Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

Zwo ṅwalwaho kha tombo ndi hezwi: “Yahweh Sabaot nga a seme Hagaf murwa wa Hagav”

Naa No Vha Ni Tshi Zwi Ḓivha?

Naa No Vha Ni Tshi Zwi Ḓivha?

Maipfi a kale o ṅwalwaho kha tombo a tikedza hani zwine Bivhili ya amba?

KHA Bible Lands Museum ngei Yerusalema, hu na tombo ḽi re na zwithu zwe zwa ṅwalwa vhukati ha ṅwaha wa 700 na wa 600 B.C.E. Ḽeneḽo tombo ḽo wanala bakoni ḽe ḽa vha ḽi tshi shumiswa sa vhiḓa tsini na Heburoni kha ḽa Isiraele. Ḽo vha ḽo ṅwalwa u pfi “Yahweh Sabaot nga a seme Hagaf murwa wa Hagav.” Aya maipfi a tikedza hani Bivhili? A sumbedza uri dzina ḽa Mudzimu, Yehova, ḽe ḽa vha ḽo ṅwalwa nga maḽeḓere a Tshihevheru tsha kale nga u tou pfi YHWH, ḽo vha ḽo ḓowelea nahone ḽi tshi shumiswa kha vhutshilo ha ḓuvha na ḓuvha zwifhingani zwa Bivhili. Kha eneo mapako ho vha hu na zwithu zwo ṅwalwaho nga vhathu vhe vha vha vha tshi kuvhangana na u dzumbama henefho. Kha mbondo dza eneo mapako, vho vha vha tshi anzela u ṅwala dzina ḽa Mudzimu khathihi na madzina avho e a vha a tshi katela na dzina ḽa Mudzimu.

Musi Dokotela Rachel Nabulsi wa Yunivesithi ya Georgia a tshi ṱalusa zwo ṅwalwaho kha mbondo dza enea mapako na kha tombo, o ri: “U shumiswa ha dzina YHWH lunzhi-lunzhi kha zwenezwi zwo ṅwalwaho, zwi ri funza zwithu zwinzhi. . . . Maipfi a wanalaho Bivhilini na enea mafhungo o ṅwalwaho kha tombo, zwi sumbedza uri YHWH o vha e wa ndeme kha ḽa Isiraele na ḽa Yuda.” Zwenezwi zwi tikedza zwo ṅwalwaho Bivhilini hune dzina ḽa Mudzimu, YHWH ḽa bvelela lunzhi-lunzhi nga maḽeḓere a Tshihevheru. Madzina a vhathu o vha a tshi anzela u katela na dzina ḽa Mudzimu.

Maipfi o ṅwalwaho kha tombo ane a ri “Yahweh Sabaot,” a amba uri “Yehova wa mavhuthu.” Ngauralo, zwi vhonala u nga vhathu vha zwifhingani zwa Bivhili vho vha vha tshi anzela u shumisa dzina ḽa Mudzimu na maipfi ane a ri “Yehova wa mavhuthu.” Ndi ngazwo Bivhili i tshi shumisa maipfi ane a ri “Yehova wa mavhuthu” lwa 283 Maṅwaloni a Tshihevheru a u thoma, zwihuluhulu kha bugu ya Yesaya, ya Yeremia na ya Sakaria.