Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

NDIMA 18

“U Ṱoḓa Mudzimu, . . . Uri Vha Mu Wane”

“U Ṱoḓa Mudzimu, . . . Uri Vha Mu Wane”

Paulo u shandula maambele awe uri a tendelane na zwine vhathetshelesi vhawe vha zwi takalela

Yo thewa kha Mishumo 17:16-34

1-3. (a) Ndi ngani muapostola Paulo o dinalea ngei Athene? (b) Ri nga guda mini kha tsumbo ya Paulo?

 PAULO o dinalea zwihulu. U Athene ngei Gerika, hune ha vha ḓorobo i re na bvumo zwi tshi ḓa kha pfunzo. Ndi he vhoramaṱali Socrates, Plato na Aristotle vha vhuya vha funza hone. Vhathu vha Athene vha takalela zwa vhurereli. Hoṱhe hoṱhe hune Paulo a ya u vhona midzimu minzhi ya zwifanyiso ine vha i gwadamela. Yeneyo midzimu i wanala dzithembeleni, dzikhoroni na zwiṱaraṱani. Paulo u a zwi ḓivha uri Yehova Mudzimu wa ngoho, u dzhia hani u gwadamela midzimu ya zwifanyiso. (Ek. 20:4, 5) Na onoyu muapostola a fhulufhedzeaho u vhenga midzimu ya zwifanyiso u fana na Yehova.

2 Zwe Paulo a zwi vhona a tshi dzhena makete zwo vha zwi tshi ofhisa. O vhona zwifanyiso zwinzhi zwa Heremosi, mudzimu a nengisaho zwi devhula vhukovhela, tsini na khoro khulwane ya u dzhena muḓini. Hu na zwiḓu zwinzhi zwa vhurereli henefho makete. Muapostola Paulo u ḓo huwelela hani kha vhenevha vhathu vha gwadamelaho midzimu minzhi nga u rali? Naa u ḓo dzika na u ḓiṱukufhadza, a wana zwine vhenevho vhathu vha zwi takalela zwine a nga amba nga hazwo? Naa u ḓo kona u thusa vhaṅwe uri vha ṱoḓe Mudzimu wa ngoho na u mu gwadamela?

3 Kha Mishumo 17:22-31 ri nga vhala uri musi Paulo a tshi khou amba na vhaṱali vha Athene, o amba navho nga vhuṱali na nga u vha khwaṱhisedza nga vhuṱanzi. Ri nga guda zwinzhi kha tsumbo ya Paulo nga ha uri ri nga wana hani zwine vhathetshelesi vha zwi takalela na u vha thusa u humbula.

U Funza “Ngei Makete” (Mish. 17:16-21)

4, 5. Paulo o huwelela ngafhi musi e Athene, nahone o ṱangana na vhathu ḓe henefho?

4 Paulo o ya Athene nga vho 50 C.E. e kha lwendo lwawe lwa vhuvhili sa murumiwa. a Musi Paulo o lindela uri Silasi na Timotheo vha swike vha tshi bva Berea, o “funza Vhayuda ngei sinagogoni,” sa zwe a vha o ḓowela u zwi ita. O dovha a ṱoḓa he a vha a tshi nga huwelela hone, he a vha a tshi nga wana vhadzulapo vha Athene vha si Vhayuda “ngei makete.” (Mish. 17:17) Makete wa Athene wo vha u muhulwane nahone u tsini na tshikwara tshine tsha pfi Acropolis. Wonoyu makete wo vha u si fhethu ha u renga na u rengisela zwithu fhedzi, wo vha u fhethu hu re na bvumo hune vhathu vha kuvhangana hone. U ya nga iṅwe bugu, ho vha hu fhethu he “vhoramabindu, vhorapolitiki, vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali na vhaṅwali vha vha vha tshi anzela u kuvhangana hone.” Vhaathene vho vha vha tshi takalela u kuvhangana henefho uri vha ḽe mihani ya zwa maṱali.

