VHASWA vhanzhi vhane vha vha Bethele kanzhi vho vha vha tshi mmbidza “BABA” na “MALUME.” Sa izwi ndi na miṅwaha ya 89, ndi a zwi takalela. U vhidzwa nga yeneyo nḓila ndi zwi dzhia hu nḓila ine vha ntsumbedza uri vha ya mpfuna na u lambedzwa nga Yehova nge nda fhedza miṅwaha ya 72, ndi tshumeloni yawe ya tshifhinga tsho ḓalaho. Nga nṱhani ha tshenzhelo ine nda vha nayo ndi tshumeloni ya Mudzimu, ndi a kona u khwaṱhisedza vhenevha vhaswa zwi tshi bva mbiluni. Ndi vha vhudza uri, ‘Ni ḓo lambedzwa, arali na sa tendela zwanḓa zwaṋu zwi tshi neta.’—2 Koron. 15:7.

Vhabebi vhanga vho pfulutshela Canada vha tshi bva ngei Ukraine. Vho ya vha dzula ḓoroboni ya ngei Rossburn kha ḽa Manitoba. Vhabebi vhanga vho beba vhatukana vha malo na vhasidzana vha malo. A hu na ane a vha na ḽifhaṱa, nṋe ndo vha ṅwana wa vhu-14. Khotsi anga vho vha vha tshi funa Bivhili nahone vho vha vha tshi ri vhalela yone nga Swondaha nga matsheloni. Fhedzi vho vha vha tshi dzhia vharangaphanḓa vha vhurereli sa vhathu vhane vha rangisa tshelede u thoma nṱhani ha u thusa vhathu. Kanzhi vho vha vha tshi ri, “Ndi a ḓivhudzisa uri ndi nnyi we a vha a tshi badela Yesu musi a tshi funza na musi a tshi huwelela?”

Vhana vhahashu vha malo, vhasidzana vhaṋa na vhatukana vhaṋa, vho fhedzisela vho ṱanganedza ngoho. Khaladzi anga Rose, o vula nḓila u swika a tshi lovha. Musi a sa athu u lovha o vha a tshi ṱuṱuwedza muṅwe na muṅwe uri a livhise ṱhogomelo kha Bivhili. O vha a tshi ri, “Ndi ṱoḓa ri tshi vha roṱhe shangoni ḽiswa.” Mukomana wanga ane a pfi Ted, o vha a tshi funza nga ha hele. O vha a tshi funza radioni Swondaha iṅwe na iṅwe nga matsheloni. O vha a tshi dzula a tshi vhudza vhathetshelesi vhawe uri vhaitazwivhi vha ḓo fhiswa heleni u swika nga hu sa fheli. Nga murahu, o shumela Yehova nga u fhisea na nga u fulufhedzea.

Ḽiṅwe ḓuvha ndi tshi khou vhuya tshikoloni nga June 1944, ndo wana ho vheiwa bugu nṱha ha ṱafula ine ya vha na tshiṱoho tshine tsha ri, The Coming World Regeneration. * Ndo vhala siaṱari ḽa u thoma, ḽa vhuvhili nda fhedzisela ndo vhala bugu yoṱhe. Musi ndo no vhala bugu yoṱhe, muhumbulo wanga wo vha wo no vulea. Ndo vha ndi tshi vho ṱoḓa u shumela Yehova u fana na Yesu.

 Zwo ḓa hani uri yeneyo bugu i vhe nṱha ha ṱafula ḽa hashu? Mukomana wanga ane a pfi Steve o amba uri vhaṅwe vhanna vhavhili vho ḓa vha tshi khou “rengisa” bugu na zwibugwana. O ri, “Ndo renga yeneyi bugu ngauri yo vha i tshi khou ita zukwa.” Vhenevho vhanna vho dovha vha vhuya nga Swondaha i tevhelaho. Vho ri vhudza uri vha Ṱhanzi dza Yehova na uri vha shumisa Bivhili u itela u fhindula mbudziso dzine vhathu vha vha nadzo. Ro zwi takalela nga nṱhani ha uri vhabebi vhashu vho ri thusa uri ri ṱhonifhe Bivhili. Vhenevho vhanna vhavhili vho ri vhudza uri hu si kale Dziṱhanzi dzi ḓo vha na buthano ngei Winnipeg, henefho ndi fhethu he khaladzi anga ane a pfi Elsie a vha a tshi dzula hone. Ndo dzhia phetho ya u ya kha ḽeneḽo buthano.

