1-3. (a) Muya mukhethwa wo livhisa hani Paulo na khonani dzawe? (b) Ri ḓo guda nga ha zwiitea zwifhio?

 TSHIGWADA tsha vhafumakadzi tshi khou bva Filipi ngei Makedonia. Vha ṱavhanya vha swika mulamboni muṱuku wa Gangites. Vha dzula vha tshi ḓa henefho tsini na mulambo u rabela Mudzimu wa Isiraele. Yehova o vha sedza.​—2 Koron. 16:9; Ps. 65:2.

² Nga tshenetsho tshifhinga, khiḽomithara dzi fhiraho 800, vhubvaḓuvha ha Filipi, tshigwada tsha vhanna tshi khou bva muḓini wa Lisitara u re tshipembe ha Galata. Vha swika kha bada khulwane ya Roma, vho livha vhukovhela tshiṱirikini tsha Asia, tshine tsha dzula vhathu vhanzhi. Vhenevho vhanna, Paulo, Silasi na Timotheo, vho ḓiimisela u tshimbila nga yeneyo bada uri vha dalele Efesa na miṅwe miḓi hune ha dzula vhathu vhanzhi vhane vha ṱoḓa u pfa nga ha Kristo. Fhedzi, musi vha sa athu u thoma lwonolwo lwendo, muya mukhethwa wa vha thivhela. Bivhili a i ṱalutshedzi uri wo vha thivhela hani. Muya mukhethwa a u vha tendeli uri vha huwelele Asia. Ndi ngani? Ndi ngauri Kristo u khou shumisa muya mukhethwa wa Mudzimu u livhisa Paulo na khonani dzawe. U khou ṱoḓa uri vha tshimbile vha fhire Asia Minor, vha wele Lwanzhe lwa Aegean, vha ye kha mulambo muṱuku wa Gangites.

³ Ri nga guda zwithu zwa ndeme musi ri tshi humbula nga ha nḓila ye Yesu a livhisa ngayo Paulo na khonani dzawe uri vha ye Makedonia. Nga zwenezwo, kha ri ṱolisise zwiṅwe zwa zwithu zwe zwa itea musi Paulo e kha lwendo lwawe lwa vhuvhili sa murumiwa lwe lwa thoma nga vho 49 C.E.

4, 5. (a) Ho itea mini kha Paulo na khonani dzawe vhe tsini na Bithinia? (b) Vhenevho vhafunziwa vho dzhia phetho ifhio, nahone ha vha na mvelelo ifhio?

⁴ Samusi Paulo na khonani dzawe vha songo tendelwa u huwelela Asia, vho ya devhula u huwelela miḓini ya Bithinia. Uri vha swike henefho, vho vha vha tshi tea u tshimbila kha bada dzi si na tshigonṱiri zwipiḓani zwa Firigia na Galata he ha vha hu sa dzuli vhathu vhanzhi. Fhedzi, musi vho no vha tsini na u swika Bithinia, Yesu o dovha a vha thivhela a tshi shumisa muya mukhethwa. (Mish. 16:6, 7) Zwi tou pfala uri vhenevho vhanna vho vha vho no ḓaḓa nga tshenetsho tshifhinga. Vho vha vha tshi ḓivha uri vha tea u huwelela nga ha mini na nḓila ine vha tea u huwelela ngayo. Fhedzi thaidzo yo vha i ya uri vho vha vha sa ḓivhi hune vha tea u huwelela hone. Vho lingedza u huwelela Asia, fhedzi zwa sea zwi tshi ṱanama. Vho dovha vha lingedza u huwelela Bithinia, fhedzi na henefho Yesu ho ngo vha tendela. Naho zwo ralo, Paulo o vha o ḓiimisela u bvela phanḓa u vhuya u swika a tshi wana fhethu hune a ḓo huwelela hone. Vhenevho vhanna vho mbo ḓi dzhia phetho ye ya vha i tshi vhonala i sa pfali. Vho ya vhukovhela vha tshimbila khiḽomithara dzi ṱoḓaho u vha 550 vha swika Tiroasi he vha vha vha tshi ḓo wana tshikepe tshi yaho Makedonia. (Mish. 16:8) Musi vha tshi swika henefho, Paulo o lingedza lwa vhuraru u huwelela, fhedzi zwa zwino, Yesu o mu tendela.

