1, 2. (a) Ndi mini zwine zwa ita uri shangoni hu si vhe na vhuthihi? (b) Ndi dzifhio mbudziso dzine ra ḓo dzi fhindula kha ino thero?

WAHASHU wa tshifumakadzini ane a dzula ngei Yuropa tshipembe o amba nga ha zwe zwa itea tshifhingani tsho fhiraho. O ri: “Ndo vhona hu tshi haṱulwa nga nḓila i si yavhuḓi u bva ndi tshee muṱuku. Ndo vha ndi sa tendelani na maitele a politiki e a vha e hone shangoni ḽa hashu, fhedzi ndo vha ndi tshi tikedza mavhonele e vhathu vha vha vhe nao nga ha politiki. Ngoho ndi ya uri ndo funana na ḽitherorisi lwa miṅwaha minzhi.” Wahashu wa tshinnani wa ngei Afurika tshipembe o amba zwe zwa ita uri a dzhenelele kha dzinndwa. O ri: “Ndo vha ndi tshi vhona u nga lushaka lwanga lwo vha lu khwine u fhira dziṅwe tshaka nahone ndo thoma u vha tshipiḓa tsha ḽihoro ḽa politiki. Ro gudiswa u vhulaya maswina ashu nga banga u katela na vha lushaka lwashu vhe vha vha vha tshi tikedza maṅwe mahoro.” Wahashu wa tshifumakadzini ane a dzula ngei Yuropa-Kati o ri: “Ndo vha ndi na tshiṱalula nahone ndi tshi vhenga vhathu vha luṅwe lushaka kana vhe vha vha vhe kha vhurereli vhu sa fani na hanga.”

² Ṋamusi vhathu vhanzhi vha na mavhonele ane a fana na e vhenevho vhahashu vhararu vha vha vhe nao. Vhunzhi ha mahoro a zwa politiki a ita zwa dzinndwa u itela u vha na mbofholowo. Vhathu vha  dzulela u lwa nga zwa politiki. Nahone kha mashango manzhi, vhathu vhane vha bva kha maṅwe mashango vha vhona u nga vha vhengwa nga vhathu vha eneo mashango ane vha vha khao. Bivhili yo dzula yo amba uri maḓuvhani a vhufhelo, hu ḓo vha na vhathu “vha songo ḓiimiselaho u vhofha thendelano naho i ifhio.” (2 Tim. 3:1, 3) Vhakriste vha nga dzula hani vhe na vhuthihi naho shangoni hu si na vhuthihi? Ri nga guda zwinzhi musi ri tshi ṱolisisa zwe Yesu a zwi ita ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha musi politiki i tshi ita uri hu vhe na dzipfudzungule kha ḽeneḽo shango. Kha ri ṱolisise mbudziso tharu dza ndeme: Ndi ngani Yesu a songo ḓidzhenisa kha zwa politiki? Yesu o sumbedza hani uri vhathu vha Mudzimu a vha tei u dzhia sia kha zwa politiki? Nahone Yesu o ri funza hani uri a ro ngo fanela u ḓidzhenisa kha dzinndwa?

3, 4. (a) Vhayuda vho vha vho lavhelela mini misini ya Yesu? (b) Zwenezwo zwo kwama hani vhafunziwa vha Yesu?

³ Vhunzhi ha Vhayuda vhe Yesu a huwelela khavho vho vha vha tshi ṱoḓa u vhofhololwa kha Vharoma. Vhathu vhe vha vha vha tshi tikedza Vhayuda vho vha vha tshi ṱoḓa Vhayuda vha tshi vhofhololwa. Vhunzhi ha vhenevho vhathu vho vha vha tshi tikedza Yudasi wa Mugalilea. Yudasi o vha e messia wa mazwifhi we a xedza vhathu vhanzhi ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha. Muḓivhazwakale wa Muyuda ane a pfi Josephus, o amba uri Yudasi o ṱuṱuwedza Vhayuda uri vha lwe na Vharoma nahone o amba uri vhathu vhane vha badela muthelo kha Vharoma ndi “magoswi.” Vharoma vho ita uri Yudasi a vhulawe. (Mish. 5:37) U itela uri vha swikelele tshipikwa tsha uri a vhulawe, vhaṅwe vha vhenevho vhatikedzi vho vusa dzinndwa.