5 Zwo vha zwi sa ḓo leluwa uri Paulo a funze vhathu vha re henefho makete. O vha o thetsheleswa nga Vhaepikure na Vhastoiki vha re vha vhaṱali, vhane vha tenda zwi sa fani. b Vhaepikure vho vha vha tshi tenda uri vhutshilo ho sokou bvelela. Vho vha vha tshi ri: “U ofha Mudzimu a si zwa ndeme; Muthu ha pfi vhuṱungu musi o no lovha; Zwithu zwavhuḓi zwi nga swikelelwa; Vhuvhi vhu nga konḓelelwa.” Vhastoiki vho vha vha tshi tenda uri u wana nḓivho na ṱhalukanyo ndi zwone zwa ndeme. Vho vha vha sa tendi uri Mudzimu ndi Muthu wa vhukuma. Vhaepikure na Vhastoiki vho vha vha sa tendi kha mvuwo ya vhafu, ye ya vha i tshi funzwa nga vhafunziwa vha Kristo. Zwi tou pfala uri mihumbulo ya zwenezwo zwigwada zwivhili yo vha yo fhambana kule na ngoho ya vhukuma ya Vhukriste ye Paulo a vha a tshi khou huwelela nga hayo.

6, 7. Vhaṅwe vhaṱali vha Vhagerika vho dzhia hani zwe Paulo a vha a tshi khou funza, nahone vhaṅwe vhathu vha dzhia hani zwine ra zwi funza ṋamusi?

6 Vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali vha Vhagerika vho dzhia hani pfunzo ya Paulo? Vhaṅwe vho ri Paulo u khou “fhafhaḓa,” ipfi ḽine nga Tshigerika ḽa dovha ḽa amba “tshiṋoni tshine tsha dobedza mbeu.” Muṅwe muḓivhi o amba zwi tevhelaho nga ha ḽeneḽi ipfi ḽa Tshigerika, o ri: “Mathomoni ḽeneḽi ipfi ḽo vha ḽi tshi ambela kha kuṋoni kwe kwa vha ku tshi enda ku tshi dobedza thoro nahone nga murahu ḽo vha ḽi tshi shumiswa kha vhathu vhe vha vha vha tshi dobedza matshakatshaka a zwiḽiwa kana a zwiṅwe zwithu henefho makete. Tshifhinga tshi tshi ḓi ya, ḽa vho shumiselwa kha muthu ane a sokou dobedza mafhungo a sa ṱangani, zwihuluhulu muthu we a vha a sa koni u a ṱumanya zwavhuḓi.” Nga maṅwe maipfi, vhenevho vhaṱali vho vha vha tshi khou ri Paulo ndi tshiḓahela na uri u khou dovholola zwe a zwi pfa kha vhaṅwe. Fhedzi Paulo ho ngo kulwa nungo nga ḽeneḽo dzina samusi ri tshi ḓo zwi vhona.

7 Na ṋamusi zwo tou ralo. Vhathu vha anzela u ri vhidza nga madzina a sa takadzi ngauri ri Ṱhanzi Dza Yehova na uri ri tenda zwine Bivhili ya funza. Sa tsumbo, vhaṅwe vhadededzi vha amba uri pfunzo ya uri zwithu zwo sokou bvelela ndi ya ngoho na uri ni tea u i tenda arali no ṱalifha. Vha vhona u nga vhane vha hanedza yeneyi pfunzo a vho ngo ṱalifha. Vhenevha vhaṱali vha ṱoḓa uri vhathu vha vhone u nga riṋe ri ‘zwiḓahela’ nga nṱhani ha uri ri funza zwine Bivhili ya amba na u vha sumbedza vhuṱanzi ha uri hu na Musiki we a ita zwithu zwoṱhe. Fhedzi a zwi ri tshuwisi, nṱhani hazwo ri amba nga tshivhindi ri tshi imelela zwine ra zwi tenda zwa uri zwithu zwoṱhe zwi tshilaho kha ḽifhasi zwo tou sikwa nga Yehova Mudzimu, Musiki o Ṱalifhaho.​—Nzumb. 4:11.

