NDIMA 23
“Thetshelesani Musi Ndi Tshi Ni Ṱalutshedza Zwe Zwa Itea”
Paulo u imelela lutendo lwawe phanḓa ha Sanihedrini na kha zwigwada zwa vhathu vho halifhaho
Yo thewa kha Mishumo 21:18–23:10
1, 2. Ndi ngani Paulo o ya Yerusalema, nahone u ḓo sedzana na khaedu dzifhio?
PAULO u khou tshimbila zwiṱaraṱani zwa Yerusalema zwo ḓalaho vhathu. U bva kale, Yerusalema ho vha hu fhethu ha ndeme he vhathu vha vha vha tshi gwadamela Yehova hone. Vhunzhi ha vhathu vha re henefho vho vha vha tshi ḓirwa khana ngazwo. Paulo u a zwi ḓivha uri vhenevho vhathu vha tshee vho farelela zwa kale. Mulayo wa Mushe. A vha ṱoḓi u ṱanganedza nḓila ntswa ine Yehova a ṱoḓa vha tshi mu gwadamela ngayo. Musi e Efesa o dzudzanya u ya Yerusalema u thusa Vhakriste nga zwine vha zwi shaya, fhedzi o vha a tshi khou ṱoḓa na u khakhulula mahumbulele avho. (Mish. 19:21) O ya naho zwo vha zwi tshi ḓo vhea vhutshilo hawe khomboni.
2 Zwino Paulo o vha a tshi ḓo sedzana na khaedu dzifhio Yerusalema? Khaedu ya u thoma yo vha i tshi ḓo bva kha vhaṅwe vhatevheli vha Kristo vhe vha tenda mazwifhi nga hae. Fhedzi khaedu khulwane yo vha i tshi ḓo bva kha maswina a Kristo. Vha ḓo mu pomoka mazwifhi, vha mu rwa na u mu fhulufhedzisa uri vha ḓo mu vhulaya. Zwenezwo zwithu zwoṱhe, zwi ḓo mu ṋea tshibuli tsha u imelela lutendo lwawe. Musi o sedzana na zwenezwo zwithu zwoṱhe, o ḓiṱukufhadza a vha na tshivhindi na lutendo. O vhetshela Vhakriste tsumbo yavhuḓi. Kha ri vhone.
“Vha Renda Mudzimu” (Mish. 21:18-20a)
3-5. (a) Paulo o fara muṱangano na vho nnyi Yerusalema, nahone ho ambiwa nga ha mini? (b) Ri nga guda mini kha muṱangano we Paulo a u fara na vhahulwane vha Yerusalema?
3 Nga ḓuvha ḽi tevhelaho musi vha tshi swika Yerusalema, Paulo na vhe a vha e navho vho ya kha vhahulwane vha tshivhidzo. A hu na he ha ambiwa nga ha vhaapostola kha tshenetshi tshiitea. Khamusi vho vha vho ya u huwelela kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango. Fhedzi Yakobo murathu wa Yesu, o vha e hone. (Vhagal. 2:9) Zwi nga kha ḓi itea uri hovha hu ene mudzulatshidulo musi Paulo a tshi fara muṱangano na “vhahulwane vhoṱhe.”—Mish. 21:18.
4 Paulo a lumelisa vhahulwane vha tshivhidzo, “a vha vhudza zwoṱhe zwe Mudzimu a zwi itela vha dzitshaka musi a tshi khou huwelela.” (Mish. 21:19) Zwi nga vha zwo vha ṱuṱuwedza vhukuma. Na riṋe ṋamusi, ri a takala musi ri tshi pfa uri hu na vhathu vhanzhi vhane vha khou guda ngoho.—Mir. 25:25.
5 Paulo a nga vha o amba nga ha zwifhiwa zwe a ḓa nazwo a tshi bva Yuropa. Vho vha vho takala vhukuma musi vha tshi ḓivha uri vhahavho vha re kule vha a vha funa. Musi vha tshi pfa zwe Paulo a zwi amba, “[vhahulwane] vha renda Mudzimu.” (Mish. 21:20a) Na ṋamusi, vhahashu vhane vha ṱangana na khombo kana vhane vha lwala, vha a takala vhukuma musi vhahavho vha tshi vha thusa na u vha ṱuṱuwedza.