⁵ Luka muṅwali wa Evangeli, we a ṱuwa henefho u itela u ṱangana na Paulo na khonani dzawe ngei Tiroasi, u ri vhudza zwe zwa itea: “Paulo a vhona bono vhusiku, a vhona munna wa Makedonia o ima henefho a tshi khou mu humbela a tshi ri: ‘Iḓa ngeno Makedonia u ri thuse.’ Musi Paulo a tshi kha ḓi tou bva u vhona ḽeneḽo bono, ra lingedza u dzhena Makedonia, nge ra vhona uri Mudzimu u khou ri ruma henefho u itela u vha ḓivhadza mafhungo maḓifha.” a (Mish. 16:9, 10) Paulo o fhedza o ḓivha hune a tea u huwelela hone. Zwi tou pfala uri Paulo o vha o takala nge a lingedza u swikelela tshipikwa tshawe tsha u huwelela kha vhathu vha maṅwe mashango. Vhenevho vhanna vho mbo ḓi ṱavhanya vha ya Makedonia.

6, 7. (a) Ri nga guda mini kha zwe zwa itea kha lwendo lwa Paulo? (b) Musi ri tshi sedza zwe zwa itea kha Paulo, ri nga vha na vhungoho ha mini?

⁶ Ri guda mini kha zwenezwi? Ṱhogomelani uri Paulo o ya Asia, muya mukhethwa wa mu thivhela uri a huwelele henefho. O lingedza u ya Bithinia, Yesu a mu thivhela. Musi o no swika Tiroasi, Yesu o mu livhisa uri a ye Makedonia. Yesu, ane a vha Ṱhoho ya tshivhidzo tsha Vhukriste, a nga ri livhisa nga nḓila i fanaho ṋamusi. (Vhakol. 1:18) Sa tsumbo,  khamusi no no vha na tshifhinga ni tshi khou humbula nga ha u vha muvulanḓila kana u pfulutshela fhethu hu re na ṱhoḓea. Naho zwo ralo, Yesu a tshi shumisa muya mukhethwa wa Mudzimu, a nga ni livhisa uri ni swikelele tshenetsho tshipikwa arali na dzhia vhukando u thoma. Ndi ngani? Humbulani nga ha heyi tsumbo: Mureili wa goloi a nga kona fhedzi u i khonisa kha tsha u ḽa kana kha tsha monde arali i tshi khou tshimbila. Nga hu fanaho, arali ra ita vhuḓidini, Yesu a nga ri livhisa uri ri ite zwo engedzeaho vhuḓinḓani hashu.

⁷ Ri tea u ita mini arali ra kundelwa u swikelela zwipikwa zwashu? Naa ri tea u litsha u lingedza, ra humbula uri Mudzimu ha khou ri livhisa nga muya wawe? Na khathihi. Ri songo hangwa uri na Paulo a zwo ngo mu lelutshela u swikelela tshipikwa tshawe. Fhedzi o bvela phanḓa a tshi lingedza u vhuya u swika a tshi wana hune a nga huwelela hone. Arali ra bvela phanḓa ri tshi lingedza, ri nga vha na vhungoho ha uri ri ḓo “vulelwa tshibuli tshihulu” nahone Yehova a ri lambedza.​—1 Vhakor. 16:9.

8. (a) Muḓi wa Filipi wo vha u hani? (b) Ho itea mini zwi takadzaho musi Paulo a tshi huwelela “fhethu hune ha rabelwa hone”?