8. (a) Vhaṅwe vhe vha pfa zwe Paulo a funza vho aravha hani? (b) U iswa ha Paulo Areopago zwi nga vha zwo amba mini? (Vhalani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)

8 Vhaṅwe vhathu vhe vha pfa Paulo a tshi khou huwelela henefho makete vho zwi dzhia nga iṅwe nḓila. Vho ri: “Zwi tou nga u khou amba nga ha midzimu ine ri si i ḓivhe.” (Mish. 17:18) Naa Paulo o vha a tshi khou gudisa Vhaathene u gwadamela midzimu miswa? Arali Paulo o vha a tshi khou ḓivhadza Vhaathene midzimu miswa, o vha tshi ḓo dzhena khomboni. Miṅwahani minzhi nga phanḓa ha zwenezwo, Socrates, muḓivhi wa pfunzo dza vhaṱali o hweswa mulandu wa u ita zwenezwo. O sengiswa a haṱulelwa lufu nga nṱhani hazwo na zwiṅwe zwiitisi. A zwi mangadzi vho dzhia Paulo vha mu isa Areopago vha ri a ṱalutshedze pfunzo dzawe dze Vhaathene vha vha vha sa dzi pfesesi. c Paulo o vha a tshi ḓo huwelela hani kha vhathu vha sa ḓivhi Maṅwalo?

“Inwi Vhanna Vha Athene, Ndo Zwi Vhona” (Mish. 17:22, 23)

9-11. (a) Ndi zwifhio zwe Paulo a thoma u amba nga hazwo? (b) Ri nga edzisa hani tsumbo ya Paulo musi ri vhuḓinḓani?

9 Ni songo hangwa uri Paulo o vha o dinalea musi a tshi vhona midzimu ya zwifanyiso. Nṱhani ha uri Paulo a sasaladze honoho vhurabeli nga ho livhaho, o dzika. O ṱuṱuwedza vhathetshelesi vhawe nga vhuṱali nga u thoma mafhungo awe nga zwithu zwine vha nga tendelana khazwo. O thoma nga uri: “Inwi vhanna vha Athene, ndo zwi vhona uri ni vhathu vha ofhesaho midzimu u fhira vhaṅwe vhathu.” (Mish. 17:22) Nga maṅwe maipfi, Paulo o vha a tshi khou ri: ‘Ndi khou zwi vhona uri ni takalela zwa vhurereli.’ O sumbedza vhuṱali nga u vha khoḓa uri vha takalela zwa vhurereli. O vha a tshi zwi ḓivha uri vhaṅwe vho xedzwaho nga pfunzo dza mazwifhi ndi vhathu vhavhuḓi vhane vha ṱoḓa u ḓivha ngoho. Hafhu na ene Paulo o vha a tshi zwi ḓivha uri na ene o vhuya a “ita nga u sa ḓivha na u sa vha na lutendo.”​—1 Tim. 1:13.

10 Paulo o amba uri o vhona tshiṅwe tshithu tshe tsha sumbedza uri Vhaathene ndi vhathu vha takalelaho zwa vhurereli. O vha o vhona aḽeṱare yo fhaṱelwaho “Mudzimu A Sa Ḓivhiwi.” U ya nga iṅwe bugu, “Vhagerika na vhaṅwe vho vha vha tshi anzela u fhaṱela ‘midzimu i sa ḓivhiwi’ dziaḽeṱare. Vho vha vha tshi zwi itiswa nga u ofha uri, arali hu na muṅwe mudzimu ane vha sa khou mu gwadamela, onoyo mudzimu u ḓo vha sinyutshela.” Yeneyo aḽeṱare yo vha i tshi sumbedza uri Vhaathene vho vha vha tshi tenda uri hu na Mudzimu we vha vha vha sa mu ḓivhi. Paulo o shumisa yeneyi aḽeṱare u huwelela mafhungo maḓifha khavho. O ri: “Ndi khou ni ḓivhadza onoyo mudzimu ane ni si mu ḓivhe.” (Mish. 17:23) Zwe Paulo a zwi amba zwo vha zwi na maanḓa, fhedzi o zwi amba nga vhuṱali. O vha a sa khou vha vhudza nga ha muṅwe mudzimu muswa sa zwe vhaṅwe vha mu pomoka ngazwo. O vha a tshi khou vha ṱalutshedza nga ha Mudzimu ane vha si mu ḓivhe, ane a vha Mudzimu wa ngoho.

