Musi ndi tshi fhedzisela ndo vha muvulanḓila, vhutshilo hanga ho shanduka nga nḓila ye nda vha ndi songo i lavhelela. (Vhaef. 3:20) Fhedzi ni nga ḓivhudzisa uri ho shanduka mini. Irani ndi thome mathomoni.

Ndo bebelwa Berlin kha ḽa Dzheremane, nga murahu ha miṅwedzi nyana musi ho thoma Nndwa Ya Shango Ya Vhuvhili nga 1939. Musi nndwa i tsini na u fhela nga 1945, Berlin ḽo ṱhaselwa nga mabufho a nndwa nahone a posa bomo nnzhi vhukuma. Musi Berlin hu tshi ṱhaselwa, ho thuthubiswa bomo kha tshiṱaraṱa tshashu nahone nṋe na muṱa wa hashu ro shavhela fhethu hune vhathu vho sedzanaho na mithuthubo ya dzibomo vha shavhela hone. Nga murahu, u itela u ḓitsireledza ro shavhela Erfurt, he mme anga vha bebelwa hone.

Mme anga vho vha vha tshi khou ṱoḓa u ḓivha ngoho nga maṱo matswuku. Vho vhala bugu dzo ṅwalwaho nga vhaḓivhi na u tevhela vhurereli ho fhambanaho, fhedzi a vho ngo wana ngoho. Nga vho 1948, ro dalelwa nga Ṱhanzi Dza Yehova mbili. Mme anga vho vha ṱanganedza nahone vha vha vhudzisa mbudziso nnzhi. Hu sa athu fhela awara, vho vhudza nṋe na khaladzi anga uri, “Ndo wana ngoho!” Nga murahu ha zwenezwo, nṋe, mme anga na khaladzi anga ro thoma u ya miṱanganoni ngei Erfurt.

Nga 1950 ro humela Berlin, he ra ṱanganela na tshivhidzo tsha Berlin-Kreuzberg. Nga murahu ro pfulutshela tshivhidzoni tsha Berlin-Tempelhof. Nga u ya ha tshifhinga, mme anga vho lovhedzwa, fhedzi nṋe zwo ndzhiela tshifhinga. Ndi ngani?

Zwo nkonḓela u shumela Yehova nga ho engedzeaho ngauri ndo vha ndi tshi shona nga maanḓa. Ndo ya tsimuni lwa miṅwaha mivhili, fhedzi ndi sa huweleli. Fhedzi zwithu zwo shanduka musi ndi tshi vho ḓivhana na vhahashu vhanzhi vhe vha sumbedza u vha na tshivhindi na u ḓikumedza kha Yehova. Vhaṅwe vho vha vho valelwa gammbani ya tshengedzo ya Vhanazi kana dzhele Vhubvaḓuvha ha Dzheremane. Vhaṅwe vho isa khandiso Vhubvaḓuvha ha Dzheremane tshiphirini hu sa londwi uri vha nga  valelwa dzhele. Tsumbo yavho yo nṱuṱuwedza vhukuma. Ndo ḓivhudza uri arali vho vhea vhutshilo havho khomboni na u ḓiimisela u valelwa dzhele vha tshi itela Yehova na vhahavho, na nṋe ndi tea u shumela kha u ita uri ndi sa tsha shonesa.

Ndo thoma u kunda u shona musi ndi tshi shela mulenzhe kha fulo ḽa u huwelela ḽo khetheaho nga 1955. Kha vhurifhi he ha gandisiwa kha Informant, * Wahashu Vho Nathan Knorr vho amba uri ḽeneḽi fulo ndi ḽiṅwe ḽa mafulo mahulwane u fhira oṱhe e ndangulo ya vhuya ya a dzudzanya. Vho amba uri arali vhahuweleli vhoṱhe vha shela mulenzhe, “u nga vha ṅwedzi wa u huwelela wo khetheaho vhukuma.” Yeneyo yo vha i ngoho! Nga murahu nyana, ndo ḓiṋekedzela kha Yehova nahone nṋe, khotsi anga na khaladzi anga ro lovhedzwa nga 1956. Fhedzi nga murahu ha zwenezwo, ndo tea u dzhia phetho ya ndeme.

