Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

NDIMA YA 6

Maanḓa A U Lozwa—“Yehova Muhali Nndwani”

Maanḓa A U Lozwa—“Yehova Muhali Nndwani”

1-3. (a) Ndi khombo ifhio ye Vhaisiraele vha sedzana nayo zwanḓani zwa Vhaegipita? (b) Yehova o lwela vhathu vhawe nga nḓila-ḓe?

VHAISIRAELE vho vha vho khakhedzwa—vho tangelwa vhukati ha nngwa dza thavha na lwanzheni lu sa pfukei. Mmbi ya Vhaegipita, ye ya vha yo ḓiimisela u vha vhulaha ya vha fhedza, yo vha i tshi khou vha pandamedza. * Naho zwo ralo, Mushe o ṱuṱuwedza vhathu vha Mudzimu uri vha si fhelelwe nga fulufhelo. O vha khwaṱhisedza a ri: ‘Yehova u ḓo ni lwela.’—Ekisodo 14:14.

2 Naho zwo ralo, zwi vhonala uri Mushe o vhidzelela Yehova, nahone Mudzimu a aravha: “U mbidzelela’ni? . . . Iwe U imise lubaḓa lwau, U sumbe nga tshanḓa hangei lwanzheni U lu fhandule.” (Ekisodo 14:15, 16) Edzani u humbula nga ha zwe zwa itea. Nga u ṱavhanya Yehova a laedza muruṅwa wawe, nahone gole ḽa tshimbila murahu ha Vhaisiraele, khamusi ḽo swika ḽa ima u fana na luvhondo nahone ḽa thivhela Vhaegipita uri vha si vha vutshele. (Ekisodo 14:19, 20; Psalme ya 105:39) Mushe a imisa tshanḓa tshawe. Lwanzhe lwa fhandekanywa nga maḓumbu mahulu. Maḓi a gega nahone a ima u fana na luvhondo, ha vulea nḓila yo linganelaho u itela uri lushaka lwoṱhe lu kone u pfuka nga henefho!—Ekisodo 14:21; 15:8.

3 Samusi o vhona wonoyu musumbedzo wa maanḓa, Farao o vha o fanela u vha o humisa mmbi yawe. Nṱhani hazwo, Farao nga u ḓihudza a laedza uri mmbi yawe i vutshele. (Ekisodo 14:23) Nga u ṱavhanya Vhaegipita vha vha pandamedza, vha dzhena lwanzheni, fhedzi u vutshela havho ho mbo ḓi vusa bonyongo musi malinga a goloi dzavho a tshi vho thoma u ṱomowa. Musi Vhaisiraele vho no vha nga ngei seli, Yehova a laedza Mushe a ri: “Zwino imisa-ha tshanḓa tshau kha lwanzhe uri maḓi a humele kha Vha-Egipita na kha dzigoloi dzavho na kha vhanameli vha dzimbiḓi.” Maḓi o itaho dzimbondo a wa, a kumba Farao na mmbi dzawe!—Ekisodo 14:24-28; Psalme ya 136:15.

Yehova o ḓisumbedza u vha “muhali ndwani” Lwanzheni Lutswuku

4. (a) Yehova o ḓisumbedza e mini Lwanzheni Lutswuku? (b) Vhaṅwe vha nga ḓipfa hani nga nḓila ine Yehova a ṱaluswa ngayo?

4 U vhofhololwa ha lushaka lwa Isiraele Lwanzheni Lutswuku tsho vha tshi tshiitea tsha ndeme kha ḓivhazwakale ya Mudzimu a tshi shumisana na vhathu. Henefho Yehova o ḓisumbedza uri ndi “muhali ndwani.” (Ekisodo 15:3) Naho zwo ralo, ni ḓipfa hani nga wonoyu musumbedzo wa Yehova? Vhukuma, nndwa yo ḓisa vhuṱungu vhuhulwane na maṱhupho kha vhathu. Naa u shumisa ha Mudzimu maanḓa a u lozwa hu vhonala hu tshone tshiitisi tshine tsha ni sendedzela kule nṱhani ha u ni sendela tsini nae?

Nndwa Ya Mudzimu Yo Fhambana Na Nndwa Dza Vhathu

5, 6. (a) Ndi ngani zwo tea Mudzimu a tshi vhidzwa “Yehova wa mavhuthu”? (b) Nndwa ya Mudzimu yo fhambana hani na nndwa dza vhathu?

