1-3. (a) Ri nga vha hani na vhungoho ha uri ri nga vha khonani dza Mudzimu? (b) Ndi vhathu vhafhio vhane ra ḓo haseledza nga havho kha ino thero?

BIVHILINI, Abrahamu u vhidzwa khonani ya Mudzimu luraru. (2 Koronika 20:7; Yesaya 41:8; Yakobo 2:23) Ndi ene e eṱhe ane Bivhilini a vhidzwa khonani ya Mudzimu nga ho livhaho. Naa zwenezwi zwi amba uri Abrahamu ndi muthu we a vha khonani ya Yehova e eṱhe? Hai. Bivhili i sumbedza uri roṱhe ri nga vha na tshenetsho tshibuli.

² Ipfi ḽa Mudzimu ḽi na mafhungo manzhi nga ha vhanna na vhafumakadzi vhanzhi vha fulufhedzeaho vhe vha ofha Yehova, u vha na lutendo khae na u vha khonani dzawe dza tsini. (Vhalani Psalme ya 25:14.) Vha tshipiḓa tsha ‘gole ḽa ṱhanzi ḽihulwane’ ḽe ḽa ambiwa nga Paulo. Vhenevho vhathu vhoṱhe vho vha vhe khonani dza Mudzimu.—Vhaheberu 12:1.

³ Kha ri ṱhogomele khonani tharu dza Yehova dze dza bulwa Bivhilini: (1) Ruthe, tshilikadzi i fulufhedzeaho ya ngei Moaba, (2) Hiskia, khosi i fulufhedzeaho ya ngei Yuda, na (3) Maria, mme a Yesu ane a ḓiṱukufhadza. Ri nga guda mini kha nḓila ye muṅwe na muṅwe wavho a vha ngayo khonani ya Mudzimu?

4, 5. Ndi phetho ifhio i konḓaho ye Ruthe a vha a tshi fanela u i dzhia, nahone ndi ngani zwo vha zwi tshi konḓa u i dzhia? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

⁴ Naomi o vha tshi khou tshimbila lwendo lulapfu u bva Moaba u ya Isiraele e na vhomazwale vhawe Ruthe na Arepa. Musi vhe nḓilani, Arepa o dzhia phetho ya u humela hayani Moaba. Fhedzi Naomi o vha o ḓiimisela u humela shangoni ḽa hawe ḽa ngei Isiraele. Ruthe o dzhia phetho ya u ita mini? O vha a tshi fanela u dzhia phetho i konḓaho vhukuma. Naa u ḓo humela Moaba uri a vhe e na muṱa wa hawe, kana u ḓo ṱuwa na mazwale wawe Naomi uri vha ye Betlehema?—Ruthe 1:1-8, 14.

⁵ Muṱa wa Ruthe wo vha u tshi dzula Moaba. O vha a tshi nga humela khavho nahone khamusi vha mu ṱhogomela. O vha a tshi ḓivha vhathu, luambo na mvelele ya Moaba. Naomi o vha a sa ḓo kona u fulufhedzisa Ruthe zwenezwo zwithu musi vhe Betlehema. Nahone Naomi o vha a tshi ofha uri a nga si mu wanele mufarisi kana haya. Nga zwenezwo, Naomi o mu vhudza uri a humele Moaba. Samusi ro zwi vhona, Arepa o “vhuyelela ha vha hawe, na midzimuni ya hawe.” (Ruthe 1:9-15) Fhedzi Ruthe o dzhia phetho ya u sa vhuyelela kha vhahawe na kha midzimu yavho ya mazwifhi.

6. (a) Ruthe o dzhia phetho ifhio ya vhuṱali? (b) Ndi ngani Boasi o amba nga ha Ruthe sa ane a khou ṱoḓa u khuda nga ḓasi ha phapha dza Yehova?

⁶ Zwi vhonala u nga Ruthe o guda nga ha Yehova kha munna wawe kana kha Naomi. O guda uri Yehova ha fani na midzimu ya Moaba. O vha a tshi funa Yehova nahone a tshi zwi ḓivha uri o tewa nga lufuno lwawe na u gwadamelwa ngae. Nga zwenezwo, Ruthe o dzhia phetho ya vhuṱali. O vhudza Naomi uri: “Lushaka lwa haṋu ndi lushaka lwa hashu; Mudzimu wau ndi Mudzimu wanga.” (Ruthe 1:16) Musi ri tshi humbula nga ha nḓila ye Ruthe a vha a tshi funa ngayo Naomi, ri a ṱuṱuwedzea. Fhedzi zwine zwa takadza vhukuma ndi nḓila ye Ruthe a vha a tshi funa ngayo Yehova. Zwenezwi zwo dovha zwa takadza na Boasi we nga murahu a mu khoḓa nge a ‘khuda nga ḓasi ha phapha dza Yehova.’ (Vhalani Ruthe 2:12.) Maipfi e Boasi a a shumisa a nga ri humbudza nḓila ine fhondo ḽa ṱoḓa u tsireledzwa ngayo nga phapha dza mubebi waḽo. (Psalme ya 36:7; 91:1-4) Nga nḓila i fanaho, Yehova o tsireledza Ruthe nga lufuno nahone a mu lambedza nga nṱhani ha lutendo lwawe. Ruthe o vha e si na tshiitisi tsha u ḓisola nga phetho yawe.

