1, 2. Ndi ngani Bivhili i tshifhiwa tshavhuḓi tshi bvaho kha Mudzimu?

NI ḒIPFA hani musi khonani i tshi ni ṋea tshifhiwa? Ni ḓo tshi vula nga u ṱavhanya no takala nge khonani yaṋu ya ni humbula. Ni a mu livhuwa nge a ni fha tshenetsho tshifhiwa.

² Bivhili ndi tshifhiwa tshi bvaho kha Mudzimu. I ri vhudza mafhungo ane ri si a wane huṅwe fhethu. Sa tsumbo, i ri vhudza uri Mudzimu o sika ḽiṱaḓulu, ḽifhasi na munna na mufumakadzi vha u thoma. I ri vhudza zwine ra nga ita musi ri na thaidzo. Bivhilini, ri guda nḓila ine Mudzimu a ḓo khunyeledza ngayo tshipikwa tshawe tsha u ita uri ḽifhasi ḽi vhe khwine. Bivhili ndi tshifhiwa tshavhuḓi vhukuma.

3. Ndi mini zwine na ḓo zwi guda musi ni tshi vhala Bivhili?

³ Musi ni tshi guda Bivhili, ni ḓo zwi vhona uri Mudzimu u ṱoḓa uri ni vhe khonani yawe. Musi ni tshi bvela phanḓa ni tshi guda nga hae, ni ḓo vha na vhushaka ha tsini nae.

4. Ndi mini zwine zwa ni takadza nga ha Bivhili?

⁴ Bivhili yo ṱalutshedzelwa nga nyambo dzi ṱoḓaho u vha 2 600 nahone ho no gandiswa kopi dza dzibiḽioni. Shangoni ḽoṱhe, vhathu vha fhiraho phesenthe dza 90 vha a kona u vhala Bivhili nga luambo lwavho. Vhege iṅwe na iṅwe, vhathu vha fhiraho miḽioni vha wana Bivhili. A hu na bugu i fanaho na Bivhili.

5. Ndi ngani ri tshi nga amba uri Bivhili yo “hevhedzwa nga Mudzimu”?

 ⁵ Bivhili yo “hevhedzwa nga Mudzimu.” (Vhalani 2 Timotheo 3:16.) Fhedzi vhaṅwe vha nga ḓivhudzisa uri: “Zwi ḓa hani uri Bivhili i bve kha Mudzimu arali yo ṅwalwa nga vhathu?” Bivhili i a fhindula, i ri: “Vhathu vho amba zwi bvaho kha Mudzimu vha tshi livhiswa nga muya mukhethwa.” (2 Petro 1:21) Hezwi zwi fana na ramabindu ane a vhudza muṅwaleli wawe uri a ṅwale vhurifhi. Ndi nnyi o ṅwalaho honoho vhurifhi? Ndi ramabindu, a si muṅwaleli. Nga hu fanaho, Mudzimu ndi ene Muṅwali wa Bivhili, hu si vhathu vhe a vha shumisa u i ṅwala. Mudzimu o vha livhisa uri vha ṅwale mihumbulo yawe. Ngangoho  Bivhili ndi “ipfi ḽa Mudzimu.”—1 Vhathesalonika 2:13; sedzani Ṱhumetshedzo 2.

6, 7. Ndi ngani ri tshi nga amba uri mafhungo a re Bivhilini a a tshimbidzana?

⁶ Zwo dzhia miṅwaha i fhiraho 1 600 u ṅwala Bivhili. Vhaṅwali vhayo vho tshila zwifhingani zwo fhambanaho. Vhaṅwe vho vha vho funzea ngeno vhaṅwe vha songo funzea. Sa tsumbo, muṅwe o vha e dokotela. Vhaṅwe vho vha vhe vhalimi, vharei vha khovhe, vhalisa, vhaporofita, vhahaṱuli na mahosi. Mafhungo a re Bivhilini a a tshimbidzana naho yo ṅwaliwa nga vhathu vho fhambanaho. Ndima dzayo a dzi hanedzani. *

⁷ Ndima dza u thoma dza Bivhili dzi ṱalutshedza nḓila ye thaidzo dza shango dza thoma ngayo nahone ndima dza u fhedza dza Bivhili dzi ri vhudza nḓila ine Mudzimu a ḓo tandulula ngayo dzenedzo thaidzo nga u ita uri ḽifhasi ḽi vhe pharadiso. Bivhili i amba nga ha zwe zwa itea tshifhingani tsha kale nahone i sumbedza uri Mudzimu ha kundelwi u swikelela tshipikwa tshawe.

8. Ṋeani tsumbo dzi sumbedzaho uri Bivhili i amba ngoho nga ha saintsi.

