1. Ndi ngani Vhababele vho takalela muporofita Daniele?

 MUPOROFITA Daniele o vha a tshi kha ḓi vha muṱuku musi a tshi thubwa nahone a iswa Babele kule na hayani hawe Yerusalema. Naho Daniele o vha a tshi kha ḓi vha muṱuku, Vhababele vho ṱhogomela zwiṅwe zwithu zwavhuḓi khae. Vho vhona “zwa nga nnḓa,” zwa uri Daniele ‘o vha a songo holefhala, o naka’ nahone e mukololo. (1 Sam. 16:7) Ndi ngazwo vho mu gudisa uri a vhe mushumeli wa musanda.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Yehova o vha a tshi ḓipfa hani nga Daniele? (Hesekiele 14:14)

² Yehova o vha a tshi funa Daniele, hu si ngauri o vha e na mbonalo yavhuḓi kana vhuimo havhuḓi, fhedzi Yehova o funa Daniele nga nṱhani ha uri o vha e muṱhannga wavhuḓi. Zwavhuḓivhuḓi, musi Yehova a tshi fanyisa Daniele na Noaxe na Yobo, Daniele a nga vha o vha e na miṅwaha i ṱoḓaho u vha 20. Yehova o vhona Daniele o luga u fana na Noaxe na Yobo vhe vha mu shumela nga u fhulufhedzea lwa miṅwaha minzhi. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Yobo 42:16, 17; vhalani Hesekiele 14:14.) Yehova o bvela phanḓa a tshi funa Daniele vhutshiloni hawe hoṱhe.—Dan. 10:11, 19.

3. Ri ḓo amba nga ha mini kha ino thero?

³ Kha ino thero, ri ḓo amba nga ha zwithu zwivhili zwo itaho uri Yehova a fune Daniele. Ri ḓo thoma nga u amba nga ha zwenezwo zwithu na u vhona uri Daniele o zwi sumbedza hani. Nga murahu ri ḓo vhona uri Daniele o thuswa nga mini uri a ṱahulele zwenezwo zwithu. Ri ḓo fhedzisela nga u amba nga ha uri ri nga mu edzisa hani. Naho hu uri yeneyi thero yo ṅwalelwa vhaswa, roṱhe ri nga guda kha tsumbo ya Daniele.

4. Daniele o sumbedza hani u vha na tshivhindi? Ṋeani tsumbo.

⁴ Vhathu vhane vha vha na tshivhindi vha nga vha na nyofho nga tshiṅwe tshifhinga, fhedzi a vha tendi dzi tshi ita uri vha litshe u ita zwo lugaho. Daniele o vha e muswa we a vha e na tshivhindi  vhukuma. Ṱhogomelani zwiitea zwivhili zwe a sumbedza u vha na tshivhindi khazwo. Tshiitea tsha u thoma tshi nga vho tsho itea nga murahu ha miṅwaha mivhili musi Vhababele vho no fhelisa Yerusalema. Khosi Nebukadanetsara wa Babele o ḽora muḽoro u ofhisaho wa tshifanyiso tshihulu. O amba uri u ḓo vhulaya vhanna vhoṱhe vha vhuṱali u katela na Daniele arali vha sa koni u mu vhudza uri o ḽora mini na zwine wonoyo muḽoro wa amba zwone. (Dan. 2:3-5) Daniele o vha a tshi tea u ita zwiṅwe zwithu nga u ṱavhanya ngauri vhathu vhanzhi vho vha vha tshi ḓo vhulawa. O ya “a humbela khosi uri i mu ṋee tshifhinga tsha uri a i ṱalutshedze zwine muḽoro wa amba zwone.” (Dan. 2:16) Zwenezwo zwo ṱoḓa tshivhindi na lutendo. Bivhili a i ri vhudzi uri Daniele o vha o no vhuya a ṱalutshedza muḽoro. O humbela khonani dzawe vhe madzina avho a Babele a vha e Shadaraka, Mishaka na Abedenego uri “vha rabele uri Mudzimu wa ṱaḓulu a vha khathutshele, a vha dzumbululele tshenetsho tshiphiri.” (Dan. 2:18) Yehova o fhindula thabelo dzavho. Nga thuso ya Yehova, Daniele o vhudza Khosi Nebukadanetsara zwine muḽoro wa amba zwone. Daniele na khonani dzawe a vho ngo tsha vhulawa.

