1. Vhurotho ho vha vhu ha ndeme lungafhani kha vhathu vhe vha tshila zwifhingani zwa Bivhili?

 TSHIFHINGANI tsha Bivhili, vhurotho ho vha vhu ha ndeme. (Gen. 14:18; Luka 4:4, ṱms.) Ho vha ho ḓowelea vhukuma lwe nga tshiṅwe tshifhinga Bivhili ya shumisa ipfi “vhurotho” i tshi ambela kha zwiḽiwa nga u angaredza. (Mat. 6:11, ṱms.) Yesu o ita vhuṱolo a tshi shumisa vhurotho kha zwiitea zwivhili zwi ḓivheaho. (Mat. 16:9, 10) Tshiṅwe tsha zwenezwi zwiitea tshi wanala kha Yohane ndima ya 6. Musi ri tshi khou haseledza nga ha enea mafhungo, ri ḓo vhona zwine ra nga zwi guda na uri ri nga zwi shumisa hani ṋamusi.

2. Ndi kha vhuimo vhufhio he ha vha na ṱhoḓea ya zwiḽiwa?

² Musi vhaapostola vha Yesu vho no fhedza u huwelela, vho vha vho neta nahone vha tshi khou ṱoḓa u awela. Nga zwenezwo, vho ṋamela tshikepe na Yesu vha ya seli ha Lwanzhe lwa Galilea. (Marko 6:7, 30-32; Luka 9:10) Vho swika fhethu he ha vha hu si na vhathu, tsini na Betsaida. Hu sa athu fhela na tshifhinga, vhathu vhanzhi vho zwi pfa uri Yesu u henengei nahone vha mbo ḓi swika. Yesu ho ngo sokou vha litsha vho ralo. O vha sumbedza vhuthu nga u vha gudisa nga ha Muvhuso na u fhodza vha lwalaho. Ngauri ḽo vha ḽi tshi vho kovhela, vhafunziwa vho vha vha tshi khou ḓivhudzisa uri avho vhathu vho vha vha tshi ḓo ḽa mini. Vhaṅwe vhavho vha nga vha vho vha vhe na zwiḽiwanyana, fhedzi vhunzhi havho vho vha vha tshi ḓo tea u ya kha miḓi i re nga henefho tsini u itela u renga zwiḽiwa. (Mat. 14:15; Yoh. 6:4, 5) Yesu o vha a tshi ḓo ita mini?

YESU O ṊEA VHATHU VHUROTHO NGA LWA VHUṰOLO

3. Yesu o vhudza vhaapostola vhawe uri vha ite mini musi gogo ḽa vhathu ḽi na nḓala? (Sedzani tshifanyiso.)

³ Yesu o vhudza vhaapostola vhawe a ri: “A vho ngo tea u ṱuwa.  Inwi vha ṋeeni zwiḽiwa.” (Mat. 14:16) Zwenezwo zwo vha zwi tshi vhonala zwi sa ḓo konadzea ngauri ho vha hu na vhanna vha ṱoḓaho u vha 5 000. Nahone musi hu tshi katelwa vhafumakadzi na vhana, hu nga vha ho vha hu na vhathu vha ṱoḓaho u vha 15 000 vhe vha vha vha tshi tea u ṋewa zwiḽiwa. (Mat. 14:21) Andrea o mbo ḓi ri: “Hu na mutukana a re na ḽofo ṱhanu dza baḽi na khovhe mbili ṱhukhu. Naa vhathu vhanzhi nga u rali vha nga fushwa nga zwenezwi?” (Yoh. 6:9) Vhathu vhanzhi nga tshenetsho tshifhinga vho vha vha tshi anzela u ḽa vhurotho ha baḽi nahone dzenedzo khovhe mbili ṱhukhu dzi nga vha dzo vha dzi khovhe dzo tou omiswaho. Fhedzi zwenezwo zwiḽiwa zwe onoyo mutukana a vha e nazwo zwo vha zwi sa ḓo lingana vhenevho vhathu vhe vha vha vhe hone.

