1, 2. Tsumbo ya ṅwana wa tshikolo i sumbedza hani uri zwi a konadzea u ita tshanduko?

MUṄWE ṅwana wa tshikolo ane a pfi Tony o vha e tsini na u litsha tshikolo. Onoyo ṅwana we a vha e si na khotsi o vha a sa funi tshikolo nahone o vha a tshi ṱwa na khonani dzawe kana u ṱalela mimuvi nga mafhelo a vhege. O vha e si muthu wa dzikhakhathi nahone a sa shumisi zwidzidzivhadzi, fhedzi o vha a sa ḓivhi uri u khou tshilela mini. Nahone o vha a tshi timatima arali hu na Mudzimu. O ṱangana na vhavhingani vha Dziṱhanzi, a amba navho nga ha zwe a vha a tshi timatima na u vha vhudzisa mbudziso. Vho mu ṋea bugwana mbili​—The Origin of Life—​Five Questions Worth Asking na ine ya ri Naa Zwithu Zwi Tshilaho Zwo Tou Sikwa?

² Musi vhenevho vhavhingani vha tshi humela kha Tony, vho wana o no shandula mavhonele awe. O vha o vhala dzenedzo bugwana lwe dza sala dzo ṱahala. O ri: “Mudzimu u hone.” O ṱanganedza ngudo ya Bivhili nahone a shanduka nga zwiṱuku nga zwiṱuku. O vha a sa koni nga u tou ralo tshikoloni, fhedzi nga murahu o thoma u kona. Na ṱhoho ya tshikolo yo mangadzwa nga nḓila ye Tony a shanduka ngayo. Yo ri: “Nḓila ine na dzhia ngayo zwithu yo shanduka na maraga dzaṋu ndi dza nṱha. Naa ndi nga nṱhani ha uri ni ḓikonanya na Ṱhanzi dza Yehova?” Tony o ri ee nahone a ṱanziela  nga nḓila yavhuḓi vhukuma. O phasa tshikolo zwavhuḓi nahone zwino ndi muvulanḓila wa tshifhinga tsho ḓalaho na u vha mushumeli. U takalela uri zwino u na Khotsi awe wavhuḓi ane a vha Yehova.​—Ps. 68:5.

3. Ndi mini zwine Yehova a zwi ṱoḓa kha vhaswa?

³ Zwe zwa itea kha Tony zwi ri humbudza uri Yehova u ni dzhiela nṱha inwi vhaswa. U ṱoḓa ni tshi takala na u vha na vhutshilo vhu fushaho na vhu bvelelaho. U ni eletshedza u ri: “U songo hangwa Muvhumbi wau misi Ú tshee muswa.” (Muh. 12:1) A zwo ngo leluwa nga u tou ralo musalauno. Fhedzi a zwi ambi uri a zwi konadzei. Musi ni tshi thuswa nga Mudzimu ni nga bvelela, hu si ni muswa fhedzi, fhedzi vhutshilo haṋu hoṱhe. Sa tsumbo, kha ri ṱhogomele zwine ra zwi guda kha zwe zwa itea musi Vhaisiraele vha tshi dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho na nḓila ye Davida a kunda ngayo Goliata.

4, 5. Ri guda mini kha nḓila ye Vhaisiraele vha kunda ngayo Vhakanana na musi Davida a tshi kunda Goliata? (Sedzani zwifanyiso zwa u thoma.)

⁴ Musi Vhaisiraele vhe tsini na u dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho, Mudzimu ho ngo vha vhudza uri vha ḓilugiselele u lwa. (Doit. 28:1, 2) O vha vhudza uri vha fanela u thetshelesa ndaela dzawe na u mu fulufhela. (Yosh. 1:7-9) Vhathu vha nga vhona u nga yeneyo nyeletshedzo yo vha i sa pfali! Fhedzi yo vha i nyeletshedzo yavhuḓi nga nṱhani ha uri Yehova o ita uri vhathu vhawe vha kunde Vha-Kanana lunzhi. (Yosh. 24:11-13) Ndi ngoho uri u thetshelesa Mudzimu zwi ṱoḓa lutendo nahone lwonolo lutendo lu ita uri ri bvelele tshifhinga tshoṱhe. Yeneyo ngoho a i shunduki. I kha ḓi shuma na ṋamusi.