5 Hu ṱoḓaho u vha lwa maḓana mararu kha Maṅwalo a Luheberu na luvhili Maṅwaloni a Lugerika a Tshikriste, Mudzimu u irwa dzina ḽine ḽa ri “Yehova wa Mavhuthu!” (1 Samuele 1:11) Samusi e Muvhusahoṱhe, Yehova u na mmbi khulwane ya vharuṅwa vha maanḓa. (Yoshua 5:13-15; 1 Dzikhosi 22:19) Ndozwo ine yeneyi mmbi ya nga i ita i a ofhisa vhukuma. (Yesaya 37:36) A zwi takadzi u humbula nga u lozwiwa ha vhathu. Naho zwo ralo, ri fanela u humbula uri nndwa dza Mudzimu dzo fhambana na nndwa dzi sa ḓivhalei dza vhathu. Vharangaphanḓa vha maswole na vha politiki vha nga lingedza u wana zwiṱuṱuwedzi zwavhuḓi nga u vutshela havho. Fhedzi kanzhi nndwa dza vhathu dzi itiswa nga vhupangwa na tseḓa.

6 Zwo fhambanaho na zwenezwo, Yehova ha ṱuṱuwedzwi nga maḓipfele. Doiteronomio 32:4 i ḓivhadza uri: “Ene Tombo-thavhani, á shumá ha khakhi. Dzinḓila dzawe dzoṱhe dzo luga, Mudzimu wa ngoho a sí na mazwifhi, Mululamisi, ha ṱaluli.” Ipfi ḽa Mudzimu ḽi sasaladza mbiti dzi sa langei, tshiṱuhu, na vhuvemu. (Genesi 49:7; Psalme ya 11:5) Ngauralo Yehova ha dzhii vhukando hu si na tshiitisi. U shumisa zwavhuḓi maanḓa awe a u lozwa nahone musi hu si tshee na iṅwe nḓila. Zwi fana na zwe a zwi amba nga muporofita wawe Hesekiele: “Naa lufu lwa mu-ita-zwivhi ndi nga lu takalela naa? Yehova u ralo. Nṋe ndi takalela mu-ita-zwivhi a tshi laṱa nḓila mmbi dzawe, a hanya.”—Hesekiele 18:23.

7, 8. (a) Yobo o phetha nga uri mini nga ho khakheaho nga ha tshengelo dzawe? (b) Elihu o khakhulula hani mahumbulele a Yobo malugana na zwenezwi? (c) Ri nga guda mini kha mafhungo a Yobo?

7 Nga zwenezwo, ndi ngani Yehova a tshi shumisa maanḓa awe a u lozwa? Ri sa athu fhindula, ri nga humbula nga ha munna o lugaho ane a pfi Yobo. Sathane o vusa khani ya uri Yobo—zwi re zwone ndi uri muṅwe na muṅwe—a nga si kone u dzula a tshi fulufhedzea musi a tshi lingwa. Yehova o fhindula yeneyo khaedu nga u tendela Sathane a tshi linga u fulufhedzea ha Yobo. Nga ṅwambo wa zwenezwo, Yobo a lwala, a xelelwa nga lupfumo, nahone vhana vhawe vha fa. (Yobo 1:1–2:8) Nge a vha a sa ḓivhi khani ye ya vha i hone, Yobo o phetha nga ho khakheaho uri u shengela hawe ho vha hu tshiṱarafu tshi songo teaho tshi bvaho ha Mudzimu. O vhudzisa Mudzimu uri ndi ngani O mu ita wa “malewa,” “swina.”—Yobo 7:20; 13:24.

8 Muṱhannga ane a pfi Elihu o bvukulula mahumbulele o khakheaho a Yobo, musi a tshi ri: “Wo ri, ndo luga u fhira Mudzimu.” (Yobo 35:2, vhambedzani NW.) Ee, ndi vhutsilu u humbula uri ri ḓivha khwine u fhira Mudzimu kana u humbula uri o ita zwithu nga nḓila yo khakheaho. Elihu o ḓivhadza uri: “Mudzimu u kule na zwivhi; Mu-kona-zwoṱhe ha khakhi.” Nga murahu o ri: “Mu-kona-zwoṱhe a ri mu swikeli; maanḓa awe na khaṱhulo dzawe ndi zwihulu, Mulugi-vhukuma a si na tshiṱalula.” (Yobo 34:10; 36:22, 23; 37:23) Ri nga vha na vhungoho ha uri musi Mudzimu a tshi lwa, u vha e na tshiitisi tshi pfalaho tsha u ita nga u ralo. Ri na zwenezwo muhumbuloni, kha ri ṱolisise zwiṅwe zwa zwiitisi zwi itaho uri Mudzimu wa mulalo nga zwiṅwe zwifhinga a vhe mudziammbi.—1 Vha-Korinta 14:33.