11 Ri nga edzisa hani tsumbo ya Paulo musi ri vhuḓinḓani? Arali ra vha na vhusedzi, ri nga vhona tshiṅwe tshithu tsha vhurereli tshe onoyo muthu a tshi ambara, tshe a khavhisa ngatsho kana tshine a vha natsho henefho muṱani wawe. Ri nga kha ḓi ri: ‘Ndi khou zwi vhona uri vha muthu ane a takalela zwa Mudzimu. Ndo vha ndo zwi tama u amba na muthu ane a takalela zwa vhurereli.’ Arali ra dzhiela nṱha zwine onoyo muthu a zwi tenda, khamusi ri nga wana fhungo ḽine ra tendelana khaḽo ra haseledza nga haḽo. Ri songo hangwa uri a ri ṱoḓi u ṱavhanya ra haṱula vhathu nga zwine vha zwi tenda. Vhunzhi ha vhahashu vho vha vhe kha vhurereli ha mazwifhi vha sa athu u vha Vhakriste.

Lingedzani u wana zwine na nga tendelana khazwo na vhane vha khou ni thetshelesa, ni zwi shumise u itela u vha thusa uri vha gude ngoho ya Bivhili

Mudzimu “U Tsini Na Muṅwe Na Muṅwe Washu” (Mish. 17:24-28)

12. Ndi dzifhio nḓila dze Paulo a dzi shumisa u itela u huwelela kha Vhaathene?

12 Naa Paulo o kona u bvela phanḓa a tshi huwelela kha vhanna vha Athene nga zwine vha zwi ḓivha? O vha a tshi zwi ḓivha uri vhane a khou huwelela khavho a vha ḓivhi Maṅwalo, fhedzi vha ḓivha pfunzo dza vhaṱali dza Tshigerika. Zwino a wana dziṅwe nḓila dza u huwelela khavho. Ya u thoma, o amba nga ha mafhungo a bvaho Bivhilini a songo redza Maṅwalo. Ya vhuvhili, o ita uri vhathetshelesi vhawe vha ḓivhe uri u a vha pfesesa na uri u fana navho. Nga tshiṅwe tshifhinga o vha a tshi shumisa maipfi a ngaho “riṋe” na “washu.” Ya vhuraru, o redza na zwe zwa ṅwaliwa kha bugu dza Tshigerika u itela u vha sumbedza uri zwe a vha a tshi khou funza zwo vha zwi hone na kha bugu dzavho. Zwino kha ri ṱolisise zwe Paulo a zwi amba. Ndi ifhio ngoho ya ndeme ye a i amba nga ha Mudzimu we a vha a sa ḓivhiwi nga Vhaathene?