⁸ Bivhili a yo ngo ṅwaleliwa u funza nga ha saintsi kana uri i vhe bugu ya tshikolo, fhedzi zwine ya amba nga ha saintsi ndi ngoho. Zwenezwo ndi zwine ra nga zwi lavhelela kha bugu i bvaho kha Mudzimu. Sa tsumbo, bugu ya Levitiko i na milayo ya Mudzimu i ambaho nga ha nḓila dze Vhaisiraele vha vha vha tshi nga thivhela ngadzo malwadze uri a si phaḓalale. Zwenezwi zwo ṅwalwa kale  vhathu vha sa athu u ḓivha nḓila ine zwitzhili zwa vhanga ngayo malwadze. Bivhili i dovha ya funza uri ḽifhasi ḽo fhahewa tshikhalani. (Yobo 26:7) Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi humbula uri ḽifhasi ḽo ita bande, fhedzi Bivhili yo amba uri ḽifhasi ḽo ita gumba.—Yesaya 40:22.

9. U fhulufhedzea ha vhaṅwali vha Bivhili zwi ri thusa u pfesesa mini?

⁹ Bivhili i amba ngoho nga ha zwe zwa itea tshifhingani tsha kale. Fhedzi dziṅwe bugu dzi ambaho nga ha zwithu zwo iteaho kale a dzi ambi ngoho yo fhelelaho ngauri vhaṅwali vhadzo a vho ngo fhulufhedzea vha tshi dzi ṅwala. Sa tsumbo, a vho ngo ṅwalesa nga ha musi lushaka lwa havho lu tshi kundwa nndwani. Fhedzi vhaṅwali vha Bivhili vho ṅwala ngoho na musi Vhaisiraele vha tshi kundwa. Vho ṅwala na nga ha vhukhakhi havho. Sa tsumbo, kha bugu ya Numeri, Mushe u ri vhudza uri o ita vhukhakhi vhuhulwane nahone Mudzimu a mu kaidza. (Numeri 20:2-12) U fhulufhedzea ha vhaṅwali vha Bivhili zwi sumbedza uri Bivhili i bva kha Mudzimu. Hezwi zwi sumbedza uri ri nga fhulufhela Bivhili.

10. Ndi ngani nyeletshedzo ya Bivhili i tshi ri thusa ṋamusi?

¹⁰ Bivhili yo ‘hevhedzwa nga Mudzimu, i a vhuyedza kha u funza, kha u kaidza, kha u khakhulula.’ (2 Timotheo 3:16) Nyeletshedzo dzi re Bivhilini dzi a ri thusa ṋamusi. Samusi Yehova a tshi ḓivha nḓila ye ra sikwa ngayo, u a pfesesa nḓila ine ra humbula na u ḓipfa ngayo. U ri ḓivha u fhira nḓila ine ra ḓiḓivha ngayo nahone u ṱoḓa ri tshi takala. U a ḓivha zwo ri fanelaho na zwi songo ri fanelaho.

11, 12. (a) Ndi nyeletshedzo dzifhio dzavhuḓi dze Yesu a dzi ṋea kha Mateo ndima 5 u ya kha 7? (b) Ndi mini zwiṅwe zwine ra nga zwi guda Bivhilini?

¹¹ Kha Mateo ndima 5 u ya kha 7, ri vhala nga ha nyeletshedzo  dzavhuḓi dze Yesu a dzi ṋea nga ha nḓila ya u takala, u tshilisana na vhaṅwe, nḓila ya u rabela na nḓila ine ra fanela u dzhia ngayo tshelede. Naho o ṋea dzenedzi nyeletshedzo miṅwaha ya 2 000 yo fhiraho, dzi kha ḓi shuma nahone dzi a thusa na ṋamusi.

¹² Bivhilini, Yehova o ri ṋea milayotewa ine ya ri thusa uri ri takale muṱani, ri vhe vhashumi vhavhuḓi na u vha na mulalo na vhaṅwe. Milayotewa ine ra i wana Bivhilini i nga ri thusa hu sa londwi uri ri vhonnyi, ri dzula ngafhi kana ri na thaidzo dzifhio.—Vhalani Yesaya 48:17; sedzani Ṱhumetshedzo 3.

13. Yesaya o ri hu ḓo itea mini kha muḓi wa Babele?

¹³ Vhunzhi ha zwithu zwo porofitwaho Bivhilini zwo no itea. Sa tsumbo, Yesaya o porofita uri muḓi wa Babele u ḓo fheliswa. (Yesaya 13:19) O ṱalusa nga ho livhaho nḓila ye wonoyo muḓi wa vha u tshi ḓo kundwa ngayo. Wonoyo muḓi wo vha wo tsireledzwa nga magethe mahulu na mulambo. Fhedzi Yesaya o porofita uri wonoyo mulambo u ḓo xiswa nahone magethe a siiwa o aṱama. Wonoyo muḓi wo vha u tshi ḓo thubiwa hu songo lwiwa. Yesaya o porofita na uri muḓi wa Babele u ḓo kundwa nga Korese.—Vhalani Yesaya 44:27–45:2; sedzani Ṱhumetshedzo 4.