⁸ Musi Paulo na khonani dzawe vha tshi swika tshiṱirikini tsha Makedonia, vho ya Filipi. Vhathu vha wonoyo muḓi vho vha vha tshi ḓirwa khana nga u vha vhadzulapo vha Roma. Hu na zwithu zwinzhi zwine zwa fana vhukati ha Filipi na Roma nahone maswole o bvaho phentsheni vho vha vha tshi dzula henefho. Nnḓa ha wonoyo muḓi, tsini na  mulambo, vhenevho vharumiwa vho wana huṅwe he vha vha vha tshi humbulela uri ndi “fhethu hune ha rabelwa hone.” b Nga ḓuvha ḽa Savhatha vho ya henefho vha wana vhaṅwe vhafumakadzi vho kuvhangana vha tshi khou rabela Mudzimu. Vhenevho vhafunziwa vho dzula vha thoma u amba navho. Muṅwe mufumakadzi ane a pfi Lidia “o vha o thetshelesa, Yehova a vula mbilu yawe.” Lidia o kwamea mbilu nga zwe a zwi pfa kha vhenevho vharumiwa, zwa ita uri ene na vha muṱa wawe vha lovhedzwe. A mbo ḓi ramba Paulo na khonani dzawe uri vha ḓe vha dzule nae muḓini wawe. c​—Mish. 16:13-15.

9. Vhathu vhanzhi ṋamusi vha edzisa hani tsumbo ya Paulo, nahone Yehova u vha fhaṱutshedza hani?

⁹ Edzani u humbula nḓila ye Paulo na khonani dzawe vha takala ngayo musi Lidia a tshi lovhedzwa. Zwi tou pfala uri Paulo o takala nge a tenda u ya “Makedonia” na uri Yehova o shumisa ene na khonani dzawe u fhindula thabelo dza vhenevho vhafumakadzi vha ofhaho Mudzimu. Nga hu fanaho na ṋamusi, vhahashu vhanzhi, vhaswa, vhaaluwa, vha re mbinganoni na vha siho mbinganoni, vha a pfulutshela hu re na ṱhoḓea ya vhahuweleli. Ndi ngoho uri vha a sedzana na thaidzo. Fhedzi vha konḓelela vho takala samusi vha tshi wana vhathu vhane vha ṱanganedza ngoho u fana na Lidia. Naa na inwi ni nga ita tshanduko uri ni pfulutshele fhethu hu re na ṱhoḓea? Yehova u ḓo ni fhaṱutshedza arali na ita nga u ralo. Sa tsumbo, muṅwe wahashu a re muswa ane a pfi Aaron o pfulutshela kha ḽiṅwe shango ḽi re Amerika-kati u itela uri a ite zwo engedzeaho vhuḓinḓani. U fana na vhanzhi vhane vha pfulutshela kha maṅwe mashango, o ri: “U shuma kha ḽiṅwe shango zwo nthusa uri ndi khwaṱhise vhushaka hanga na Yehova. Tsimu i khou takadza luṅwe! Ndi khou guda Bivhili na vhathu vha malo!”

10. Madimoni o ita mini uri vhathu vha si thetshelese Paulo na khonani dzawe?

¹⁰ Saṱhane o vha o sinyuwa nga maanḓa ngauri vhathu vho vha vha tshi khou pfa mafhungo maḓifha nahone vha tshi lovhedzwa fhethu he ene na madimoni awe vha vha vho ṱoka hone midzi. Ndi ngazwo madimoni o ita zwoṱhe zwine a nga kona hu u itela u thivhela vhathu uri vha si thetshelese Paulo na khonani dzawe. Musi vha tshi bvela phanḓa u dalela fhethu hune ha rabelwa hone, muṅwe mufumakadzi we a vha e na  dimoni, we a vha a tshi itela vhaṋe vhawe tshelede nga u bvumba, o vha a tshi dzula a tshi tevhela Paulo a tshi vhidzelela a tshi ri: “Havha vhanna ndi vhalanda vha Mudzimu Wa Ṱaḓulu-ṱaḓulu, vha khou ni ḓivhadza nḓila ya u tshidzwa.” Dimoni ḽi nga vha ḽo ita uri onoyo mufumakadzi a ambe zwenezwo uri vhathu vha humbule u nga u bvumba hawe na zwine Paulo a zwi amba, zwoṱhe zwi bva kha Mudzimu. Zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ita uri vhathu vha si thetshelese vhatevheli vha vhukuma vha Kristo. Fhedzi Paulo o fhumudza onoyo mufumakadzi nga u bvisa ḽeneḽo dimoni.​—Mish. 16:16-18.