13. Ndi zwifhio zwe Paulo a zwi amba nga ha vhubvo ha zwithu zwoṱhe, nahone zwe a zwi amba zwo bvisela mini khagala?

13 Mudzimu ndi musiki wa zwithu zwoṱhe. Paulo o ri: “Mudzimu we a sika shango na zwoṱhe zwi re khaḽo, samusi e ene Murena wa ḽiṱaḓulu na ḽifhasi, ha dzuli thembeleni dzo fhaṱwaho nga zwanḓa.” d (Mish. 17:24) Zwithu zwoṱhe zwo tou sikwa, a zwo ngo tou bvelela. Mudzimu wa ngoho ndi ene musiki wazwo. (Ps. 146:6) Athena kana miṅwe midzimu yo vha i tshi tea u dzula thembeleni kana aḽeṱareni dzo fhaṱwaho nga vhathu u itela u huliswa. Fhedzi Murena Muvhusahoṱhe wa ḽiṱaḓulu na ḽifhasi a nga si fhelele kha thembele dzo fhaṱwaho nga vhathu. (1 Dzikh. 8:27) Zwe Paulo a zwi amba zwo bvisela khagala uri Mudzimu wa ngoho ndi muhulwane u fhira midzimu ya zwifanyiso ine ya dzula thembeleni dzo itwaho nga vhathu.​—Yes. 40:18-26.

14. Paulo o sumbedza hani uri Mudzimu ha ḓitiki nga vhathu?

14 Mudzimu ha ḓitiki nga vhathu. Vhathu vhe vha vha vha tshi gwadamela midzimu ya zwifanyiso, vho vha vha tshi ambadza yeneyi midzimu zwiambaro zwa mavhaivhai, vha tshi i ḓisela zwifhiwa zwi ḓuraho, kana zwiḽiwa na zwinwiwa. Vho vha vha tshi humbula u nga yeneyi midzimu i a zwi ṱoḓa. Fhedzi vhunzhi ha vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali vha Vhagerika vhe Paulo a huwelela khavho, khamusi vho vha vha tshi tenda uri [Mudzimu] ha ṱoḓi tshithu. Arali zwo ralo, vha nga vha vho tendelana na zwe Paulo a zwi amba nga ha Mudzimu musi a tshi ri, “ha ṱoḓi u thuswa nga muthu.” A hu na tshithu na tshithihi tshine vhathu vha nga ṋea Musiki. Nṱhani hazwo, ndi ene ane a ṋea vhathu “vhutshilo, muya wa u fema na zwithu zwoṱhe,” u katela na ḓuvha, mvula na mavu o nonaho. (Mish. 17:25; Gen. 2:7) Zwino, Mudzimu ane a vha Muṋei wa zwithu zwoṱhe, ha ḓitiki nga riṋe vhathu.

15. Paulo o khakhulula hani Vhaathene vhe vha ḓidzhia vhe khwine u fhira vhathu vha si Vhagerika, nahone ndi ngudo ifhio ya ndeme ine ra i guda kha yeneyi tsumbo?

15 Mudzimu o ita muthu. Vhaathene vho vha vha tshi ḓidzhia vhe khwine kha vhathu vha si Vhagerika. Fhedzi Bivhili a i tendelani nazwo. (Dot. 10:17) Paulo o amba nga ha enea mafhungo nga vhuṱali. O ri: “Ndi [Mudzimu] o itaho uri kha muthu muthihi hu bve tshaka dzoṱhe.” Zwi tou pfala uri zwe Paulo a zwi amba zwo ita uri vhathetshelesi vhawe vha ḽe marambo a ṱhoho. (Mish. 17:26) O vha a tshi khou amba nga ha Adamu we a ambiwa kha Genesi, ane a vha khotsi a vhathu vhoṱhe. (Gen. 1:26-28) Samusi roṱhe ri tshi bva kha khotsi muthihi, a hu na muthu kana vhathu vhane vha vha vha ndeme u fhira vhaṅwe. Vhathu vhe Paulo a vha a tshi khou amba navho vha nga vha vho zwi pfesesa. Ri guda ngudo ya ndeme kha yeneyi tsumbo. Naho ri tshi ṱoḓa u humbulela vhathu vhane ra huwelela khavho, a ro ngo tea u amba zwithu zwi sa tshimbidzani na Bivhili uri ri vha takadze.