⁴ A si vhenevho vhatikedzi fhedzi vhe vha vha vho lindela Messia, na Vhayuda vho vha vho mu lindela nga maṱo matswuku. Vho vha vho lavhelela uri musi Messia a tshi ḓa, o vha a tshi ḓo ḓisela lushaka lwavho vhugala na u vha vhofholola kha Vharoma. (Luka 2:38; 3:15) Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi vhona u nga muvhuso wa Messia wo vha u tshi ḓo vha kha ḽifhasi ngei Isiraele. Nahone zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo ita uri Vhayuda vhanzhi vhe vha vha vha tshi dzula fhethu ho fhamba-fhambanaho, vha kone u humela Isiraele. Yohane Mulovhedzi o vhuya a vhudzisa Yesu a ri: “Naa ndi iwe we ha pfi u ḓo ḓa, kana ri fanela u lavhelela muṅwe?” (Mat. 11:2, 3) Khamusi Yohane o vha a tshi ṱoḓa u ḓivha arali hu na muṅwe we a vha a tshi ḓo ḓadzisa zwe Vhayuda vha vha vho zwi lavhelela. Vhafunziwa vhavhili vho ṱangana na Yesu nḓilani i yaho Emausi musi a tshi kha ḓi tou bva u vuswa vhafuni. Vhenevho vhafunziwa na vhone vho vha vhe na zwe vha zwi lavhelela nga ha Messia. (Vhalani Luka 24:21.) Nga murahu ha zwenezwo, vhafunziwa vha Yesu vho mu vhudzisa vha ri: “Murena, naa u ḓo vusulusa muvhuso wa Isiraele nga tshenetshi tshifhinga?”—Mish. 1:6.

5. (a) Ndi ngani vhathu vha Galilea vho vha vha tshi ṱoḓa uri Yesu a vhe khosi yavho? (b) Yesu o khakhulula hani mavhonele avho?

⁵ A zwi timatimisi uri zwe vhathu vha vha vho zwi lavhelela nga ha Messia zwo ita uri vhathu vha ngei Galilea vha ṱoḓe uri Yesu a vhe khosi yavho. Vho vha vha tshi humbula uri Yesu u ḓo vha murangaphanḓa wavhuḓi. O vha e muambi-makone; o vha a tshi kona u fhodza vhalwadze na u fha zwiḽiwa vha re na nḓala. Vhathu vho mangadzwa vhukuma nge Yesu a ṋea zwiḽiwa vhathu vha ṱoḓaho u vha 5 000. Bivhili i ri: “Nge Yesu a zwi ḓivha uri vho vha vha tshi ṱoḓa u mu fara uri vha mu ite khosi, a dovha a ṱuwa a ya thavhani e eṱhe.” (Yoh. 6:10-15) Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, vhathu vho vha vho no dzika. Yesu o vha vhudza uri o vha o ḓela u vha funza nga ha Muvhuso wa Mudzimu, hu si u ṱhogomela zwishaiwa zwavho zwa ṋama. O amba navho a ri: “Ni songo shumela zwiḽiwa zwine zwa sina, fhedzi ni shumele zwiḽiwa zwi sa sini zwine zwa ḓo ni ṋea vhutshilo vhu sa fheli.”—Yoh. 6:25-27.

6. Yesu o zwi bvisela hani khagala uri ha ṱoḓi u vha murangaphanḓa wa zwa politiki? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