7. Ndi mini zwine zwa nga thusa vhane vha timatima u ṋekedzela vhutshilo havho kha Yehova?

⁷ Vhathu vhanzhi vha guda nga ha Yehova fhedzi vha dzhia phetho ya u sa khuda ngae. Vha timatima u ṋekedzela vhutshilo havho khae na u lovhedzwa. Arali ni tshi ḓipfa nga nḓila i fanaho, humbulani nga ha uri ndi ngani ni tshi timatima. Muṅwe na muṅwe u khetha ane a ṱoḓa u mu shumela. (Yoshua 24:15) Phetho ya vhuṱali ndi ya u shumela Mudzimu wa ngoho. Musi ni tshi ḓiṋekedzela kha Yehova, ni sumbedza uri ni na lutendo lwa uri u ḓo vha vhukhudo haṋu. Nahone u ḓo ni thusa uri ni dzule ni tshi mu shumela hu sa londwi thaidzo dzine na vha nadzo. Ndi zwe Mudzimu a zwi itela Ruthe.

8. Ṱalusani nḓila ye Hiskia a aluswa ngayo.

⁸ Nḓila ye Hiskia a aluswa ngayo yo vha yo fhambana vhukuma na ya Ruthe. O vha e tshipiḓa tsha lushaka lwe lwa vha lwo ḓiṋekedzela  kha Mudzimu. Fhedzi a si Vhaisiraele vhoṱhe vhe vha dzula vha tshi fulufhedzea. Khotsi a Hiskia ane a vha Khosi Ahasi o vha e muvhi. O nyadza thembele ya Mudzimu nahone a ṱuṱuwedza vhaṅwe vhathu uri vha gwadamele miṅwe midzimu. Ahasi o dovha a ita uri vharathu vha Hiskia vha fhiswe vha tshi khou tshila sa zwiṱhavhelo zwa midzimu ya mazwifhi. Hiskia o aluwa nga nḓila i vhavhaho!—2 Dzikhosi 16:2-4, 10-17; 2 Koronika 28:1-3.

9, 10. (a) Ndi ngani Hiskia o vha a tshi nga vha o ṱavhanya u sinyuwa? (b) Ndi ngani ri songo fanela u sinyutshela Mudzimu? (c) Ndi ngani ri songo fanela u humbula uri nḓila ye ra aluswa ngayo i sumbedza uri ri ḓo vha vhathu vha mufuda-ḓe?

⁹ Tsumbo i si yavhuḓi ya Ahasi yo vha i tshi ḓo vha yo ita uri murwa wawe Hiskia a sinyutshele Yehova. Ṋamusi, vhaṅwe vhe vha konḓelela vhuṱungu vhu sa fani na ha Hiskia, vha pfa u nga vha na tshiitisi tshavhuḓi tsha u “ṅalela Yehova” kana u sinyutshela ndangulo yawe. (Mirero 19:3) Vhaṅwe vha pfa u nga nḓila i si yavhuḓi ye vha aluswa ngayo yo vha ita uri vha vhe na vhutshilo vhu si havhuḓi kana u ita vhukhakhi he ha itwa nga vhabebi vhavho. (Hesekiele 18:2, 3) Naa zwenezwi ndi ngoho?

¹⁰ Vhutshilo ha Hiskia vhu sumbedza uri phindulo ya yeneyo mbudziso ndi hai! A hu na tshiitisi na tshithihi tshi pfalaho tsha u sinyutshela Yehova. Ha iti uri zwithu zwivhi zwi itee kha vhathu. (Yobo 34:10) Ndi ngoho uri vhabebi vha nga gudisa vhana vhavho u ita zwo lugaho kana zwi songo lugaho. (Mirero 22:6; Vhakolosa 3:21) Fhedzi zwenezwi a zwi ambi uri maṅa a mutukana ndi vhumatshelo hawe. Ndi ngani? Ngauri Yehova o ri ṋea tshifhiwa tsha mbofholowo ya u ḓikhethela zwine zwa amba uri ri nga kona u khetha u ita zwo lugaho kana zwi songo lugaho. (Doiteronomio 30:19) Hiskia o shumisa hani tshenetsho tshifhiwa tsho khetheaho?