5. Ndi ufhio muṅwe mulingo we Daniele a sedzana nawo nga tshivhindi?

⁵ Nga murahu ha musi Daniele o no ṱalutshedza khosi nga ha muḽoro wa tshifanyiso tshihulu, u vha hawe na tshivhindi ho dovha hafhu ha lingwa. Nebukadanetsara o dovha a ḽora muṅwe muḽoro u ofhisaho. Wonoyo muḽoro wo vha u nga ha muri muhulu. Nga tshivhindi, Daniele o ṱalutshedza khosi zwe wonoyo muḽoro wa vha u tshi khou amba zwone, u katela na uri khosi yo vha i tshi ḓo penga nahone ya xelelwa nga vhuhosi lwa tshifhinganyana. (Dan. 4:25) Khosi yo vha i tshi nga ḓi vha yo humbula uri Daniele u khou ṱoḓa u i vutshela nahone yo vha i tshi nga vha yo mu vhulaya. Naho zwo ralo, Daniele o sumbedza tshivhindi nahone a vhudza khosi zwe wonoyo muḽoro wa vha u tshi khou amba zwone.

6. Ndi mini tshine tsha nga vha tsho thusa Daniele uri a vhe na tshivhindi?

⁶ Ndi mini tshine tsha nga vha tsho thusa Daniele uri a vhe na tshivhindi vhutshiloni hawe hoṱhe? Zwi tou pfala uri musi Daniele a tshee muṱuku, o guda kha tsumbo ya mme awe na khotsi awe. A zwi timatimisi uri vho tevhedza zwe Yehova a zwi vhudza vhabebi vha Vhaisiraele zwa uri vha funze vhana vhavho Mulayo  wa Mudzimu. (Dot. 6:6-9) Daniele o vha a tshi ḓivha Milayo Ya Fumi, fhedzi o vha a tshi ḓivha na zwiṅwe zwidodombedzwa zwa Mulayo zwi ngaho sa uri ndi mini zwine Muisiraele a nga zwi ḽa na zwine ho ngo fanela u zwi ḽa. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniele o dovha a guda na ḓivhazwakale ya vhathu vha Mudzimu nahone o vha a tshi zwi ḓivha uri ndi mini zwe zwa vha zwi tshi itea musi vha tshi kundelwa u thetshelesa Yehova. (Dan. 9:10, 11) Tshenzhelo dze Daniele a vha nadzo vhutshiloni hawe dzo ita uri a vhe na vhungoho ha uri Yehova na vharuṅwa vhawe vha re na maanḓa vha khou mu tikedza.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ndi mini zwiṅwe zwe zwa thusa Daniele uri a vhe na tshivhindi? (Sedzani tshifanyiso.)

⁷ Daniele o guda zwe zwa ṅwalwa nga vhaporofita vha Mudzimu, u katela na vhuporofita ha Yeremia. Zwenezwo a tshi khou ḓi guda, Daniele o wana uri hu si kale Vhayuda vho vha vha tshi ḓo vhofhololwa vhupulini ha Babele. (Dan. 9:2) U vhona honovhu vhuporofita vhu tshi khou itea zwo khwaṱhisa fhulufhelo ḽawe kha Yehova nahone vhane vha fhulufhela Yehova vha vha na tshivhindi. (Vhambedzani Vharoma 8:31, 32, 37-39.) Tsha ndeme vhukuma ndi uri Daniele o vha a tshi rabela Khotsi awe wa ṱaḓulu tshifhinga tshoṱhe. (Dan. 6:10) Daniele o bula zwivhi zwawe kha Yehova, a mu vhudza nḓila ine a khou ḓipfa ngayo nahone a humbela thuso. (Dan. 9:4, 5, 19) O vha e muthu u tou fana na riṋe nahone ho ngo bebiwa e na tshivhindi. O guda u vha na tshivhindi nga u guda Maṅwalo, u rabela na nga u fhulufhela Yehova.