⁵ Goliata we a vha e swole ḽi re na maanḓa ḽo ḓiṱamaho o vha o lapfa nga mithara dzi ṱoḓaho u vha 2.9. (1 Sam. 17:4-7) Davida o vha e na zwithu zwivhili fhedzi: gatho na lutendo kha Yehova Mudzimu. Vhathu vha si na lutendo vho mu vhona e tsilu. Fhedzi zwo vha zwi songo ralo! Goliata ndi ene we a vha e tsilu.​—1 Sam. 17:48-51.

6. Ndi mini zwine ra ḓo zwi ṱolisisa nga vhuḓalo?

⁶ Kha thero yo fhiraho, ro haseledza zwithu zwiṋa zwine zwa nga ita uri ri takale na u bvelela vhutshiloni. Zwenezwo ho vha hu u vha na vhushaka ho khwaṱhaho na Mudzimu, u dzhiela nṱha khonani dze Mudzimu a ri ṋea dzone, u ḓivhetshela zwipikwa zwi vhuyedzaho na u ḓiphina nga mbofholowo sa vhathu vha Mudzimu. Kha ino thero, ri ḓo ṱolisisa zwenezwo zwithu nga vhuḓalo, ri ḓo ṱolisisa na maṅwe a maitele ane a wanala kha Psalme ya 16.

7. (a) Ni nga ṱalusa hani muthu ane a livhiswa nga muya wa Mudzimu? (b) Ndi ufhio “mukovhe” wa Davida, nahone zwenezwo zwo mu kwama hani?

⁷ Muthu ane a livhiswa nga muya wa Mudzimu u vha na lutendo kha Mudzimu na u vhona zwithu nga nḓila ine Mudzimu a zwi vhona ngayo. U ṱoḓa u livhiswa nga Mudzimu na u ḓiimisela u mu thetshelesa. (1 Vhakor. 2:12, 13) Davida ndi tsumbo yavhuḓi. O imba a ri: “Yehova; mukovhe wanga u bva zwanḓani [zwau].” (Ps. 16:5) Wonoyo “mukovhe” u katela vhushaka he Davida a vha e naho na Mudzimu we a vha e dzhavhelo ḽawe. (Ps. 16:1) Ho vha na mvelelo dzifhio? Davida o ri: “Ndi zwiné muya wanga wa fhululedza.” A hu na tshithu tshe tsha ita uri Davida a takale u fhira u vha na vhushaka ha tsini na Mudzimu.​—Vhalani Psalme ya 16:9, 11.

8. Ndi zwifhio zwiṅwe zwithu zwine zwa ita uri ni fushee?

⁸ Muthu a nga si takale u fana na Davida arali a tshi livhisa ṱhogomelo kha lupfumo na u ṱoḓa u ḓitakadza. (1 Tim. 6:9, 10) Muṅwe wahashu wa ngei Canada o ri, “A ri fushei nga zwithu zwine ra zwi wana vhutshiloni, fhedzi ri fushea nga zwine ra zwi ṋea Muṋei wa  tshifhiwa tshiṅwe na tshiṅwe tshavhuḓi ane a vha Yehova Mudzimu.” (Yak. 1:17) U vha na lutendo kha Yehova na u mu shumela zwi ita uri ni ḓivhe uri ni khou tshilela mini na u ita uri ni fushee. Ni nga vha hani na lutendo lwo khwaṱhaho? Ni fanela u fhedza tshifhinga ni khou vhala Ipfi ḽawe, u ṱhogomela tsiko yawe, u humbula nga ha pfaneleo dzawe, u katela na lufuno lwe a ni sumbedza lwone.​—Vharoma 1:20; 5:8.

9. U fana na Davida, ni nga tendela hani Ipfi ḽa Mudzimu ḽi tshi ni vhumba?

⁹ Nga zwiṅwe zwifhinga Mudzimu u a ri kaidza u itela u sumbedza uri u a ri funa, u fana na khotsi a re na lufuno. Davida o takalela honoho u kaidzwa. O ri: “Ndi khoḓa Yehova we a ndaya; na luvalo lwanga lu lala lu tshi nkwengweledza vhusiku.” (Ps. 16:7) O elekanya nga ha nḓila ine Mudzimu a humbula ngayo, u humbula u fana nae na u tenda a tshi mu vhumba. Musi na inwi ni tshi ita nga u ralo ni na lutendo, ni ḓo funa Mudzimu nga ho engedzeaho na u ṱoḓa u mu thetshelesa. Ni ḓo vha na vhushaka ho khwaṱhaho nae. Muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Christin o ri: “Musi ndi tshi ita ṱhoḓisiso na u elekanya nga zwe nda zwi vhala, ndi pfa u nga Yehova o tou zwi ṅwalela nṋe!”