Ndo vha ndi tshi zwi ḓivha uri ndi tea u vula nḓila, fhedzi ndi tshi sokou ri ndi ḓo zwi ita nga murahu. Ndo dzhia phetho ya u guda u renga zwithu Berlin u itela u zwi rengisela vhoramabindu vha kha maṅwe mashango. Nga murahu ha zwenezwo, ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u shuma u itela uri ndi vhe na tshenzhelo kha mushumo wanga ndi sa athu thoma u vula nḓila. Nga 1961, ndo wana mushumo ngei Hamburg, hune ha vha vhuimazwikepe hu hulwane ngei Dzheremane. U takalela wonoyo mushumo zwo ita uri ndi lenge u dzhenela tshumelo ya tshifhinga tshoṱhe. Ndo vha ndi tshi ḓo ita mini?

Ndi livhuwa Yehova uri o shumisa vhahashu u itela u nthusa uri ndi pfesese uri u mu shumela ndi zwone zwa ndeme. Vhunzhi ha khonani dzanga dzo vha dzo no thoma u vula nḓila nahone dzo mmbetshela tsumbo yavhuḓi. Zwiṅwe hafhu, wahashu Vho Erich Mundt vhe vha vhuya vha valelwa gammbani ya tshengedzo vho nṱuṱuwedza uri ndi fhulufhele Yehova. Vho amba uri musi vhe gammbani ya tshengedzo, vhahashu vhe vha ḓitika nga vhone vhaṋe vho kundelwa u dzula vha tshi fhulufhedzea kha Yehova. Fhedzi vhe vha ḓitika nga Yehova nga ho fhelelaho vho dzula vha tshi fhulufhedzea nahone vha thusa kha u khwaṱhisa ndangulo ya Yehova.

Zwiṅwe hafhu, Wahashu Vho Martin Poetzinger, vhe nga murahu vha vha muraḓo wa Tshigwada Tshi Langaho vho dzula vha tshi ṱuṱuwedza vhahashu nga u amba uri: “U vha na tshivhindi ndi zwa ndeme vhukuma!” Nga murahu ha u elekanya nga ha enea maipfi, ndo litsha mushumo wanga nahone nda thoma u vula nḓila nga June 1963. Yeneyo ndi phetho yavhuḓi vhukuma ye nda vhuya nda i dzhia! Nga murahu ha miṅwedzi mivhili, ndi sa athu thoma u ṱoḓa mushumo muswa ndo rambiwa uri ndi shume sa muvulanḓila o khetheaho. Nga murahu ha miṅwaha i si gathi, Yehova o mphaṱhutshedza nga nḓila ye nda vha ndi songo i lavhelela. Ndo rambiwa kha kilasi ya vhu 44 ya tshikolo tsha Gilead.

“Ni songo ṱavhanya u litsha mushumo waṋu,” yeneyo ndi iṅwe ya ngudo dza ndeme dze nda dzi guda, zwihuluhulu kha Wahashu Vho Nathan Knorr na Vho Lyman Swingle. Vho ri ṱuṱuwedza uri ri songo litsha mushumo washu naho u tshi khou konḓa. Wahashu Vho Knorr vho ri: “Ni ḓo livhisa ṱhogomelo kha mini? Kha tshika, kha zwikhokhonono, kha vhushai? Kana ni ḓo livhisa ṱhogomelo kha miri, maluvha na zwifhaṱuwo zwa vhathu vho takalaho? Ḓigudiseni u funa vhathu!” Ḽiṅwe ḓuvha wahashu Vho Swingle vho ri ṱalutshedza uri ndi ngani vhaṅwe vhahashu vho ṱavhanya u litsha mushumo wavho, zwo vha kwama vhukuma lwe vha tsengisa miṱodzi. Vho tea u thoma vha fhumula, vha kona u bvela phanḓa na nyambo yavho. Zwo nkwama vhukuma nahone ndo vha ndo ḓiimisela u takadza Kristo na vharathu vhawe.—Mat. 25:40.

Musi ri tshi avhelwa hune ra ḓo shuma hone, vhaṅwe vhahashu vhane vha shuma Bethele vho vhudzisa vhaṅwe vhashu hune ra khou ḓo ya hone. Vho amba zwithu zwavhuḓi nga ha hune vhahashu vha khou ya hone, u swika nṋe ndi tshi ri: “Congo (Kinshasa).” Vho sokou ima vha ri: “Oh, Congo! Ngavhe Yehova a tshi vha na inwi!” Nga tshenetsho tshifhinga, vhathu vho vha vha tshi lwa na u vhulayana kha ḽa Congo. Fhedzi ndo dzula ndi tshi humbula ngudo dze nda dzi guda. Musi ri tshi tou fhedza tshikolo nga September 1967, nṋe, Heinrich Dehnbostel na Claude Lindsay ro ya Kinshasa, ḓorobo khulwane ya Congo.

