Mme anga na khotsi anga vho vha vha kha vhurereli ha Katolika. Fhedzi musi vha tshi guda uri Bivhili i ri dzina ḽa Mudzimu ndi Yehova, vho mbo ḓi vha Ṱhanzi dza Yehova dzi fhiseaho. Khotsi anga vho mbo ḓi litsha u ita mushumo wa u vhaḓa zwifanyiso zwa Yesu. Vho shumisa vhutsila ha u vhaḓa he vha vha vhe naho vha shandula tshiṅwe tshipiḓa tsha nnḓu ya hashu vha tshi ita Holo. Yeneyo yo vha Holo ya u thoma ngei San Juan del Monte ḓoroboni ya Manila, ine ya vha ḓorobo khulwane ya Philippines.

Ndo bebiwa nga 1952. Vhabebi vhanga vho mbo ḓi thoma u ngudisa nga ha Yehova samusi vho vha vha tshi khou gudisa na khaladzi dzanga tharu na vhakomana vhanga vhaṋa. Musi ndi tshi khou aluwa, khotsi anga vho nṱuṱuwedza uri ndi vhale ndimana nthihi ya Bivhili ḓuvha na ḓuvha. Vho shumisa khandiso dzo fhambanaho u itela u nthusa uri ndi gude nga ha Yehova. Nga zwiṅwe zwifhinga, vhabebi vhanga vho vha vha tshi ramba mulavhelesi ane a dalela zwivhidzo na vhaimeleli vha davhi uri vha ḓe vha dzule hayani ha hashu. Zwenezwo zwo ita uri muṱa wa hashu u takale nahone ro vha ri tshi ṱuṱuwedzea vhukuma musi vhenevho vhahashu vha tshi ri vhudza tshenzhelo dzavho. Zwo dovha zwa ri ṱuṱuwedza uri roṱhe ri lwele u ita uri mushumo wa u huwelela u vhe wone wa ndemesa vhutshiloni hashu.

Vhabebi vhanga vho vha vha tshi fhulufhedzea vhukuma kha Yehova nahone ndo guda zwinzhi khavho. Musi mme anga vho no lovha nga nṱhani ha uri vho vha vha tshi khou lwala, nṋe na khotsi anga ro mbo ḓi thoma u vulanḓila nga 1971. Fhedzi nga 1973 musi ndi na miṅwaha ya 20, khotsi anga vho mbo ḓi lovha. U xelelwa nga vhabebi vhanga vhoṱhe zwo mmbaisa vhukuma, zwo ita uri ndi pfe ndi ndoṱhe. Fhedzi fhulufhelo ḽo ‘khwaṱhaho’ ḽi bvaho Bivhilini ḽo nthusa uri ndi dzule ndi na mavhonele avhuḓi, uri ndi si tsikeledzee na uri ndi dzule ndi tsini na Yehova. (Vhahev. 6:19) Nga murahunyana musi khotsi anga vho no lovha, ndo ṱanganedza mushumo wa u vha muvulanḓila o khetheaho kha tshiṱangadzime tsha Coron, tshine tsha wanala vunḓuni ḽa Palawan.

Ndo ya Coron ndi na miṅwaha ya 21. Nga nṱhani ha uri ndo alutshela ḓoroboni, ndo vha ndo mangala musi  ndi tshi wanulusa uri kha tshenetsho tshiṱangadzime nnḓu dze dza vha dzi na muḓagasi na maḓi dzo vha dzi si nnzhi na uri ho vha hu tshi tou vha na goloi dzi si gathi kana thuthuthu. Naho ho vha hu na vhahashu vha si gathi henefho, ndo vha ndi si na muthu ane nda vula nḓila nae, nga zwiṅwe zwifhinga ndo vha ni tshi ya u huwelela ndi ndoṱhe. Nga ṅwedzi wa u thoma, ndo vha ndo ṱuvha mashaka anga na khonani dzanga. Nga madekwana ndo vha ndi tshi lavhelesa dziṋaledzi ndi tshi khou tsengisa na miṱodzi. Ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u litsha wonoyu mushumo nda humela hayani.

