Ndo bebiwa nga 1927, kha kuṅwe kuḓorobo kuṱuku kwa Illinois tsini na Chicago ngei Amerika. Mme anga na khotsi anga vho vha vhe na vhana vhaṱanu, vhane vha vha Jetha, Don, nṋe, Karl na Joy. Roṱhe ro vha ro ḓiimisela u shumela Yehova nga mbilu yoṱhe. Jetha o ya kha kiḽasi ya vhuvhili ya tshikolo tsha Gilead nga 1943. Don o ya Bethele ya Brooklyn, New York nga 1944, Karl o ya nga 1947 nahone Joy a ya nga 1951. Tsumbo yavho yavhuḓi na tsumbo ya vhabebi vhanga yo nṱuṱuwedza uri ndi ite zwo engedzeaho tshumeloni ya Yehova.

Mme anga na khotsi anga vho vha vha tshi vhala Bivhili nahone vha tshi funa Mudzimu. Vho ri gudisa uri na riṋe ri fune Mudzimu. Fhedzi nga murahu ha u vha swole ngei Europe nga tshifhinga tsha Nndwa Ya Shango Ya U Thoma, khotsi anga vho vhuya vha si tsha ṱhonifha kereke. Mme anga vho vha vho takala uri khotsi anga vho vhuya. Nga zwenezwo, vha amba uri: “Mukalaha wanga khezwi ri sa yi kerekeni sa zwe ra vha ri tshi ita?” Khotsi vha ri: “Ndi ḓo ni fhelekedza, fhedzi nṋe thi nga dzheni.” Mme anga vha ri: “Mulandu?” Khotsi anga vha ri: “Tshifhingani tsha nndwa, vhafunzi vhane vha vha kha vhurereli vhuthihi fhedzi vha tshi dzula kha mashango a sa fani ane khou lwa, vho vha vha tshi khou rabelela maswole a shangoni ḽa havho na zwihali zwao. Naa Mudzimu o vha khou tou tikedza mashango oṱhe?”

Musi mme anga vhe kerekeni, ho ḓa Ṱhanzi mbili hayani. Vho ṋea khotsi anga bugu mbili dzine dza vhidzwa Light, dzine dza amba nga ha zwi re kha bugu ya Nzumbululo. Khotsi anga vho takalela dzenedzo bugu nahone vha dzi ṱanganedza. Musi mme anga vha tshi vhona dzenedzo bugu vha thoma u dzi vhala. Ḽiṅwe ḓuvha vho vhona kha gurannḓa hu tshi khou rambiwa vhathu vhane vha takalela uri vha ḓe vha gudiswe Bivhili hu tshi shumiswa dzenedzo bugu. Vho mbo ḓi ya. Musi vha tshi swika vho wana muṅwe mufumakadzi wa mualuwa. Mme anga vho mbo ḓi vha sumbedza bugu dze vha vha vho dzi fara, vha vha vhudzisa uri : “Naa idzi bugu dzi khou gudiwa fhano?” Vhenevho mufumakadzi vha ri: “Ee ṅwananga, dzhenani.” Nga vhege i tevhelaho, mme anga vho mbo ḓi ri dzhia vha ṱuwa na riṋe musi vha tshi ya u guda. U bva henefho, vho dzula vha tshi ya vhege iṅwe na iṅwe.

Ḽiṅwe ḓuvha musi ri muṱanganoni, muthu we a vha o fara muṱangano o nkhumbela uri ndi vhale Phisalema 144:15, ine ya amba uri vhane vha gwadamela Yehova vha a takala. Lwonolo luṅwalo lwo ntakadza vhukuma. Ndo dovha nda takadzwa na nga 1 Timotheo 1:11, ine ya ri Yehova ndi “Mudzimu o takalaho” na nga Vhaefesa 5:1 ine ya ri ṱuṱuwedza uri ri vhe “vha edzisaho Mudzimu.” Ndo mbo ḓi zwi vhona uri ndi tea u takalela u shumela Musiki wanga na uri ndi tea u mu livhuwa  nge a nṋea ndugelo ya u mu shumela. Ndi zwe nda zwi ita vhutshiloni hanga hoṱhe.

