1, 2. (a) Ndi khaedu ifhio ine vhabebi vha sedzana nayo nahone vha nga i kunda hani? (b) Ndi dzifhio mbuno nṋa dzine ra ḓo dzi haseledza?

VHAṄWE vhavhingani vha ngei Fura vho ri: “Ri tenda kha Yehova, fhedzi zwenezwo a zwi ambi uri na vhana vhashu vha ḓo tenda khae.” Vho bvela phanḓa vha ri: “Lutendo a lu tou mamelwa. Vhana vhashu vha vha nalwo nga zwiṱuku nga zwiṱuku.” Muṅwe wahashu wa tshinnani wa ngei Australia o ṅwala uri: “Ndi khaedu khulwane vhukuma u fhaṱa lutendo mbiluni ya ṅwana waṋu. Ni tea u shumisa tshiṅwe na tshiṅwe uri ni kone u ita zwenezwo. Ni nga vhona u nga no fhindula mbudziso ye ṅwana waṋu a ni vhudzisa yone nga nḓila i fushaho. A nga kha ḓi dovha a vhudzisa yeneyo mbudziso nga murahu! Phindulo dze dza fusha ṅwana waṋu ṋamusi dzi nga kha ḓi sa mu fusha tshifhingani tshi ḓaho. Zwi nga kha ḓi ṱoḓea uri ni dovhe ni haseledze lunzhi-lunzhi mafhungo e na amba nga hao.”

² Arali ni mubebi, naa nga zwiṅwe zwifhinga ni vhona u nga ni khou kundelwa u hwala vhuḓifhinduleli ha u funza na u livhisa vhana vhaṋu uri vha aluwe vha vhe vhanna na vhafumakadzi vha re na lutendo? Ndi ngoho uri a hu na na muthihi washu ane a nga kona u zwi ita nga vhuṱali hawe! (Yer. 10:23) Fhedzi ri nga zwi kona nga vhulivhisi ha Mudzimu. Ṱhogomelani zwithu zwiṋa zwine zwa nga ita uri ni kone u thusa vhana vhaṋu u ḓifhaṱela lutendo: (1) Vha ḓivheni zwavhuḓi.  (2) Vha gudiseni zwi tshi bva mbiluni. (3) Shumisani zwifanyiso zwavhuḓi. (4) Ni songo fhela mbilu nahone ni rabele.

3. Vhabebi vha nga edzisa hani tsumbo ya Yesu musi vha tshi gudisa vhana vhavho?

³ Yesu o ḓipfa o vhofholowa u vhudzisa vhatevheli vhawe zwine vha zwi tenda. (Mat. 16:13-15) Edzisani tsumbo yawe. Musi no ḓigeḓa na vhana vhaṋu, ni nga kha ḓi haseledza navho nga nḓila ine ya ḓo ita uri vha bule maḓipfele avho. Vha nga kha ḓi amba nga ha zwithu zwine zwa vha vhilaedzisa kana zwine zwa ita uri vha timatime. Muṅwe mutukana a re na miṅwaha ya 15 wa ngei Australia o ṅwala uri: “Baba vha anzela u amba na nṋe nga ha zwine nda zwi tenda nahone vha nthusa uri ndi humbule nga hazwo. Vha mmbudzisa uri: ‘Bivhili i ri mini?’ ‘Ni a tenda zwine ya zwi amba?’ ‘Ndi ngani ni tshi zwi tenda?’ Vha ṱoḓa uri ndi fhindule zwi tshi bva mbiluni, nṱhani ha u amba zwe vhone kana Mmawe vha mmbudza. Musi ndi tshi aluwa, ndi ḓo tea u ṋea phindulo dzo dziaho.”

4. Ndi ngani zwi zwa ndeme u sa nyadza mbudziso dzine ṅwana waṋu a dzi vhudzisa? Ṋeani tsumbo.

⁴ Arali hu na zwiṅwe zwine ṅwana waṋu a si zwi pfesese, ni songo mu halifhela kana na fhindula nga nḓila ine zwa tou nga ni khou imelela thero ine a si i pfesese. Mu thuseni ni sa fheli mbilu uri a pfesese. Muṅwe khotsi o ri: “Ni songo nyadza mbudziso dzine ṅwana waṋu a ni vhudzisa dzone. Ni songo dzi dzhia sa matamba-vhana nahone ni songo iledza u haseledza maṅwe mafhungo nga ṅwambo wa uri a ni ita uri ni ḓipfe ni songo vhofholowa.” Zwi re zwone ndi uri zwi a thusa u dzhia mbudziso dzine ṅwana waṋu a ni vhudzisa dzone sa musumbedzo wa uri u a kwamea nahone u ṱoḓa u pfesesa. Na Yesu o vhudzisa mbudziso dzo dzikaho musi e na miṅwaha ya 12. (Vhalani Luka 2:46.) Muṅwe muswa a re na miṅwaha ya 15 wa ngei Denmark o ri: “Musi ndi tshi amba uri ndi a ḓivhudzisa arali ri kha vhurereli ha ngoho, vhabebi vhanga a vho ngo dinalea—naho zwi tshi nga kha ḓi vha zwo vha ita uri vha vhilaele nga ha nṋe. Vho fhindula mbudziso dzanga dzoṱhe nga Bivhili.”