Nga zwenezwo zwifhinga, ndo vha ndi tshi shululela Yehova zwi re mbiluni yanga na u mu vhudza nḓila ye nda vha ndi tshi khou ḓipfa ngayo. Ndo vha ndi tshi humbula zwithu zwi ṱuṱuwedzaho zwe nda zwi vhala Bivhilini na kha khandiso dzashu. Kanzhi ndo vha ndi tshi humbula luṅwalo lwa Phisalema 19:14. Ndo zwi ṱhogomela uri arali nda elekanya nga ha zwithu zwine zwa takadza Yehova zwi ngaho mishumo yawe na zwine a vha zwone, Yehova u ḓo vha “Tombo ḽanga na Murengululi wanga.” Thero ya Tshiingamo ine ya ri “You Are Never Alone” a yo nthusa vhukuma. Ndo i vhala lunzhi. Nga iṅwe nḓila ndo vha ndi si ndoṱhe, Yehova o vha e na nṋe, ndo kona u wana zwibuli zwa u rabela, u guda na u elekanya.

Musi hu sa athu fhela tshifhinga ndo swika Coron, ndo mbo ḓi vhewa sa muhulwane. Ho vha hu nṋe muhulwane ndi ndoṱhe, nga zwenezwo ndo mbo ḓi thoma u ita Tshikolo Tsha Vhuḓinḓa Ha Lwa Ṱaḓulu, Muṱangano Wa Tshumelo, Pfunzo Ya Bugu Ya Tshivhidzo na u fara Pfunzo Ya Tshiingamo. Ndo vha ndi tshi ita nyambo ya khagala vhege iṅwe na iṅwe. Nga nṱhani ha uri ndo vha ndi tshi dzula ndo farakanea, zwo ita uri ndi si tsha ḓipfa ndi ndoṱhe.

Musi ndi tshi khou ita mushumo wa u huwelela ngei Coron, ho vha na mvelelo dzavhuḓi nahone vhaṅwe vha vhagudiswa vhanga vha Bivhili vho ita na u lovhedzwa. Fhedzi ho vha hu na thaidzo dze nda vha ndi tshi sedzana nadzo. Nga zwiṅwe zwifhinga, ndo vha ndi tshi tshimbila u bva nga matsheloni u swika nga masiari uri ndi kone u swika kha tsimu ye nda vha ndi tshi tea u huwelela khayo, ndi sa ḓivhi uri musi ndi tshi swika ndi ḓo eḓela ngafhi. Tsimu ya tshivhidzo yo vha i tshi katela na zwiṱangadzime zwinzhi zwiṱuku. Kanzhi ndo vha ndi tshi ya henefho nga tshikepe, ri tshi fhira vhukati ha lwanzhe hu na maḓumbu nahone ndo vha ndi sa koni na u bambela. Naho ho vha hu na dzenedzi thaidzo, Yehova o ntsireledza na u nthusa uri ndi vhe na nungo. Nga murahu, ndo zwi ṱhogomela uri Yehova o vha a tshi khou nndugiselela thaidzo dze nda vha ndi tshi ḓo sedzana nadzo kha mushumo we nda vha ndi tshi ḓo u ṋewa tshifhingani tshi ḓaho.

Nga 1978 ndo humbelwa uri ndi ye u shuma Papua New Guinea, devhula ha shango ḽa Australia. Papua New Guinea ndi shango ḽi re dzithavhani. Ndo vha ndo mangala musi ndi tshi wanulusa uri vhathu vhane vha dzula henefho vha ṱoḓaho u vha 3 miḽioni vha amba nyambo dzi fhiraho 800. Zwi takadzaho ndi uri vhathu vhanzhi vho vha vha tshi kona u amba luambo lwa Tshimelanesian Pidgin lune lwa ḓivhiwa sa Tshitok Pisin.

