Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

NDIMA 26

“A Hu Na Ane A Ḓo Lovha”

“A Hu Na Ane A Ḓo Lovha”

Musi Paulo a tshi kwashetshelwa nga tshikepe, o sumbedza lutendo na u funa vhathu

Yo thewa kha Mishumo 27:1–28:10

1, 2. Paulo o vha a tshi ḓo fara lwendo lufhio, nahone ndi mini zwine zwa nga vha zwo mu vhilaedzisa?

 PAULO o vha a tshi dzula a tshi khou ḽa marambo a ṱhoho nga maipfi e a vhudzwa nga Festo a uri: “u ḓo sengiswa nga Kesare.” Enea maipfi o vha a tshi ḓo kwama vhumatshelo hawe. O vha o no fhedza miṅwaha mivhili e dzhele. Khamusi zwino u fara hawe lwendo lwa u ya Roma zwi ḓo mu thusa u vhona zwiṅwe zwithu. (Mish. 25:12) Naho zwo ralo, Paulo o no fara nyendo nnzhi nga tshikepe nahone vhunzhi hadzo dzo vha dzi si dzavhuḓi na luthihi. Zwino a nga vha a tshi khou vhilaela nga ha lwonolu lwendo na nga ha u ya u amba na Kesare.

2 Musi Paulo e nyendoni dzawe, ndi lunzhi a tshi wela ‘khomboni e lwanzheni.’ O kwashetshelwa nga tshikepe luraru, a fhedza vhusiku na masiari e lwanzheni. (2 Vhakor. 11:25, 26) Fhedzi lwendo lune a ḓo lu fara zwino lwo fhambana na nyendo dze a dzi fara e murumiwa a sa athu u fariwa. Zwino Paulo u khou fara holu lwendo o fariwa nahone u kha ḓi ya u tshimbila khiḽomithara dzi fhiraho 3 000 u bva Kesarea u ya Roma. Naa u ḓo swika henefho a songo huvhala? Naho a swika o tsireledzea, naa u ḓo haṱulelwa lufu? Humbulani uri u ḓo haṱulwa nga muvhuso u re na maanḓa u fhira yoṱhe kha shango ḽa Saṱhane nga tshenetsho tshifhinga.

3. Paulo o vha o ḓiimisela u ita mini, nahone ri ḓo amba nga ha mini kha ino ndima?

3 Samusi no no vhala zwithu zwinzhi nga ha Paulo, naa ni vhona u nga o kulea nungo kana u fhulufhuwa musi a tshi humbula zwine zwa nga itea khae? Na luthihi. O vha a tshi zwi ḓivha uri u ḓo ṱangana na zwi konḓaho naho o vha a sa ḓivhi uri zwa mufuda ḓe. O vha a tshi zwi ḓivha uri arali a vhilaelesa nga ha zwithu zwine a si kone u zwi langa, zwo vha zwi tshi ḓo ita uri a si takale kha mushumo wa u huwelela. (Mat. 6:27, 34) Paulo o vha a tshi zwi ḓivha uri Yehova u ṱoḓa uri a shumise tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe u vhudza vhathu vhoṱhe mafhungo maḓifha, u katela na vhavhusi. (Mish. 9:15) O vha o ḓiimisela u ṱhaphudza mushumo wawe, hu sa londwi zwine zwa nga itea. Na riṋe ri tea u ḓiimisela u ita zwenezwo. Zwino kha ri ṱolisise zwe zwa itea kha Paulo musi e kha lwendo lwawe lwa u ya Roma, ri vhone uri ri nga edzisa hani tsumbo yawe.