Ndo tshova baisigira lwa khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 320, ndi tshi khou ya ngei Winnipeg. Musi ndi nḓilani ya u ya henefho, ndo ima ḓoroboni ya Kelwood he ha vha hu tshi dzula Ṱhanzi mbili dze dza vhuya dza ḓa ha hashu. Musi ndi henefho, ndo ya muṱanganoni nahone nda guda uri tshivhidzo ndi mini. Ndo guda uri vhathu vhoṱhe vha tea u huwelela nnḓu nga nnḓu u fana Yesu.

Musi ndi buthanoni ḽa ngei Winnipeg, ndo ṱangana na mukomana wanga ane a pfi Jack, we a vha a tshi khou bva devhula ha Ontario. Nga ḓuvha ḽa u thoma buthanoni, muṅwe wahashu o ḓivhadza uri hu ḓo vha na ndovhedzo. Nṋe na Jack ro dzhia phetho ya u lovhedzwa. Ro vha ro ḓiimisela u shuma sa vhavulanḓila nga murahu ha u lovhedzwa. Jack o thoma u vula nḓila nga murahu ha buthano. Ndo vha ndi na miṅwaha ya 16 nahone ndo vha ndi tshi tea u humela tshikoloni, fhedzi nga ṅwaha u tevhelaho ndo vha muvulanḓila wa tshifhinga tsho ḓalaho.

Ndo thoma u vula nḓila na Stan Nicolson ḓoroboni ya ngei Souris kha ḽa Manitoba. Nga murahu ha tshifhinganyana ndo zwi vhona uri u vula nḓila a si matamba vhana. Tshelede ye ra vha ri nayo yo vha i tshi vho thoma u fhungudzea, fhedzi ro ḓi bvela phanḓa ri tshi huwelela. Ḽiṅwe ḓuvha ro vhuya tsimuni ri na nḓala nahone ri si na na peni. Ro vha ro mangala vhukuma musi ri tshi wana ho vheiwa zwiḽiwa zwinzhi muṋangoni! Na ṋamusi a ri athu ḓivha uri zwo vha zwo vheiwa nga nnyi. Vhusiku honoho ro ḽa u nga ri khosi. Ro lambedzwa vhukuma nge ra si tendele zwanḓa zwashu zwi tshi neta! Ngoho ndi ya uri mafheleloni ha wonoyo ṅwedzi ndo vha ndi tshi vho lemela u fhira mathomoni.

Nga murahu ha miṅwedzi i si gathi, ro rumelwa uri ri ye u shuma ḓoroboni ya ngei Gilbert Plains, hune ha vha devhula ha Souris nga khilomithara dzi ṱoḓaho u vha 240. Nga tshenetsho tshifhinga, tshivhidzo tshiṅwe na tshiṅwe tsho vha tshi na tshati khulwane yo nambatedzwaho pulatifomoni, ye ya vha i tshi sumbedza muvhigo wa tshivhidzo tshoṱhe wa ṅwedzi muṅwe na muṅwe. Ṅwedzi we muvhigo wa vha u fhasi, ndo ṋea nyambo u itela u ombedzela uri vhahashu vha fanela u ganya maswogisi. Nga murahu ha miṱangano, wahashu wa tshifumakadzini o no vhaho mulala nahone wa muvulanḓila, we munna wawe a vha a siho ngohoni, o amba na nṋe a tshi khou lila a ri: “Ndo lingedza, fhedzi a tho ngo kona u ita zwi fhiraho zwe nda zwi ita.” Na nṋe ndo mbo ḓi lila nahone nda humbela pfarelo.

U fana na nṋe, vhaṅwe vhahashu vhane vha kha ḓi vha vhaswa vha nga ita vhukhakhi vhu fanaho nga hu leluwaho nahone nga murahu vha ḓipfa vho kulea nungo. Fhedzi nṋe ndo guda uri ni tea u guda kha vhukhakhi haṋu, nṱhani ha u vhu tendela vhu tshi ni kula nungo. Arali na shuma nga u fulufhedzea ni ḓo lambedzwa.