4. Ri nga guda mini kha Yohane 6:11-13? (Sedzani zwifanyiso.)

⁴ Yesu o vha a tshi khou ṱoḓa u sumbedza gogo ḽa vhathu vhuthu, nga zwenezwo o vha humbela uri vha dzule mahatsini nga zwigwada nga zwigwada. (Marko 6:39, 40; vhalani Yohane 6:11-13.) Nga murahu, Yesu a rabela a livhuwa vhurotho na khovhe kha Khotsi awe. Musi a tshi ita zwenezwi, o vha a tshi khou sumbedza uri Mudzimu ndi ene o vha ṋeaho zwiḽiwa na uri u a zwi livhuwa. O ri vhetshela tsumbo yavhuḓi ya u rabela ri sa athu ḽa, hu sa londwi uri ri khou ḽa ri roṱhe kana ri khou ḽa ri fhethu hu re na vhaṅwe vhathu. Yesu o vhudza vhafunziwa vhawe uri vha ṋee vhathu zwiḽiwa nahone vhathu vhoṱhe vha ḽa vha fura. Zwiḽiwa zwo vha zwo ḓala lwe vhathu vha si kone u zwi fhedza zwoṱhe. Yesu o vha a sa khou ṱoḓa zwiḽiwa zwo salaho zwi tshi tambisea. Nga zwenezwo, o vhudza vhafunziwa vhawe uri vha kuvhanganye zwiḽiwa zwoṱhe zwo salaho uri zwi kone u ḽiwa nga vhuya. Yesu o ri vhetshela tsumbo yavhuḓi ya u shumisa zwithu zwine ra  vha nazwo nga vhuṱali. Arali ni mubebi, ni nga shumisa enea mafhungo u itela u gudisa ṅwana waṋu uri ndi ngani zwi zwa ndeme u rabela musi a sa athu ḽa, uri a kovhele vhaṅwe zwine a vha nazwo na uri a vhe na mafunda u fana na Yesu.

5. Vhathu vho ita mini musi vha tshi vhona zwithu zwi mangadzaho zwe Yesu a zwi ita, fhedzi ene a ita mini?

⁵ Vhathu vho vha vho mangadzwa nga vhuṱolo he Yesu a vha a tshi khou vhu ita, na nga nḓila ye a vha a tshi funza ngayo. Vho vha vha tshi zwi ḓivha uri Mushe o amba uri Mudzimu u ḓo rumela muporofita o khetheaho. Vha nga vha vho humbula uri Yesu o vha e onoyo muporofita. (Dot. 18:15-18) Arali zwo ralo, vha nga vha vho humbula uri Yesu u ḓo vha muvhusi wavhuḓi, ane a ḓo kona na u ṋea vhathu vhoṱhe vha Isiraele zwiḽiwa. Nga zwenezwo, vhathu vho vha vha tshi khou ṱoḓa “u mu fara uri vha mu vhee uri a vhe khosi.” (Yoh. 6:14, 15) Arali Yesu a vhe o tenda vha tshi mu ita khosi, o vha a tshi ḓo vha a tshi khou dzhia sia kha zwa politiki, a tshi khou tikedza Vhayuda vhe nga tshenetsho tshifhinga vha vha vha tshi khou vhusiwa nga Vharoma. Fhedzi o vha a sa ṱoḓi u ita zwenezwo. Yesu o ita mini? Bivhili i amba uri Yesu o ṱuwa a ya thavhani e eṱhe. Naho vhaṅwe vho vha vha tshi khou mu tsikeledza, ho ngo ḓidzhenisa kha zwa politiki. Tsumbo yawe i ri gudisa ngudo ya ndeme.

6. Ri nga edzisa hani tsumbo ya Yesu? (Sedzani tshifanyiso.)

⁶ Zwi tou pfala uri vhathu vha nga si ri humbele uri ri vha ṋee zwiḽiwa nga lwa vhuṱolo, uri ri  fhodze vha lwalaho kana uri vha ri vhee sa khosi. Fhedzi vha nga lingedza u ri ṱuṱuwedza uri ri vouthele kana u tikedza muṅwe muthu ane vha vhona u nga a nga vha muvhusi wavhuḓi. Naho zwo ralo, tsumbo ya Yesu i a ri thusa. Yesu ho ngo tenda u ḓidzhenisa kha zwa politiki, o ita na u amba uri: “Muvhuso wanga a si tshipiḓa tsha ḽino shango.” (Yoh. 17:14; 18:36) Sa Vhakriste ri tea u humbula nga nḓila ye Yesu a vha a tshi humbula ngayo, na u ita zwithu u fana nae. U fana na Yesu, ri tikedza Muvhuso wa Mudzimu, ra vhudza vhaṅwe nga hawo na u rabela uri u ḓe. (Mat. 6:10) Hu na zwiṅwe zwine ra nga zwi guda kha mafhungo a musi Yesu a tshi ṋea vhathu vhurotho nga lwa vhuṱolo.