“Maḓumbu E Ra Vha Ro Sedzana Nao” (Mish. 27:1-7a)

4. Paulo o vha a tshi khou tshimbila nga tshikepe ḓe, nahone o vha e na vhonnyi?

4 Paulo na vhaṅwe vhafariwa vho ṱhogomelwa nga Yulio we a vha e muhulwane wa maswole. O vha ṋamedza tshikepe tshine tsha hwala thundu tshe tsha vha tsho ḓa henefho Kesarea. Tsho vha tshi tshi khou bva Adaramite, vhuimazwikepe vhu re vhukovhela ha Asia Minor, ḓoroboni ya Mitilene i re tshiṱangadzimeni tsha Lesbos. Tshenetsho tshikepe tsho vha tshi tshi ḓo alavha tsho livha devhula tsha konou ya vhukovhela, tshi tshi ita tshi tshi ima, hu u itela u tsitsa na u hwala thundu. Zwikepe zwa raloho zwo vha zwi songo itelwa u ṋamedza vhathu, zwihuluhulu vhafariwa. (Vhalani bogisi “ U Tshimbila Lwanzheni Nga Zwikepe.”) Zwi a khuthadza u ḓivha uri Paulo o vha e si eṱhe na zwenezwo zwigevhenga. O vha a tshi khou fhelekedzwa nga khonani dzawe mbili, Aristariko na Luka. Ndi Luka we a ṅwala zwenezwi zwiitea. A ri ḓivhi arali vho ḓibadelela kana vho ṋamela mahala samusi vho vha vha tshi khou ṱhogomela Paulo.​—Mish. 27:1, 2.

5. Paulo o vhona vhafhio Sidoni, nahone ri nga guda mini khazwo?

5 Musi vho no fhedza ḓuvha vhe lwanzheni nahone tshikepe tsho no tshimbila khiḽomithara dzi ṱoḓaho u vha 110 u yela devhula, tsho ima vhuimazwikepe ha Sidoni, ngei Siria. Zwi vhonala uri Yulio ho ngo fara Paulo sa vhaṅwe vhafariwa, khamusi ngauri Paulo o vha e mudzulapo wa Roma we a vha a sa athu u vhonwa mulandu. (Mish. 22:27, 28; 26:31, 32) O mu tendela a tshi tsa tshikepeni uri a vhone vhahawe. Zwi tou pfala uri vhenevho vhahawe vho vha vho takala nga maanḓa musi vha tshi khou ṱhogomela muapostola Paulo samusi o vha o fhedza tshifhinga tshilapfu o fariwa. Naa na inwi ni nga humbula nga ha zwibuli zwine na vha nazwo zwa u ṱanganedza vhaeni zwine zwa ḓo ita uri ni ṱuṱuwedziwe?​—Mish. 27:3.

6-8. Musi tshikepe tsho no takuwa Sidoni tsho swika na gai, nahone Paulo a nga vha o wana zwibuli zwifhio zwa u huwelela?

6 Tshikepe tsho takuwa Sidoni tsha fhira nga Kilikia tsini na Tariso he Paulo a alutshela hone. Luka ha ambi huṅwe he tshikepe tsha ima hone, fhedzi zwi vhonala uri tshenetsho tshikepe tsho vha tshi khomboni ngauri o amba nga ha ‘maḓumbu e vha vha vho sedzana nao.’ (Mish. 27:4, 5) Hu sa londwi honoho vhuimo vhu si havhuḓi, ri nga vha na vhungoho ha uri Paulo o shumisa tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe u huwelela mafhungo maḓifha. Zwi tou pfala uri o huwelela kha vhaṅwe vhafariwa, vhaṅwe vhathu henefho tshikepeni, u katela na vhatshimbidzi vha tshenetsho tshikepe na maswole na kha vhathu vhoṱhe vhe a vha a tshi vha wana vhuimazwikepe. Naa u fana na Paulo ri shumisa tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe tshine ra tshi wana u huwelela mafhungo maḓifha?