16. Ndi ngani Mudzimu o sika vhathu?

16 Mudzimu u khou ṱoḓa uri vhathu vha sendele tsini nae. Naho vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali vhe vha thetshelesa Paulo vho amba lwa miṅwaha minzhi uri ndi ngani ro sikwa, vho vha vha sa koni u zwi ṱalutshedza nga nḓila i pfeseseaho. Fhedzi Paulo o zwi ṱalutshedza nga nḓila i pfalaho uri ndi ngani Musiki o sika vhathu. O vha sikela uri vha kone “u ṱoḓa Mudzimu, na uri vha ite vhuḓidini ha uri vha mu wane, ngauri u tsini na muṅwe na muṅwe washu.” (Mish. 17:27) Zwi a konadzea u ḓivha Mudzimu we Vhaathene vha vha vha sa mu ḓivhi. Ha kule na vhathu vhane vha ṱoḓa u mu ḓivha na u vha tsini nae. (Ps. 145:18) Ṱhogomelani uri Paulo o shumisa ipfi “washu.” O ḓikatela kha vhathu vhane vha tea u “ṱoḓa” na u ita “vhuḓidini” ha uri vha wane Mudzimu.

17, 18. Ndi ngani vhathu vha tshi tea u vha na lutamo lwa u ṱoḓa u sendela tsini na Mudzimu, nahone ri guda mini kha nḓila ye Paulo a kunga ngayo Vhaathene?

17 Vhathu vha tea u vha na lutamo lwa u ṱoḓa u sendela tsini na Mudzimu. Paulo o amba uri nga nṱhani ha Mudzimu ri a “tshila, u tshimbila na u vha hone.” Vhaṅwe vhaḓivhi vha amba uri zwe Paulo a zwi amba ndi zwe zwa ambiwa nga Epimenides murendi we a tshila kale kale, we a vha a tshi dzhielwa nṱha vhukuma nga Vhaathene. Paulo o dovha a ṱalutshedza uri ndi ngani vhathu vha tshi tea u vha na lutamo lwa u ṱoḓa u sendela tsini na Mudzimu. O ri: “Vhaṅwe vharendi vhaṋu vho amba vha ri, ‘Na riṋe ri vhana vhawe.’” (Mish. 17:28) Vhathu vha tea u ḓipfa vhe tsini na Mudzimu ngauri o vha e Khotsi wa muthu wa u thoma we riṋe ra bva khae. U itela uri Paulo a kone u kunga vhe vha vha vha tshi khou mu thetshelesa, o redza mafhungo a re kha dzibugu dza Tshigerika dze khamusi vhathetshelesi vhawe vha vha vha tshi dzi ṱhonifha. e U fana na Paulo, nga zwiṅwe zwifhinga ri nga kha ḓi redza mafhungo ane a vha kha ḓivhazwakale, kha dziencyclopedia kana kha zwiṅwe zwine vhathu vha zwi ṱhonifha. Sa tsumbo, arali ra nga redza kha tshithu tshine vhathu vha tshi ṱhonifha, ri nga kunga muthu ane a si vhe Ṱhanzi uri a ḓivhe nga ha vhubvo ha miṅwe mihumbulo ya vhurereli ha mazwifhi.

18 Kha zwe Paulo a zwi amba u swika zwino, o amba zwithu zwa ndeme nga ha Mudzimu nahone a zwi amba nga nḓila ine vhathetshelesi vhawe vha ḓo kona u zwi pfesesa. O vha a tshi khou ṱoḓa uri Vhaathene vha ite mini nga ha eneo mafhungo? O ṱavhanya a vha vhudza uri vha tea u ita mini.

“Vhathu Vhoṱhe . . . Vha Fanela U Rembuluwa” (Mish. 17:29-31)

19, 20. (a) Paulo o zwi sumbedza hani uri vhathu a vho ngo tea u gwadamela midzimu ya zwifanyiso? (b) Vhe vha thetshelesa Paulo vho vha vha tshi khou tea u ita mini?