Vhanzhi “Vha A Fhulufhedzea Kha Mulayo” (Mish. 21:20b, 21)
6. Ndi thaidzo ifhio ye Paulo a vhudzwa nga hayo?
6 Vhahulwane vha vhudza Paulo uri vhahawe vha Yudea a vho ngo farea zwavhuḓi nga zwe vha zwi pfa nga hae. Vho ri: “Wahashu, Vhayuda vho tendaho ndi vha zwigidi zwinzhi, vha a fhulufhedzea kha Mulayo. Fhedzi vho pfa phungo ya uri iwe u khou funza Vhayuda vhoṱhe vhukati ha dzitshaka uri vha songo tevhedza mulayo wa Mushe, nga u vha vhudza uri vha songo fumbisa vhana vhavho kana u tevhedza mikhuvha.” a—Mish. 21:20b, 21.
7, 8. (a) Ndi afhio mahumbulele o khakheaho e Vhakriste vha Vhayuda vha vha vhe nao? (b) Naa u vha havho na mahumbulele o khakheaho zwo vha zwi tshi amba uri a si Vhakriste vha fhulufhedzeaho?
7 Ndi ngani Vhakriste vhanzhi vho vha vha kha ḓi tevhela Mulayo wa Mushe naho ho no fhela miṅwaha ya 20 wonoyo mulayo wo fheliswa? (Vhakol. 2:14) Vhaapostola na vhahulwane vho fara muṱangano ngei Yerusalema nga 49 C.E., vha rumela vhurifhi zwivhidzoni u ṱalutshedza uri Vhakriste vha dziṅwe tshaka a vho ngo tea u fumbiswa kana u vha nga fhasi ha Mulayo wa Mushe. (Mish. 15:23-29) Fhedzi honovho vhurifhi a vhu ngo amba nga ha Vhakriste vha Vhayuda vhe vhunzhi havho vha vha vha sa pfesesi uri a vho ngo tsha tea u tevhedza Mulayo wa Mushe.
8 Naa u vha havho na mahumbulele o khakheaho zwo ita uri vha si tsha fanelea u vha Vhakriste? Hai. A vho ngo gwadamela midzimu ya mazwifhi vha sa athu vha Vhakriste, na musi vho no vha Vhakriste a vho ngo tevhedza mikhuvha ya vhurereli ha mazwifhi. Mulayo we Vhakriste vha Vhayuda vha vha vha tshi u dzhia u wa ndeme, wo vha u tshi bva kha Yehova. Wo vha u songo khakhea kana u tshi tshimbidzana na vhudimoni. Fhedzi wonoyo Mulayo wo vha u tshi tshimbidzana na mulanga wa kale ngeno Vhakriste vha nga fhasi ha mulanga muswa. Yehova o vha a sa tsha ṱoḓa uri vha tevhedze wonoyo Mulayo u itela uri a ṱanganedze nḓila ine vha mu gwadamela ngayo. Vhakriste vha Vhayuda vhe vha vha vho farelela kha ḽa uri vhathu vha tea u tevhedza Mulayo, vho vha vha sa pfesesi kana u fhulufhela nḓila ntswa ye Mudzimu a vha a tshi ṱoḓa uri vha mu gwadamele ngayo. Vho vha vha tshi khou tea u shandula mahumbulele avho, vha ṱanganedze nḓila ntswa ya u gwadamela Yehova. b—Yer. 31:31-34; Luka 22:20.
“Phungo Ye Vha I Pfa Nga Ha Iwe A Si Yone” (Mish. 21:22-26)
9. Ndi zwifhio zwe Paulo a zwi amba nga ha Mulayo wa Mushe?
9 Hu pfi mini nga ha phungo ye vha ipfa ya uri Paulo u khou funza Vhayuda vhoṱhe vha re vhukati ha dzitshaka uri “vha songo fumbisa vhana vhavho kana u tevhedza mikhuvha?” Paulo o vha e muapostola wa dzitshaka. O ṱalutshedza vhenevho vha dzitshaka uri a vho ngo tea u tevhedza Mulayo. O dovha a sumbedza uri zwo khakhea u kombetshedza vha dziṅwe tshaka uri vha fumbe na u tevhedza Mulayo wa Mushe. (Vhagal. 5:1-7) Paulo o dovha a huwelela mafhungo maḓifha kha Vhayuda kha miḓi yoṱhe ye a i dalela. Zwi tou pfala uri o vha a tshi ṱalutshedza vhe vha mu thetshelesa uri lufu lwa Yesu, lwo fhelisa Mulayo na uri muthu u dzhiiwa o luga nga u vha na lutendo hu si nga u tevhedza Mulayo.—Vharoma 2:28, 29; 3:21-26.