Yo vha i ndugelo khulwane vhukuma u vha kilasini ya vhu-14 ya Tshikolo tsha Gilead. Ndo ṱhaphudza yeneyo kilasi nga February 1950, ndi na miṅwaha ya 21! Vhathu vha si gathi vhe vha vha vhe kha yeneyo kilasi vho rumelwa ngei Quebec kha ḽa Canada, he ha vha hu tshi ambiwa Lufura. Henefho u tovholwa ha Dziṱhanzi ho vha ho hulela. Nṋe ndo rumelwa ḓoroboni ya Val-d’Or ye ya vha i kha shango ḽine ḽa vha na mugodi wa musuku. Ḽiṅwe ḓuvha, nṋe na vhaṅwe ro ya u huwelela muvhunduni wa Val-Senneville. Mufunzi wa henefho, o ri shushedza nga uri hu ḓo duba buse arali ra sa ṱuwa kha wonoyo muvhundu. Ndo isa onoyo mufunzi khothe. Onoyo mufunzi vho mu lifhisa. *

 Tshenetsho tshiitea na zwiṅwe zwi fanaho zwo vha tshipiḓa tsha “Nndwa ya Quebec.” Kereke ya Katolika ya Roma yo vha i tshi langa shango ḽa Quebec lwa miṅwaha i fhiraho 300. Vhafunzi na vhorapolitiki vho vha vha tshi tovhola Ṱhanzi dza Yehova. Tsho vha tshifhinga tshi konḓaho vhukuma nahone ro vha ri si vhanzhi; fhedzi a ro ngo laṱela thaula. Vhathu vha mbilu dzavhuḓi vha ngei Quebec vho ṱanganedza mulaedza. Ndo guda na vhathu vha si gathi vhe vha ṱanganedza ngoho. Kha pfunzo dzanga dza Bivhili, ndo vha ndi tshi vhala na muṱa une wa vha na vhathu vha fumi. Muṱa woṱhe wo thoma u shumela Yehova. U vha havho na tshivhindi zwo ita uri vhaṅwe vha ṱutshele Kereke ya Katolika. Ro dzula ri tshi huwelela nahone mafheleloni ra kunda!

Nga 1956, ndo avhelwa uri ndi ye u shuma ngei Haiti. Vhunzhi ha vharumiwa vho vha vha tshi kundelwa u guda Lufura, fhedzi vhathu vho vha vha tshi vha thetshelesa. Muṅwe murumiwa ane a pfi Stanley Boggus o ri: “Ro mangadzwa nga nḓila ye vhathu vha ita zwoṱhe zwine vha nga kona u itela uri thusa uri ri kone u amba zwavhuḓi.” Ndo thoma ndi tshi humbula uri zwithu zwi ḓo vha khwine nga nṱhani ha uri ndo vha ndo guda u amba Lufura musi ndi tshee ngei Quebec. Fhedzi nga u ṱavhanya, ndo ṱhogomela uri vhathu vhe vha vha vha tshi dzula henefho vho vha vha tshi amba luambo lwa Creole lwa Haiti. Samusi ri vha rumiwa, ro vha ri tshi fanela u guda luambo lwa henefho u itela uri ri kone u ita zwo engedzeaho. Ro ita nga u ralo nahone vhuḓidini hashu ho lambedzwa.

U itela u thusa vhahashu nga ho engedzeaho, Tshigwada tshi Langaho tsho ri tendela uri ri ṱalutshedzele Tshiingamo na dziṅwe khandiso nga luambo lwa Creole lwa Haiti. Tshivhalo tsha vhathu vhane vha ḓa miṱanganoni tsho engedzea u mona na ḽeneḽo shango. Nga 1950, ho vha hu na vhahuweleli vha 99 ngei Haiti, fhedzi nga 1960, ho vha hu na vhahuweleli vha fhiraho 800. Nga tshenetsho tshifhinga, ndo humbelwa uri ndi ye u shuma Bethele. Nga 1961, ndo takalela u shela mulenzhe kha Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha Muvhuso. Ro gudisa vhahulwane vha tshivhidzo vha 40 na vhavulanḓila vho khetheaho. Buthanoni ḽa January 1962, ro ṱuṱuwedza vhahashu uri vha ṱanḓavhudze vhuḓinḓa havho nahone vhaṅwe vha vheiwa sa vhavulanḓila vho khetheaho. Yeneyi ṱhuṱhuwedzo yo vha i tshifhingani ngauri ro mbo ḓi pikiswa.

Nga murahu ha buthano, nga ḽa 23 January 1962, nṋe na Andrew D’Amico ro mbo ḓi fariwa musi ri ofisini ya davhi nahone ha dzhiiwa Awake! dza ḽa 8 January 1962 dza Lufura. Awake! yo vha yo redza zwe  gurannḓa ya Lufura ya zwi amba, zwa uri Haiti hu na vhuloi. Vhaṅwe a vho ngo takalela zwe zwa ṅwalwa nahone vha humbula u nga yeneyo thero yo ṅwalwa nga davhi. Nga murahu ha vhege dzi si gathi, vharumiwa vho mbo ḓi vhofhololwa. * Fhedzi vhahashu vho gudiswaho vho bvela phanḓa nga nḓila yavhuḓi. Ṋamusi, ndi takala navho nge vha konḓelela na u vhona nḓila ine lutendo lwavho lwa khou khwaṱha ngayo. Zwino vha na New World Translation of the Holy Scriptures nga luambo lwa Creole lwa Haiti—zwithu zwe ra vha ri tshi tou ḽora nga hazwo.