8. Ndi mini zwine zwa nga ri thusa uri ri vhe na tshivhindi?

⁸ Ndi mini zwine zwa nga ita uri ri vhe na tshivhindi? Vhabebi vhashu vha nga ri ṱuṱuwedza uri ri vhe na tshivhindi, fhedzi a zwi ambi uri arali vhabebi vhashu vhe na tshivhindi vha nga tshi fhirisela kha riṋe sa ifa. U vha na tshivhindi ri nga zwi fanyisa na u guda vhutsila vhuswa. Iṅwe nḓila ya u guda vhutsila ndi nga u sedza nḓila ine mugudisi waṋu a ita zwithu ngayo na u mu edzisela. Nga hu fanaho, ri guda u vha na tshivhindi nga u sedza zwine vhaṅwe vha ita na u edzisela tsumbo dzavho dza tshivhindi. Nga zwenezwo, ndi mini zwe ra zwi guda kha Daniele? Ro guda uri ri tea u ḓivha Ipfi ḽa Mudzimu zwavhuḓi u fana nae. Ri tea u vha na vhushaka ha tsini na Yehova nga u amba nae ro vhofholowa tshifhinga tshoṱhe. Nahone ri tea u fhulufhela Yehova, ri na vhungoho ha uri u ḓo ri tikedza tshifhinga tshoṱhe. Zwenezwo zwi ḓo ita uri musi lutendo lwashu lu tshi lingwa, ri vhe na tshivhindi.

9. U vha na tshivhindi zwi ḓo ri vhuyedza hani?

⁹ U vha na tshivhindi zwi a ri vhuyedza nga nḓila nnzhi. Ṱhogomelani tshenzhelo ya Ben. O ya tshikoloni ngei Dzheremane he muṅwe na muṅwe a vha a tshi tenda kha pfunzo ya vhubvelele na u humbula uri zwine Bivhili ya zwi amba nga ha tsiko zwi sokou vha lungano. Ḽiṅwe ḓuvha Ben o ṋewa tshikhala tsha uri a ime phanḓa ha kiḽasi nahone a ṱalutshedze uri ndi ngani a tshi tenda uri zwithu zwo tou sikwa. Nga tshivhindi, o vhudza vhathu vha kiḽasini yawe zwine a tenda khazwo. Ho vha na mvelelo dzifhio? Ben u ri: “Mudededzi wanga o thetshelesa nga vhuronwane nahone a ita kopi dza mabammbiri e nda a shumisa u tikedza uri ndi ngani ndi tshi tenda kha uri zwithu zwo tou sikwa, a ṋea mugudiswa muṅwe na muṅwe henefho kiḽasini.” Vhagudiswa vha kiḽasini ya Ben vho aravha hani? Ben u ri: “Vhagudiswa vhanzhi vho thetshelesa zwe nda vha ndi tshi khou zwi amba  nahone vha amba uri zwo vha takadza.” Samusi tshenzhelo ya Ben yo zwi sumbedza, vhathu vhane vha vha na tshivhindi vha a ṱhonifhiwa nga vhaṅwe. Vha nga dovha vha thusa na vhathu vha re na mbilu dzavhuḓi uri vha ḓivhe Yehova. Zwi tou pfala uri ri na zwiitisi zwavhuḓi zwa u vha na tshivhindi.