5. Vhabebi vha nga sumbedza hani uri vha zwi dzhia zwi zwa ndeme uri vhana vhavho vha vhe na lutendo?

⁵ Itani vhuḓidini ha u ḓivha vhana vhaṋu zwavhuḓi—ni ḓivhe zwine vha zwi humbula, nḓila ine vha ḓipfa ngayo, zwine zwa vha vhilaedzisa. Ni songo vhuya na vhona u nga vha na lutendo nga ṅwambo wa uri ni ṱuwa navho miṱanganoni ya Vhukriste nahone ni shuma navho tshumeloni ya tsimu. Haseledzani nga ha zwithu zwa muya musi ni tshi khou ita mishumo ya ḓuvha. Rabelani na vhana vhaṋu nahone ni vha rabelele. Lingedzani u vhona arali hu na milingo ya lutendo ye vha sedzana nayo nahone ni vha thuse uri vha i kunde.

6. Musi vhabebi vha tshi kokomedza ngoho ya Bivhili mbiluni dzavho, zwenezwi zwi vha thusa hani samusi vhe vhagudisi?

⁶ Yesu o vha a tshi swikelela mbilu musi a tshi funza nga ṅwambo wa uri o vha a tshi funa Yehova, Ipfi ḽa Mudzimu na vhathu. (Luka 24:32; Yoh. 7:46) Vhabebi vha ḓo swikelela mbilu dza vhana vhavho arali vha vha na lufuno lwo raloho. (Vhalani Doiteronomio 6:5-8; Luka 6:45.) Vhabebi, gudani Bivhili nga vhuronwane kathihi na khandiso dzashu dzo thewaho khayo. Ivhani na dzangalelo kha tsiko na kha thero dzi re kha khandiso dzashu dzine dza haseledza yeneyi thero. (Mat. 6:26, 28) Zwenezwi zwi ḓo ita uri ni vhe na nḓivho yo ṱanḓavhuwaho, ni dzhiele nṱha Yehova nahone ni kone u gudisa vhana vhaṋu.—Luka 6:40.

7, 8. Musi mbilu dza vhabebi dzo ḓala ngoho ya Bivhili, hu ḓo vha na mvelelo ifhio? Fanyisani.

⁷ Musi mbilu yaṋu yo ḓala ngoho ya Bivhili, ni ḓo ṱoḓa u i haseledza na vha muṱa waṋu. Zwenezwi ni zwi ite tshifhinga tshoṱhe, hu si musi ni tshi khou lugiselela miṱangano ya Vhukriste kana nga tshifhinga tsha vhurabeli ha muṱa. Zwiṅwe hafhu, ni songo tou kombetshedza khaseledzo dzo raloho, fhedzi dzi tea u vha  dza nzulele nahone dzi sokou ḓiḓela—dzi vhe nḓila ine na ambedzana ngayo ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. Vhaṅwe vhavhingani vha ngei United States vha amba nga ha Yehova musi vha tshi vhona tshiṅwe tshithu tsho nakaho kha mupo kana musi vha tshi khou ḓiphina nga zwiḽiwa. Vha ri: “Ri humbudza vhana vhashu nga ha lufuno na nḓila ine Yehova a humbula ngayo hu tshee nga phanḓa musi a tshi ri ṋea zwithu. Musi vha tshi khou shuma ngadeni na vhananyana vhavho vhavhili, vhavhingani vha Afurika Tshipembe vha amba nga ha nḓila i mangadzaho ine mbeu ya fheleledza ngayo yo vha tshimela. Vhenevho vhabebi vha ri: “Ri lingedza u thusa vhana vhashu uri vha ṱhonifhe nga ho dzikaho vhutshilo na nḓila i mangadzaho ye ha serekana ngayo.”