Zwine Zwa Ita Uri Mudzimu Wa Mulalo A Kombetshedzee U Lwa

9. Ndi ngani Mudzimu wa mulalo a tshi lwa?

9 Musi o no renda Mudzimu sa “muhali ndwani,” Mushe o ri: “Yehova, u ngafhi mudzimu ane a nga Iwe, Mu-ṱama-vhukhethwa, ane a nga Iwe?” (Ekisodo 15:11) Nga hu fanaho, muporofita Habakuku o ṅwala a ri: “Maṱo au a ila zwivhi; ha funi u zwi vhona; ha koni u lavhelesa maṱhupho.” (Habakuku 1:13) Naho Yehova e Mudzimu wa lufuno, u dovha a vha Mudzimu wa vhukhethwa, wa u luga, na wa khaṱulokwayo. Nga zwiṅwe zwifhinga, pfaneleo dzo raloho dzi mu kombetshedza uri a shumise maanḓa awe a u lozwa. (Yesaya 59:15-19; Luka 18:7) Ngauralo Mudzimu ha tshikafhadzi vhukhethwa hawe musi a tshi lwa. Nṱhani hazwo, u a lwa nga ṅwambo wa uri ndi mukhethwa.—Ekisodo 39:30.

10. (a) Ṱhoḓea ya uri Mudzimu a vuse nndwa yo thoma lini nahone hani? (b) Vhuswina ho dzulaho ho ambiwa kha Genesi 3:15 vhu nga fhela fhedzi nga nḓila-ḓe, nahone ha vha na mbuyelo dzifhio kha vhathu vho lugaho?

10 Humbulani tshiitea tshe tsha vha hone musi vhavhingani vha u thoma, Adamu na Eva, vha tshi shandukela Mudzimu. (Genesi 3:1-6) Arali a vhe o konḓelela vhuvhi havho, Yehova o vha a tshi ḓo vha o dzhiela fhasi vhuimo hawe sa Muvhusahoṱhe. Samusi e Mudzimu o lugaho, o kombetshedzea u vha haṱulela lufu. (Vha-Roma 6:23) Kha vhuporofita ha u thoma ha Bivhili, o dzula o amba uri hu ḓo vha na vhuswina vhukati ha vhashumeli vhawe na vhatevheli vha “ṋowa,” ine ya vha Sathane. (Ndzumbululo 12:9; Genesi 3:15) Mafheleloni, honovhu vhuswina vhu ḓo fheliswa nga u sukanywa ha Sathane. (Vha-Roma 16:20) Fhedzi vhukando ho raloho ha khaṱulo vhu ḓo bveledza phaṱutshedzo khulwane kha vhathu vho lugaho, ha fhelisa ḽifhasi ḽi ṱuṱuwedzwaho nga Sathane nahone ha vula nḓila i isaho paradisoni ya khungulu yoṱhe. (Mateo 19:28) U swikela zwenezwo, vhane vha ima na Sathane vha ḓo vha khombo kha mutakalo wa ṋama na wa muya wa vhathu vha Mudzimu. Nga zwiṅwe zwifhinga, Yehova u ḓo fanela uri a dzhenelele.

Mudzimu U Dzhia Vhukando U Itela U Fhelisa Vhuvhi

11. Ndi ngani Mudzimu o kombetshedzea u fhelisa shango ḽoṱhe nga maḓi mahulu?

11 Maḓi Mahulu a misini ya Noaxe o vha e tshiitea tsha honoho u dzhenelela. Genesi 6:11, 12 i ri: “Huno shango ḽa ḓi ṋaṋisa u tshinya ḽi tshi ya Mudzimu a tshi zwi vhona, ha ḓala zwa mavemu shangoni. Huno Mudzimu a tshi vhona shango a wana ló tshinyala, ṋama yoṱhe yó fara nḓila ya u tshinya.” Naa Mudzimu o vha a tshi ḓo tendela vhathu vhavhi vha tshi fhelisa matshilele avhuḓi e a vha e hone kha ḽifhasi? Hai. Yehova o ḓipfa a tshi kombetshedzea u ḓisa maḓi mahulu kha ḽifhasi u itela u fhelisa vhe vha vha vha tshi khou ita zwa vhuvemu na u ḓifara luvhi.