Musi ri tshi swika Kinshasa, ro guda Tshifura lwa miṅwedzi miraru. Nga murahu, ro ya Lubumbashi, he ha vha hu tshi vhidzwa Elisabethville, tsini na mukano wa Zambia hu re tshipembe ha Congo. Ro pfulutshela ḓoroboni, hayani ha vharumiwa.

Samusi ho vha hu sa athu huwelelwa fhethu hunzhi ngei Lubumbashi, zwo ri takadza u vha vhathu vha u thoma vhe vha ḓivhadza ngoho kha vhathu vha henefho. Hu sa athu fhela tshifhinga tshilapfu, ro vha ro no vha na vhagudiswa vhanzhi vha Bivhili vhe ra vha ri sa koni u wana tshifhinga tsha u guda navho vhoṱhe. Ro huwelela na kha vhaofisiri vha muvhuso vhane vha vha mapholisa. Vhanzhi vho sumbedza uri vha a ṱhonifha Ipfi ḽa Mudzimu na mushumo washu wa u huwelela. Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi amba Tshiswahili, nga zwenezwo, nṋe na Claude Lindsay ro guda lwonolwo luambo. Nga murahu, ro rumelwa kha tshivhidzo tsha Tshiswahili.

Ro ḓiphina nga u ita zwithu zwinzhi zwi takadzaho, fhedzi ro dovha ra sedzana na khaedu. Tshifhinga tshinzhi maswole o kambiwaho a re na zwigidi kana mapholisa a re na vhuhali vho vha vha tshi ri pomoka zwithu zwe ri si zwi ite. Ḽiṅwe ḓuvha mapholisa manzhi o faraho zwigidi o ḓa hayani ha vharumiwa musi ro fara miṱangano ya tshivhidzo nahone a ri isa mapholisani, vha ri dzudza fhasi u swika i tshi rwa awara ya vhufumi nga madekwana vha sa athu ri vhofholola.

Nga 1969, ndo rumelwa kha mushumo wa u dalela zwivhidzo. Musi ndi mulavhelesi wa ḽiisela ndo vha ndi tshi tshimbila lwendo lu lapfu matopeni na kha  mahatsi malapfu, zwithu zwo ḓoweleaho vhukuma Afurika. Musi ndi kha muṅwe muvhundu, khuhu yo eḓela na zwikukwana zwayo fhasi ha mmbete wanga. Ndi nga si vhuye nda hangwa musi i tshi mvusa ḽi sa athu tsha. Ndi a takala musi ndi tshi humbula nga ha madekwana e ra vha ri tshi haseledza nga ha Bivhili musi ri tshi khou ora mulilo na vhahashu.

Iṅwe ya thaidzo khulwane ye ra sedzana nayo ho vha hu vhathu vhane vha ḓiita Ṱhanzi Dza Yehova, fhedzi vha tshipiḓa tsha Kitawala. * Vhaṅwe vhavho vho lovhedzwa nahone vha vha vhahulwane vha tshivhidzo. Vhenevha vhathu vhane vha nga “matombo” o dzumbamaho a vho ngo fhura vhahashu vha fhulufhedzeaho. (Yuda 12) Nga u ya ha tshifhinga, Yehova o vha bvisa tshivhidzoni nahone vhathu vhanzhi vho mbo ḓi ḓa ngohoni.

Nga 1971, ndo rumelwa u shuma kha ofisi ya davhi ya Kinshasa, he nda ita mishumo yo fhamba fhambanaho i ngaho sa u ṅwala marifhi, u ṱhogomela khumbelo dza khandiso na mafhungo a tshumelo. Musi ndi Bethele, ndo guda u dzudzanya mushumo washu kha shango ḽihulwane ḽe tshumelo yaḽo ya vha i fhasi. Tshiṅwe tshifhinga, zwithu zwe ra vha ri tshi zwi rumela zwivhidzoni zwo vha zwi tshi lenga u swika. Zwe ra vha ri tshi zwi rumela zwo vha zwi tshi bva kha bufho, zwa dzhena kha zwikepe nahone zwikepe zwo vha zwi tshi hakiwa lwa dzivhege nga maluvha malapfu a maḓini ane a vhidzwa water hyacinths. Naho zwo ralo, ro kona u bvela phanḓa na mushumo hu sa londwi dzenedzo thaidzo na dziṅwe.