“ZWINE VHUṰOLO HA VHUROTHO HA AMBA ZWONE”

7. Yesu na vhaapostola vho ita mini? (Yohane 6:16-20)

⁷ Musi Yesu o no ṋea gogo ḽa vhathu zwiḽiwa, o vhudza vhaapostola vhawe uri vha vhuyelele Kapernaume nga tshikepe, ene a ya thavhani a tshi khou shavha vhathu vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u mu vhea uri a vhe khosi. (Vhalani Yohane 6:16-20.) Musi vhaapostola vhe lwanzheni, ho mbo ḓi vha na ḓumbu ḽe ḽa ita uri hu vhe na muya muhulu na magabelo. Yesu a mbo ḓi ḓa khavho a tshi khou tshimbila nṱha ha maḓi. A vhudza muapostola Petro uri na ene a tshimbile nṱha ha maḓi. (Mat. 14:22-31) Musi Yesu a tshi ṋamela tshikepe, muya wo mbo ḓi dzika. Vhafunziwa vha Yesu vho mangadzwa nga zwenezwi, vha ri: “Ngangoho u Murwa wa Mudzimu.” a (Mat. 14:33) Fhedzi vhafunziwa vhawe vho vha vha sa athu vhona uri honovhu vhuṱolo vhu tshimbidzana hani na vhuṱolo he Yesu a vhu ita ha u ṋea vhathu vhurotho. Marko o amba zwi tevhelaho nga ha enea mafhungo, o ri: ‘Zwenezwo zwa mangadza vhaapostola vhukuma, ngauri vho vha vha sa pfesesi zwine vhuṱolo ha vhurotho ha amba zwone, vho vha vha tshi kha ḓi kundelwa u pfesesa maanḓa a Yesu.’ (Marko 6:50-52) Vhafunziwa vha Yesu vho vha vha sa pfesesi uri Yehova o mu ṋea maanḓa a u ita zwi fhiraho u sokou ṋea vhathu vhurotho nga lwa vhuṱolo. Fhedzi nga murahunyana, Yesu o dovha a amba nga ha vhuṱolo ha vhurotho nahone ri guda ngudo ya ndeme kha zwe a zwi amba.

8-9. Ndi ngani vhathu vho vha vha tshi khou ṱoḓa Yesu? (Yohane 6:26, 27)

⁸ Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, vhathu vho ya fhethu he Yesu a vha ṋea hone vhurotho tshifhingani tsho fhiraho, fhedzi vha wana Yesu na vhaapostola vhawe vhe siho. Nga zwenezwo, vha ṋamela zwikepe zwi bvaho Tiberia vha ya Kapernaume u itela u ṱoḓa Yesu. (Yoh. 6:22-24) Naa vho vha vha tshi khou mu ṱoḓa ngauri vho vha vha tshi khou ṱoḓa u guda zwo engedzeaho nga ha Muvhuso? Hai. Vho vha vha tshi khou ṱoḓa Yesu a tshi vha ṋea vhuṅwe vhurotho. Ri zwi ḓivha hani?

⁹ Ṱhogomelani zwe zwa itea musi vhathu vha tshi wana Yesu tsini na Kapernaume. Yesu o vha vhudza uri vha khou ḓa khae ngauri vha khou ṱoḓa zwiḽiwa. Naho vho vha vho “ḽa vhurotho vha fura” Yesu o vha vhudza uri zwenezwo ndi “zwiḽiwa zwine zwa sina.” O vha ṱuṱuwedza uri vha tea u shuma uri vha wane ‘zwiḽiwa zwi sa sini zwine zwa ḓo vha ṋea vhutshilo vhu sa fheli.’ (Vhalani Yohane 6:26, 27.) Vhathu vha nga vha vho mangala musi vha tshi pfa uri hu na zwiḽiwa zwine zwa nga vha ṋea vhutshilo vhu sa fheli. Zwenezwo zwiḽiwa zwo vha zwi zwiḽiwa zwa hani nahone vhathu vho vha vha tshi nga zwi wana hani?

10. Vhathu vho vha vha tshi tea u ita mini uri vha wane “vhutshilo vhu sa fheli”?

¹⁰ Vhenevho Vhayuda vho vha vha tshi ṱoḓa u ḓivha uri vha tea u ita mini uri vha kone u wana zwenezwo zwiḽiwa. Khamusi vho vha vha tshi khou humbula nga ha “mishumo” i re kha  Mulayo wa Mushe. Fhedzi Yesu o vha vhudza uri: “Hoyu ndi wone mushumo wa Mudzimu wa uri ni tende we a mu ruma.” (Yoh. 6:28, 29) Vho vha vha tshi tea u vha na lutendo kha Yesu we Mudzimu a mu ruma u itela uri vha kone u wana “vhutshilo vhu sa fheli.” Na Yesu o vha o no ḓi amba nga hazwo. (Yoh. 3:16-18, 36) Nahone o vha a tshi kha ḓi ḓo amba zwo engedzeaho nga ha uri ri nga wana hani vhutshilo vhu sa fheli.​—Yoh. 17:3.