12. (a) Ndi mini zwe Yehova a dzula o zwi amba malugana na “mbeu” ya Abrahamu? (b) Ndi ngani Vhaamori vho vha vha tshi fanela u fheliswa tshoṱhe?

12 Zwo vha zwo tou ralo musi Mudzimu a tshi haṱula Vhakanana. Yehova o dzumbulula uri kha Abrahamu hu ḓo bva “mbeu” ine khayo miṱa yoṱhe ya kha ḽifhasi ya vha i tshi ḓo ḓifhaṱutshedza. A tshi tendelana na yeneyo ndivho, Mudzimu o laedza uri vhana vha Abrahamu vho vha vha tshi ḓo ṋewa shango ḽa Kanana, shango ḽi dzulwaho nga vhathu vha vhidzwaho Vhaamori. Ndi ngani Mudzimu a sa vhonwi mulandu nga ṅwambo wa u pandela vhenevha vhathu shangoni ḽavho? Yehova o dzula o amba uri ho vha hu tshi ḓo fhela miṅwaha ya 400 vha sa athu pandelwa—u swika “mulandu wa Vha-Amori” u tshi “ḓala.” * (Genesi 12:1-3; 13:14, 15; 15:13,16; 22:18) Tshifhingani tshenetsho, Vhaamori vho mbwandamela tshoṱhe kha matshilele o tshinyalaho. Kanana ḽa vha shango ḽi gwadamelaho midzimu i sili, ḽi shululaho malofha, na maitele a nengisaho a u ṱangana nga dzimbeu. (Ekisodo 23:24; 34:12, 13; Numeri 33:52) Vhadzulapo vha ḽeneḽo shango vho ita na u vhulaha vhana vhavho mililoni ya zwiṱhavhelo. Naa Mudzimu mukhethwa o vha a tshi nga litsha vhathu vhawe vha tshi sedzana na vhuvhi ho raloho? Hai! O ḓivhadza uri: “Shango ḽo no vha ḽa dzitshikha; vhutshinyi haḽo ndi ḓo vhu vhíla. Shango ḽi ḓo ṱanza vhenevho vhaṋe vhaḽo.” (Levitiko 18:21-25) Naho zwo ralo, Yehova ho ngo vhulaha muṅwe na muṅwe. Vhakanana vhe vha vha vhe na mbilu dzavhuḓi, u fana na Rahaba na Vhagibeoni, vho ponyoka.—Yoshua 6:25; 9:3-27.

U Lwela Dzina Ḽawe

13, 14. (a) Ndi ngani Yehova o kombetshedzea u khetha dzina ḽawe? (b) Yehova o bvisa samba kha dzina ḽawe nga nḓila-ḓe?

13 Nga ṅwambo wa uri Yehova ndi mukhethwa, na dzina ḽawe ndi ḽikhethwa. (Levitiko 22:32) Yesu o funza vhafunziwa vhawe u rabela uri: “Dzina ḽau ḽi khethwe.” (Mateo 6:9) Vhushandukwa ha tsimuni ya Edeni ho tshinya dzina ḽa Mudzimu, ha ita uri vhuimo ha Mudzimu na nḓila ya u vhusa zwi timatimise. Yehova ho ngo vhuya a vhuyafhedza u remba na vhushandukwa ho raloho. O kombetshedzea u bvisa samba kha dzina ḽawe.—Yesaya 48:11.

14 Dovhani ni ṱhogomele Vhaisiraele. Musi vhe vhuthubwani ngei Egipita, fulufhedziso ḽa Mudzimu kha Abrahamu ḽa uri nga Mbeu yawe miṱa yoṱhe ya kha ḽifhasi yo vha i tshi ḓo ḓifhaṱutshedza ḽo vhonala ḽi sa ḓo ḓadzea. Fhedzi nga u vha vhofholola na u vha tika sa lushaka, Yehova o bvisa samba kha dzina ḽawe. Nga zwenezwo muporofita Daniele o zwi elelwa thabeloni a tshi ri: “Zwino-ha, Muṋe washu, Mudzimu washu, Iwe we vhathu vhau vhe ha ngei Egipita wa vha bvisa nga tshanḓa tsha maanḓa, dzina ḽau ḽa khoḓiwa na ṋamusi.”—Daniele 9:15.