11. Ho itea mini kha Paulo na Silasi musi mufumakadzi o no bviswa dimoni?

¹¹ Vhaṋe vha onoyo mufumakadzi vho sinyuwa zwihulu musi vha tshi ṱhogomela uri a vha tsha ḓo wana tshelede nga nḓila i leluwaho. Vha kokodzela Paulo na Silasi makete kha vhomadzhisiṱaraṱa vhe vha vha vhe vhaimeli vha Muvhuso wa Roma, vha vha sengisa. Vhaṋe vha onoyo mufumakadzi vho vha vha tshi zwi ḓivha uri vhahaṱuli vha vhenga Vhayuda nahone vha tshi ḓirwa khana nga u vha Vharoma. Vha vhudza vhahaṱuli uri Paulo na Silasi vha khou vusa bonyongo nga u funza zwithu zwine zwa lwisana na milayo ya Vharoma. Ha itea mini? Nga u ṱavhanya “vhathu [vha re makete] vha vha sinyutshela [Paulo na Silasi],” nahone vhomadzhisiṱaraṱa vha amba uri vha “rwiwe nga ṱhamu.” Nga murahu ha zwenezwo, Paulo na Silasi vho kokodzwa vha valelwa dzhele. Mulindi wa dzhele o valela vhenevho vhanna vho huvhalaho ngomu-ngomu ha dzhele a pata milenzhe yavho nga mabulannga. (Mish. 16:19-24) Zwi tou pfala uri, musi mulindi a tshi vala miṋango ya dzhele, Paulo na Silasi vho vha vha sa koni u vhonana nga nṱhani ha swiswi. Fhedzi Yehova o vha o sedza.​—Ps. 139:12.

12. (a) Vhatevheli vha Kristo vho dzhia hani u tovholwa, nahone ndi ngani? (b) Saṱhane u ṱuṱuwedza hani vhathu uri vha ri pikise ṋamusi?

¹² Yesu o dzula o vhudza vhatevheli vhawe uri: “Vha ḓo ni tovhola.” (Yoh. 15:20) Nga zwenezwo, musi Paulo na khonani dzawe vha tshi ya Makedonia, vho vha vha tshi zwi ḓivha uri vha ḓo pikiswa. Musi vha tshi tovholwa, vho vha vha tshi zwi ḓivha uri a si nga nṱhani ha uri Yehova ha vha takaleli, fhedzi zwi khou itiswa ngauri Saṱhane o vha sinyutshela. Na ṋamusi, Saṱhane u ṱuṱuwedza vhathu uri vha ri pikise u fana na vhathu vha ngei Filipi vhe vha pikisa Paulo. Vhenevho vhapikisi vha amba mazwifhi nga ha riṋe zwikoloni na mishumoni, zwine zwa ita uri vhathu vha ri pikise. Kha maṅwe mashango, vhathu vha vhurereli vhane vha ri pikisa vha a ri pomoka khothe, zwa nga vha khou ri: ‘Hedzi Ṱhanzi dzi khou vusa bonyongo nga u funza zwithu zwine ra si tendelane nazwo.’ Huṅwe fhethu, vhahashu vha khou rwiwa na u valelwa dzhele. Fhedzi Yehova o sedza.​—1 Pet. 3:12.