10. Samusi zwo sumbedzwa kha Yesaya 26:3, muthu ane a vhona zwithu nga nḓila ine Mudzimu a zwi vhona ngayo u vhuyelwa hani?

¹⁰ A si u ṋaṋisa mafhungo u amba uri muthu ane a vhona zwithu nga nḓila ine Mudzimu a zwi vhona ngayo u vha na nḓivho nahone u vhona ḽino shango na vhumatshelo haḽo nga nḓila ine Mudzimu a ḽi vhona ngayo. Ndi ngani Mudzimu a tshi ni ṋea yeneyo nḓivho? U ṱoḓa uri ni vhee zwithu zwa ndeme u thoma vhutshiloni, u dzhia phetho dzavhuḓi na u sedza phanḓa ni na fulufhelo nga ha vhumatshelo! (Vhalani Yesaya 26:3.) Muṅwe wahashu wa tshinnani ane a pfi Joshua ane a dzula ngei United States o ri: “U vha tsini na Yehova zwi ita uri ri vhee tshiṅwe na tshiṅwe vhudzuloni hatsho.” Zwenezwo ndi ngoho nahone zwi ita uri ni fushee!

11. Davida o dzumbulula hani nḓila ya u wana khonani dza vhukuma?

¹¹ Vhalani Psalme ya 16:3. Davida o vha a tshi ḓivha tshiphiri tsha u wana khonani dza vhukuma. O vha a tshi “takalela” u vha vhukati ha vhathu vhane vha funa Yehova. O vha ṱalusa sa “vhakhethwa” nga nṱhani ha uri vho vha vha tshi ḓifara nga nḓila yavhuḓi. Muṅwe mupsalme o ḓipfa nga nḓila i fanaho musi a tshi khetha khonani. O ri: “Ndi konana na vhoṱhe vhané vha U ofha, vhané vha tevhedza zwe wa laya.” (Ps. 119:63) Samusi ro zwi vhona kha thero yo fhiraho, na inwi ni nga wana khonani dzavhuḓi kha vhane vha ofha Yehova na u mu thetshelesa. Zwenezwo zwi katela na vhane na sa lingane navho nga miṅwaha.

12. Vhushaka ha Davida na Yonathani ho vha ho thewa kha mini?

¹² Mupsalme Davida ho ngo vhumba vhukonani na thangana dzawe dza murole fhedzi. Naa ni kha ḓi humbula dzina ḽa wa “vhugala” we a vha e khonani yawe ya tsini-tsini? O vha a tshi pfi Yonathani. Vhushaka havho ndi vhuṅwe ha vhukonani havhuḓisa ho ṅwaliwaho Bivhilini. Naa no vha ni tshi zwi ḓivha uri Yonathani o vha a tshi fhira Davida nga miṅwaha ya 30? Vhukonani havho ho vha ho thewa kha mini? Vho vha vhe na lutendo kha Mudzimu, vha tshi ṱhonifhana na u vhona tshivhindi tshine muṅwe a vha natsho musi vha tshi lwa na maswina a Mudzimu.​—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Ni nga vha hani na khonani dzo engedzeaho? Ṋeani tsumbo.

¹³ U fana na Davida na Yonathani, na riṋe ri nga “takalela” u funa vhane vha funa Yehova na vhane vha vha na lutendo khae. Kiera we a shumela Mudzimu lwa miṅwaha minzhi o ri, “Ndo vhumba vhukonani na vhathu u mona na ḽifhasi ḽoṱhe, vhathu vhanzhi vhane  vha bva fhethu ho fhamba-fhambanaho na mvelele.” Musi ni tshi vhumba vhukonani na vhathu vho fhamba-fhambanaho, ni ḓo kona u vhona nḓila ye Bivhili na muya mukhethwa zwa thusa ngayo vhathu uri vha vhe na vhuthihi shangoni ḽoṱhe.