Ndo humbelwa uri ndi ye kha tshivhidzo tsha Tshiisimane lwa tshifhinganyana ngei ḓoroboni khulwane ya Port Moresby. Fhedzi nga murahu ndo pfulutshela kha tshivhidzo tsha luambo lwa Tshitok Pisin nahone nda ya kiḽasini ya u guda lwonolu luambo. Ndo shumisa zwe nda vha ndi tshi khou guda kiḽasini kha mushumo wa u huwelela. Zwenezwo zwo nthusa uri ndi kone u guda lwonolwo luambo nga u ṱavhanya. Hu sa athu u fhela na tshifhinga, ndo kona u ṋekedza nyambo nga luambo lwa Tshitok Pisin. Ndo vha ndo mangala musi ndi tshi humbelwa uri ndi shume sa mulavhelesi ane a dalela zwivhidzo kha zwivhidzo zwa luambo lwa Tshitok Pisin hu sa athu u fhela na ṅwaha ndo swika Papua New Guinea.

Nga nṱhani ha uri zwivhidzo zwo vha zwi kule na kule, ndo vha ndi tshi tea u dzudzanya maguvhangano o vhalaho nahone ndo vha ndi tshi dzula ndi nḓilani. U  thomani ndo ḓipfa ndi ndoṱhe ngauri ndo vha ndi fhethu hune nda si hu ḓivhe zwavhuḓi, ndi kha ḽiṅwe shango, ndi tshi khou amba luambo luswa nahone ndi tshi khou tea u ḓowela maitele maswa. Ndo vha ndi tshi tea u shumisa bufho musi ndi tshi dalela fhethu ho fhambanaho, nga nṱhani ha uri bada dza hone dzo vha dzi si dzavhuḓi nahone hu dzithavhani. Ndo vha ndi tshi tea u fara lwendo nga bufho vhege iṅwe na iṅwe. Nga tshiṅwe tshifhinga, ho vha hu tshi vha hu nṋe ndi ndoṱhe ndo ṋamelaho kha bufho ḽiṱuku ḽe ḽa vha ḽi sa tou vha vho kha vhuimo havhuḓi. Musi ndo ṋamela ḽeneḽo bufho ndo vha ndi tshi vha ndo tshuwa, u fana na nḓila ye nda vha ndo tshuwa ngayo musi ndo ṋamela tshikepe.

Ho vha hu tshi tou vha na vhathu vha si gathi fhedzi vhane vha vha na founu, nga zwenezwo, ndo vha ndi tshi davhidzana na vhahashu vha tshivhidzoni nga marifhi. Kanzhi musi ndi tshi ya zwivhidzoni ndo vha ndi tshi swika vhurifhi hanga he nda vha rumela hone vhu sa athu u swika. Ngauralo, ndo vha ndi tshi tea u vhudzisa vhathu vhane vha dzula henefho uri ndi nga wana ngafhi Dziṱhanzi. Tshifhinga tshoṱhe musi ndi tshi wana vhahashu, vho vha vha tshi nṱanganedza nga nḓila ya lufuno nahone zwenezwo zwo vha zwi tshi ita uri ndi takale nge nda ita honoho vhuḓidini ha u vha ṱoḓa. Yehova o ntikedza nga nḓila nnzhi nahone vhushaka hanga nae ho bvela phanḓa vhu tshi khwaṱha.

Musi ndi tshi ya kha muṱangano wanga wa u thoma ngei tshiṱangadzimeni tshi vhidzwaho Bougainville, ho mbo ḓi ḓa vhavhingani vha tshi khou ṅweṅwela vha amba na nṋe vha ri: “Vha kha ḓi ri humbula?” Ndo mbo ḓi zwi humbula uri vhenevho vhavhingani ndo huwelela khavho ngei Port Moresby. Ndo thoma ngudo ya Bivhili navho nahone nga murahu nda humbela muṅwe wa vhahashu vhe vha vha vha tshi dzula henefho uri a bvele phanḓa na u guda navho. Zwazwino vho vha vho no lovhedzwa. Ndi iṅwe ya nḓila dze Yehova a mphaṱhutshedza ngadzo kha miṅwaha miraru ye nda i fhedza ndi tshi khou shuma ngei Papua New Guinea.