10. Ndi mini zwi sumbedzaho uri Paulo o vha a tshi linganyisela zwi tshi ḓa kha mafhungo a Mulayo na u fumba?
10 Paulo ha ngo sasaladza vhathu vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u bvela phanḓa na u tevhedza miṅwe mikhuvha ya Vhayuda, i ngaho u sa shuma nga ḓuvha ḽa savhatha kana u sa ḽa zwiṅwe zwiḽiwa. (Vharoma 14:1-6) Ha ngo vha vhetshela mulayo nga ha u fumba. O humbela Timotheo uri a fumbe u itela uri a sa khukhulise Vhayuda vhe vha vha vha tshi ḓivha uri khotsi awe ndi Mugerika. (Mish. 16:3) Muṅwe na muṅwe o vha a tshi tea u ḓikhethela u fumba kana u sa fumba. Paulo o vhudza Vhagalata uri: “U fumba kana u sa fumba a si zwa ndeme, zwa ndeme ndi u vha na lutendo lune lwa sumbedzwa nga u vha na lufuno.” (Vhagal. 5:6) Naho zwo ralo, zwo vha zwo khakhea uri muthu a fumbe nga nṱhani ha u tevhedza Mulayo kana u zwi itela u ṱanganedzwa nga Yehova. U ita zwenezwo, zwo vha zwi tshi sumbedza u sa vha na lutendo.
11. Ndi mini zwe vhahulwane vha vhudza Paulo, nahone Paulo o vha a tshi nga khetha u sa ita mini? (Vhalani na ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)
11 Naho phungo ye vha ipfa nga ha Paulo yo vha i si yone, Vhakriste vha Vhayuda a vho ngo farea zwavhuḓi. Vhahulwane vho vhudza Paulo zwe a vha a tshi tea u zwi ita. Vho ri: “Ri na vhanna vhaṋa vho itaho muano. Ṱuwa na vhenevha vhanna, u ḓikunakise nga lwa mulayo navho, u vha badelele uri vha vheulwe ṱhoho. Ndi hone vhathu vhoṱhe vha tshi ḓo ḓivha uri phungo ye vha i pfa nga ha iwe a si yone, vha ḓo vhona uri u tevhedza Mulayo.” c—Mish. 21:23, 24.
12. Paulo o sumbedza hani uri u ṱoḓa u thetshelesa vhahulwane vha Yerusalema?
12 Paulo a nga vha o amba uri thaidzo a si uri vho pfa phungo i si yavhuḓi, thaidzo yo vha i ya uri Vhakriste vha Vhayuda vho vha vha tshee vho farelela kha Mulayo wa Mushe. Fhedzi o vha o ḓiimisela u thetshelesa vhahulwane arali zwo vha zwi sa ḓo lwisana na mulayo wa Mudzimu. O vhuya a ṅwala uri: “Kha vha re fhasi ha mulayo, ndo ḓiita ane a vha fhasi ha mulayo, naho ndi siho fhasi ha mulayo, uri ndi kone u kunga vha re fhasi ha mulayo.” (1 Vhakor. 9:20) Zwino Paulo o thetshelesa vhahulwane vha Yerusalema, “a vha fhasi ha mulayo.” Nga u ita zwenezwo, o ri vhetshela tsumbo yavhuḓi ṋamusi ya uri ri thetshelese vhahulwane nṱhani ha u ṱoḓa u ita zwithu nga nḓila yashu.—Heb. 13:17.
“Ho Ngo Tewa Nga U Tshila!” (Mish. 21:27–22:30)
13. (a) Ndi ngani Vhayuda vho vusa bonyongo thembeleni? (b) Paulo o tshidzwa hani?