14. (a) Ni nga thuswa nga mini u ḓivhetshela zwipikwa? (b) Vhaṅwe vhaswa vho ḓipfa hani nga u ḓivhetshela zwipikwa tshumeloni ya Mudzimu?

¹⁴ Vhalani Psalme ya 16:8. Davida o vha o livhisa ṱhogomelo kha u shumela Mudzimu. Na inwi ni ḓo vha na vhutshilo vhu fushaho arali u shumela Yehova zwa ḓa u thoma vhutshiloni haṋu nahone na ḓivhetshela zwipikwa tshumeloni yawe. Muṅwe wahashu wa tshinnani ane a pfi Steven o ri, “U shumela kha tshipikwa tshe nda ḓivhetshela tshone, u tshi swikelela na u lavhelesa zwe nda zwi khunyeledza zwi ita uri ndi fushee.” Muṅwe wahashu wa tshinnani ane a kha ḓi vha muswa a bvaho ngei Dzheremane a shumaho kha ḽiṅwe shango o ri, “Musi ndi tshi vha mulala, a thi ṱoḓi uri ndi tshi lavhelesa zwe nda zwi ita murahu, ndi vhone u nga ndo vha ndi tshi khou itela nṋe.” Ri fulufhela uri ni ḓipfa nga nḓila i fanaho. Arali ni tshi ḓipfa nga yeneyo nḓila, shumisani zwifhiwa zwaṋu u itela u hulisa Mudzimu na u itela vhaṅwe vhathu zwithu. (Vhagal. 6:10) Ḓivhetsheleni zwipikwa, ni humbele Yehova nga thabelo uri a ni thuse u zwi swikelela. U takalela u fhindula thabelo dzo raloho.​—1 Yoh. 3:22; 5:14, 15.

15. Ni nga ḓivhetshela zwipikwa zwifhio? (Sedzani bogisi “ Zwiṅwe Zwipikwa Zwine Zwa Swikelelea.”)

¹⁵ Ni nga ḓivhetshela zwipikwa zwifhio? U fhindula nga maipfi aṋu miṱanganoni ya Vhukriste, u vula nḓila kana u shuma Bethele. Ni nga lingedza u guda luṅwe luambo ni na tshipikwa tsha u shuma kha tsimu ya luṅwe luambo. Muṅwe muswa ane a pfi Barak ane a vha tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho o ri, “U vuwa nga matsheloni ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ndi tshi ḓivha uri ndi khou shumela Yehova zwi ita uri ndi takale nahone a hu na mushumo une wa nga ita uri ndi takale nga yeneyo nḓila.”

16. Davida o ḓipfa hani nga ha zwilinganyo zwa Yehova zwavhuḓi, nahone ndi ngani?

¹⁶ Vhalani Psalme ya 16:2, 4. Samusi ro zwi vhona kha thero yo fhiraho, milayo na maitele zwa Mudzimu zwi ri thusa uri ri fune zwithu zwavhuḓi na u vhenga zwivhi. (Amosi 5:15) Mupsalme Davida o ri a hu na “a fhiraho  [Yehova] nga vhuḓi.” Vhuḓi ndi u vha na vhuḓifari vhu sa solisei. Davida o shuma nga maanḓa u itela u edzisa Mudzimu na u ita zwithu nga nḓila i fanaho na ya Mudzimu. Davida o lwela u vhenga zwine Mudzimu a zwi vhenga. Zwenezwo zwi katela u rabela midzimu ya zwifanyiso​—zwithu zwine zwa ita uri muthu a si vhe na tshirunzi na u ita uri Yehova a si huliswe.​—Yes. 2:8, 9; Nzumb. 4:11.

17, 18. (a) Davida o ṱhogomela mini nga ha masiandoitwa a vhurabeli ha mazwifhi? (b) Ndi mini zwine zwa ḓisela vhathu “khombo”?

¹⁷ Misini ya Bivhili, kanzhi vhurabeli ha mazwifhi ho vha vhu tshi katela u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani. (Hos. 4:13, 14) Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi takalela honoho vhurabeli ngauri vho vha vha tshi funa u ḓifara luvhi. Fhedzi dakalo ḽavho a ḽo ngo ya thambo. Davida o amba uri ‘vhane vha tevhela miṅwe midzimu vha ḓiḓisela khombo.’ Vha dovha vha ḓisela na vhana vhavho makhaulambilu. (Yes. 57:5) Yehova u nengiswa nga zwenezwo zwithu! (Yer. 7:31) Arali no vha no tshila nga tshenetshiḽa tshifhinga, a zwi timatimisi uri no vha ni tshi ḓo livhuwa vhabebi vhaṋu arali vho vha vhe na lutendo kha Yehova na u mu thetshelesa.