10. U fhulufhedzea ndi mini?

¹⁰ Bivhilini, Ipfi ḽa Tshihevheru ḽine ḽa amba “u fhulufhedzea” kana “lufuno lu sa shanduki” ḽi anzela u shumiswa kha u ṱalusa lufuno lune Mudzimu a vha nalwo kha vhashumeli vhawe. Ḽeneḽo ipfi ḽi dovha ḽa shumiswa kha u ṱalusa lufuno lune vhashumeli vha Mudzimu vha vha nalwo vhukati havho. (2 Sam. 9:6, 7) U fhulufhedzea hashu hu nga khwaṱha nga u ya ha tshifhinga. Ṱhogomelani nḓila ye u fhulufhedzea ha Daniele ha khwaṱha ngayo.

11. Daniele o sumbedza hani u fhulufhedzea musi o no vha mualuwa? (Sedzani tshifanyiso tshi re kha gwati.)

¹¹ U fhulufhedzea ha Daniele kha Yehova ho lingwa lwa vhutshilo hawe hoṱhe. Fhedzi mulingo muhulusa we a vhuya a ṱangana nawo wo ḓa musi o no vha na miṅwaha i fhiraho 90. Nga tshenetsho tshifhinga, muvhuso wa Babele wo vha wo no dzhavhulwa nga Vhameda na Vhaperesia vhe vha vha vha tshi vhuswa nga Khosi Dario. Vhalanda vha Khosi Dario vho vha vha tshi vhenga Daniele nahone vha sa ṱhonifhi Mudzimu wawe. Ngauralo, vha vhamba maano a uri Daniele a vhulawe. Vha ita uri khosi i vhee mulayo we wa vha u tshi ḓo linga Daniele arali a tshi ḓo fhulufhedzea kha khosi kana kha Mudzimu wawe. Daniele o vha a tshi fanela u sumbedza uri u a fhulufhedzea kha khosi u fana na vhaṅwe nga u litsha u rabela Yehova lwa maḓuvha a 30. Daniele ho ngo litsha u fhulufhedzea kha Yehova nahone zwenezwo zwa ita uri a poswe dindini ḽa dzindau. Fhedzi Yehova o lambedza u fhulufhedzea ha Daniele nga u mu tshidza milomoni ya dzindau. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ri nga dzula hani ri tshi fhulufhedzea kha Yehova u fana na Daniele?

12. Ndi mini zwo itaho uri Daniele a dzule a tshi fhulufhedzea kha Yehova?

¹² Samusi zwo sumbedzwa mathomoni, u fhulufhedzea zwi ṱuṱuwedzwa nga u vha na lufuno lwo khwaṱhaho kha Yehova. Daniele o dzula a tshi fhulufhedzea ngauri o vha a tshi funa Khotsi awe wa ṱaḓulu Yehova. A zwi timatimisi uri Daniele o vha na lufuno lwo khwaṱhaho kha Yehova ngauri o vha a tshi fhedza tshifhinga a tshi khou humbula nga ha zwine Yehova a vha zwone. (Dan. 9:4) Daniele o dovha a elekanya nga  ha zwithu zwe Yehova a mu itela zwone na zwe a zwi itela vhathu vhawe.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ndi milingo ifhio ya u fhulufhedzea ine vhaswa vha ṱangana nayo? Ṋeani tsumbo. (Sedzani tshifanyiso.) (b) Samusi zwo sumbedzwa kha vidio, ni nga aravha hani musi no vhudziswa arali Ṱhanzi dza Yehova dzi tshi tikedza u funana ha vhathu vha mbeu nthihi?