Musi ndi sa athu ṱuwa ngei Coron nga 1978, ndo ṱangana na muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Adel. O vha e muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe, ngeno a tshi khou alusa vhana vhawe vhavhili Samuel na Shirley. Nahone o vha a tshi khou dovha a ṱhogomela mme awe vhane vha vha mualuwa. Nga May 1981, ndo humela ngei Philippines u itela u ya u vhinga Adel. Musi ro no vhingana ro vula nḓila roṱhe na u ṱhogomela muṱa washu.

Naho ndo vha ndi na muṱa, nga 1983 ndo mbo ḓi vhewa sa muvulanḓila o khetheaho nda humbelwa uri ndi ye u shuma kha Tshiṱangadzime tsha Linapacan tshe tsha vha tshi vunḓuni ḽa Palawan. Nṋe na muṱa wanga ro mbo ḓi pfulutshela henefho fhethu he ha vha hu kule nahone hu si na Dziṱhanzi. Nahone nga murahu ha ṅwaha, mme a Adel vho mbo ḓi lovha. Naho zwo ralo, ro bvela phanḓa na mushumo wa u huwelela, ndi wone we wa ri thusa uri ri kone u bvela phanḓa na u konḓelela. Ro thoma pfunzo dza Bivhili nnzhi henefho tshiṱangadzimeni, lwe zwa vha zwi tshi ṱoḓea uri ri vhe na Holo ṱhukhu. Ra mbo ḓi ḓifhaṱela yone. Nga murahu ha miṅwaha miraru ro swika henefho tshiṱangadzimeni, ro vha ro takala vhukuma musi vhathu vha 110 vha tshi ḓa Tshihumbudzoni nahone vhunzhi ha vhenevho vhathu vho ita mvelaphanḓa, vha lovhedzwa musi ro no ṱuwa.

Nga 1986 ndo humbelwa uri ndi ye u shuma kha tshiṱangadzime tsha Culion, he ha vha hu na vhathu vhe vha vha vhe na mapele. Nga murahu ha miṅwaha i si gathi, Adel o mbo ḓi vhewa sa muvulanḓila o khetheaho. U thomani ro vha ri tshi khou vhilaela nga ha uri ri khou ḓo huwelela kha vhathu vha re na mapele. Fhedzi vhahuweleli vha henefho vho ri khwaṱhisedza uri vhathu vha re na mapele vho wana dzilafho ḽo teaho na uri zwi nga konḓa uri honoho vhulwadze vhu fhirele kha muṅwe muthu. Vhaṅwe vhathu vhe vha vha vhe na mapele vho vha vha tshi ya miṱanganoni  kha muḓi wa muṅwe wahashu wa tshifumakadzini. Nga u ya ha tshifhinga, ro thoma u ḓowela u huwelela kha vhenevho vhathu. Nahone zwo vha zwi zwavhuḓi u vha vhudza zwine Bivhili ya ri fhulufhedzisa, samusi vhenevho vhathu vho vha vha tshi vhona u nga Mudzimu ha vha funi na uri vhathu a vha na ndavha navho. Zwo ri takadza vhukuma u vhona vhathu vhe vha vha vha tshi khou lwala nga yeneyo nḓila vha tshi dovha vha wana dakalo nga nṱhani ha u vha na fhulufhelo ḽa u wana vhutshilo ha tshoṱhe vhe na mutakalo wavhuḓi.​—Luka 5:12, 13.