⁸ Muṅwe khotsi wa ngei Australia o ṱuwa na murwa wawe we a vha e na miṅwaha ya fumi vha ya muziamu, u itela u mu thusa uri a vhe na lutendo lwo khwaṱhaho kha Mudzimu na kha tsiko. Onoyo khotsi u ri: “Ho vha ho ṱaniwa zwipuka zwa lwanzheni zwine zwa vhidzwa ammonoids na trilobites. Zwo ri mangadza uri zwenezwi zwipuka zwi si tsha wanalaho zwo vha zwo naka, zwo serekana nahone zwo fhelela u fana na zwipuka zwine ra zwi vhona ṋamusi. Nga zwenezwo, arali vhutshilo ho sokou bvelela u thoma kha mifuda i leluwaho u swika kha yo serekanaho vhukuma, ndi ngani zwenezwo zwipuka zwo vha zwo no ḓi serekana nga u ralo? Ndi ngudo ye ya nkwama vhukuma nahone zwenezwo ndo zwi haseledza na murwa wanga.”

9. Ndi ngani zwifanyiso zwi tshi shuma nahone muṅwe mme o zwi sumbedza hani zwenezwi?

⁹ Kanzhi Yesu o shumisa zwifanyiso zwi ṱuṱuwedzaho muthu uri a humbule, zwi kwamaho mbilu na zwine zwa ita uri muthu a sa hangwe zwo ambiwaho. (Mat. 13:34, 35) Vhana vha a kona u pfesesa zwithu arali na shumisa zwifanyiso. Vhabebi, lingedzani u shumisa zwifanyiso musi ni tshi vha gudisa. Zwenezwi ndi zwe zwa itwa nga muṅwe mme wa ngei Dzhapani. Musi muṅwe wa vhana vhawe vha vhatukana e na miṅwaha ya malo ngeno muṅwe e na miṅwaha ya fumi, o vha gudisa nga ha dzingamufhe wa ḽifhasi na nḓila ine Yehova a u ṱhogomela ngayo. Zwenezwo o zwi ita nga u vha ṋea mafhi, swigiri na gofhi. Nga murahu ha zwenezwo a vha humbela uri vha mu itele gofhi. U a ṱalutshedza: “Vho ita nga vhuronwane. Musi ndi tshi vha vhudzisa uri ndi ngani vho ita nga u ralo, vho nṱalutshedza uri vha ṱoḓa uri gofhi i vhe nga nḓila ine nda i funa ngayo. Nda vha ṱalutshedza uri Mudzimu o vanganya mimuya i re kha dzingamufhe nga vhuronwane—nga nḓila yo ri fanelaho.” Tshenetsho tshifanyiso tsho vha tshi tshi tendelana na miṅwaha yavho nahone tsho ita uri vha pfesese khwine yeneyo mbuno u fhira arali o vha o sokou vha ṱalutshedza eneo mafhungo. A zwi timatimisi uri vha nga si vhuye vha hangwa yeneyo ngudo!

10, 11. (a) Ni nga shumisa tshifanyiso tshifhio u thusa ṅwana waṋu uri a ḓifhaṱele lutendo kha Mudzimu? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.) (b) Ndi zwifanyiso zwifhio zwe na wana zwi tshi shuma?

¹⁰ Ni nga kha ḓi shumisa risipi u itela u thusa ṅwana waṋu uri a ḓifhaṱele lutendo kha Mudzimu. Nga nḓila-ḓe? Musi ni tshi fhedza u baka khekhe kana makokisi, ṱalutshedzani nḓila ine risipi ya shuma ngayo. Nga murahu ni ṋee ṅwana waṋu mutshelo, khamusi apula, ni mu vhudzise uri: “Naa ni a zwi ḓivha uri iḽi apula  ḽi na ‘risipi’?” Ni tshi fhedza u ṱalutshedza, ni ḽi dzhie ni ḽi tshee nga vhukati ni mu ṋee mbeu yaḽo. Ni nga kha ḓi mu ṱalutshedza uri mbeu i fana na risipi, fhedzi yo serekana u fhira maipfi o ṅwalwaho kha bugu ya risipi. Ni nga mu vhudzisa uri: “Samusi hu na muthu o ṅwalaho risipi ya khekhe, ndi nnyi o ṅwalaho risipi yo serekanaho ya apula?” Arali ṅwana e muhulwane, ni nga mu ṱalutshedza uri risipi ya apula i wanala kha DNA ya muapula. Nga murahu ni nga sedza noṱhe zwiṅwe zwa zwifanyiso zwi re kha masiaṱari 10 u swika kha 20 a bugwana The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