13 Zwithu zwo bva nnḓa ha tshanḓa thembeleni. Musi maḓuvha a muano e tsini na u fhela, Vhayuda vha bvaho Asia vho vhona Paulo, vha mu pomoka mazwifhi a uri u khou ḓisa vhathu vha dziṅwe tshaka thembeleni. Vha vusa bonyongo. Arali mulangammbi a songo ḓa thembeleni, Paulo o vha a tshi ḓo vha o rwiwa a vhulawa. Mulangammbi o mbo ḓi mu fara. Paulo o vha a tshi ḓo vhofhololwa ho no fhela miṅwaha miṋa. Fhedzi vhutshilo hawe ho vha hu kha ḓivha khomboni. Musi mulangammbi a tshi vhudzisa Vhayuda uri ndi ngani vha tshi khou lwa na Paulo, vho mu pomoka zwithu zwinzhi. Nga nṱhani ha uri ho vha hu na bonyongo, mulangammbi ho ngo kona u pfa tshithu. Mafheleloni, maswole a hwala Paulo u itela uri vha mu bvise kha ḽeneḽo gogo ḽo halifhaho. Musi Paulo na maswole a Roma vha tsini na u dzhena gambani ya maswole, Paulo o amba na mulangammbi a ri: “Ndi khou humbela u amba na havha vhathu.” (Mish. 21:39) Mulangammbi a tenda, Paulo a amba nga tshivhindi a tshi imelela lutendo lwawe.
14, 15. (a) Ndi mini zwe Paulo a zwi vhudza Vhayuda? (b) Ndi mini zwe mulangammbi wa Vharoma a zwi ita u itela ḓivha uri ndi ngani Vhayuda vho sinyutshela Paulo?
14 Paulo o thoma nga uri: “Thetshelesani musi ndi tshi ni ṱalutshedza zwe zwa itea.” (Mish. 22:1) O amba na ḽeneḽo gogo nga Tshihevheru, zwa ita uri vha dzike. A vha vhudza uri ndi ngani zwino e mutevheli wa Kristo. Paulo o amba nga ha zwithu zwe vhenevho Vhayuda vha vha vha tshi ḓo wana vhuṱanzi hazwo arali vha tshi vhu ṱoḓa. O vha vhudza uri o funzwa nga munna a re na bvumo Gamaliele na uri o tovhola vhatevheli vha Kristo samusi vhaṅwe vhavho vho vha vha tshi zwi ḓivha. Fhedzi musi e nḓilani ya u ya Damaseko, Kristo o vuswaho o amba nae kha bono. Vhe a vha a tshi khou tshimbila navho vha vhona tshedza, vha pfa ipfi fhedzi vha si pfesese zwe zwa vha zwi tshi khou ambiwa (Vhalani study note tsha Mish. 9:7; 22:9, kha nwtsty-E). Nga murahu, vho mu fara nga tshanḓa vha dzhena nae Damaseko ngauri o vha a sa tsha vhona. Muṅwe munna wa Muyuda ane a pfi Anania, we a vha a tshi ḓivhiwa nga Vhayuda vhanzhi, o mu fhodza nga lwa vhuṱolo a thoma u vhona.
15 Paulo a dovha a vha vhudza uri musi a tshi vhuyelela Yerusalema, e thembeleni, Yesu o ḓivhonadza khae. Musi vha tshi pfa zwenezwo, vha sinyuwa vhukuma, vha ṱavha mukosi vha ri: “Hoyu munna nga a vhulawe, ngauri ho ngo tewa nga u tshila!” (Mish. 22:22) Mulangammbi a tshidza Paulo nga u amba uri a iswe gambani. A tshi ṱoḓa u ḓivha uri ndi ngani Vhayuda vho mu sinyutshela nga u rali, mulangammbi o vhudza maswole uri vha mu rwe u itela u ḓivha uri o ita mini. Musi vha tshi ri vha ya mu rwa, a vha vhudzisa arali zwo tea uri a rwiwe samusi e mudzulapo wa Roma. Ṱhanzi Dza Yehova ṋamusi vha ita zwi fanaho, vha shumisa milayo i re hone u itela u imelela lutendo lwavho. (Vhalani bogisi “ Milayo Ya Vharoma Na Vhadzulapo Vha Roma,” kha siaṱari 184 na “ U Imelela Mafhungo Maḓifha Nga Lwa Mulayo Musalauno.”) Musi a tshi pfa uri Paulo ndi Muroma, o tea u wana dziṅwe nḓila dza u wana mafhungo o engedzeaho. Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, o isa Paulo kha Sanihedrini, ine ya vha khothe khulwane ya Vhayuda.