Ro vha ri tshi ya miṱanganoni ngei Chicago nahone ho vha hu vhukule ha khiḽomithara dza 32. Musi ri tshi khou bvela phanḓa na u ya miṱanganoni ndo guda zwo engedzeaho nga ha Bivhili. Ndi humbula ḽiṅwe ḓuvha ri miṱanganoni, muthu we a vha o fara muṱangano o sumba Jetha uri a fhindule. Musi ndo thetshelesa a tshi khou fhindula, ndo mbo ḓi humbula uri na nṋe ndo vha ndi tshi ḓivha phindulo. Ndo vha ndi tshi nga vha ndo imisa nda fhindula. Ndo mbo ḓi thoma u lugisela uri ndi kone u fhindula miṱanganoni. Tsha ndeme vhukuma, nṋe na vhaṅwe vhana vha mme anga ro bvela phanḓa ri tshi vha na vhushaka ho khwaṱhaho na Yehova. Ndo lovhedzwa nga 1941.

Ndi a humbula musi ri tshi ya buthanoni ngei Cleveland Ohio nga 1942. Muṱa wahashu wo vha u khou dzula madenndeni na miṅwe miṱa tsini na he Buthano ḽa vha ḽi tshi khou farelwa hone. Zwiṅwe hafhu, ho vha hu na vhahashu vha bvaho kha ḓorobo dzi fhiraho 50 u mona na Amerika, vhe vha vha vha tshi khou thetshelesa yeneyo mbekanyo mushumo kha founu. Nga tshenetsho tshifhinga, Nndwa ya Shango ya Vhuvhili yo vha i kati. Nahone Ṱhanzi dza Yehova dzo vha dzi tshi khou tovholwa. Nga madekwana ndo vhona vhahashu vha tshi khou paka goloi dzavho vho dzi sedzisa thungo na he ra vha ri tshi khou eḓela hone. Vhahashu vho tendelana uri kha goloi iṅwe na iṅwe hu vhe na muthu muthihi ane a ḓo eḓela a tshi khou linda. Arali ha vuwa khakhathi, vhahashu vho vha vha tshi ḓo funga mavhone na u lidza dzibele. Zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ita uri vhaṅwe vha gidime vha ḓe vha thuse. Zwo ita uri ndi vhone uri vhathu vha Yehova vha dzula vho ḓilugise vhuimo vhuṅwe na vhuṅwe zwavhuḓi. A hu na zwithu zwi si zwavhuḓi zwe zwa itea, ndo eḓela zwavhuḓi nahone ndo pfa ndo tsireledzea.

Musi ndi tshi humbula nga zwe zwa itea kha ḽeneḽo Buthano, ndo ṱhogomela uri mme anga vho vha vha songo vhuya vha tshuwa, vha sa khou vhuya vha vhilaela. Vho vha vha tshi khou fhulufhela Yehova na ndangulo yawe. Ndi nga si ḓo vhuya nda vuwa ndo hangwa tsumbo yavho yavhuḓi.

Mme anga vho thoma u vulanḓila musi ri sa athu ya kha ḽeneḽo Buthano. Musi Buthanoni hu tshi ḓa nyambo dze dza vha dzi tshi khou haseledza nga ha tshumelo ya tshifhinga tshoṱhe, mme anga vho vha vha tshi thetshelesa nga vhuronwane. Ri nḓilani ya u humela hayani vho ri: “Ndi nga takalela u bvela phanḓa ndi tshi khou vulanḓila, fhedzi ndi nga si kone u zwi ita nga thungo ndi tshi khou ṱhogomela muḓi wahashu.” Vho mbo ḓi ri humbela uri ri vha thuse, riṋe ra tenda. Nga zwenezwo, vha ri ṋea kamara dze ra vha ri tshi tea u dzi kunakisa ri sa athu ḽa zwiḽiwa zwa nga matsheloni. Musi ri tshi ya tshikoloni vho vha vha tshi sala vha sedza arali nnḓu yo kuna, vha kona u ya tsimuni. Vho vha vho farakanea vhukuma, fhedzi vho dzula vha tshi ri ṱhogomela sa vhana vhavho. Ri tshi vhuya hayani u ḽa zwiḽiwa zwa nga masiari na musi tshikolo tsho no bva, vho vha vha tshi vha vhe hone. Nga zwiṅwe zwifhinga musi ro no vhuya tshikoloni, ro vha ri tshi ṱuwa navho tsimuni. Zwenezwo zwo ri thusa u pfesesa mushumo une vhavulanḓila vha u ita.

Ndo thoma u vulanḓila ndi na miṅwaha ya 16. Naho khotsi anga vho vha vha sa athu u vha Ṱhanzi, vho vha vha tshi takalela u ḓivha uri zwi khou tshimbila hani. Ḽiṅwe ḓuvha nga madekwana, ndo vha vhudza uri  naho ndi tshi khou lingedza a thi athu wana muthu ane nda nga mu gudisa Bivhili. Nda imanyana, nda vha vhudzisa uri, “Naa vha nga takalela ndi tshi vha gudisa Bivhili?” Vha thoma vha humbula nga hazwo nyana, nga murahu vha ri: “Ee, a thi vhoni zwi tshi nga vha thaidzo.” Nga zwenezwo, khotsi anga vho vha muthu wa u thoma we nda mu gudisa Bivhili. Yeneyo yo vha ndugelo khulwane vhukuma.