11. Vhayuda vho sumbedza hani uri tsha ndeme khavho ho vha hu u wana zwiḽiwa fhedzi? (Phisalema 78:24, 25)

¹¹ Vhenevho Vhayuda vho vha vha sa tendi uri vha tea u vha na lutendo kha Yesu. Vho mu vhudzisa vha ri: “Ndi vhuṱolo vhufhio vhune wa nga vhu ita uri ri kone u vhu vhona ri u tende?” (Yoh. 6:30) Vho amba uri vhathu tshifhingani tsha Mushe vho wana mana nga lwa vhuṱolo, ye ya vha zwiḽiwa zwavho. (Neh. 9:15; vhalani Phisalema 78:24, 25.) Zwi tou vha khagala uri zwa ndeme khavho ho vha hu u wana zwiḽiwa. Musi Yesu a tshi vha vhudza nga ha “vhurotho vhu bvaho ṱaḓulu” he ha vha vhu tshi nga kona u vha ṋea vhutshilo vhu sa fheli, a vho ngo vhuya vha mu vhudzisa uri o vha a tshi khou amba mini. (Yoh. 6:32) Vho vha vho livhisesa ṱhogomelo kha u wana zwiḽiwa zwe zwa vha zwi tshi ḓo vha fusha, nṱhani ha u lingedza u pfesesa zwe Yesu a vha a tshi khou vha funza nga ha u wana vhutshilo vhu sa fheli. Ri nga guda mini kha enea mafhungo?

NDI MINI ZWINE ZWA TEA U VHA ZWA NDEMESA KHA RIṊE?

12. Yesu o sumbedza hani uri ndi zwifhio zwine zwa vha zwa ndeme?

¹² Ndi ngudo ifhio ine ra i wana kha Yohane ndima ya 6? U thetshelesa Yehova na u vha na vhushaka havhuḓi nae ndi zwone zwine zwa tea u vha zwa ndemesa kha riṋe. Yesu o amba nga ha zwenezwi zwithu musi a tshi lingwa nga Saṱhane, o ri: “Muthu ha tshili nga zwiḽiwa fhedzi, u tshila na nga maipfi oṱhe a bvaho mulomoni wa Yehova.” (Mat. 4:3, 4) Nahone musi a tshi khou funza e Thavhani, o amba uri ndi zwa ndeme uri muthu a vhe na vhushaka havhuḓi na Mudzimu. (Mat. 5:3) Nga zwenezwo, ri tea u ḓivhudzisa uri: ‘Naa nḓila ine nda tshila ngayo i sumbedza uri vhushaka hanga na Yehova ndi ha ndeme u fhira u fusha nyemulo dzanga dza ṋama?’

13. (a) Ndi ngani zwi songo khakhea u ḓiphiṋa nga zwiḽiwa? (b) Ndi mini zwe Paulo a ri tsivhudza nga hazwo? (1 Vhakorinta 10:6, 7, 11)

¹³ A zwo ngo khakhea u rabela ra humbela zwithu zwine ra zwi ṱoḓa na uri ri ḓiphiṋe nga zwenezwi zwithu. (Luka 11:3) Bivhili i amba uri ri nga “ḽa na u nwa na u ḓiphiṋa nga u shuma nga maanḓa” nahone zwenezwi zwi bva “tshanḓani tsha Mudzimu wa ngoho.” (Muh. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Fhedzi ri tea u vha na vhulondi uri ri sa tendele thundu i tshi vha yone ya ndeme vhutshiloni hashu. Muapostola Paulo o amba nga ha zwenezwi zwithu musi a tshi ṅwalela Vhakriste. O amba nga ha tsumbo ya Vhaisiraele musi vhe sogani, u katela na zwe vha zwi ita musi vhe tsini na Thavha ya Sinai. O tsivhudza Vhakriste uri vha “si tame zwithu zwivhi u fana na [Vhaisiraele].” (Vhalani 1 Vhakorinta 10:6, 7, 11.) Yehova o ṋea Vhaisiraele zwiḽiwa nga lwa vhuṱolo, fhedzi ngauri vho vha vha sa fushei nga zwiḽiwa, zwo mbo ḓi vha “zwivhi” khavho. (Num. 11:4-6, 31-34) Musi Vhaisiraele vha tshi gwadamela ṋamana yo itwaho nga musuku, vho vha vha tshi khou sumbedza uri vha funesa u ḽa, u nwa na u ḓiphiṋa u fhira u thetshelesa Yehova. (Ek. 32:4-6) Paulo o amba nga ha dzenedzi tsumbo u itela u tsivhudza Vhakriste vhe vha vha vha tshi khou tshila tshifhingani tsha musi Yerusalema na thembele yawo zwi tsini na u fheliswa nga 70 C.E. Na riṋe ri khou tshila maḓuvhani a vhufhelo, nga zwenezwo, ndi zwa ndeme uri ri livhise ṱhogomelo kha zwe Paulo a zwi amba uri ri sa ite vhukhakhi vhu fanaho na he ha itwa nga Vhaisiraele.

