“ONOYO munna ndi mudzio we nda u nanga uri u ṱanziele nga dzina ḽanga kha dzitshaka khathihi na kha mahosi.” (Mish. 9:15) Eneo maipfi o ambiwa nga Murena Yesu musi a tshi khou amba nga ha muapostola Paulo, munna wa Muyuda we a rembuluwa a vha Mukriste.

Muṅwe wa eneo “mahosi” o vha e Nero, Muvhusi wa Muroma. No vha ni tshi ḓo ḓipfa hani arali na kombetshedzea u imelela lutendo lwaṋu phanḓa ha muvhusi o raloho? Fhedzi Vhakriste vha ṱuṱuwedzwa uri vha edzise Paulo. (1 Vhakor. 11:1) Iṅwe nḓila ine ra nga ita ngayo zwenezwo i tshimbidzana na tshenzhelo dza Paulo malugana maitele a zwa mulayo a misini yawe.Mulayo wa Mushe wo vha u mulayo wa shango ḽa Isiraele nahone wo vha u tshi tevhelwa nga Vhayuda vho ḓikumedzaho huṅwe na huṅwe. Nga murahu ha Pentekoste ya 33 C.E., zwo vha zwi si tsha vha khombe-khombe uri vhagwadameli vha ngoho vha tevhele Mulayo wa Mushe. (Mish. 15:28, 29; Vhagal. 4:9-11) Fhedzi Paulo na vhaṅwe Vhakriste a vho ngo nyadza wonoyo Mulayo; vho kona u ṋea vhuṱanzi kha Vhayuda vhanzhi hu si na zwi vha thithisaho. (1 Vhakor. 9:20) Zwi re zwone ndi uri Paulo o ya lunzhi kha dzisinagogo, he a ṱanziela kha vhathu vhane vha ḓivha Mudzimu wa Abrahamu nahone Paulo a amba navho nga ha Maṅwalo a Luheberu.—Mish. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Vhaapostola vho khetha Yerusalema uri u vhe musanda une wa ḓo livhisa mushumo wa u huwelela. Vho funza tshifhinga tshoṱhe thembeleni. (Mish. 1:4; 2:46; 5:20) Nga zwiṅwe zwifhinga, Paulo o ya Yerusalema nahone a fheleledza o farwa henengei. Zwenezwo zwa thoma tsengo ye ya fheleledza yo ita uri a iswe Roma.

Vhavhusi vha Roma vho dzhia hani pfunzo dze Paulo a vha a tshi dzi tenda na u huwelela nga hadzo? U itela uri ri kone u fhindula zwenezwo, kha ri ṱhogomele nḓila ye Vharoma vha vha vha tshi dzhia ngayo vhurereli nga u tou angaredza. A vho ngo kombetshedza vhathu vha matsinde o fhamba-fhambanaho muvhusoni wavho uri vha ṱutshele vhurereli havho, nga nnḓa ha musi zwi tshi vhonala uri honoho vhurereli vhu ḓo vha na khombo kha Shango kana kha matshilele avho.

 Vhayuda vho ṋewa ndugelo khulwane muvhusoni wa Roma. Bugu ine ya pfi Backgrounds of Early Christianity i ri: “Vhuyuda ho vha vhu tshi dzhielwa nṱha muvhusoni wa Roma. . . . Vhayuda vho vha vhe na mbofholowo ya u tevhela vhurereli havho nahone vho vha vha sa kombetshedzwi u gwadamela midzimu ya shango ḽa Roma. Vho vha vha tshi nga tshila u tendelana na milayo yavho.” Vho vha vha sa sheli mulenzhe kha tshumelo ya vhuswole. * Paulo o shumisa nḓila ye mulayo wa Roma wa vha u tshi tsireledza ngayo lutendo lwa Vhayuda musi a tshi imelela Vhukriste phanḓa ha vhavhusi vha Roma.