Ro vha ri khou guda bugu ya “The Truth Shall Make You Free.” Musi ri tshi khou bvela phanḓa na u guda, ndo zwi vhona uri khotsi anga vho vha vha tshi khou nthusa uri ndi khwinise nḓila ine nda guda ngayo Bivhili na nḓila ine nda funza ngayo. Sa tsumbo, ḽiṅwe ḓuvha nga madekwana musi ro no vhala iṅwe phara, vho ri: “Ndi khou zwi pfa uri bugu i ri mini fhedzi inwi ni zwi ḓivha hani uri zwi re kha bugu ndi ngoho?” Ndo vha ndi sa ḓivhi uri ndi nga fhindula hani yeneyo mbudziso, nda ri: “A thina phindulo zwazwino, fhedzi kha ngudo yashu i tevhelaho ndi ḓo vha ndi na phindulo.” Ndo wana ndimana dze dza vha dzi tshi tikedza zwe ra vha ri khou haseledza nga hazwo. Nga murahu ha zwenezwo, ndo vha ndi tshi ita ṱhoḓisiso musi ndi tshi khou lugiselela ngudo yashu. Zwenezwo zwo nthusa uri ndi khwaṱhise vhushaka hanga na Yehova nahone zwo thusa na khotsi anga. Khotsi anga vho ita mvelaphanḓa, vha lovhedzwa nga 1952.

Ndo pfuluwa hayani musi ndi na miṅwaha ya 17. Nga tshenetsho tshifhinga, Jetha a o vha o no vha murumiwa nahone Don o vha o no vha Bethele. Vhuvhili havho vho vha vha tshi funa mishumo ye vha vha vha tshi khou i ita. Zwenezwo zwo nṱuṱuwedza vhukuma. Ndo mbo ḓi ita khumbelo ya u ya u shuma Bethele na khumbelo ya u ya tshikoloni tsha Gilead nahone nda lindela Yehova a tshi nkhethela hune nda ḓo shuma hone. Ndo mbo ḓi vhidzwa uri ndi ḓe Bethele nga 1946.

Musi miṅwaha i khou ḓi ya, ndo ita mishumo minzhi nahone ndo kona u guda zwithu zwinzhi. Ndo no fhedza miṅwaha ya 75 ndi Bethele, kha yeneyi miṅwaha ndo guda uri bugu dza ndangulo dzi gandiswa hani, ndo guda na nga zwa masheleni. Ndo dovha nda guda zwinzhi musi zwi tshi ḓa kha u renga zwithu zwine zwa ṱoḓea Bethele na u bvisa zwithu Bethele ri tshi zwi isa fhethu ho fhambafhambanaho. Fhedzi tshi fhiraho zwoṱhe, ndi uri ndi ḓiphiṋa nga u gudiswa Bivhili kha vhurabeli ha nga matsheloni ha Bethele na kha nyambo dzine dza itwa Bethele.

Ndo guda na kha murathu wanga Karl we a ḓa Bethele nga 1947. O vha a tshi guda Bivhili nahone a tshi kona u funza. Tshiṅwe tshifhinga ndo mu humbela uri a nthuse nga u lugisela nyambo ye nda vha ndi tshi khou tea u i ṋekedza. Ndo mu ṱalutshedza uri ndo wana mafhungo manzhi-manzhi fhedzi a thi ḓivhi uri ndi nga a shumisa hani kha nyambo. O nthusa nga u mmbudzisa mbudziso nthihi fhedzi, o ri: “Joel, tshiṱoho tsha nyambo yaṋu tshi ri mini?” Ndo mbo ḓi ṱavhanya nda pfesesa mbuno yawe. Ndo mbo ḓi shumisa fhedzi zwithu  zwe zwa vha zwi tshi tshimbidzana na nyambo yanga. A tho ngo vhuya nda hangwa zwe a ngudisa.