¹³ U fana na Daniele, vhaswa ṋamusi vha khou tshila vhukati ha vhathu vhane vha si ṱhonifhe Yehova na milayo yawe. Vhenevho vhathu vha nga vha na vengo kha muṅwe na muṅwe ane a funa Yehova. Vhaṅwe vha ita na u tsikeledza vhaswa uri vha litshe u fhulufhedzea kha Yehova. Sa tsumbo, ṱhogomelani zwo iteaho kha muṅwe muswa ane a pfi Graeme ane a dzula ngei Australia. O sedzana na vhuimo vhu konḓaho musi a tshi thoma sekondari. Mudedekadzi o vhudzisa kiḽasi uri vho vha vha tshi ḓo fhindula hani arali muṅwe wavho o vha vhudza uri u takalela u funana na vhathu vha mbeu i fanaho na yawe. Mudedekadzi o amba uri vhoṱhe vhane vha tenda uri a zwo ngo khakhea khonani yavho i tshi funana na muthu wa mbeu i fanaho na yawe vha imele thungo nthihi, vhane vha si tendelane nae vha imele kha iṅwe thungo. Graeme u ri: “Kiḽasi yoṱhe nga nnḓa ha nṋe na muṅwe ṅwana wa Ṱhanzi, vho vha vha tshi tikedza kwonoko kutshilele.” Zwe zwa itea nga murahu zwo linga u fhulufhedzea ha Graeme kha Yehova. Graeme u ri: “Ho fhela awara yoṱhe vhagudiswa u katela na onoyo mudedekadzi vha tshi khou ri goḓa na u ri sema. Ndo ita zwoṱhe zwine nda nga kona u imelela lutendo lwanga ndo dzika, fhedzi vha si ṱoḓe u thetshelesa zwe nda vha ndi tshi khou amba.” Zwenezwo zwo ita uri Graeme a ḓipfe hani? U ri: “A tho ngo zwi takalela musi vhaṅwe vhana kiḽasini vha tshi ntsema, fhedzi ndo pfa ndo takala ngauri ndo dzula ndi tshi fhulufhedzea kha Yehova na u imelela lutendo lwanga.” c

14. Ndi ifhio iṅwe nḓila ine ya nga ri thusa uri ri dzule ri tshi fhulufhedzea kha Yehova?

¹⁴ U fana na Daniele, musi ri na lufuno lwo engedzeaho kha Yehova, ri ḓo dzula ri tshi fhulufhedzea khae. Musi ri tshi guda nga ha zwine Yehova a vha zwone, zwi ita uri lufuno lwashu lu engedzee khae. Sa tsumbo, ri nga guda nga ha tsiko yawe. (Vharoma 1:20) Arali ni tshi ṱoḓa uri lufuno lwaṋu kha Yehova lu engedzee na uri ni mu ṱhonifhe, ni nga vhala mutevhe wa thero dzine dza ri “Naa Zwo Tou Sikwa?” kana na ṱalela dzividio. Ni nga dovha na vhala bugwana Naa Zwithu Zwi Tshilaho Zwo Tou Sikwa? na The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Ṱhogomelani zwe muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a kha ḓi vha muswa ane a pfi Esther wa ngei Denmark a zwi amba nga ha dzenedzi khandiso. O ri: “Dzo ṅwalwa nga nḓila yavhuḓisa. Dzenedzi bugwana a dzi ni vhudzi uri ni tende mini. Dzi ni sumbedza mbuno, inwi muṋe na ḓiitela phetho.” Ben we ra amba nga hae mathomoni u ri: “Enea mafhungo o nkhwaṱhisa lutendo. O ntsumbedza uri Yehova ndi ene musiki wa vhutshilo.” Musi no no vhala enea mafhungo, a zwi timatimisi uri ni ḓo tendelana na Bivhili musi i tshi ri: “Iwe Yehova Mudzimu wa maanḓa, wo fanelwa nga vhugala na u huliswa, ngauri wo sika zwithu zwoṱhe.”—Nzumb. 4:11. d