“Ndi Mufarisei” (Mish. 23:1-10)
16, 17. (a) Ṱalutshedzani uri ho itea mini musi Paulo a tshi amba phanḓa ha Sanihedrini. (b) Musi Paulo a tshi rwiwa, o ri vhetshela hani tsumbo ya u ḓiṱukufhadza?
16 Musi Paulo a tshi ḓiimelela phanḓa ha Sanihedrini o ri: “Vhahashu, ndi nga amba phanḓa ha Mudzimu uri luvalo lwanga lwo kuna u swika na ṋamusi.” (Mish. 23:1) Ho ngo kona u isa phanḓa. Bivhili i ri: “Musi tshifhe muhulu Anania a tshi pfa zwenezwo, a vhudza vho imaho tsini nae uri vha mu rwe mulomo.” (Mish. 23:2) Tshifhe muhulu o sumbedza lunyadzo, o haṱula Paulo nga nḓila i si yavhuḓi, a si mu ṋee na tshibuli tsha uri a ḓiimelele. Ndi ngazwo Paulo o mu fhindula a ri: “Mudzimu u ḓo rwa iwe ane wa nga luvhondo lwo penndwaho nga pennde tshena. Naa wo dzula uri u ntsengise u ya nga Mulayo ngeno u tshi khou pfuka Mulayo nga u amba uri ndi rwiwe?”—Mish. 23:3.
17 Vhathu vha mangala. A vha ngo mangadzwa nga zwe zwa itea kha Paulo, vho mangadzwa nga zwe a zwi amba. Vha vhudzisa vha ri: “Naa u khou sema tshifhe muhulu wa Mudzimu?” Musi Paulo a tshi fhindula, o sumbedza u ḓiṱukufhadza na u ṱhonifha Mulayo, o ri: “Vhahashu, ndo vha ndi sa zwi ḓivhi uri ndi tshifhe muhulu. Ngauri ho ṅwaliwa u pfi, ‘U songo sema muvhusi wa vhathu vha hau.’” d (Mish. 23:4, 5; Ek. 22:28) Paulo o thoma u shumisa iṅwe nḓila u amba navho. O vha a tshi zwi ḓivha uri Sanihedrini yo vhumbwa nga Vhafarisei na Vhasadukei, o ri: “Vhahashu, nṋe ndi Mufarisei, ndi murwa wa Vhafarisei. Ndi khou haṱulwa ngauri ndi tenda uri vhafu vha ḓo vuswa.”—Mish. 23:6.
18. Ndi ngani Paulo o ri u Mufarisei, nahone ri nga edzisa hani tsumbo yawe musi ri tshi amba na vhathu vha vhuṅwe vhurereli?
18 Ndi ngani Paulo o ri u Mufarisei? Ngauri o vha e “murwa wa Vhafarisei,” zwine zwa amba uri muṱa wa hawe u bva kha tshenetsho tshigwada. Ndi ngazwo vhaṅwe vho vha vha kha ḓi mu dzhia sa Mufarisei. e Fhedzi ndi ngani Paulo o ri u Mufarisei ngeno Vhafarisei vha tshi tenda mazwifhi nga ha mvuwo? Vhafarisei vho vha vha tshi tenda uri hu na tshithu tshine tsha bvela phanḓa tshi tshi tshila musi muthu a tshi lovha. Fhedzi Paulo o vha a sa tendi kha enea mazwifhi. O vha a tshi tenda kha zwe Yesu a zwi funza nga ha mvuwo. (Yoh. 5:25-29) Naho zwo ralo, Paulo o tendelana na Vhafarisei uri hu na fhulufhelo ḽa uri vhathu vha ḓo dovha vha tshila, u fhambana na Vhasadukei vhane vha tenda uri a hu na fhulufhelo ḽa uri vhathu vha ḓo dovha vha tshila. Na riṋe ri tshi amba na vhathu vha vhuṅwe vhurereli, ri nga amba nga ha zwithu zwine ra nga tendelana khazwo. Ndi ngoho uri vha tenda kha mudzimu wavho, riṋe ri tshi tenda kha Mudzimu a re Bivhilini. Fhedzi roṱhe ri tenda uri hu na Mudzimu.