7 Tshikepe tsha swika Mira, vhuimazwikepe vhu re tshipembe ha Asia Minor. Musi Paulo na vhaṅwe vhe henefho, vho vha vha tshi ḓo tea u wana tshiṅwe tshikepe tshine tsha ḓo vha swikisa Roma. (Mish. 27:6) Nga tshenetsho tshifhinga, muḓi wa Roma wo vha u tshi renga goroi Egipita nahone zwikepe zwinzhi zwa Egipita zwa u hwala goroi zwo vha zwi tshi ima Mira. Yulio o wana tshiṅwe tsha zwenezwo zwikepe nahone a vhudza maswole na vhafariwa uri vha tshi ṋamele. Tshenetshi tshikepe tshi nga vha tsho vha tshi tshihulwane u fhira tsha u thoma. Tsho vha tsho hwala goroi, vhatshimbidzi vha tshikepe, maswole, vhafariwa na vhaṅwe vhathu vhane vha khou ya Roma. Vhoṱhe vho vha vhe 276. Ho vha hu na vhathu vhanzhi kha tshenetshi tshikepe vhe Paulo a vha a tshi nga huwelela khavho nahone a zwi vhuyi zwa vhudziswa uri o huwelela kha vhathu vhanzhi nga hune a nga kona ngaho.

8 Tshikepe tsha tshimbila tsha swika Kinido, vhukovhela tshipembe ha Asia Minor. Arali mutsho u wavhuḓi, tshikepe tsho vha tshi tshi nga tshimbila lwonolwo lwendo nga ḓuvha ḽithihi. Fhedzi Luka u ri: “Musi ro no fhedza maḓuvha manzhi ri tshi khou tshimbila nga zwiṱuku ngauri zwo vha zwi songo leluwa, ra swika Kinido.” (Mish. 27:7a) Zwiimo zwa tou ṋaṋa u vhifha. (Vhalani bogisi “ Maḓumbu A Re Na Khombo Lwanzheni Lwa Meditherenieni,” kha siaṱari 208.) Edzani u humbula nḓila ye vhathu vho ṋamelaho tshikepe vha nga vha vho ḓipfa ngayo musi vho sedzana na maḓumbu na lwanzhe lwo halifhaho.

U “Vhudzulwa Nga Ḓumbu Ḽihulu” (Mish. 27:7b-26)

9, 10. Ndi vhuimo vhufhio vhu konḓaho he vha sedzana naho tsini na Kereta?

9 Mutshimbidzi wa tshikepe o vha a tshi khou ṱoḓa uri tshi ye vhukovhela musi tshi tshi bva Kinido, fhedzi Luka we a vha e hone henefho u ri: “Ḓumbu ḽo vha ḽi tshi khou ri thivhela.” (Mish. 27:7b) Musi tshikepe tsho no vha kule na shango, ho vha na ḓumbu ḽihulu ḽi bvaho devhula vhukovhela ḽe ḽa tshi vhudzulela tshipembe, khamusi nga luvhilo luhulu. Tshiṱangadzime tsha Kereta tsho ita uri tshikepe tshi khude kha eneo maḓumbu samusi na tshiṱangadzime tsha Kipiro tsho ita nga u ralo tshifhingani tsho fhiraho. Vhuimo ho mbo ḓi vha khwine musi tshikepe tshi tshi fhira Salamone hu re vhubvaḓuvha ha Kereta. Ndi ngani? Tshikepe tsho mbo ḓi khuda kha eneo maḓumbu musi tsho no vha tshipembe ha tshenetsho tshiṱangadzime. Nga tshenetsho tshifhinga, vhoṱhe vha re kha tshenetsho tshikepe vha nga vha vho takala musi vha tshi bva kha eneo maḓumbu. Fhedzi vhatshimbidzi vha tshikepe vho vha vha tshi zwi ḓivha uri zwi ḓo konḓa u tshimbila samusi vhuria ho vha vhu tsini. Zwenezwi zwo ita uri vha vhilaele.

10 Luka u ri: “Ra tshimbila henefho nga tshikepe zwi tshi khou konḓa, ra swika fhethu hune ha pfi Vhuimazwikepe ho Khudaho.” Zwo vha zwi tshi khou konḓa u langa tshikepe naho vho vha vho khuda maḓumbu samusi vho vha vhe tsini na shango. Vho fhedzisela vho swika vhumazwikepe huṱuku ho tsireledzeaho he vha ṱoka hone thikho hune ha humbulelwa uri ndi tsini na devhula ha khunzikhunzi. Vho dzula tshifhinga tshingafhani henefho? Luka u ri vho fhedza “maḓuvha manzhi,” fhedzi tshifhinga tsho vha tshi tshi khou vha ḽa zwirethe. U tshimbidza tshikepe nga September kana October zwo vha zwi na khombo.​—Mish. 27:8, 9.