13. Ndi ngani mulindi wa dzhele o vhudzisa uri: “Ndi ite mini uri ndi tshidzwe?”

¹³ Paulo na Silasi vho vha vha tshi ṱoḓa tshifhinga uri vha fhole samusi vho vha vho rwiwa ḽeneḽo ḓuvha. Fhedzi vhukati ha vhusiku vho vha vha tshi khou ḓipfa vhe khwine “vha rabela vha renda Mudzimu nga u mu imbela.” Ho mbo ḓi vha na mudzinginyo muhulu. Musi mulindi wa dzhele a tshi vuwa, a vhona mavothi a dzhele o vulea, a humbula uri vhafariwa vho shavha. O vha a tshi zwi ḓivha uri u ḓo ṱarafiwa nga nṱhani ha zwenezwo. Ndi ngazwo o “bvisa banga a tshi ṱoḓa u ḓivhulaya.” Fhedzi Paulo a vhidzelela a ri: “U songo ḓihuvhadza, ngauri ri hone roṱhe.” Mulindi wa dzhele a vhudzisa a ri: “Ndi ite mini uri ndi tshidzwe?” Paulo na Silasi vho vha vha sa ḓo kona u mu tshidza; ndi Yesu fhedzi we a vha a tshi nga mu tshidza. Vha mu fhindula vha ri: “Tenda Murena Yesu, ndi hone u tshi ḓo tshidzwa.”​—Mish. 16:25-31.

14. (a) Paulo na Silasi vho thusa hani mulindi wa dzhele? (b) Paulo na Silasi vho fhaṱutshedzwa hani nge vha konḓelela u pikiswa vho takala?

¹⁴ Naa mulindi wa dzhele o vha a tshi khou amba zwi tshi bva mbiluni? Paulo ho ngo mu timatima. Onoyo munna o vha e wa dziṅwe tshaka, a sa ḓivhi Maṅwalo. O vha a tshi tea u guda Maṅwalo na u a tenda uri a kone u vha Mukriste. Paulo na Silasi vho ḓiṋea tshifhinga “vha mu funza ipfi ḽa Yehova.” Samusi vho vha vho tou fombe kha u mu gudisa Maṅwalo, zwenezwo zwi nga vha zwo ita uri vha hangwe matsivha a u rwiwa. Fhedzi mulindi wa dzhele a vhona mbonzhe dzavho a vha ṱanzwa. “Nga u ṱavhanya” ene na vha muṱa wawe woṱhe “vha lovhedzwa.” Paulo na Silasi vho fhaṱutshedzwa zwihulu nge vha konḓelela u tovholwa vho takala!​—Mish. 16:32-34.

15. (a) Ṱhanzi nnzhi ṋamusi vha edzisa hani tsumbo ya Paulo na Silasi? (b) Ndi ngani ri tshi tea u bvela phanḓa ri tshi dalela mahaya a vhathu vha re tsimuni yashu?

¹⁵ U fana na Paulo na Silasi, Ṱhanzi nnzhi ṋamusi vho huwelela mafhungo maḓifha musi vho valelwa dzhele nga nṱhani ha lutendo lwavho. Yehova a vha fhaṱutshedza zwihulu. Sa tsumbo, kha ḽiṅwe shango he mushumo washu wa vha wo thivhelwa, ho vha na tshifhinga tshee vhahashu vha ṱoḓaho u vha hafu vha henefho, vha guda ngoho vhe dzhele. (Yes. 54:17) Ṱhogomelani hafhu uri mulindi wa dzhele o humbela thuso nga murahu ha mudzinginyo. Nga hu fanaho, vhaṅwe vhane vha si ṱoḓe u thetshelesa mulaedza washu, vha nga vha na dzangalelo ḽa u pfa mulaedza musi hu tshi itea zwithu zwi tsikeledzaho vhutshiloni havho. Nga u bvela phanḓa ri tshi dalela vhathu tsimuni yashu, ri ḓo kona u vha gudisa musi vho no ḓiimisela u thetshelesa.