Nga murahu ha u shuma ngei Haiti, ndo humbelwa uri ndi shume sa murumiwa ngei Riphabuliki ya Afurika Vhukati. Ndo shuma sa mulavhelesi a dalelaho nahone nga murahu, nda vha mulavhelesi wa davhi.

Nga tshenetsho tshifhinga, Holo dza Muvhuso dzo vha dzo fhaṱiwa nga nḓila yo leluwaho. Ndo guda u hwivha hatsi na u fulela ṱhanga. Vhathu vhe vha vha vha tshi pfuka nga henefho vho vha vha tshi vhona ndi tshi khou balelwa nga u ita wonoyo mushumo. Zwenezwo zwo ṱuṱuwedza vhahashu uri vha ṱoḓe u dzhenelela kha mushumo wa u fhaṱa na u ṱhogomela Holo dzavho dza Muvhuso. Vharangaphanḓa vha vhurereli vho vha vha tshi ri sea ngauri ṱhanga dza kereke dzavho dzo vha dzo fulelwa nga mazennge ngeno yashu yo fulelwa nga hatsi. A ro ngo tendela zwenezwo zwi tshi ri kula nungo, ro bvela phanḓa na u fulela Holo yashu ya Muvhuso. Vho kundelwa uri sea musi hu tshi vha na ḓumbu ngei ḓoroboni khulwane ya Bangui. Ḽeneḽo ḓumbu ḽo hwala ṱhanga ya kereke nahone ḽa i posela badani. A huna zwe zwa itea kha ṱhanga ya Holo yashu. U itela uri ri bvele phanḓa ri tshi livhisa mushumo washu wa u huwelela, ro fhaṱa ofisi ntswa ya davhi na haya ha vharumiwa nga miṅwedzi miṱanu. *

Nga 1976, mushumo wa u huwelela wo thivhelwa ngei Riphabuliki ya Afurika Vhukati nahone ndo humbelwa uri ndi ye ngei N’Djamena ḓoroboni khulwane ya Chad. Zwi takadzaho ndi uri ndo ṱangana na muvulanḓila o khetheaho ane a fhisea ane a pfi Happy, ane a bva ngei Cameroon. Ro vhingana nga ḽa 1 April 1978. Nga wonoyo ṅwedzi, ho vha na nndwa ya vhadzulapo nahone u fana na vhaṅwe, ro shavhela tshipembe ha ḽeneḽo shango. Musi nndwa yo no fhela, ro humela murahu nahone ra wana nnḓu yashu yo no itwa ofisi khulwane ya tshigwada tshi re na zwihali. A vho ngo laṱa khandiso dzashu fhedzi, fhedzi vho laṱa na rokho ya Happy ya munyanya na zwifhiwa zwashu zwa munyanya. Fhedzi a ro ngo tendela zwenezwo zwi tshi ri kula nungo. Nṋe na Happy ro vha ri kha ḓi vha roṱhe nahone ro vha ro lavhelela nga maṱo matswuku u ita zwo engedzeaho tshumeloni ya Mudzimu.

Nga murahu ha miṅwaha i ṱoḓaho u vha mivhili, mushumo wa u huwelela wo tendelwa uri u bvele phanḓa ngei Riphabuliki ya Afurika Vhukati. Ro humela henengei nahone ra ita mushumo wa u dalela. Ro vha ri tshi dzula kha goloi yashu ye ya vha i tshi kona u dzhenisa mmbete une wa petea, fagi ḽe ḽa vha ḽi tshi hwala ḽithara dza 200 dza maḓi, furidzhi na tshiṱofu zwine zwa shumisa xasi. Zwo vha zwi tshi konḓa uri ri fare lwendo. Kha luṅwe lwendo, ro imiswa lunzhi vhukuma nga mapholisa.

Kanzhi, ḓuvha ḽo vha ḽi tshi gotsha ḓula. Nga zwiṅwe zwifhinga, miṱanganoni zwo vha zwi tshi konḓa u wana maḓi o eḓanaho a ndovhedzo. Vhahashu vho bwa he ha vha hu na mulambo nahone nga zwiṱuku nga zwiṱuku vha ka maḓi o eḓanaho u itela u lovhedza. kanzhi hu tshi lovhedzelwa fagini.