¹⁸ Musalauno, vhurabeli ha mazwifhi vhu tendela u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani na vhudzekani ha vhathu vha mbeu nthihi. Fhedzi mvelelo dza u ḓifara nga nḓila i si yavhuḓi dzi kha ḓi fana na dza misini ya Bivhili. (1 Vhakor. 6:18, 19) Ni nga vha no no zwi vhona uri vhathu vha tou ḓiḓisela “khombo.” Nga zwenezwo, vhaswa, thetshelesani Khotsi aṋu wa ṱaḓulu. U thetshelesa Yehova zwi ḓo ni vhuyedza. Humbulani zwavhuḓi nga ha masiandoitwa a u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani. Ni ḓo zwi vhona uri u ḓitakadza lwa tshifhinganyana a zwi vhuyedzi. (Vhagal. 6:8) Joshua we ha ambiwa nga hae mathomoni o ri, “Ri nga shumisa mbofholowo yashu nga nḓila ine ra funa, fhedzi u i shumisa luvhi a zwi vhuyedzi.”

19, 20. Ndi phaṱhutshedzo dzifhio dzo lindelaho vhaswa vhane vha vha na lutendo kha Yehova na u mu thetshelesa?

¹⁹ Yesu o vhudza vhatevheli vhawe uri: “Arali na dzula ni kha ipfi ḽanga, ni vhafunziwa vhanga zwa vhukuma, ni ḓo ḓivha ngoho, hone ngoho i ḓo ni vhofholola.” (Yoh. 8:31, 32) Yeneyo mbofholowo i katela u vhofhololwa kha vhurereli ha mazwifhi, u dzhiela zwithu fhasi, zwiila-ila na zwiṅwe-vho. Samusi ro zwi vhona, zwi dovha zwa katela “vhugala ha vhana vha Mudzimu vho vhofholowaho.” (Vharoma 8:21) Ni nga ḓiphina nga yeneyo mbofholowo zwino nga u ‘dzula ni kha ipfi ḽa Kristo’ kana zwine a zwi funza. Nga yeneyo nḓila, ni ḓo “ḓivha ngoho” hu si nga u sokou i guda, fhedzi nga u tshila u tendelana nayo.

²⁰ Vhaswa, dzhielani nṱha mbofholowo ye Mudzimu a ni ṋea yone. I shumiseni nga vhuṱali nahone i ḓo ni thusa tshifhingani tshi ḓaho. Muṅwe muswa o ri: “U shumisa mbofholowo nga vhuṱali musi ni tshi kha ḓi vha muswa, zwi a ni thusa tshifhingani tshi ḓaho musi ni tshi khou tea u dzhia tsheo khulwane, tsheo dzi ngaho u wana mushumo wo teaho kana u khetha uri ni ṱoḓa u vha mbinganoni kana u sa vha mbinganoni lwa tshifhinganyana.”

21. Ni nga farelela hani nga ho khwaṱhaho kha “vhutshilo ha vhukuma”?

²¹ Kha tshino tshifhinga, vhutshilo havhuḓi vhune vhathu vha vhona u nga vhu a fusha, ndi ha tshifhinganyana. Ḽa matshelo ḽi ḓivhiwa nga areḓi. (Yak. 4:13, 14) Phetho ya vhuṱali ndi u farelela nga ho khwaṱhaho kha “vhutshilo ha vhukuma” vhune ha vha vhutshilo vhu sa fheli. (1 Tim. 6:19) Ndi ngoho uri Yehova ha ri kombetshedzi u dzhia yeneyo phetho. Phetho ndi yashu. Itani uri Yehova a vhe “mukovhe” waṋu. Dzhielani nṱha zwithu “zwavhuḓi” zwe a ni ṋea zwone. (Ps. 103:5) Ivhani na lutendo lwa uri u ḓo ni ṋea “dakalo” ḽa tshoṱhe.​—Ps. 16:11.