15. Ndi ngani Yehova o vhofholola Vhayuda vhuthubwani ngei Babele?

15 Zwi takadzaho ndi uri Daniele o rabela nga yeneyi nḓila musi Vhayuda vha tshi khou ṱoḓa uri Yehova a dovhe a dzhie vhukando a tshi itela dzina Ḽawe. Nga tshenetshi tshifhinga, Vhayuda vha sa thetshelesi vho ḓiwana vhe vhuthubwani ngei Babele. Musanda wavho wa Yerusalema wo sala u mashubi. Daniele o vha a tshi zwi ḓivha uri u vhuyedzedzwa ha Vhayuda shangohaya ḽavho zwo vha zwi tshi ḓo rendisa dzina ḽa Yehova. Nga zwenezwo Daniele o rabela a ri: “Muṋe washu, wa hangwelaa! Muṋe washu, wa ṱavhanyaa! U ite, U si lenge, U tshi tou ḓi-itela Iwe muṋe, ngauri kha muḓi wau na kha vhathu vhau hu buliwa dzina ḽau.Daniele 9:18, 19, maḽeḓeretsendama ndi ashu.

U Lwela Vhathu Vhawe

16. Ṱalutshedzani uri ndi ngani u fhisetshela ha Yehova u lwela dzina ḽawe zwi sa ambi uri hana lufuno na tseḓa.

16 Naa u lwela ha Yehova dzina ḽawe zwi amba uri ha na lufuno nahone u na tseḓa? Hai, nga u dzhia vhukando u tendelana na vhukhethwa na u funa hawe khaṱulokwayo, u a tsireledza vhathu vhawe. Ṱhogomelani Genesi ndima ya 14. Henefho ri vhala nga mahosi maṋa a vutshelaho e a thuba Loto, muḓuhulu wa Abrahamu, na muṱa wa Loto. A tshi thuswa nga Mudzimu, Abrahamu o kona u kunda mmbi khulwane ya maanḓa! Mafhungo a ḽeneḽi gundo a nga kha ḓi vha e one a u thoma u dzheniswa “buguni ya dzinndwa dza Yehova,” khamusi kha yeneyo bugu ho dovha ha ṅwalwa na maṅwe mafhungo a dzinndwa e a si ṅwalwe Bivhilini. (Numeri 21:14) Magundo manzhi o vha a kha ḓi ḓo tevhela.

17. Ndi mini zwi sumbedzaho uri Yehova o lwela Vhaisiraele musi vho no dzhena shangoni ḽa Kanana? Ṋeani dzitsumbo.

17 Nga phanḓanyana Vhaisiraele vha sa athu dzhena shangoni ḽa Kanana, Mushe o vha khwaṱhisedza a ri: “Yehova Mudzimu waṋu ane a khou ni ranga phanḓa, ndi Ene ane a ḓo ni lwela. Zwoṱhe zwe a ni ita Egipita no zwi vhona.” (Doiteronomio 1:30; 20:1) U thoma nga Yoshua we a tevhela Mushe, na u ya phanḓa u swika tshifhingani tsha Vhahaṱuli na vhuvhusini ha mahosi a fulufhedzeaho a Yuda, vhukuma Yehova o lwela vhathu vhawe, a ita uri vha kunde maswina avho nga nḓila i mangadzaho.—Yoshua 10:1-14; Vhahaṱuli 4:12-17; 2 Samuele 5:17-21.

18. (a) Ndi ngani ri tshi nga livhuha uri Yehova ho ngo shanduka? (b) Hu ḓo itea mini musi vhuswina ho ṱaluswaho kha Genesi 3:15 vhu tshi swika magumoni?

18 Yehova ho ngo shanduka; kana u shandula ndivho yawe ya u ita uri ino pulanete i vhe paradiso ya mulalo. (Genesi 1:27, 28) Mudzimu u kha ḓi vhenga vhuvhi. Naho zwo ralo, u funa nga maanḓa vhathu vhawe nahone hu si kale u ḓo dzhia vhukando a tshi itela vhone. (Psalme ya 11:7) Zwi re zwone ndi uri ho lavhelelwa uri vhuswina ho ṱaluswaho kha Genesi 3:15 vhu ḓadzee nga u itea ha tshanduko khulwane i swayeaho tshifhingani tshi ḓaho. U itela u khetha dzina ḽawe na u tsireledza vhathu vhawe, Yehova u ḓo vha “muhali ndwani”!—Sakaria 14:3; Ndzumbululo 16:14, 16.