19 Paulo o vha o ḓiimisela u ṱuṱuwedza vhathetshelesi vhawe uri vha dzhie vhukando. Musi a tshi bvela phanḓa u redza zwi re kha bugu dza Tshigerika, o ri: “Samusi ri vhana vha Mudzimu, a ro ngo fanela u humbula uri Mudzimu u nga tshifanyiso tsha musuku, tsha siḽiva kana tsha tombo tsho humbuliwaho nga muthu a tshi vhaḓa.” (Mish. 17:29) Arali Mudzimu o ita vhathu, ri nga mu vhambedza hani na midzimu ya zwifanyiso ye ya itwa nga vhathu? Zwe Paulo a zwi amba zwo sumbedza uri a zwi pfali uri vhathu vha gwadamele midzimu ya zwifanyiso ye ya itiwa nga vhathu. (Ps. 115:4-8; Yes. 44:9-20) Musi Paulo a tshi ḓikatela a tshi ri “a ro ngo,” zwi nga vha zwo ita uri vhe vha mu thetshelesa vha ṱanganedze zwe a amba.

20 Muapostola o zwi bvisela khagala uri vha khou tea u dzhia vhukando. O ri: “Ndi ngoho uri vhathu vho ita zwenezwo zwithu vha sa ḓivhi [vha tshi humbula uri Mudzimu a nga takalela vhathu vhane vha gwadamela midzimu ya zwifanyiso], fhedzi Mudzimu a vha litsha; zwino u khou vhudza vhathu vhoṱhe fhethu hoṱhe uri vha fanela u rembuluwa.” (Mish. 17:30) Vhaṅwe vhe vha thetshelesa Paulo vha nga vha vho mangala musi a tshi vha vhudza uri vha rembuluwe. Zwe a zwi amba zwo sumbedza uri Mudzimu o vha ṋea vhutshilo nahone vho vha vha tshi ḓo ḓifhindulela khae nga nḓila ine vha tshila ngayo. Vho vha vha tshi tea u ṱoḓa Mudzimu, vha guda ngoho nga hae nahone vha tshila nga nḓila ine a i funa. Vhaathene vho vha vha tshi tea u pfesesa uri u gwadamela midzimu ya zwifanyiso ndi tshivhi nahone vha tea u zwi litsha.

21, 22. Paulo o phetha nga maipfi afhio a kwamaho, nahone a ri kwama hani ṋamusi?

21 Paulo o phetha nga maipfi a kwamaho. O ri: “Mudzimu o vhea ḓuvha ḽine a ḓo haṱula ḽifhasi ḽoṱhe a sa ṱaluli, a tshi shumisa muthu we a mu nanga, vhathu vhoṱhe vha nga fhulufhela uri ḽeneḽo ḓuvha ḽi ḓo ḓa, ngauri o vusa onoyo muthu vhafuni.” (Mish. 17:31) Samusi vho vha vha tshi vho ḓivha uri Ḓuvha ḽa Mudzimu ḽa Khaṱhulo ḽi khou ḓa, vho vha vhe na tshiitisi tshi pfalaho tsha u ṱoḓa ngoho nga ha Mudzimu. Paulo ho ngo amba dzina ḽa muthu we a nangiwa nga Mudzimu uri a vhe Muhaṱuli. Fhedzi o amba zwithu zwi takadzaho nga ha onoyo Muhaṱuli. O ri: O tshila fhano shangoni sa muthu, a fa nahone a vuswa vhafuni nga Mudzimu!

22 Zwe a phetha ngazwo zwi a ri kwama na riṋe ṋamusi. Ri a zwi ḓivha uri Muhaṱuli we a nangiwa nga Mudzimu ndi Yesu Kristo we a vuswa. (Yoh. 5:22) Ri dovha ra ḓivha uri Ḓuvha ḽa Khaṱhulo ḽi ḓo vha miṅwaha ya 1 000 nahone ḽi khou sendela. (Nzumb. 20:4, 6) A ri ofhi Ḓuvha ḽa Khaṱhulo ngauri ri a zwi ḓivha uri ḽi ḓo ḓisa phaṱhutshedzo dzavhuḓi kha vhane vha ḓo wanala vha tshi fhulufhedzea. Zwine ra zwi fhulufhela zwi ḓo itea nga nṱhani ha vhuṱolo vhuhulwane he ha vhuya ha itea, vhune ha vha u vuswa ha Yesu Kristo!

