1, 2. Vhathu vhanzhi vha tenda mini nga ha vho faho?

VHATHU vha dzimilioni Afurika vha tenda uri lufu a si magumo a vhutshilo, fhedzi ndi u fhirela kha vhuṅwe vhuimo. Vhanzhi vha humbula uri vhomakhulukuku wavho vho faho vho bva kha ḽino shango vha ya kha ḽi sa vhonali, vho bva kha shango ḽine ḽa dzula vhathu vha ya kha shango ḽa mimuya.

² Hu ambiwa uri vhenevha vhomakhulukuku kana mimuya yavho, vha ṱhogomela miṱa yavho i re kha ḽifhasi. U ya nga enea mavhonele, mimuya ya vhomakhulukuku i dzhiiwa i yone khonani dzi re na maanḓa, dzine dza ḓisa khaṋo dzavhuḓi, mutakalo wavhuḓi, nahone dza dovha dza tsireledza kha khombo. Hu ambiwa uri arali ya sa ṱhogomelwa kana ya sinyuswa, i a ḓisa khombo—malwadze, vhushai, na makhaulambilu.

3. Vhaṅwe vhathu vha gwadamela hani vhomakhulukuku?

³ Vhathu vha tevhela maitele na mikhuvha u itela u ṱhonifha na u dzula vhe na vhukonani havhuḓi na mimuya ya vhomakhulukuku. Enea maitele o vhonala zwihuluhulu kha mikhuvha ya mbulungo, i ngaho milindelo na u vhulunga muthu lwa vhuvhili. U gwadamela vhomakhulukuku zwi a sumbedzwa na nga dziṅwe nḓila. Sa tsumbo, musi vhaṅwe vha sa athu u nwa zwikambi, vha a shela zwiṅwe zwazwo fhasi vha tshi itela vhomakhulukuku. Zwiṅwe hafhu, musi ho no bikwa zwiḽiwa, zwiṅwe zwi a siiwa khalini u itela uri musi vhomakhulukuku vha tshi ḓa, vha wane zwa u ḽa.

4. Vhathu vha tenda mini nga ha muya-tshivhili?

⁴ Vhaṅwe vha tenda uri vhathu vha na muya-tshivhili u sa fi une wa ponyoka musi muthu a tshi fa. Vha amba uri arali muthu o vha a tshi tshila zwavhuḓi, muya-tshivhili wawe u ya ṱaḓulu kana paradisoni, fhedzi arali o vha a tshi tshila vhutshilo vhuvhi, muya-tshivhili wawe u ya heleni. Vhathu vha anzela u ṱanganyisa hoyu muhumbulo na thendo dza sialala. Sa tsumbo, thero dza gurannda dzine dza ḓivhadza mbulungo dza kereke nga zwiṅwe zwifhinga dzi amba uri muthu “o ri sia” kana o “ya kha vhomakhulukuku.” Hedzi thendo dzo thewa kha muhumbulo wa uri muya-tshivhili, kana muya, u a ponyoka musi muthu a tshi fa. Bivhili i ri mini nga ha zwenezwi?

5, 6. U ya nga Bivhili, muya-tshivhili ndi mini?

⁵ Bivhili i sumbedza uri muya-tshivhili a si tshithu tshi re ngomu ha muthu; ndi muthu nga dzawe. Sa tsumbo, musi Mudzimu a tshi sika Adamu, “muthu a mbo vha [“muya-tshivhili,” NW] u tshilaho.” (Genesi 2:7) Adamu ho ngo ṋewa muya-tshivhili; o vha e muya-tshivhili, muthu o fhelelaho.

 ⁶ Naho zwo ralo, ri vhala uri mimuya-tshivhili i a bebwa. (Genesi 46:18) I nga ḽa kana ya ḓidzima. (Levitiko 7:20; Psalme ya 35:13) I a lila nahone i a ṱovhowa. (Yeremia 13:17; Yona 2:7) Muya-tshivhili u nga thubiwa, u tovholwa, na u dzheniswa vhukati ha dzitsimbi. (Doiteronomio 24:7; Psalme ya 7:5; 105:18) Dziṅwe Bivhili dzi ṱalutshedza ipfi ḽa luambo lwa u thoma nga uri “muya-tshivhili” kha dzenedzo ndimana, hu uri dziṅwe dzi shumisa maṅwe maipfi a nga ho “vhuvha,” “tshivhumbwa,” kana “muthu.” Oṱhe a amba tshithu tshithihi.

7. Ndi ndimana dzifhio dza Bivhili dzine dza sumbedza uri muya-tshivhili u a fa?

⁷ Samusi muya-tshivhili u muthu, muya-tshivhili une wa vha muthu u a fa. Hesekiele 18:4 i ri: “Hu ḓo fa onoyo we a tshinya.” Hafhu, Mishumo 3:23 i ri: “Muthu [kana, muya-tshivhili] ané a sa ḓo pfa Muporofita uyo, u ḓo bviswa kha ulu lushaka, a lovha.” Ngauralo muya-tshivhili u a fa.

8. Muya u shuma mini kha vhathu?

⁸ Muya a si tshithu tshithihi na muya-tshivhili. Kha vhathu, muya ndi maanḓa a vhutshilo ane a ita uri muthu a kone u ita mishumo yawe ya ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Muya u fana na muḓagasi. Muḓagasi u nga ita uri fene kana furidzhi zwi shume, fhedzi u nga si vhudzule muya nga wone uṋe kana u rothodza zwithu. Nga nḓila i fanaho, muya washu u ita uri ri kone u vhona, u pfa, na u humbula. Fhedzi muya u nga si kone u ita zwoṱhe hezwi zwithu arali hu si na maṱo, nḓevhe, kana maluvhi. Ndi ngazwo Bivhili i tshi amba zwi tevhelaho nga ha muthu: “Muya wavho u a ṱuwa; vha vhuyelela mavuni avho; ḓuvha ḽeneḽo na maano avho o lovha.”—Psalme ya 146:4.