¹¹ Vhabebi vhanzhi vha takalela u haseledza na vhana vhavho mutevhe wa thero dzi re kha Awake! dzi re na tshiṱoho tshine tsha ri “Naa Zwo Tou Itwa.” Kana vha shumisa dzenedzi thero u gudisa vhana vhane vha kha ḓi vha vhaṱuku vhukuma eneo mafhungo nga nḓila i leluwaho. Sa tsumbo, vhabebi vha ngei Denmark vho vhambedza bufho na zwiṋoni. Vho ri: “Bufho ḽi fana na zwiṋoni. Fhedzi naa bufho ḽi nga kudzela makumba nahone ḽa thothonya zwibufho? Naa zwiṋoni zwi kavha fhethu ho khetheaho fhedzi u fana na mabufho? Ndi mini tshine tsha ita phosho khulwane vhukati ha bufho na tshiṋoni? Ndi nnyi o ṱalifhaho vhukuma vhukati ha muiti wa mabufho na Musiki wa zwiṋoni?” Musi ni tshi ambedzana na ṅwana waṋu ni tshi mu vhudzisa na mbudziso, ni nga mu thusa uri a vhe na “ngelekanyo” nahone u ḓo ḓifhaṱela lutendo kha Mudzimu.—Mir. 2:10-12.

12. Zwifanyiso zwi nga thusa hani vhana uri vha ḓifhaṱele lutendo kha Bivhili?

¹² Zwifanyiso zwi shumaho zwi nga dovha zwa ita uri ṅwana a vhe na lutendo lwo khwaṱhaho uri Bivhili yo tea. Sa tsumbo, ṱhogomelani Yobo 26:7. (Vhalani.) Ni nga sumbedza hani uri lwonolwu luṅwalo lwo hevhedzwa? Ni nga kha ḓi ṋea vhuṱanzi vhune na vhu ḓivha. Nṱhani ha u ita zwenezwo, zwi nga vha zwavhuḓi u ita uri ṅwana waṋu a vhone zwithu nga iṱo ḽa muhumbulo. Ni nga kha ḓi amba uri tshifhingani tsha Yobo ho vha hu si na zwivhonakule na zwithu zwine zwa ya tshikhalani. Ṅwana waṋu a nga kha ḓi tea u sumbedza nḓila ine zwa nga konḓa ngayo uri vhaṅwe vha tende uri tshithu tshihulwane tshi ngaho ḽifhasi tshi nga sokou fhahewa tshikhalani. A nga kha ḓi shumisa bola kana tombo u sumbedza uri zwithu zwi lemelaho zwi nga si kone u sokou fhahewa tshikhalani. Ngudo yo raloho i nga thusa ṅwana waṋu u vhona uri Yehova o ṅwala mbuno dza vhukuma Bivhilini vhathu vha sa athu vhuya vha ḓivha nga ha zwenezwo zwithu.—Neh. 9:6.

13, 14. Vhabebi vha nga thusa hani vhana vhavho uri vha vhone nḓila ine Bivhili ya vha ya ndeme ngayo?

¹³ Ndi zwa ndeme u funza vhana vhaṋu uri vha vhone nḓila ine Bivhili ya vhuyedza ngayo. (Vhalani Psalme ya 1:1-3.) Hu na nḓila nnzhi dza u ita zwenezwi. Sa tsumbo, ni nga vhudza vhana vhaṋu uri vha ḓivhone vha tshi khou ya u dzula kha tshiṱangadzime tshi re kule nahone vha tshi tea u khetha vhathu vhane vha ḓo dzula navho henefho. Nga murahu ha zwenezwo, ni vha vhudzise uri, “Ndi pfaneleo dzifhio dzine muṅwe na muṅwe a tea u vha nadzo u itela uri vhoṱhe vha dzule nga mulalo na pfano?” Ni nga kha ḓi vha vhudzisa nga ha vhuṱali vhu wanalaho kha Vhagalata 5:19-23.

¹⁴ Ni ḓo gudisa vhana vhaṋu ngudo mbili dza ndeme arali na ita nga u ralo. Ya u thoma, zwilinganyo zwa Mudzimu zwi ita uri hu vhe na mulalo wa vhukuma na nyanḓano. Ya vhuvhili, Yehova u khou ri lugiselela vhutshilo shangoni ḽiswa nga u ri gudisa zwino. (Yes. 54:13; Yoh. 17:3) Ni nga ita uri vha pfesese dzenedzi mbuno nga u shumisa tshenzhelo i re kha khandiso dzashu. Ni nga kha ḓi shumisa tshenzhelo i bvaho kha thero “Bivhili I Shandula Vhutshilo,” yo gandiswaho kha Tshiingamo. Kana arali tshivhidzoni tshine na ṱanganela khatsho hu na muthu we a ita tshanduko khulwane uri a takadze Yehova, ni nga kha ḓi mu ramba uri a ḓe a ni anetshele tshenzhelo yawe. Tsumbo dzo raloho dzi ita uri ri kone u vhona nḓila ine Bivhili ya shuma ngayo!—Vhaheb. 4:12.