15. Ndi ifhio iṅwe nḓila ine ya nga ita uri ri vhe na vhukonani ha tsini na Yehova?

¹⁵ Iṅwe nḓila ine ya nga ri thusa uri ri vhe na lufuno lwo engedzeaho kha Yehova ndi u guda nga vhuronwane nga ha vhutshilo ha Murwa wawe Yesu. Muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a kha ḓi vha muswa ane a pfi Samira wa ngei Dzheremane o ita zwenezwi. U ri: “U ḓivha Yesu zwo nthusa uri ndi kone u ḓivha Yehova khwine.” Musi Samira a tshee muṱuku, o  wana zwi tshi mu konḓela u pfesesa uri Yehova a nga vha a na maḓipfele. Fhedzi o vha a tshi kona u pfesesa nḓila ye Yesu a vha a tshi ḓipfa ngayo. O dovha a ri: “Ndo funa Yesu ngauri o vha e na vhuthu nahone a tshi funa vhana.” U guda zwinzhi nga ha Yesu zwo ita uri a vhe na vhukonani ha tsini na Yehova. Ndi ngani? U ri: “Nga zwiṱuku nga zwiṱuku ndo thoma u zwi pfesesa uri Yesu u edzisa Khotsi awe kokotolo. Vha a fana nga maanḓa. Ndo zwi ṱhogomela uri tshenetsho ndi tshiṅwe tsha zwiitisi zwo itaho uri Yehova a rumele Yesu kha ḽifhasi, u thusa vhathu uri vha kone u ḓivha Yehova khwine.” (Yoh. 14:9) Arali ni tshi ṱoḓa u khwaṱhisa vhukonani haṋu na Yehova, ndi ngani ni sa fhedzi tshifhinga ni tshi khou guda nga ha Yesu? Arali na ita nga u ralo, lufuno lwaṋu na u fhulufhedzea kha Yehova zwi ḓo engedzea.

16. Ri vhuyelwa hani musi ri tshi fhulufhedzea? (Phisalema 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Arali ri tshi fhulufhedzea kha vhaṅwe, kanzhi zwi ita uri ri vhe na khonani dza tsini dzine dza fhulufhedzea kha riṋe. (Ruṱe 1:14-17) Zwiṅwe hafhu, vhathu vhane vha fhulufhedzea kha Yehova vha na tshiitisi tshi pfalaho tsha uri vha pfe vhe na mulalo. Ndi ngani? Ndi ngauri Yehova u fhulufhedzea kha vhane vha fhulufhedzea khae. (Vhalani Phisalema 18:25; Mika 6:8.) Humbulani nga hazwo: Musiki wa zwithu zwoṱhe ane a vha Ramaanḓaoṱhe o ḓiimisela u vha na vhushaka ho khwaṱhaho na riṋe. Musi a tshi ita zwenezwo, a hu na zwine zwa nga ri fhandekanya nae, hu sa londwi uri ndi mulingo, u pikiswa kana naho hu lufu. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Vharoma 8:38, 39) Ndi zwa ndeme lungafhani u edzisa Daniele na u dzula ri tshi fhulufhedzea kha Yehova!

17-18. Ndi zwifhio zwiṅwe zwine ra nga zwi guda kha Daniele?

¹⁷ Kha ino thero, ro guda nga ha zwithu zwivhili fhedzi kha Daniele. Fhedzi hu na zwiṅwe zwinzhi zwine ra nga zwi guda khae. Sa tsumbo, Yehova o ita uri Daniele a vhone mabono manzhi na u ḽora miḽoro minzhi, a dovha a ita uri Daniele a kone u ṱalutshedza honoho vhuporofita. Vhunzhi ha honoho vhuporofita ho no ḓi itea. Vhuṅwe vhu ri ṋea zwidodombedzwa zwa zwithu zwine zwa ḓo itea tshifhingani tshi ḓaho zwine zwa kwama vhathu vhoṱhe vha ḽifhasi.

¹⁸ Kha thero i tevhelaho, ri ḓo ṱolisisa vhuporofita vhuvhili ho ṅwaliwaho nga Daniele. U pfesesa honoho vhuporofita zwi ḓo ri thusa roṱhe, vhaswa na vhalala, uri ri ite phetho dza vhuṱali zwino. Honoho vhuporofita vhu nga dovha ha khwaṱhisa tshivhindi tshashu na u fhulufhedzea hashu u itela uri ri lugele milingo ine ra nga sedzana nayo hu si kale.