14. Bivhili i ri mini nga ha zwiḽiwa zwine zwa ḓo vha zwi hone shangoni ḽiswa?

¹⁴ Musi Yesu a tshi ri vhudza uri ri rabelele “zwiḽiwa zwa ṋamusi,” o dovha a ri gudisa uri ri  rabelele uri zwine Mudzimu a zwi funa zwi “itwe fhano kha ḽifhasi vhunga zwi tshi itwa ngei ṱaḓulu.” (Mat. 6:9-11) Ni vhona u nga shango ḽi ḓo vha ḽi hani nga tshenetsho tshifhinga? Zwine Mudzimu a funa zwi tshi itwa kha ḽifhasi zwi katela uri ḽifhasini hu vhe na zwiḽiwa zwinzhi. Yesaya 25:6-8 i ri vhudza uri hu ḓo vha na zwiḽiwa zwinzhi zwi ḓifhaho zwine vhathu vha ḓo ḓiphiṋa ngazwo. Phisalema 72:16 i ri: “Hu ḓo vha na mavhele manzhi kha ḽifhasi; a ḓo ḓala a swika na ṱhodzini dza thavha.” Naa a ni ngo lavhelela u bika zwiḽiwa zwine na zwi funesa kana zwiḽiwa zwine a ni athu vhuya na zwi ḽa? Ni nga lavhelela u ṱavha minḓirivhe na u ḓiphiṋa nga mitshelo yayo. (Yes. 65:21, 22) Vhathu vhoṱhe kha ḽifhasi vha ḓo ḓiphiṋa nga zwenezwi zwithu zwavhuḓi.

15. Vho vuswaho vha ḓo gudiswa mini? (Yohane 6:35)

¹⁵ Vhalani Yohane 6:35. Humbulani nga ha vhathu vhe vha ḽa vhurotho na khovhe zwe Yesu a vha ṋea zwone. Naho vhunzhi havho vha songo vha na lutendo kha Yesu, vha nga kha ḓi vuswa na vha vhona. (Yoh. 5:28, 29) Vha ḓo tea u guda uri Yesu o vha a tshi khou amba uri mini musi a tshi ri: “Ndi nṋe vhurotho ha vhutshilo, ane a ḓa kha nṋe ha nga pfi nḓala.” Vha ḓo tea u vha na lutendo kha tshiṱhavhelo tsha Yesu tshi rengululaho. Nga tshenetsho tshifhinga, vho vuswaho na vhana vhane vha nga bebwa shangoni ḽiswa vha ḓo guda ngoho nga ha Yehova na tshipikwa tshawe. Ri ḓo ḓiphiṋa nga u gudisa vhaṅwe zwenezwi zwithu. U thusa vhaṅwe uri vha vhe na vhushaka ha tsini na Yehova zwi ḓo ri ḓisela dakalo ḽihulu u fhira zwiḽiwa zwoṱhe zwi ḓifhaho zwine ra ḓo zwi ḽa shangoni ḽiswa.

16. Ri ḓo haseledza mini kha thero i tevhelaho?

¹⁶ Ro haseledza tshipiḓa tsha mafhungo a re kha Yohane ndima ya 6, fhedzi Yesu o vha a tshi kha ḓi vha na zwiṅwe zwinzhi zwe a vha a tshi khou ṱoḓa u zwi funza nga ha “vhutshilo vhu sa fheli.” Vhayuda vhe Yesu a vha a tshi khou amba navho vho vha vha tshi tea u mu thetshelesa nga vhuronwane, na riṋe ri tea u thetshelesa zwe a zwi amba. Ri ḓo bvela phanḓa na u haseledza Yohane ndima ya 6 kha thero i tevhelaho.