11. Paulo o eletshedza hani vhathu vha re tshikepeni, fhedzi ha itwa phetho ifhio?

11 Vhaṅwe vhaṋameli vha tshikepe vha nga vha vho humbela Paulo nyeletshedzo samusi o vha e na tshenzhelo ya u tshimbila lwanzheni lwa Meditherenieni. O amba uri ndi khwine vha sa bveli phanḓa na lwendo ngauri arali vha ita nga u ralo, ‘tshikepe tshi nga ṋupela vha xelelwa nga thundu,’ khamusi vha xelelwa na nga vhutshilo havho. Naho zwo ralo, mutshimbidzi wa tshikepe na muṋe watsho vho vha vha tshi ṱoḓa u bvela phanḓa na lwendo u swika vha tshi wana fhethu ho tsireledzeaho. Yulio na vhaṅwe vhanzhi tshikepeni vha tendelana uri ndi khwine vha ye u ima vhuimazwikepe ha Fenike. Khamusi honoho vhuimazwikepe ho vha hu fhethu huhulwane ha khwine hune vha nga dzula hone u swika vhuria vhu tshi fhela. Musi muya u bvaho tshipembe u tshi vhudzula zwavhuḓi, tshikepe tsha takuwa, vha tshi humbula uri vha ḓo swika hune vha khou ya hone.​—Mish. 27:10-13.

12. Musi tshikepe tsho no swika Kereta, tsho sedzana na thaidzo dzifhio, nahone vhatshimbidzi vha tshikepe vho lingedza hani u dzi kunda?

12 Ha vuwa “ḓumbu ḽihulu” ḽi bvaho devhula vhubvaḓuvha. Vha wana fhethu hune vha nga khuda hone lwa tshifhinganyana “tshiṱangadzimeni tshine tsha pfi Klauda” tshi re khiḽomithara dzi ṱoḓaho u vha 65 u bva Vhuimazwikepe ho Khudaho. Naho zwo ralo, tshikepe tsho vha tshi tshee khomboni. Muya u bvaho tshipembe wo vha u tshi nga tshi sukumedza tsha kwashekana muṱavhani tsini na khunzi khunzi ya Afurika. U iledza yeneyo khombo, vhatshimbidzi vha tshikepe vho kokodzela ngomu tshikepe tshiṱuku tshe vha vha vha tshi khou tshi kokodza. Zwo konḓa nga maanḓa ngauri khamusi tshenetsho tshikepe tshiṱuku tsho vha tsho ḓala maḓi. Vha shumisa thambo na ngeḓane vha vhofha tshikepe tshihulwane uri tshi si kwashee. Vha tsitsa maseila na u shuma nga maanḓa uri tshikepe tshi si vhudzulwe nga ḓumbu. Zwi khagala uri musi hu tshi itea zwenezwi zwithu zwoṱhe, vhathu vhoṱhe vho vha vho tshuwa. Naho vho ita zwenezwo zwithu zwoṱhe, a zwo ngo thusa tshithu ngauri tshikepe tsho bvela phanḓa tshi tshi khou “vhudzulwa nga ḓumbu ḽihulu.” Nga ḓuvha ḽa vhuraru, vha posa lwanzheni zwithu zwine zwa shumiswa tshikepeni uri tshikepe tshi si nupele.​—Mish. 27:14-19.