Ndi mini zwe zwa thusa vhana vhashu uri vha ḓowele vhutshilo vhuswa ngei Culion? Nṋe na mufumakadzi wanga ro ramba vhaṅwe vhahashu vhavhili vha tshifumakadzini vha Coron vhe vha vha vha tshi kha ḓi vha vhaswa uri vha ḓe vha dzule na riṋe uri vha kone u shuma na vhana vhashu. Samuel na Shirley na vhenevho vhahashu vhavhili, vho vha vha tshi ḓiphiṋa nga u thusa vhaṅwe u guda ngoho nahone vho vha vha tshi guda na vhana vhanzhi ngeno nṋe na mufumakadzi wanga ri tshi khou guda na vhabebi vha vhenevho vhana. Ho swika tshifhinga tshe ra vha ri tshi khou guda na miṱa ya 11. Hu sa athu fhela na tshifhinga, ro vha ri na pfunzo dza Bivhili nnzhi lwe ra kona na u thoma tshivhidzo tshiswa.

U thomani ho vha hu nṋe muhulwane ndi ndoṱhe kha tshenetsho tshiṱangadzime. Nga zwenezwo, ofisi ya Davhi yo nkhumbela uri ndi ite miṱangano ya vhukati ha vhege na vhahuweleli vha malo vhe vha vha vha tshi dzula henefho. Nahone ndo vha ndi tshi tea u dovha nda ita miṱangano ya vhukati ha vhege na vhahuweleli vha ṱahe vhe vha vha vha tshi dzula kha kusi kune kwa vhidzwa Marily nahone zwo vha zwi tshi ri dzhiela awara tharu uri ri swike kha kwonoko kusi ri tshi khou shumisa tshikepe. Nga murahu ha miṱangano, sa muṱa ro vha ri tshi tea u tshimbila dzithavhani lwa awara nnzhi ri tshi khou ya u fara pfunzo dza Bivhili kha kusi kune kwa vhidzwa Halsey.

Vhathu vhanzhi vho mbo ḓi thoma u ṱanganela ngei Marily na Halsey ra mbo ḓi fhaṱa Holo henefho. Vhahashu vha Linapacan na vhe vha vha vha tshi takalela u guda vho ṋeela nga zwishumiswa nahone vho vha vha tshi ḓa u thusa musi ri tshi khou fhaṱa. Holo ye ra i fhaṱa ngei Marily yo vha i khulwane lwe ha vha hu tshi nga fhelela vhathu vha 200 nahone ro vha ri tshi kona u dovha hafhu ra i engedza uri hu kone u fhelela vhathu vhanzhi. Nga zwenezwo, ro vha ri tshi kona u farela maguvhangano henefho.

Nga 1993 musi vhana vho no aluwa, nṋe na Adel ro thoma u ita mushumo wa u dalela zwivhidzo ngei Philippines. Nga 2000 ndo ya Tshikoloni Tsha U Gudisa Vhuḓinḓa u gudiswa u vha mugudisi wa tshenetsho tshikolo. Ndo pfa ndi sa fanelei u ita wonoyo mushumo fhedzi Adel  o vha a tshi dzulela u nṱuṱuwedza. O nkhumbudza uri Yehova ndi ene ane a ḓo nṋea nungo dza u ita wonoyo mushumo. (Vhafil. 4:13) Adel o vha a tshi zwi ḓivha uri zwenezwo ndi ngoho ngauri o vha a tshi khou ita mushumo wawe ngeno a tshi khou sedzana na thaidzo ya mutakalo.