11. Ndi mini zwe zwa ita uri Hiskia a vhe khosi yavhuḓi ya Yuda?

¹¹ Naho khotsi awe o vha e muṅwe wa khosi mmbi dza ngei Yuda, Hiskia o vha khosi ya khwine vhukuma. (Vhalani 2 Dzikhosi 18:5, 6.) O khetha u sa tevhela tsumbo ya khotsi awe i si yavhuḓi. Nṱhani hazwo, o khetha u thetshelesa nga vhuronwane vhaporofita vha Yehova vha ngaho Yesaya, Mixa na Hosea. O thetshelesa nga vhuronwane musi vha tshi mu eletshedza na u mu khakhulula. Zwenezwi  zwo mu ṱuṱuwedza uri a lugise thaidzo dze dza itwa nga khotsi awe. O kunakisa thembele, a humbela Mudzimu uri a hangwele vhaitazwivhi na u fhelisa midzimu shangoni ḽoṱhe. (2 Koronika 29:1-11, 18-24; 31:1) Nga murahu, musi Sanheribi khosi ya Asuri i tshi amba uri i ḓo vutshela Yerusalema, Hiskia o sumbedza u vha na tshivhindi na lutendo. O fulufhela uri Yehova u ḓo mu tsireledza na u khwaṱhisa vhathu vhawe. (2 Koronika 32:7, 8) Nga tshiṅwe tshifhinga, Hiskia o ḓikukumusa, fhedzi musi Yehova a tshi mu kaidza, o ḓiṱukufhadza. (2 Koronika 32:24-26) Vhukuma, Hiskia ndi tsumbo yavhuḓi ine ra nga i edzisa. Ho ngo tendela nḓila ye a aluswa ngayo i tshi tshinya vhutshilo hawe. Nṱhani hazwo, o sumbedza uri u khonani ya Yehova.

12. U fana na Hiskia, vhanzhi ṋamusi vho sumbedza hani u vha khonani dza Yehova?

¹² Ṋamusi shango ḽi na tshiṱuhu nahone a ḽi na lufuno nahone vhana vhanzhi vha aluwa vha sa ṱhogomelwi na u funwa nga vhabebi vhavho. (2 Timotheo 3:1-5) Naho Vhakriste vhanzhi ṋamusi vho aluswa nga nḓila i konḓaho, vho khetha u vhumba vhushaka na Yehova. U fana na Hiskia, vho sumbedza uri nḓila ye vha aluswa ngayo a yo ngo fanela u sumbedza uri vha ḓo vha vhathu vha mufuda-ḓe tshifhingani tshi ḓaho. Mudzimu o ri ṋea tshifhiwa tsha mbofholowo ya u ḓikhethela nahone ri nga khetha u mu shumela na u mu hulisa u fana na zwe zwa itwa nga Hiskia.

13, 14. Ndi ngani mushumo we wa ṋewa Maria wo vha u tshi konḓa vhukuma, nahone o aravha hani musi Gabriele a tshi amba nae?

¹³ Lwa miṅwaha minzhi musi Hiskia o no fa, mufumakadzi muṱuku a ḓiṱukufhadzaho ane a pfi Maria o vha na vhukonani ho khetheaho na Yehova na mushumo u sa fani na wa vhaṅwe. O vha a tshi ḓo vhifha muvhilini nahone a beba na u alusa Murwa wa Mudzimu! Yehova a nga vha o funa na u fulufhela Maria u itela uri a mu hulise nga ho khetheaho. Fhedzi o aravha hani musi a tshi thoma u pfa nga ha wonoyo mushumo?

¹⁴ Kanzhi ri amba nga ha nḓila khulwane ye Maria a huliswa ngayo. Fhedzi ndi mini zwe a vha a tshi zwi ofha? Sa tsumbo, muruṅwa Gabriele o ri u ḓo vhifha muvhilini a songo ita zwa vhudzekani. Fhedzi Gabriele ho ngo ṱalutshedza muṱa wa Maria na vhahura nḓila ine a ḓo vhifha ngayo muvhilini. Vho vha vha tshi ḓo humbula mini? O vha a tshi ḓo khwaṱhisedza hani Yosefa uri u a fulufhedzea khae? Zwiṅwe hafhu, o vha e na vhuḓifhinduleli vhuhulwane ha u alusa Murwa wa Mudzimu kha ḽifhasi! A ri ḓivhi mbilaelo dzoṱhe dza Maria, fhedzi ri ḓivha zwe a ita musi Gabriele o no amba nae. O ri: “Tshukhwi! Nṋe mulanda wa Yehova!  Zwe wa amba kha zwi itee.”—Luka 1:26-38.