Ndo mangadzwa nga nḓila ye vhahashu vha vha vha tshi dzudzanya ngayo hune ha ḓo farelwa mabuthano mahulwane naho vho vha vhe si na tshelede nnzhi. Vho khuredzela zwiulu u itela u ita zwiteidzhi, vha shumisa mahatsi malapfu u itela u ita mbondo na u a pomba u itela u ita zwithu zwa u dzula. U itela u ita fureme, vho shumisa thanda dza muri wa bamboo nahone u itela u ita ṱhanga na maṱafula vho shumisa dziṱhanga. Nahone vho shumisa zwipiḓa zwa thanda dza muri vhudzuloni ha u shumisa zwibigiri. Zwo ntakadza vhukuma u vhona zwithu zwoṱhe zwe vhahashu vha zwi ita u itela u lugisa thaidzo. Ndo thoma u vha funa vhukuma. Ndo vha ṱuvha vhukuma musi ndo rumelwa u ita mushumo muswa!

Nga 1974, ndo iswa ofisini ya davhi ya Nairobi ngei Kenya. Ro vha ri na mushumo munzhi samusi davhi ḽa Kenya ḽo vha ḽi tshi tikedza mushumo wa u huwelela wa mashango a fumi a nga tsini e maṅwe ao a vha o thivhela mushumo washu. Ndo humbelwa u dalela eneo mashango lunzhi, zwihuluhulu shango ḽa Ethiopia he vhahashu vha vha vha tshi khou tovholwa nahone vha tshi khou sedzana na zwithu zwi konḓaho. Vhunzhi havho vho farwa nga nḓila i si yavhuḓi kana u valelwa dzhele nahone vhaṅwe vho vhulawa. Fhedzi vho dzula vha tshi fhulufhedzea na u konḓelela ngauri vho vha vhe na vhushaka havhuḓi na Yehova na vhahavho.

Nga 1980, vhutshilo hanga ho shanduka nga nḓila yavhuḓi musi ndi tshi vhinga Gail Matheson. Gail u bva Canada nahone ro dzhena kiḽasini nthihi ya Gilead. Ro vha ri tshi amba nga marifhi. Gail o vha e murumiwa ngei Bolivia. Nga murahu ha miṅwaha ya 12, ro dovha ra ṱangana ngei New York. Nga murahunyana, ro vhingana ngei Kenya. Ndi a mu livhuwa vhukuma ngauri u dzula a tshi humbula u fana na Yehova nahone o fushea nga zwine a vha nazwo. U dzula a tshi ntikedza nahone u a mpfuna.

Nga 1986, nṋe na Gail ro rumelwa kha mushumo wa u dalela zwivhidzo nahone ndi tshi khou shuma na kha Komiti Ya Davhi. Kha wonoyu mushumo wa u dalela zwivhidzo, ndo vha ndi tshi dalela mashango manzhi ane a vha nga fhasi ha davhi ḽa Kenya.

Ndi humbula musi ndi tshi khou ita ndugiselelo dza buthano Asmara (ngei Eritrea) nga 1992, musi mushumo washu u songo thivhelwa kha ḽeneḽo shango. Fhedzi fhethu ha u farela buthano he ra hu wana ho vha hu sa sedzei nga nnḓa na nga ngomu. Nga ḓuvha ḽa buthano zwo mmangadza vhukuma uri vhahashu vho ita uri henefho fhethu hu nake, hu fanelee u gwadamela Yehova. Miṱa minzhi yo ḓisa malabi a u khavhisa nahone vha thivha hoṱhe he ha vha hu sa sedzei. Ro ḓiphina nga buthano ḽi takadzaho ḽe ḽa vha ḽi na vhathu vha 1 279.