19. (a) Fanyisani uri ndi ngani u shumisa ha Mudzimu maanḓa a u lozwa zwi tshi nga ri sendedza tsini nae. (b) U ḓiimisela ha Mudzimu u lwa hu fanela u vha na mvelelo ifhio kha riṋe?

19 Ṱhogomelani hetshi tshifanyiso: Kha ri ri muṱa wa muṅwe munna wo vutshelwa nga tshipuka tsha vhuhali nahone onoyo munna a lwa natsho nahone a tshi vhulaha. Naa no vha ni tshi ḓo lavhelela uri musadzi na vhana vhawe vha mu vhenge nga ṅwambo wa yeneyo nyito? Zwo fhambanaho na zwenezwo, ni ḓo lavhelela uri vha mu fune nga ṅwambo wa lufuno lwawe lu si lwa tseḓa. Nga nḓila i fanaho, a ro ngo fanela u vhenga Mudzimu nga ṅwambo wa u shumisa hawe maanḓa a lozwaho. U ḓiimisela hawe u lwa u itela u ri tsireledza hu fanela uri ita uri ri mu fune nga nḓila yo engedzeaho. U ṱhonifha hashu maanḓa awe a sa gumi na zwone zwi fanela u dzika. Nga zwenezwo, ri nga ‘shumela Mudzimu ri tshi mu takadza nga u ḓi-sedza na nga u ofha Ene.’—Vha-Heberu 12:28.

Sendelani Tsini Na “Muhali Ndwani”

20. Musi ri tshi vhala mafhungo a Bivhili a nndwa ya Mudzimu ane ri sa a pfesese nga vhuḓalo, ri fanela u aravha hani, nahone ndi ngani?

20 Vhukuma, Bivhili a i ṱalutshedzi zwidodombedzwa zwiṅwe na zwiṅwe zwa phetho dza Yehova malugana na nndwa yawe. Fhedzi ri nga vha na vhungoho ha zwi tevhelaho: Yehova ha shumisi maanḓa a u lozwa nga nḓila i songo teaho, hu si na tshiitisi, kana nga tshiṱuhu. Kanzhi u ṱhogomela mafhungo a Bivhili kana maṅwe mafhungo o engedzeaho zwi nga ri thusa u dzhia zwithu nga mavhonele o teaho. (Mirero 18:13) Na musi ri si na zwidodombedzwa zwoṱhe, u guda zwo engedzeaho nga ha Yehova na u elekanya nga pfaneleo dzawe dzavhuḓi zwi nga ri thusa u fhelisa u timatima naho hu hufhio hune ha nga vha hone. Musi ri tshi ita zwenezwi, ri kona u vhona uri ri na tshiitisi tshi pfalaho tsha u fulufhela Mudzimu washu, Yehova.—Yobo 34:12.

21. Naho nga zwiṅwe zwifhinga e “muhali ndwani,” ndi mini zwine Yehova a zwi ṱoḓa?

21 Naho Yehova e “muhali ndwani” musi vhuimo vhu tshi ṱoḓa zwenezwo, zwenezwi a zwi ambi uri u swela u thoma nndwa. Kha bono ḽa Hesekiele ḽa goloi ya ṱaḓulu, Yehova u ṱaluswa o ḓilugisela u lwa na maswina awe. Naho zwo ralo, Hesekiele o vhona Mudzimu o tangwa nga musingavhadzimu—tshiga tsha mulalo. (Genesi 9:13; Hesekiele 1:28; Ndzumbululo 4:3) Zwi khagala uri Yehova ha dini nahone u na mulalo. Muapostola Yohane o ṅwala uri: “Mudzimu ndi Ene lufuno.” (1 Yohane 4:8) Pfaneleo dzoṱhe dza Yehova dzo linganyiselwa nga ho fhelelaho. Nga zwenezwo, ri na ndugelo yavhuḓi lungafhani ya u kona u sendela tsini na onoyo Mudzimu wa maanḓa, fhedzi wa lufuno!

^ phar. 1 U ya nga muḓivhazwakale wa Muyuda ane a pfi Josephus, Vhaheberu vho vha vha “tshi khou pandamedzwa nga goloi dza 600 na vhagadisi vha 50 000 na maswole manzhi o ḓiṱamaho vhukuma a 200 000.”—Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3].

^ phar. 12 Zwi vhonala uri ipfi “Vha-Amori” ḽo katela vhathu vhoṱhe vha Vhakanana.—Doiteronomio 1:6-8, 19-21, 27; Yoshua 24:15, 18.