15. Ndi ngani lutendo lwa Maria lu lwa ndeme vhukuma?

¹⁵ Lutendo lwa Maria ndi luhulwane vhukuma! O vha o ḓiimisela u ita tshiṅwe na tshiṅwe tshe a humbelwa uri a tshi ite u fana na mulanda. O vha e na fulufhelo ḽa uri Yehova u ḓo mu ṱhogomela na u mu tsireledza. Maria o vha a tshi nga vha hani na lutendo lwo khwaṱhaho nga u ralo? A ro ngo bebwa ri na lutendo. Fhedzi ri nga vha na lutendo arali ra lu ṱahulela nahone ra humbela Mudzimu uri a fhaṱutshedze vhuḓidini hashu. (Vhagalata 5:22; Vhaefesa 2:8) Maria o shuma vhukuma u itela u khwaṱhisa lutendo lwawe. Ri zwi ḓivha hani? Kha ri ṱhogomele nḓila ye a thetshelesa ngayo na zwe a zwi amba.

16. Ndi mini zwine zwa sumbedza uri Maria o vha a tshi thetshelesa vhukuma?

¹⁶ Nḓila ye Maria a thetshelesa ngayo. Bivhili i amba uri ri ‘fanela u ṱavhanya u thetshelesa, u lenga u amba, u lenga u sinyuwa.’ (Yakobo 1:19) Maria o vha a tshi thetshelesa vhukuma. Bivhili i amba uri o thetshelesa nga vhuronwane zwe a zwi pfa, zwihuluhulu zwithu zwe a zwi guda nga ha Yehova. O ḓiṋea tshifhinga tsha u elekanya nga ha zwenezwo zwithu zwa ndeme. Iṅwe tsumbo ya zwenezwi, ndi musi Yesu a tshi bebwa nahone vhalisa vha vhudza Maria nga ha mulaedza u bvaho ha muruṅwa. Musi Yesu e na miṅwaha ya 12, o amba zwiṅwe zwithu zwe zwa mangadza Maria. Kha zwiitea zwoṱhe, Maria o thetshelesa, u humbula na u elekanya nga vhuronwane nga zwe a zwi pfa.—Vhalani Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Ri nga guda mini kha nḓila ye Maria a amba ngayo?

¹⁷ Zwe Maria a amba nga hazwo. Bivhili a i ri vhudzi zwinzhi nga ha zwe Maria a zwi amba. Mafhungo awe manzhi a wanala kha Luka 1:46-55. Eneo maipfi a sumbedza uri Maria o vha a tshi ḓivha Maṅwalo a Luheberu zwavhuḓi. Nga nḓila-ḓe? Maipfi a Maria o vha a tshi fana na maipfi a thabelo ya Hanna mme a Samuele. (1 Samuele 2:1-10) Zwi vhonala u nga Maria o redza Maṅwalo lu ṱoḓaho u vha 20 kha zwe a zwi amba. Zwi tou vha khagala uri o vha a tshi takalela u amba nga ha ngoho ye a i guda kha Khonani yawe khulwane, Yehova.

18. Ri nga edzisa lutendo lwa Maria nga nḓila dzifhio?

¹⁸ U fana na Maria, nga zwiṅwe zwifhinga ri nga wana mishumo i bvaho kha Yehova ine ra vhona u nga i nga ri konḓela vhukuma. Kha ri edzise tsumbo yawe, ri ṱanganedze mishumo nga u ḓiṱukufhadza na u fulufhela uri Yehova u ḓo ri thusa. Ri nga dovha ra edzisa lutendo lwa Maria musi ri tshi thetshelesa Yehova nga vhuronwane na u elekanya nga ha zwe ra zwi guda nga hae na ndivho yawe. Nga zwenezwo, ri nga vhudza vhaṅwe zwe ra zwi guda ro takala.—Psalme ya 77:11, 12; Luka 8:18; Vharoma 10:15.

19. Samusi ri tshi edzisa tsumbo dzavhuḓi dza lutendo dzi re Bivhilini, ri fanela u vha na vhungoho ha mini?

¹⁹ Zwi tou vha khagala uri Ruthe, Hiskia na Maria vho vha vhe khonani dza Yehova u fana na Abrahamu. Vho vha vhe tshipiḓa tsha ‘gole ḽa ṱhanzi ḽihulwane’ ḽa vhathu vhe vha vha na ndugelo ya u vha khonani dza Mudzimu. U nga ri ri nga bvela phanḓa ri tshi edzisa dzenedzo tsumbo dzavhuḓi dza lutendo. (Vhaheberu 6:11, 12) Arali ra ita nga u ralo, ri nga lavhelela nga maṱo matswuku malamba a u vha khonani dza Yehova lwa tshoṱhe!