Vhathu vhe vha vha vha tshi pikisa Paulo vho lingedza nḓila dzo fhamba-fhambana uri vhathu zwavho na vhavhusi vha vutshele onoyo muapostola. (Mish. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Ṱhogomelani tshiṅwe tshiitea. Vhahulwane vha Vhakriste vha tshivhidzo tsha Yerusalema vho pfa mavhari-vhari e a vha a tshi khou phaḓaladzwa vhukati ha Vhayuda uri Paulo o vha a tshi khou huwelela kha vhathu uri “vha litshe u tevhedza mulayo wa Mushe.” Eneo mafhungo o vha a tshi nga ita uri Vhayuda vhane vha kha ḓi tou bva u ṱanganedza Vhukriste vha humbule uri Paulo ha ṱhonifhi ndugiselelo dza Mudzimu. Zwiṅwe hafhu, Sanhedrini yo vha i tshi nga humbula uri Vhukriste ndi vhugunei vhu bvaho kha Vhuyuda. Arali zwenezwo zwi itee, Vhayuda vhane vha ḓikonanya na Vhakriste vho vha vha tshi nga ṱarafiwa. Vho vha vha tshi ḓo dzhiiwa sa vhathu vha nnḓa nahone vha thivhelwa u ṱanziela thembeleni kana sinagogoni. Nga zwenezwo, vhahulwane vha tshivhidzo vha eletshedza Paulo uri a khakhulule eneo mavhari-vhari nga u ya thembeleni nahone a ite zwithu zwe Mudzimu a vha a songo tsha lavhelela uri a zwi ite, fhedzi zwe zwa vha zwi songo khakhea.—Mish. 21:18-27.

Paulo o ita zwenezwo zwithu, zwa mu vulela zwibuli zwa u “imelela u ḓivhadzwa ha mafhungo maḓifha nga lwa mulayo.” (Vhafil. 1:7) Vhayuda vho vusa bonyongo thembeleni nahone vha ṱoḓa u vhulaha Paulo. Mulangammbi wa Muroma a laedza uri Paulo a valelwe dzhele. Musi hu tshi khou itwa ndugiselelo dza uri Paulo a navhulwe nga tshimebi, a vha vhudza uri ene ndi mudzulapo wa Roma. Zwenezwo zwo ita uri Paulo a iswe Kesarea, muḓi we Vharoma vha vha vha tshi langa Yudea vhe khawo. Henefho ho vha hu tshi ḓo vha na zwibuli zwi songo ḓoweleaho zwa u ṱanziela nga tshivhindi phanḓa ha vhavhusi. Zwi vhonala uri zwo ita uri vhathu vha ḓivhe zwinzhi nga ha Vhukriste.

Mishumo ndima ya 24 i ṱalusa Paulo a tshi khou senga mulandu wawe phanḓa ha Felikisi, muvhusi wa Muroma wa Yudea, we a vha o no pfa zwiṅwe zwithu nga ha zwine Vhakriste vha zwi tenda. Vhayuda vho pomoka Paulo uri o pfuka mulayo wa Roma nga nḓila tharu. Vho amba uri u khou ṱuṱuwedza Vhayuda muvhusoni woṱhe uri vha vutshele muvhuso; uri u khou ranga phanḓa tshigwada tshi re na khombo; na uri u khou lingedza u tshikafhadza thembele, ye nga tshenetsho tshifhinga ya vha yo tsireledzwa nga Vharoma. (Mish. 24:5, 6) Yeneyo milandu yo vha i tshi nga ita uri a haṱulelwe lufu.

Hu na zwine Vhakriste vha nga zwi guda kha nḓila ye Paulo a dzudzanya ngayo milandu ye a pomokwa yone. O dzika nahone a sumbedza ṱhonifho. Paulo o redza Mulayo na Vhaporofita nahone a amba uri ndi ndugelo yawe u gwadamela ‘Mudzimu wa vhomakhulukuku wawe.’ Yeneyo ndi ndugelo ye vhaṅwe Vhayuda vha vha vhe nayo nga fhasi ha mulayo wa Roma. (Mish. 24:14) Nga u ya ha tshifhinga, Paulo o kona u lwela lutendo lwawe na u lu ḓivhadza phanḓa ha muvhusi ane a pfi Portio Festo, kathihi na phanḓa ha Khosi Herode Agripa.