9. Ndi mini zwine muya-tshivhili na muya zwa nga si kone u zwi ita?

⁹ Ngauralo, u ya nga Bivhili, muya-tshivhili kana muya a zwi bvi muvhilini zwa tshila fhethu ha muya musi muthu a tshi fa.

10. Bivhili i ri mini nga ha vhuimo ha vhafu?

¹⁰ Hu pfi mini-ha nga ha vhuimo ha vhafu? Samusi Yehova e ene o sikaho vhathu, u a ḓivha uri hu itea mini musi ri tshi fa. Ipfi ḽawe ḽi funza uri vho faho a vha na tshine vha ḓivha, a vha pfi, a vha vhoni, a vha ambi, kana u humbula zwiṅwe zwithu. Bivhili i ri:

• “Vho faho a vha na tshine vha tshi ḓivha.”—Muhuweleli 9:5.

• “Ngauri lufuno lwavho, na vengo ḽavho, na vivho ḽavho, zwo fhela kale.”—Muhuweleli 9:6.

• “Ngauri ngei vhudzula-vhafu [vhiḓani] hune wa ya hone, a hu na mushumo, a hu na ngelekanyo, a hu na nḓivho, a hu na vhuṱali.”—Muhuweleli 9:10.

11. Musi Adamu o no tshinya Yehova o ri mini khae?

¹¹ Humbulani nga ha zwine Bivhili ya amba zwone nga ha Adamu makhulukuku washu wa u thoma. Yehova o vhumba Adamu nga “buse ḽa mavuni.” (Genesi 2:7) Arali Adamu o vha o thetshelesa mulayo wa Yehova o vha a tshi ḓo vha o tshila nga dakalo nga hu sa fheli kha ḽifhasi. Naho zwo ralo, Adamu ho ngo thetshelesa mulayo wa Yehova, nahone mulifho wa vha lufu. Adamu o ya ngafhi musi a tshi fa? Mudzimu o mu vhudza a ri: “U . . . ḓo vhuyelela mavuni; ngauri wo bviswa mavuni; U buse; tshau ndi u vhuyelela buseni.”—Genesi 3:19.

12. Ho itea mini musi Adamu a tshi fa?

¹² Adamu o vha e ngafhi musi Yehova a sa athu u mu sika? O vha e siho. O vha a sa tshili. Ngauralo musi Yehova a tshi amba uri Adamu “u ḓo vhuyelela buseni,” O vha a tshi khou amba uri Adamu u ḓo vhuyelela kha vhuimo hawe ha u sa tsha tshila, u fana na buse. Adamu ho ngo tshila shangoni ḽa muya. Ho ngo ‘pfukela’ kha vhuimo ha mimuya ya vhomakhulukuku. Ho ngo ya ṱaḓulu kana heleni. O vhuyelela kha vhuimo ha u sa tshila; o fa.

13. Hu itea mini kha vhathu na zwipuka musi zwi tshi fa?

¹³ Naa zwenezwo zwi a itea kha vhathu vhoṱhe nga u tou angaredza? Ee, zwi a itea. Bivhili i a ṱalutshedza: “Zwoṱhe [vhathu na zwipuka] zwi ya fhethu huthihi; tsiko yazwo zwoṱhe i mavuni; zwoṱhe zwi vhuyelela mavuni.”—Muhuweleli 3:19, 20.

14. Hu na fulufhelo ḽifhio nga ha vhafu?

 ¹⁴ Bivhili i fulufhedzisa uri Mudzimu u ḓo vusela vhafu paradisoni kha ḽifhasi. (Yohane 5:28, 29; Mishumo 24:15) Fhedzi hezwo ndi zwa tshifhingani tshi ḓaho. Zwa zwino vho eḓela. (Yohane 11:11-14) A ro ngo fanela u vha ofha kana u vha gwadamela, samusi vha si nga si ri thuse kana u ri vhaisa.

15, 16. Sathane u lingedza hani u ita uri vhathu vha tende uri vhafu a vho ngo fa zwa vhukuma?

¹⁵ Muhumbulo wa uri zwa vhukuma a ri nga fi ndi mazwifhi o phaḓaladzwaho nga Sathane Diabolo. U itela uri vhathu vha tende eneo mazwifhi, ene na madimoni awe vho lingedza u ita uri vhathu vha humbule uri malwadze na vhuṅwe vhuleme zwi bveledzwa nga mimuya ya vhafu. Ndi ngoho uri dziṅwe khakhathi dzi bveledzwa nga madimoni. Nahone ndi ngoho uri dziṅwe khakhathi a dzi sokou bvelela. Naho zwo ralo, vhafu vha nga si kone u ri vhaisa.

¹⁶ Naho zwo ralo hu na iṅwe nḓila ine madimoni a lingedza ngayo u ita uri vhathu vha humbule uri zwine Bivhili ya amba zwone nga ha vhafu a si ngoho. A fhura vhathu uri vha humbule uri vho vhona vhafu kana vho amba navho. Madimoni a ita zwenezwi nga mabono, miloro, mingome, kana nga dziṅwe nḓila. Naho zwo ralo, vhathu a vha ambi na vho faho, fhedzi vha amba na madimoni ane a ḓiita u nga ndi vhathu vho faho. Ndi ngazwo Yehova a tshi sasaladza vhukuma mingome na vhane vha amba na vhafu.—Doiteronomio 18:10-12; Sakaria 10:2.