13. Musi hu na ḓumbu, vhathu vhe vha vha vho ṋamela tshikepe na Paulo vha nga vha vho ḓipfa hani?

13 Vhe vha vha vho ṋamela tshikepe vha nga vha vho tshuwa nga maanḓa. Fhedzi Paulo na khonani dzawe vho vha vhe na vhungoho ha uri vha ḓo tsireledzea. Murena o vha o dzula o vhudza Paulo uri u ḓo huwelela ngei Roma nahone nga murahu, muruṅwa a khwaṱhisedza ḽeneḽi fhulufhedziso. (Mish. 19:21; 23:11) Naho zwo ralo, ḓumbu ḽo fhedza vhege mbili ḽi tshi khou vhudzula vhusiku na masiari. Nga nṱhani ha mvula i sa tshiho, na gole ḽe ḽa vha ḽo thivha ḓuvha na ṋaledzi, mutshimbidzi wa tshikepe o vha a sa ḓivhi hune a vha hone na hune a khou ya hone. Vhathu vho vha vha sa koni na u ḽa. Zwiḽiwa zwo vha zwi sa dzheni nga nṱhani ha u tshuwa, mvula na phepho, na u silingwa nga u iswa ngeno na ngei nga magabelo.

14, 15. (a) Ndi ngani Paulo o humbudza vhe a vha tshi khou tshimbila navho tshikepeni nga ha tsivhudzo ye a vha vhudza yone mathomoni? (b) Ri nga guda mini kha mulaedza u ṋeaho fhulufhelo we Paulo a vhudza vhe a vha e navho tshikepeni?

14 Paulo a takuwa a vha humbudza tsivhudzo ye a vha ṋea u thomani, fhedzi a sa khou vha rovhedza. Ngauralo, vhuimo vhu si havhuḓi he vha ḓiwana vhe khaho ho vha vhu tshi khou sumbedza uri tsivhudzo ya Paulo yo vha i ya vhuṱali. A bvela phanḓa a ri: “Ni songo vhilaela, ngauri a hu na ane a ḓo lovha, hu ḓo kwashea tshikepe fhedzi.” (Mish. 27:21, 22) Zwe a vha vhudza zwi nga vha zwo vha khuthadza. Paulo na ene a nga vha o ḓipfa o takala ngauri Yehova o vha o mu ṋea mulaedza wa fhulufhelo uri a vhudze vhe a vha e navho tshikepeni. Ndi zwa ndeme u humbula uri Yehova u na ndavha na muthu muṅwe na muṅwe. Muapostola Petro o ri: “Yehova . . . ha ṱoḓi na muthihi a tshi fheliswa, fhedzi u tama vhoṱhe vha tshi rembuluwa.” (2 Pet. 3:9) Ndi ngazwo zwo ṱavhanyiswa uri ri ite zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri huwelele mulaedza wa Yehova u ṋeaho vhathu fhulufhelo kha vhathu vhanzhi ngauri vhutshilo ha vhathu vhu re ha ndeme kha Yehova, vhu khomboni.

15 Zwi vhonala uri Paulo o huwelela kha vhathu vhanzhi tshikepeni nga ha “zwe Mudzimu a zwi fhulufhedzisa.” (Mish. 26:6; Vhakol. 1:5) Samusi vha tshi humbula uri vha ḓo kwashetshelwa nga tshikepe hu si kale, Paulo o vha a tshi nga vha thusa uri vha vhe na fhulufhelo ḽa uri vha ḓo tshila. O ri: “Ngauri Mudzimu . . . o ruma muruṅwa madekwe, a ri: ‘Paulo u songo ofha. Ngauri u ḓo ima phanḓa ha Kesare. Mudzimu u ḓo u tshidza na vhoṱhe vhane wa vha navho.’” Paulo o dovha a vha vhudza a ri: “Vhanna vhahashu ni songo ofha, ngauri ndi tenda uri Mudzimu u ḓo ita zwe a amba. Naho zwo ralo, tshikepe tshi ḓo kwashea kha tshiṅwe tshiṱangadzime.”​—Mish. 27:23-26.

“Vhoṱhe Vha Swika Khunzi-khunzini Vho Tsireledzea” (Mish. 27:27-44)

“A livhuwa Mudzimu vha tshi zwi vhona vhoṱhe.”​—Mishumo 27:35

16, 17. (a) Paulo o rabela lini, nahone ho itea mini nga murahu? (b) Zwe Paulo a vha tsivhudza zwo itea hani?