U itela uri mulandu wawe u sengiwe nga nḓila yavhuḓi, Paulo o fheleledza o ri: “Nṋe ndi ri hoyu mulandu kha u fhiriselwe ha Kesare!”—muvhusi wa nṱha vhukuma wa misini yeneyo.—Mish. 25:11.

Nga murahu muruṅwa o vhudza Paulo a ri: “U fanela u sengiswa nga Kesare.” (Mish. 27:24) Nero Muvhusi wa Muroma o vha o ḓi zwi amba mathomoni uri a nga si haṱule milandu yoṱhe. Miṅwahani ya u thoma ya vhuvhusi hawe ha miṅwaha ya malo, kanzhi o vha a tshi hwesa vhaṅwe honovhu vhuḓifhinduleli. Bugu ine ya pfi The Life and Epistles of Saint  Paul i amba uri musi Nero a tshi haṱula mulandu, o vha a tshi u haṱulela pfamoni yawe, he a vha a tshi thuswa nga tshigwada tsha vhathu vhawe vha re na tshenzhelo na bvumo.

Bivhili a i ambi uri Nero o thetshelesa nahone a haṱula Paulo kana o tou avhela muṅwe muthu wonoyo mushumo wa u thetshelesa mulandu wa Paulo na u vha vhudza uri vha mu vhigele wone. Hu sa londwi uri zwone ndi zwifhio, zwi vhonala uri Paulo o ṱalutshedza uri u gwadamela Mudzimu wa Vhayuda nahone a ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe uri vha hulise muvhuso. (Vharoma 13:1-7; Tito 3:1, 2) Zwi vhonala uri Paulo o kona u imelela mafhungo maḓifha phanḓa ha vhavhusi—khothe ya Kesare yo vhofholola Paulo.—Vhafil. 2:24; Filem. 22.

Yesu o vhudza vhafunziwa vhawe a ri: “Vha ḓo ni isa ha vhavhusi na ha mahosi nga nṱhani hanga, uri zwi vhe vhuṱanzi kha vhone na kha dzitshaka.” (Mat. 10:18) Ndi ndugelo u imela Yesu nga yeneyi nḓila. Vhuḓidini hashu ha u lwela mafhungo maḓifha vhu nga ita uri ri kunde nga lwa mulayo. Ndi ngoho uri tsheo dza vhathu vha songo fhelelaho a dzi iti uri mafhungo maḓifha a ‘ḓivhadzwe nga lwa mulayo’ nga ho fhelelaho. Ndi Muvhuso wa Mudzimu fhedzi une wa ḓo fhelisa lwa tshoṱhe mutsiko na u shayea ha khaṱulokwayo.—Muh. 8:9; Yer. 10:23.

Fhedzi na ṋamusi, dzina Yehova ḽi nga ṋewa vhugala musi Vhakriste vha tshi lwela lutendo lwavho. U fana na Paulo, ri fanela u lingedza u dzika, u ita zwithu nga mbilu yoṱhe na nga hu fushaho. Yesu o vhudza vhatevheli vhawe uri zwo vha zwi sa vhuyi zwa ṱoḓa uri vha ‘humbule hu tshee nga phanḓa nḓila ine vha ḓo fhindula ngayo, ngauri o vha a tshi ḓo vha ṋea vhuṱali na u vha thusa u ḓivha zwine vha ḓo zwi amba, vhahanedzi vhavho vhoṱhe vho vha vha nga si kone u vha pikisa kana u vha hanedza.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Musi Vhakriste vha tshi lwela lutendo lwavho phanḓa ha mahosi kana vhaṅwe vhavhusi, vha nga ṋea vhuṱanzi vhathu vhe khamusi zwa vha zwi tshi nga konḓa uri vha swikelelwe nga mulaedza wa Vhukriste. Dziṅwe tsheo dze dza dzhiiwa khothe dzo shandula milayo, dza tsireledza mbofholowo ya u amba na ya vhurabeli. Fhedzi hu sa londwi mvelelo dza milandu yo raloho, tshivhindi tshine tsha sumbedzwa nga vhashumeli vha Mudzimu musi vho sedzana na milingo, tshi takadza mbilu ya Mudzimu.