16. Ho itea mini nga ḓuvha ḽi tevhelaho musi Paulo na Silasi vho no rwiwa?

¹⁶ Nga matsheloni a ḓuvha ḽi tevhelaho, musi Paulo na Silasi vho no rwiwa, vhomadzhisiṱaraṱa vho amba uri vha vhofhololwe dzhele. Fhedzi Paulo a ri: “Vho ri rwa phanḓa ha vhathu ri songo sengiswa naho ri Vharoma, vha ri isa dzhele. Naa zwino vha khou ri bvisa zwi sa ḓivhei? Kha vha tou ḓa vha ri bvise vhone vhaṋe.” Musi vhomadzhisiṱaraṱa vha tshi pfa uri vhenevho vhanna vhavhili ndi Vharoma, “vha ofha” ngauri vho vha vho tshinya pfanelo dza vhenevho vhanna vhavhili. d Zwithu zwo vha zwo no ima nga muṅwe mulenzhe. Vhafunziwa vho vha vho rwiwa phanḓa ha vhathu, zwino vhomadzhisiṱaraṱa na vhone vho vha vha tshi tea u humbela pfarelo phanḓa ha vhathu. Vha humbela Paulo na Silasi uri vha bve Filipi. Vhenevho vhafunziwa vhavhili vho tenda, fhedzi musi vha sa athu u ṱuwa, vho thoma u ṱuṱuwedza vhafunziwa vhaswa vha henefho. Musi vho no ita zwenezwo, vha kona u ṱuwa.

17. Vhafunziwa vhaswa vho guda zwithu zwifhio zwa ndeme nga nṱhani ha uri Paulo na Silasi vho konḓelela vha tshi tovholwa?

¹⁷ Arali Paulo na Silasi vha vhe vho amba uri vha vhadzulapo vha Roma, khamusi vho vha vha sa ḓo rwiwa. (Mish. 22:25, 26) Fhedzi zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ṋea vhafunziwa vha Filipi muhumbulo wa uri vhenevho vhanna vha khou shumisa pfanelo dzavho uri vha si tambudzelwe mafhungo maḓifha. Zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo kwama hani lutendo lwa vhafunziwa vhane vha si vhe vhadzulapo vha Roma? Mulayo wa Roma wo vha u sa vha tsireledzi kha u rwiwa. Nga zwenezwo, musi Paulo na Silasi vha tshi konḓelela, vho vhetshela vhenevho vhafunziwa tsumbo ya uri vhatevheli vha Kristo vha nga kona u ima vho khwaṱha musi vha tshi tovholwa. Zwiṅwe hafhu, musi Paulo na Silasi vha tshi amba uri pfanelo dzavho dzi tea u ṱhonifhiwa, zwenezwo zwo kombetshedza vhomadzhisiṱaraṱa uri vha tende khagala uri vho pfuka mulayo. Na tshifhingani tshi ḓaho, vhomadzhisiṱaraṱa vho vha vha tshi ḓo ṱhonifha mulayo, zwa tsireledza Vhakriste kha u rwiwa.

18. (a) Vhahulwane tshivhidzoni tsha Vhukriste vha edzisa hani tsumbo ya Paulo? (b) Ri ‘imelela hani mafhungo maḓifha nga lwa mulayo’ ṋamusi?

¹⁸ Na ṋamusi, vhahulwane tshivhidzoni na vhone vha ranga phanḓa nga u ri vhetshela tsumbo. Vho ḓiimisela u ita zwiṅwe na zwiṅwe zwine vha lavhelela uri vhatendi ngavho vha zwi ite. U fana na Paulo, ri sedza vhuimo na u vhona uri ndi lini hune ra nga shumisa hone pfanelo dzashu u itela uri ri tsireledzwe. Arali zwi tshi ṱoḓea, ri rumela milandu khothe dza hune ra dzula hone, khothe dza lushaka kana khothe dza  mashango oṱhe u itela uri ri tsireledzwe ri kone u bvela phanḓa ri tshi gwadamela Yehova. Tshipikwa tshashu a si u shandula milayo ya muvhuso, fhedzi ndi u “imelela mafhungo maḓifha nga lwa mulayo,” sa zwe Paulo a zwi ṅwalela tshivhidzo tsha Filipi, hu ṱoḓaho u vha miṅwaha ya fumi nga murahu ha musi o valelwa henefho. (Vhafil. 1:7) Fhedzi, hu sa londwi uri khothe i dzhia phetho ifhio, u fana na Paulo na khonani dzawe, ro ḓiimisela u bvela phanḓa ri tshi “ḓivhadza mafhungo maḓifha” huṅwe na huṅwe hune muya mukhethwa wa Mudzimu wa ri livhisa hone.​—Mish. 16:10.