15. Ni fanela u gudisa vhana vhaṋu ni na tshipikwa tshifhio?

 ¹⁵ Mbuno kheyi: Ni songo shumisa maitele mathihi musi ni tshi khou gudisa vhana vhaṋu. Zwi ḓo vha zwavhuḓi uri ni shumise nḓila dzo fhamba-fhambanaho uri vha ḓiphine nga zwine vha khou zwi guda. Vha iteni uri vha humbule, ni ite zwithu u tendelana na miṅwaha yavho. Itani uri u guda zwi takadze, zwi vha khwaṱhise lutendo. Muṅwe khotsi o ri: “Ni songo vhuya na neta u lingedza nḓila ntswa musi ni tshi khou vha gudisa mafhungo ane vha a ḓivha.”

16. Ndi ngani zwi zwa ndeme u sa fhela mbilu musi ni khou funza vhana? Fanyisani.

¹⁶ Hu ṱoḓea muya wa Mudzimu uri ni vhe na lutendo lwo khwaṱhaho. (Vhagal. 5:22, 23) Lutendo lu fana na mutshelo, lu dzhia tshifhinga uri lu aluwe. Nga zwenezwo, ni tea u vha na mbilu ndapfu nahone ni konḓelele musi ni tshi khou gudisa vhana vhaṋu. Muṅwe khotsi a re na vhana vhavhili wa ngei Dzhapani o ri: “Nṋe na mufumakadzi wanga ri ṱhogomela nga maanḓa vhana vhashu. U bva vhuṱukuni havho, ndo vha ndi tshi guda navho lwa mimunithi ya 15 ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, nga nnḓa ha maḓuvha a miṱangano ya Vhukriste. Zwo vha zwi tshi ri lelutshela u guda lwa mimunithi ya 15.” Mulavhelesi wa ḽiisela o ṅwala a ri: “Ndo vha ndi na mbudziso na u timatima hunzhi musi ndi tshee miṅwahani ya vhufumi. Nga u ya ha tshifhinga, vhunzhi ha zwenezwo zwithu zwa fhindulwa miṱanganoni kana tshifhingani tsha pfunzo ya muṱa kana ya muthu nga eṱhe. Ndi ngazwo zwi zwa ndeme uri vhabebi vha bvele phanḓa vha tshi funza.”

17. Ndi ngani tsumbo yavhuḓi ya vhabebi i ya ndeme nahone vhaṅwe vhabebi vho vhetshela hani vhananyana tsumbo yo raloho?

¹⁷ Tshiṅwe tshithu tsha ndeme vhukuma ndi tsumbo yaṋu ya lutendo. Vhana vhaṋu vha ḓo vhona zwine na zwi ita nahone zwi ḓo vha vhuyedza. Sa vhabebi, bvelani phanḓa ni tshi fhaṱa lutendo lwaṋu. Itani uri vhana vhaṋu vha vhone nḓila ine Yehova a vha wa vhukuma ngayo kha inwi. Vhaṅwe vhabebi vha ngei Bermuda vha amba uri musi vhe na mbilaelo, vha rabela na vhana vhavho uri Yehova a vha livhise nahone vha ṱuṱuwedza vhana vhavho uri vha rabele. “Ri dovha ra vhudza ṅwananyana washu wa tanzhe uri ‘Fulufhelani Yehova nga mbilu yoṱhe, dzulani no farakanea tshumeloni ya Muvhuso nahone ni songo ḽa mbilu.’ Musi a tshi vhona mvelelo dza u ita zwenezwo, u a zwi ḓivha uri thuso i bva ha Yehova. Hezwi zwo ita uri a vhe na lutendo lwo khwaṱhaho kha Mudzimu nahone a fulufhele Bivhili.”

18. Ndi mbuno ifhio ya ndeme ine vhabebi vha tea u i ṱhogomela?

¹⁸ Mafheleloni ndi vhana vhane vha tea u ḓifhaṱela lutendo. Sa vhabebi, ni nga ṱavha na sheledza. Ndi Mudzimu fhedzi ane a medza. (1 Vhakor. 3:6) Nga zwenezwo, rabelelani muya wawe nahone ni ḓidine vhukuma u itela u gudisa vhana vhaṋu vhane na vha funesa, na ita zwenezwo ni ḓo vha na vhungoho ha uri Yehova u ḓo fhaṱutshedza vhuḓidini haṋu hoṱhe.—Vhaef. 6:4.