19. Ndi ngani muṱangano wa Sanihedrini u songo fhela zwavhuḓi?
19 Zwe Paulo a zwi amba zwo fhandekanya Sanihedrini. Bivhili i ri: “Ha vuwa bonyongo, vhaṅwe vhaḓivhi vha mulayo vha tshigwada tsha Vhafarisei vha takuwa vha hanedza vho halifha vha ri: ‘Hoyu munna a ri mu vhoni mulandu, arali tshivhumbiwa tsha muya kana muruṅwa o amba nae.’” (Mish. 23:9) Musi Vhasadukei vha tshi pfa ḽa muruṅwa, vha halifha tshoṱhe ngauri vho vha vha sa tendi kha vharuṅwa. (Vhalani bogisi “ Vhasadukei Na Vhafarisei.”) Yeneyo khani yo hulela, lwe mulangammbi a tea hafhu u tshidza muapostola. (Mish. 23:10) Fhedzi Paulo o vha a kha ḓivha khomboni. Zwino ho vha hu tshi ḓo itea mini kha wonoyo muapostola? Ri ḓo guda zwo engedzeaho kha ndima i tevhelaho.
a Samusi ho vha hu na Vhayuda vhanzhi vha re Vhakriste, zwi tou pfala uri zwivhidzo zwinzhi zwo vha zwi tshi kuvhangana miḓini ya vhahavho.
b Musi ho no fhela miṅwaha i si gathi, muapostola Paulo o ṅwalela Vhahevheru vhurifhi a tshi khou ṱalutshedza uri mulanga muswa u khwine u fhira mulanga wa kale. Kha honovho vhurifhi, o zwi bvisela khagala uri mulanga muswa wo dzhiela vhudzulo mulanga wa kale. Zwe a zwi ṅwala zwo thusa Vhakriste uri vha kone u fhindula Vhayuda vhe vha vha vha tshi khou vha pikisa. Zwo dovha zwa khwaṱhisa lutendo lwa vhaṅwe Vhakriste vhe vha vha vha tshe vho farelela kha Mulayo wa Mushe.—Vhahev. 8:7-13.
c Vhagudi vha Bivhili vha tenda uri vhenevho vhanna vho vha vho ita muano wa u vha Vhanazari. (Num. 6:1-21) Ndi ngoho uri Mulayo wa Mushe we muthu a vha a tshi nga ita wonoyo muano wo vha wo no fheliswa. Fhedzi Paulo a nga vha o humbula uri a zwo ngo khakhea uri vhenevho vhanna vha ite zwe vha anela Yehova. Zwino zwo vha zwi songo khakhea uri a vha badelele na u ṱuwa navho. A ri na vhuṱanzi ha uri vho ita muano wa mini. Hu sa londwi muano we vha u ita, ri nga vha na vhungoho ha uri Paulo o vha a sa ḓo tikedza u ṋekedzwa ha tshiṱhavhelo u itela u ṱanzwa kha tshivhi (sa zwe Vhanazari vha vha vha tshi zwi ita). Ngauri musi Yesu a tshi ṋekedza muvhili wawe u si na tshivhi sa tshiṱhavhelo, zwiṱhavhelo zwa zwipuka zwo vha zwi si tsha ita uri muthu a hangwelwe zwivhi. A ri ḓivhi zwe Paulo a zwi ita, fhedzi ri nga vha na vhungoho ha uri o vha a sa ḓo ita tshithu tshine tsha ḓo mu sia a si na luvalo lwavhuḓi.
d Vhaṅwe vha amba uri Paulo a nga vha o vha e na thaidzo ya maṱo, ndi nga zwo a songo kona u vhona tshifhe muhulu. Kana khamusi ho ngo kona u ḓivha uri tshifhe muhulu o vha e nnyi nga tshenetsho tshifhinga ngauri o vha o no fhedza tshifhinga tshilapfu a siho Yerusalema. Kana khamusi Paulo ho ngo kona u vhona uri ndi ene we a ri a rwiwe samusi ho vha hu na gogo ḽa vhathu.
e Nga 49 C.E., musi Vhaapostola na vhahulwane vha tshi khou swaswara fhungo ḽa uri vha dzitshaka vha tea u tevhedza Mulayo wa Mushe, vhaṅwe Vhakriste vhe vha vha vhe hone henefho vho ṱaluswa sa “tshigwada tsha Vhafarisei vho tendaho.” (Mish. 15:5) Zwi vhonala uri vhenevho vhathu vho vha vhe Vhafarisei musi vha sa athu u vha Vhakriste.