Nga 2006 musi ndi tshi khou shuma sa mugudisi, Adel o mbo ḓi farwa nga vhulwadze ha Parkinson. Ro vha ro akhamala. Musi ndi tshi mu vhudza uri ndi khwiṋe ri tshi litsha mushumo washu uri ndi kone u mu ṱhogomela, o mbo ḓi ri: “Ndi khou humbela uri ni nṱoḓele dokotela ane a nga nthusa nga vhulwadze hanga. Ndi a zwi ḓivha uri Yehova u ḓo ri thusa uri ri kone u bvela phanḓa na mushumo washu.” Adel o bvela phanḓa a tshi khou shumela Yehova lwa miṅwaha ya rathi a sa gunguli. Musi a sa koni u tshimbila, o vha a tshi ita mushumo wa u huwelela e kha wheelchair. Musi a sa khou kona u amba zwavhuḓi, o vha a tshi fhindula nga phindulo pfufhi miṱanganoni. Vhahashu vho vha vha tshi dzulela u mu ṅwalela milaedza kha khadi na kha founu vha tshi khou livhuwa tsumbo yavhuḓi ye a vha vhetshela yone u vhuya u swika a tshi lovha nga 2013. Ndo fhedza miṅwaha i fhiraho 30 ndi tshi khou shuma na mufumakadzi wanga a fhulufhedzeaho. Fhedzi musi a tshi lovha, ndo vha ndo xelelwa, ndo dovha nda ḓipfa ndi ndoṱhe.

Adel o vha a tshi khou ṱoḓa ndi tshi bvela phanḓa na mushumo wanga nahone ndo ita zwenezwo. Ndo dzula ndo farakanea, zwo nthusa uri ndi sa ḓipfe ndi ndoṱhe. U bva nga 2014 u swika nga 2017 ndo ṋewa mushumo wa u dalela zwivhidzo zwa luambo lwa Tshitagalog kha mashango e mushumo washu wa vha wo thivhelwa. Nga murahu ha zwenezwo, ndo dalela zwivhidzo zwa luambo lwa Tshitagalog ngei Taiwan, Amerika na Canada. Nga 2019, ndo vha mugudisi kha kiḽasi ya Tshiisimane ya tshikolo tsha SKE ngei India na Thailand. Yeneyi mishumo yo ita uri ndi takale vhukuma. U dzula ndo livhisa ṱhogomelo kha mushumo wa Yehova zwi ita uri ndi takale.

Kha mushumo muṅwe na muṅwe muswa we nda u ita ndo kona u vha na vhushaka ha tsini na vhahashu vhe nda ṱangana navho. Zwenezwo zwo vha zwi tshi ita uri musi tshifhinga tsha u ṱuwa tshi tshi swika zwi konḓe. Nga zwenezwo zwifhinga, ndo guda u fhulufhela Yehova nga ho engedzeaho, o dzula a tshi ntikedza. Nahone o nthusa uri ndi kone u ṱanganedza tshanduko iṅwe na iṅwe ine ya vha hone. Zwazwino ndi khou shuma sa muvulanḓila o khetheaho Philippines. Ndo no ḓowela na tshivhidzo tshanga tshiswa tshine tsha vha na vhahashu vhane vha ntikedza na vhane vha vha na ndavha na nṋe. Ndi a ḓirwa khana nga u vhona uri Samuel na Shirley vha khou edzisa tsumbo ya mme avho yavhuḓi.​—3 Yoh. 4.

Ndo sedzana na zwiimo zwinzhi zwi konḓaho vhutshiloni hanga, u katela na u vhona mufumakadzi wanga a tshi khou lwala u vhuya u swika a tshi lovha. Ndo dovha nda tea u ḓowelana na vhuimo ho fhambananaho. Naho zwo ralo, ndo zwi vhona uri Yehova “u tsini na muṅwe na muṅwe washu.” (Mish. 17:27) Tshanḓa tsha Yehova “a si tshipfufhi” lune a nga kundelwa u tikedza na u khwaṱhisa vhashumeli vhawe naho vhe fhethu hu re kule vhukuma. (Yes. 59:1) Yehova ndi tombo ḽanga, o ḓi dzula a tshi ntikedza lwa vhutshilo hanga hoṱhe. Ndi a livhuwa uri o dzula a tshi nthusa, o dzula e na nṋe.