16 Nga murahu ha vhege mbili dzi tshuwisaho musi tshikepe tsho vhudzulwa nga muya khiḽomithara dzi ṱoḓaho u vha 870, vhatshimbidzi vha tshikepe vha nga vha vho pfa u nga vha tsini na khunzi-khunzi. Khamusi vho humbula zwenezwo nga u pfa muungo wa magabelo u tshi vho shanduka. Vha ṱoka thikho uri tshikepe tshi songo pambuwa ngauri vho vha vha tshi khou ṱoḓa uri tshi livhe khunzi-khunzini. Nga tshenetsho tshifhinga, vhathu vha lingedza u tsa tshikepeni fhedzi maswole a vha thivhela. Paulo a amba na muhulwane wa maswole na maswole a ri: “Arali havha vhanna vha bva tshikepeni, ni nga si tshile.” Musi ho no dzika, Paulo a ṱuṱuwedza vhathu uri vha ḽe, a vha khwaṱhisedza uri vha ḓo tshila. Nga murahu ha zwenezwo “a livhuwa Mudzimu vha tshi zwi vhona vhoṱhe.” (Mish. 27:31, 35) Nga u rabela a tshi livhuwa Mudzimu, o vhetshela Luka, Aristariko na Vhakriste vha ṋamusi tsumbo. Musi ni tshi rabela khagala, naa thabelo dzaṋu dzi a ṱuṱuwedza na u khuthadza vhaṅwe?

17 Musi Paulo o no rabela “vhoṱhe vha litsha u vhilaela, vha dzhia zwiḽiwa vha ḽa.” (Mish. 27:36) Vha fhungudza mihwalo i re tshikepeni nga u posa goroi lwanzheni hu u itela uri tshikepe tshi kone u swika khunzi-khunzini tshi tshi khou papamala. Vha ṱhukhula thambo dza thikho vha vhofholola na thanda dza u tshimbidza tshikepe, vha dovha vha ṱharamudza maseila uri muya u swikise tshikepe khunzi-khunzini. Fhedzi tsho mbo ḓi phirimela nga phanḓa hatsho, khamusi kha philiphili ya muṱavha, tsha kwashiwa nga murahu nga magabelo. Maṅwe maswole o vha a tshi vho ṱoḓa u vhulaya vhafariwa, fhedzi Yulio a vha thivhela. A vhudza vhathu vhoṱhe uri vha bambele vha swike khunzi-khunzini. Zwe Paulo a zwi amba zwo itea, vhoṱhe vha 276 vho tshila. “Vhoṱhe vha swika khunzi-khunzini vho tsireledzea.” Fhedzi vho vha vhe gai?​—Mish. 27:44.

“Vha Ri Sumbedza Vhuthu” (Mish. 28:1-10)

18-20. Vhathu vha Melite vho sumbedza hani “vhuthu,” nahone Mudzimu o ita vhuṱolo vhufhio a tshi shumisa Paulo?

18 Vhoṱhe vhe vha tshila vho swika tshiṱangadzimeni tsha Melite, tshipembe ha Sisili. (Vhalani bogisi “ Melite Ndi Gai?”) Vhadzulapo vha tshenetsho tshiṱangadzime vha vha “sumbedza vhuthu.” (Mish. 28:2) Vha vha vhasela mulilo ngauri vho vha vho ṋukala, vha tshi khou tetemela. Wonoyo mulilo wo ita uri vha dudelwe, ngauri ho vha hu na mvula na phepho. Ha mbo ḓi itea vhuṅwe vhuṱolo.