 ⁶ Nga murahu ha lufu lwawe, Yesu o ṱhogomela uri vhaṅwe vha vhatevheli vhawe vho vha vho lavhelela uri muvhuso wawe u ḓo vha kha ḽifhasi ngei Yerusalema. O khakhulula mavhonele avho nga u vha vhudza nga ha tshifanyiso tshine tsha amba nga ha bonndo. Tshenetsho tshifanyiso tsho sumbedza uri Yesu ane a vha “munna wa mukololo” u ḓo ṱuwa lwa tshifhinga tshilapfu. (Luka 19:11-13, 15) Yesu o dovha a vhudza vhavhusi vha ngei Roma uri ha dzhii sia kha zwa politiki. Pontio Pilato o vhudzisa Yesu a ri: “Naa u khosi ya Vhayuda?” (Yoh. 18:33) Khamusi Pilato o vha a tshi ofha uri Yesu u ḓo ita uri vhathu vha shandukele Vharoma. Yesu o ri: “Muvhuso wanga a si tshipiḓa tsha ḽino shango.” (Yoh. 18:36) O vha a sa ḓo ḓidzhenisa kha zwa politiki ngauri Muvhuso wawe u ṱaḓulu. O vhudza Pilato uri mushumo wawe kha ḽifhasi ndi u ‘ṱanziela nga ha ngoho.’—Vhalani Yohane 18:37.

7. Ndi ngani zwi sa leluwi u iledza u tikedza mahoro a zwa politiki?

⁷ Musi ri tshi pfesesa mushumo washu u fana na nḓila ye Yesu a vha tshi pfesesa ngayo mushumo wawe, ri ḓo iledza u tikedza mahoro oṱhe a politiki na zwine ra zwi ita a zwi nga ḓo sumbedza uri ri tikedza eneo mahoro. Zwenezwi a zwo ngo leluwa. Muṅwe mulavhelesi wa ḽiisela o amba uri vhathu vha hune a dzula hone vho ḓidzhenisa tshoṱhe kha zwa politiki. Vha ḓirwa khana nga lushaka lwa havho nahone vha vhona u nga vhutshilo havho vhu ḓo vha khwine arali vha vhuswa nga vhathu vha lushaka lwa havho. O dovha a ri: “Ndi livhuwa uri vhahashu vha dzula vhe na vhuthihi nga u dzula vho farakanea nga u huwelela mafhungo maḓifha a Muvhuso. Vha fulufhela uri Mudzimu ndi ene ane a ḓo tandulula thaidzo dzoṱhe dzine vhathu vha sedzana nadzo u katela na u haṱulwa nga nḓila i si yavhuḓi.”

8. Ṋeani tsumbo ya thaidzo dze Vhayuda vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vha sedzana nadzo.

⁸ Kanzhi u haṱulwa nga nḓila i si yavhuḓi zwi ita uri vhathu vha ḓidzhenise tshoṱhe kha zwa politiki. Misini ya Yesu, u badela muthelo zwo vha zwi tshi ita uri vhathu vha dzhie sia kha politiki. Ngoho ndi ya uri Yudasi wa Mugalilea o shandukela Vharoma nga nṱhani ha uri vho vha vha tshi ṅwala fhasi vhathu u itela u ita vhungoho ha uri vho badela muthelo. Vhathu vhe vha vha vha tshi vhuswa nga Vharoma na vhe vha thetshelesa Yesu, vho vha vha tshi fanela u badela mithelo minzhi, mithelo i ngaho ya shango ḽine vha dzula khaḽo na nnḓu dzavho. Nahone vhufhura he vhathelisi vha vha vha tshi vhu ita ho vha vhu tshi ṋaṋisa thaidzo. Nga zwiṅwe zwifhinga vho vha vha tshi badela vhavhusi uri vha wane vhuimo ha nṱha nahone vha tshi shumisa honoho vhuimo u itela u wana tshelede nnzhi. Saxeo we a vha e muhulwane wa vhathelisi ngei Yeriko o vha o  pfumiswa nga nṱhani ha u fhura vhathu tshelede. (Luka 19:2, 8) O vha e na vhukoni zwi tshi ḓa kha u fhura vhathu.

9, 10. (a) Maswina a Yesu o lingedza hani u mu ita uri a dzhie sia kha zwa politiki? (b) Ri guda mini kha nḓila ye Yesu a aravha ngayo? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

⁹ Maswina a Yesu o lingedza u mu fasha nga u ita uri a dzhie sia kha mafhungo a u badela muthelo. Vho mu vhudzisa nga ha “muthelo” une wa vha dinari nthihi ye Vhayuda vhoṱhe vha vha vha tshi fanela u i badela. (Vhalani Mateo 22:16-18.) Vhayuda vho vha vha tshi vhenga u badela wonoyu muthelo ngauri wo vha u tshi vha humbudza uri vha khou vhuswa nga Vharoma. “Vhatevheli vha Herode” vhe vha vusa eneo mafhungo vho vha vha tshi fulufhela uri arali Yesu a ambe uri a vho ngo fanela u badela muthelo, vho vha vha tshi ḓo mu pomoka uri u swina ḽa Muvhuso wa Roma. Arali Yesu a vhe o amba uri zwo tea u badela muthelo, vhatevheli vhawe vho vha vha si tsha ḓo mu tikedza.