“Vhaṅwe . . . Vha Vha Vhatendi” (Mish. 17:32-34)

23. Vhathu vho aravha hani kha zwe Paulo a zwi amba?

23 Vhathu vho aravha nga nḓila dzi sa fani kha zwe Paulo a zwi amba. “Vhaṅwe vho mu goḓa” musi vha tshi pfa a tshi amba nga ha mvuwo. Vhaṅwe vho zwi ṱanganedza fhedzi vha si rembuluwe, vha ri: “Ri ḓo u thetshelesa ḽiṅwe ḓuvha.” (Mish. 17:32) Fhedzi “vhaṅwe vha ima nae vha vha vhatendi. Kha vhenevho ho vha hu na Dionisio, muhaṱuli wa khothe ya Areopago na muṅwe mufumakadzi ane a pfi Damarisa na vhaṅwe.” (Mish. 17:34) Na ṋamusi vhathu vha aravha nga nḓila dzi sa fani. Vhaṅwe vha nga ri goḓa, vhaṅwe vha thetshelesa vha fhedza vha si rembuluwe. Naho zwo ralo, ri a takala vhukuma musi vhaṅwe vha tshi ṱanganedza mulaedza wa Muvhuso nahone vha vha vhatendi.

24. Ri nga guda mini kha zwe Paulo a zwi amba musi o ima vhukati ha Areopago?

24 Musi ri tshi humbulisisa nga zwe Paulo a zwi amba, ri guda nḓila ine ra nga amba ngayo uri vhathu vha vhe na dzangalelo na u ita uri vha tende uri zwine ra zwi amba ndi ngoho. Ri dovha ra guda uri musi ri tshi amba na vhathu vho xedzwaho nga pfunzo dza vhurereli ha mazwifhi, ri songo vha fhelela mbilu nahone ri ambe navho nga vhulenda. Zwiṅwe hafhu, a ro ngo tea u shanda mafhungo a re Bivhilini u itela u vha takadza. Arali ra edzisa tsumbo ya muapostola Paulo, ri ḓo vha vhagudisi makone vhuḓinḓani. Zwiṅwe hafhu, vhane vha ranga phanḓa zwivhidzoni vha nga khwinisa nḓila ine vha funza ngayo. Roṱhe ri nga thusa vhaṅwe uri vha kone “u ṱoḓa Mudzimu na uri . . . vha mu wane.”​—Mish. 17:27.

b Vhalani bogisi “ Vhaepikure Na Vhastoiki,” kha siaṱari 144.

c Areopago ho vha hu devhula vhukovhela ha Acropolis. Ndi he vhavhusi vha Athene vha vha vha tshi kuvhangana hone. Ipfi “Areopago” ḽi nga amba vhavhusi kana tshikwara. Nga zwenezwo, vhaḓivhi a vha na vhuṱanzi arali Paulo o iswa tsini na tshenetshi tshikwara kana khatsho kana o iswa he vhavhusi vha vha vho kuvhangana hone, khamusi makete.

d Nga Tshigerika, ipfi ḽine ḽa amba “shango” ndi koʹsmos. Kha Vhagerika, ḽeneḽi ipfi ḽi ambela kha zwoṱhe zwo sikwaho. Fhedzi kanzhi ḽeneḽo ipfi Bivhilini ḽi ambela kha vhathu. Fhedzi hafha zwi nga Paulo o vha a tshi khou ambela kha shango ḽone ḽiṋe ngauri o vha o vha a tshi khou amba na Vhagerika.

e Paulo o redza tshirendo tshine tsha pfi Phaenomena tsho ṅwalwaho nga murendi wa Mustoiki ane a pfi Aratus. Maipfi a fanaho na eneo a wanala kha dziṅwe bugu dza Tshigerika, u katela na Hymn to Zeus, ye ya ṅwalwa nga muṅwali wa Mustoiki ane a pfi Cleanthes.