19 Paulo o vha a tshi khou ṱoḓa u thusa. A kuvhanganya khuni, a dzi dzhenisa muliloni. Ha bva ṋowa ya vuluvulu, ya mu luma tshanḓa i sa litshedzi. Vhathu vha Melite vha humbula uri Paulo u khou ṱarafiwa nga midzimu. a

20 Vhe vha vhona Paulo a tshi luṅwa nga ṋowa vho vha vho lavhelela uri “u ḓo zwimba.” Iṅwe bugu i amba uri ḽeneḽo ipfi ḽi shumiswa kha zwa ngalafho. Zwino a zwi ri mangadzi uri “Luka wa dokotela, ane a funwa,” o shumisa ḽeneḽo ipfi. (Mish. 28:6; Vhakol. 4:14) Fhedzi Paulo a zuzela yeneyo ṋowa kule, a si vhaisale.

21. (a) Kha zwe Luka a zwi ṅwala, ndi dzifhio tsumbo dza zwithu zwe a zwi ṱalusa nga ho livhaho? (b) Ndi vhuṱolo vhufhio he Paulo a vhu ita, nahone vhathu vha Melite vho ita mini?

21 Kha tshenetsho tshiṱangadzime ho vha hu na munna o pfumaho ane a vha na masimu, ane a pfi Publio. Zwi nga kha ḓi itea uri o vha e muhulwane wa maswole a Melite. Luka o amba uri o vha e “murangaphanḓa wa tshenetsho tshiṱangadzime.” Hu na zwithu zwivhili zwo ṅwaliwaho zwa henengei Melite zwine zwa mu amba nga u ralo. O ṱanganedza zwavhuḓi Paulo na vhe a vha a tshi khou tshimbila navho, a dzula navho maḓuvha mararu. Fhedzi, naho zwo ralo, khotsi a Publio vho vha vha tshi khou lwala. Luka o ṱalusa honoho vhulwadze nga ho livhaho. O ṅwala uri ‘vho vha vha tshi khou tshuluwa, vhe na mukhushwane.’ Paulo a vha rabelela, a vha vhea zwanḓa, vha fhola. Vhathu vha mangadzwa nga honoho vhuṱolo, vha ḓisa na vhaṅwe vhathu vhane vha khou lwala uri na vhone vha fhodzwe. Vha dovha vha ḓisa zwifhiwa na zwiṅwe zwithu zwe zwa vha zwi tshi ḓo thusa Paulo na vhe a vha a tshi khou tshimbila navho kha lwonolwo lwendo.​—Mish. 28:7-10.

22. (a) Muṅwe muphurofesa o khoḓa hani zwe Luka a zwi ṅwala nga ha lwendo lwavho lwa u ya Roma? (b) Ri ḓo guda mini kha ndima i tevhelaho?

22 U swika zwino, zwe ra zwi guda nga ha lwendo lwa Paulo zwo ṱaluswa nga nḓila yo livhaho nahone ndi ngoho. Muṅwe muphurofesa o ri: “Kha Bivhili yoṱhe, zwe Luka a zwi ṅwala, ndi zwiṅwe zwa zwithu zwo ṱaluswaho nga vhuḓalo. O ṱalusa nga ho livhaho nḓila ye vhathu ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vha vha vha tshi tshimbila ngayo nga tshikepe na nga vhuimo he ha vha vhu hone vhubvaḓuvha ha lwanzhe lwa Meditherenieni.” Khamusi Luka o ṅwala zwe zwa vha zwi tshi khou itea musi a tshi khou tshimbila na muapostola Paulo. Arali zwo ralo, ho vha hu tshi ḓo vha na zwinzhi zwine a ḓo zwi ṅwala kha tshipiḓa tsha vhuvhili tsha lwendo lwavho. Ho vha hu tshi ḓo itea mini kha Paulo musi vha tshi swika Roma? Kha ri vhone.

a Zwauri vhathu vho vha vha tshi ḓivha nga ha ṋowa dza mavuluvulu nga tshenetsho tshifhinga zwi sumbedza uri dzo vha dzi hone kha tshenetsho tshiṱangadzime. Fhedzi musalauno, dzenedzi ṋowa a dzi tsha wanala ngei Melite. Zwi nga vha zwo itiswa nga tshanduko dza mupo dze dza vha hone kha tshenetsho tshiṱangadzime kana dzo tou shavha musi vhathu vha tshi vha vhanzhi.