Ro pfulutshela ngei Nigeria nga 1980. Ro thusa kha ndugiselelo dza u fhaṱa ofisi ntswa ya davhi lwa miṅwaha mivhili na hafu. Vhahashu vho renga tshifhaṱo tshi re na nga nṱha na nga fhasi tshe tsha vha tshi tshi tea u pwashiwa uri hu kone u fhaṱiwa nga huswa. Ḽiṅwe ḓuvha nga matsheloni ndo gonya nṱha u itela u pwasha. Nga maṱavhelo, nda tsa nga he nda gonya ngaho. Fhedzi u pwasha zwo shandukisa zwithu zwinzhi, musi ndi tshi tsa ndo khakha nda kanda fhethu hu si hone, nda mbo ḓi wa. Vhuimo hanga ho vha hu tshi vhonala hu tshi tshuwisa, fhedzi nga murahu ha  u ṱoliwa na u ita X-ray, dokotela o vhudza Happy uri: “Ni songo vhilaela. O tou fhirea nahone u ḓo fhola nga murahu ha vhege nthihi kana mbili.”

Nga 1986 ro pfulutshela ngei Côte d’Ivoire, ra shuma kha mushumo wa u dalela. Ro vha ri tshi swika na ngei Burkina Faso. Ndo vha ndi sa vhuyi nda humbula uri Burkina Faso hu nga vha haya hashu.

Nga 1956, ndo ṱuwa ngei Canada, fhedzi nda humela nga murahu ha miṅwaha ya 47 nga 2003. Ndi tshi humela ndo vha ndi tshi khou ya u shuma Bethele ya ngei Canada na Happy. Ro vha ri vhadzulapo vha Canada, fhedzi ri tshi pfa u nga hayani hashu ha vhukuma ndi Afurika.

Ro humela Afurika nga 2007, musi ndi na miṅwaha ya 79! Ro humbelwa uri ri ye Burkina Faso, he nda thusa sa muraḓo wa Komiti ya Shango ḽa Burkina Faso. Nga murahu ha tshifhinganyana, ofisi yo mbo ḓi itiwa ofisi ya vhaṱalutshedzeli nga fhasi ha davhi ḽa Benin. Nga August 2013, ro humbelwa uri ri ye u shuma Bethele ya ngei Benin.

Hu sa londwi mutakalo wanga u si wavhuḓi, ndi kha ḓi funa vhuḓinḓa nga mbilu yanga yoṱhe. Miṅwahani miraru yo fhiraho ndo vha na dakalo ḽihulu musi pfunzo dzanga mbili dza Bivhili dzi tshi lovhedzwa. Muṅwe u pfi Gédéon nahone muṅwe u pfi Frégis, zwino vha khou shumela Yehova nga u fhisea Zwenezwo zwo vha zwi si nga si konadzee arali ndo vha ndi songo thuswa nga vhahulwane vha tshivhidzo na mufumakadzi wanga.

Ndi tshi khou amba zwino, nṋe na mufumakadzi wanga ro vha ro rumelwa ofisini ya davhi i re Afurika Tshipembe. Henefho ndi he muṱa wa Bethele wa nthusa kha sia ḽa mutakalo. Afurika Tshipembe ndi shango ḽa vhu-sumbe ḽi re Afurika, ḽe nda vha na ndugelo ya u shuma khaḽo. Nga October 2017, ro fhaṱutshedzwa nga nḓila khulwane vhukuma. Ro vha hone musi hu tshi ṋekedzelwa tshifhaṱo tsha ofisi khulwane dza shango ḽoṱhe ngei Warwick kha ḽa New York. Tshenetsho ndi tshiitea tshine nda sa ḓo vhuya nda vuwa ndo tshi hangwa!

Yearbook ya 1994 kha siaṱari 255 yo amba uri: “Ri ṱuṱuwedza vhoṱhe vhe vha konḓelela u ita wonoyu mushumo lwa miṅwaha minzhi, yo ri: ‘Ivhani na tshivhindi nahone ni songo neta ngauri ni ḓo lambedzwa kha mushumo une na u ita.’—2 Koron. 15:7.” Nṋe na Happy ro ḓiimisela u tevhela zwe yeneyo Yearbook ya zwi amba na u ṱuṱuwedza vhaṅwe uri vha ite zwi fanaho.