 Mushumo wa u dalela zwivhidzo wo ṱoḓa uri ri ite tshanduko khulwane ngauri ro vha ri tshi dzula fhethu ho fhambanaho vhege iṅwe na iṅwe. Nga tshiṅwe tshifhinga ro vha ri tshi dzula fhethu ha vhuimo ha nṱha tsini na lwanzhe, fhedzi nga tshiṅwe tshifhinga ro vha ri tshi dzula mikhukhuni ya mazennge nahone mabunga o vha e kule nga mithara dzi fhiraho 100. Fhedzi hu sa londwi he ra vha ri tshi dzula hone, ro ḓiphina vhukuma nga u fhedza tshifhinga ri vhuḓinḓani na vhavulanḓila na vhahuweleli vha fhiseaho. Musi ri tshi avhelwa muṅwe mushumo ro tea u sia khonani nnzhi dzine ra dzi funa, dze ra vha ri tshi ḓo dzi ṱuvha.

Mafheleloni a vho 1980 na mathomoni a vho 1990, mushumo washu wo tendelwa nga lwa mulayo kha maṅwe mashango e a vha a nga fhasi ha davhi ḽa Kenya. Zwenezwo zwo ita uri hu vhe na ofisi dza davhi na dza shango. Nga 1993, ro rumelwa u shuma ofisini ngei Addis Ababa kha ḽa Ethiopia, he mushumo washu wa vha u tshi itwa tshiphirini lwa miṅwaha minzhi, fhedzi zwino wo vha u tshi vho tendelwa nga lwa mulayo.

Yehova o fhaṱutshedza mushumo washu ngei Ethiopia. Vhunzhi ha vhahashu vho thoma u vula nḓila. Vhahuweleli vha fhiraho phesenthe dza 20 vho shuma sa vhavulanḓila vha tshifhinga tshoṱhe ṅwaha muṅwe na muṅwe u bva nga 2012. Zwiṅwe hafhu, zwikolo zwa Ṱhanzi Dza Yehova zwo ṋea pfunzo i ṱoḓeaho nahone ho fhaṱwa Holo Dza Ṱhanzi Dza Yehova dzi fhiraho 120. Nga 2004, muṱa wa Bethele wo pfulutshela kha tshifhaṱo tshiswa nahone u vha na Holo ya u farela Maguvhangano henefho zwo vha phaṱhutshedzo.

Miṅwahani yo fhiraho, nṋe na Gail ro ḓiphina vhukuma nga u vha na vhushaka ha tsini na vhahashu vha Ethiopia. Ri a vha funa vhukuma ngauri vha na vhuthu na lufuno. Zwa zwino ri na thaidzo dza mutakalo nahone zwenezwo zwo ita uri ri rumelwe davhini ḽa Yuropa Kati. Henefho ri khou ṱhogomelwa zwavhuḓi, fhedzi ro ṱuvha khonani dzashu dza Ethiopia.

Ro vhona nḓila ye Yehova a ita uri mushumo wawe u aluwe ngayo. (1 Vhakor. 3:6, 9) Sa tsumbo, musi ndi tshi thoma u huwelela kha vhathu vha Rwanda vhe vha vha vho ḓa u bwa koporo Congo, ho vha hu si na vhahuweleli Rwanda. Zwa zwino, Rwanda hu na vhahashu vha fhiraho 30 000. Nga 1967, Congo (Kinshasa) ho vha hu na vhahuweleli vha ṱoḓaho u vha 6 000. Zwino hu na vhahuweleli vha ṱoḓaho u vha 230 000 nahone nga 2018 ho vha hu na vhathu vha fhiraho milioni Tshihumbudzoni. Kha mashango oṱhe e a vhuya a ṱhogomelwa nga davhi ḽa Kenya, vhahuweleli vho engedzea nga tshivhalo tshi fhiraho 100 000.

Miṅwaha ya 50 yo fhiraho, Yehova o shumisa vhahashu vho fhambanaho u itela u nthusa uri ndi thome tshumelo ya tshifhinga tsho ḓalaho. Naho ndi kha ḓi shona, ndo guda u fhulufhela Yehova nga ho fhelelaho. Zwe zwa itea musi ndi Afurika zwo nthusa uri ndi gude u sa fhela mbilu na u fushea. Nṋe na Gail ri livhuwa vhukuma vhahashu vhe vha sumbedza u ṱanganedza vhaeni, vhe vha konḓelela thaidzo khulwane na u fhulufhela Yehova. Ndi livhuwa vhuthu vhuhulu ha Yehova. Nangoho Yehova o mphaṱhutshedza nga nḓila ye nda vha ndi songo i lavhelela.—Ps. 37:4.