14, 15. Zwe Yesaya a zwi porofita zwo itea hani?

¹⁴ Musi ho no fhela miṅwaha ya 200 honoho vhuporofita ho ṅwaliwa, mmbi yo swika yo ḓiimisela u vutshela muḓi wa Babele. Ndi nnyi we a vha o ranga phanḓa yeneyo mmbi? Samusi zwo porofitiwa, ho vha hu Korese khosi ya Peresia. Samusi Yesaya o porofita, naa mmbi ya Korese yo vha i tshi ḓo kona u ṱhasela muḓi wa Babele?

 ¹⁵ Vhathu vha Babele vho vha vhe tshimimani musi vha tshi vutshelwa. Vho vha vha tshi vhona u nga vho tsireledzea ngauri vha na mbondo khulu na mulambo. Nga nnḓa ha wonoyo muḓi, Korese na mmbi yawe vho phula mugero, vha xisa mulambo. Maḓi a xa lwe maswole a Vhaperesia a kona u wela. Fhedzi yeneyo mmbi yo vha i tshi ḓo pfuka hani mbondoni dza Babele? Samusi zwo porofitiwa,  magethe a wonoyo muḓi o siiwa o vuliwa, zwa ita uri maswole a thube muḓi a songo lwa.

16. (a) Yesaya o ri hu ḓo itea mini Babele? (b) Ri zwi ḓivha hani uri zwe Yesaya a zwi porofita zwo itea?

¹⁶ Yesaya o porofita uri Babele ho vha hu tshi ḓo fheleledza hu sa dzulwi nga muthu. O ṅwala a ri: “A hu tsha ḓo dzulwa hone lini na lini, kana u vha fhethu hune ha dzulea kha mirafho yoṱhe.” (Yesaya 13:20) Naa zwenezwo zwo itea? Fhethu he ha vha hu Babele, hu ṱoḓaho u vha khilomithara dza 80 tshipembe ha Baghdad, Iraq ndi mashubi. Na ṋamusi a hu na muthu a dzulaho henefho. Yehova o swiela Babele “nga luswielo lu tshinyadzaho.”—Yesaya 14:22, 23. *

17. Ndi ngani ri tshi nga fhulufhela zwe Mudzimu a zwi fhulufhedzisa?

¹⁷ Samusi vhunzhi ha vhuporofita vhu re Bivhilini ho no itea, ri nga fhulufhela zwine Bivhili ya zwi amba nga ha  vhumatshelo. Ri nga vha na vhungoho ha uri Yehova u ḓo ita uri ḽifhasi ḽi vhe pharadiso. (Vhalani Numeri 23:19.) Ri na fhulufhelo ḽa ‘u tshila tshoṱhe, ḽe Mudzimu a sa zwifhiho a ḽi fhulufhedzisa u bva kale.’—Tito 1:2. *

18. Paulo u ṱalusa hani “ipfi ḽa Mudzimu”?

¹⁸ Ro guda uri a hu na bugu i fanaho na Bivhili. I a tshimbidzana nahone musi i tshi amba nga ha saintsi kana nga ha zwithu zwo iteaho tshifhingani tsho fhiraho, i amba ngoho tshifhinga tshoṱhe. I dovha ya ri ṋea nyeletshedzo dzavhuḓi nahone i na vhuporofita vhunzhi he ha itea. Fhedzi Bivhili i ita zwi fhiraho zwenezwo. Muapostola Paulo o ṅwala uri: “Ipfi ḽa Mudzimu ḽi a tshila, ḽi na maanḓa.” Zwenezwo zwi amba mini?—Vhalani Vhahevheru 4:12.

19, 20. (a) Bivhili i nga ni thusa hani u ḓivha zwine na vha zwone? (b) Ni nga sumbedza hani uri ni livhuwa tshifhiwa tshine tsha vha Bivhili?

¹⁹ Bivhili i nga shandula vhutshilo haṋu. I nga ni thusa u ḓivha zwine na vha zwone zwa vhukuma. I nga ni thusa u pfesesa nḓila ine na humbula na u ḓipfa ngayo. Sa tsumbo, ri nga vhona u nga ri funa Mudzimu. Fhedzi ri fanela u ita zwine Bivhili ya amba u itela u mu sumbedza uri ri a mu funa.

²⁰ Bivhili ndi bugu i bvaho kha Mudzimu. U ṱoḓa ni tshi i vhala, u i guda na u i funa. Livhuwani tshenetshi tshifhiwa nahone ni bvele phanḓa ni tshi khou tshi vhala. Ndi hone ni tshi ḓo pfesesa zwine Mudzimu a ṱoḓa u zwi itela vhathu. Kha ndima i tevhelaho, ri ḓo guda zwo engedzeaho nga ha zwenezwo.