Uri ri kone u takala musi ri Bethele, ri tea u ita zwoṱhe zwine ra nga kona kha mushumo wa u huwelela. Musi ri tshi ita zwenezwo, zwi ḓo ita uri ri vhe na tshenzhelo dzavhuḓi vhuḓinḓani. Zwiṅwe zwithu zwine ndi kha ḓi zwi humbula, ndi zwe zwa itea ḽiṅwe ḓuvha nga madekwana ngei ḓoroboni ya New York. Ro vha ro dalela muṅwe mufumakadzi we a vha o ṱanganedza magazini wa Tshiingamo na wa Awake! Musi ri tshi swika ro ri: “Ano madekwana ri khou thusa vhathu uri vha gude zwithu zwi khuthadzaho zwi bvaho Bivhilini.” Onoyo mufumakadzi a ri: “Arali ni tshi khou ṱoḓa u haseledza nga ha Bivhili, dzhenani.” Ro vhala na u haseledza Maṅwalo manzhi a ambaho nga ha Muvhuso wa Mudzimu na nga ha shango ḽiswa. Zwi tou vha khagala uri o zwi takalela ngauri nga vhege i tevhelaho o ramba khonani dzawe uri na vhone vha ḓe ri vha gudise Bivhili. Onoyo mufumakadzi na mukalaha wawe vho fhedzisela vho vha vhaṅwe vha vhashumeli vha Yehova.

Ndo fhedza miṅwaha i ṱoḓaho u vha 10 ndi tshi khou ṱoḓa mufumakadzi. Ndi mini zwo nthusaho u wana mufumakadzi wavhuḓi? Ndo rabela kha Yehova nahone nda humbulisisa nga ha uri ndo vha ndi tshi ṱoḓa u ita mini musi ndo no vhinga.

Nga murahu ha buthano ḽe ḽa farelwa ngei Yankee Stadium nga 1953, ndo ṱangana na muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Mary Aniol. Ene na Jetha vho ya kha kiḽasi ya vhuvhili ya tshikolo tsha Gilead nahone vho vha vha tshi khou shuma vhoṱhe sa vharumiwa fhethu huthihi. Mary o mmbudza nga ha nḓila ine mushumo wawe wa u vha murumiwa wa khou tshimbila ngayo ngei Caribbean na nga ha vhathu vhoṱhe vhe a vha gudisa Bivhili. Musi ri tshi khou ḓi bvela phanḓa ri tshi ḓivhana khwiṋe, ro zwi ṱhogomela uri ri na zwipikwa zwi fanaho. Zwenezwo zwo ita uri ri funane ngaho engedzeaho nahone ro vhingana nga April 1955. Mary o sumbedza nga nḓila nnzhi uri o vha a tshi tou vha tshifhiwa tshi bvaho kha Yehova nahone o vha e tsumbo yavhuḓi. O vha a tshi takalela mushumo muṅwe na muṅwe une a ṋewa. O vha e mushumi wa biko, a tshi funa vhathu nahone a tshi dzula a tshi ita uri Muvhuso wa Mudzimu u vhe wone wa ndeme vhutshiloni hawe. (Mat. 6:33) Ro ita mushumo wa u dalela zwivhidzo lwa miṅwaha miraru nahone nga 1958 ra humbelwa uri ri ye u shuma Bethele.

Ndo guda zwinzhi kha Mary. Sa tsumbo, musi ri tshi kha ḓi tou bva u vhingana ro ita phetho ya u vhala Bivhili roṱhe. Ro vha ri tshi vhala ndimana dzi ṱoḓaho u vha 15. Musi muthihi washu o no vhala kupiḓa kuṱuku kha dzenedzo ndimana, ro vha ri tshi haseledza nga ha zwe ra vhala na uri ri nga zwi shumisa hani vhutshiloni hashu. Mary o vha a tshi anzela u mmbudza zwithu zwe a zwi guda tshikoloni tsha Gilead kana zwe a zwi guda musi a tshi khou shuma sa murumiwa. U haseledza nga ha zwenezwo zwithu nae zwo nthusa uri ndi kone u khwinisa nḓila ine nda ita ngayo nyambo na uri ndi ḓivhe uri ndi nga ṱuṱuwedza hani vhahashu vha tshifumakadzini.​—Mir. 25:11.

Mufumakadzi wanga o lovha nga 2013. Ndo lavhelela nga maṱo matswuku u mu vhona shangoni ḽiswa. Fhedzi ndo ḓiimisela u bvela phanḓa ndi tshi khou guda na u fhulufhela Yehova nga mbilu yanga yoṱhe. (Mir. 3:5, 6) Zwi a ntakadza na u nkhuthadza u humbula nga ha zwithu zwine vhathu vha Yehova vha ḓo vha vha khou zwi ita shangoni ḽiswa. Zwiṅwe zwa zwithu zwine ra ḓo vha ri khou zwi ita, ndi u guda nga ha Yehova ane a vha Mufunzi washu Muhulwane. A thina na maipfi a u livhuwa Yehova nge a ngudisa zwithu zwinzhi ngaurali u vhuya u swika zwino na nge a ntsumbedza vhuthu vhuhulu.