazwifhi, ri songo ḓidzhenisa kha maitele aḽo, zwine ḽa zwi pembelela, na thendo dzaḽo dzi sa takadziho Mudzimu. Eneo mafhungo o ṱavhanyiswa vhukuma. Vhutshilo hashu vhu khomboni!—2 Vha-Korinta 6:14-18.