¹⁰ Yesu o vhona zwi zwa ndeme uri a si dzhie sia kha mafhungo a u badela muthelo. O ri: “Kesare mu ṋeeni zwi re zwa Kesare, Mudzimu ni mu ṋee zwi re zwa Mudzimu.” (Mat. 22:21) Naho Yesu o vha a tshi zwi ḓivha uri vhathelisi vho vha vha tshi ita zwa tshanḓa nguvhoni, ho ngo livhisa ṱhogomelo kha zwenezwo. Nṱhani hazwo, o livhisa ṱhogomelo kha uri Muvhuso wa Mudzimu ndi wone une wa ḓo tandulula thaidzo dza vhathu. O vhetshela vhatevheli vhawe vhoṱhe tsumbo. Vha tea u iledza u dzhenelela kha mafhungo a politiki hu sa londwi uri ḽiṅwe ḽihoro ḽi vhonala ḽi tshi khou ita zwa khwine u fhira ḽiṅwe. Vhakriste vha ṱoḓa Muvhuso wa Mudzimu u thoma na u luga hawe. A vha tikedzi nḓila ine vhorapolitiki vha ita ngayo zwithu kana u vha sasaladza.—Mat. 6:33.

11. Ndi ifhio nḓila ya khwine ya u lwisana na u farwa nga nḓila i si yavhuḓi?

¹¹ Vhunzhi ha Ṱhanzi dza Yehova dzo kona u ṱutshela mavhonele e dza vha dzi nao nga ha politiki. Wahashu wa tshifumakadzini wa ngei Great Britain, o ri: “Nga murahu ha u ya yunivesithi u gudela sociology, ndo mbo ḓi ḓidzhenisa kha zwa politiki. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u lwela pfaneleo dza vhathu vhatswu samusi ro vha ri tshi farwa nga nḓila i si yavhuḓi. Naho ndo vha ndi makone kha zwa u pikisana, ndo vha ndi sa fushei. Ndo vha ndi sa zwi ṱhogomeli uri zwithu zwine zwa ita uri vhathu vha vhe na tshiṱalula zwo vha zwi tshi tea u tupulwa mbiluni dzavho. Musi ndi tshi thoma u guda Bivhili, ndo ṱhogomela uri ndo vha ndi tshi fanela u thoma nga mbilu yanga.” O thuswa nga wahashu wa tshifumakadzini wa mutshena uri a shandule nḓila ye a vha a tshi ḓipfa ngayo. O dovha a ri: “Zwino ndi tshivhidzoni tsha luambo lwa zwanḓa nahone ndi muvulanḓila wa tshifhinga tsho ḓalaho, ndi khou guda u swikelela vhathu vha mifuda yoṱhe.”

12. Ndi ifhio “mbiliso” ye Yesu a vhudza vhafunziwa vhawe uri vha i iledze?

¹² Tshifhingani tsha Yesu, vharangaphanḓa vha vhurereli vho vha vha tshi tikedza mahoro a politiki. Sa tsumbo, bugu ine ya pfi Daily Life in Palestine at the Time of Christ yo amba uri Vhayuda vho vha vhe na zwigwada zwa vhurereli zwo fhamba-fhambanaho zwine zwa fana na zwa mahoro a politiki. Yesu o sevha vhafunziwa vhawe a ri: “Ni dzule no tsha nahone ni thanyele mbiliso ya Vhafarisei na ya Herode.” (Marko 8:15) Mbiliso ya Herode i nga vha yo vha i tshi khou ambela kha vhatevheli vhawe. Vhafarisei vho vha vha tshi khou ṱoḓa uri hu vhofhololwe Vhayuda. Mafhungo ane a wanala kha Mateo a sumbedza uri Yesu o vha a tshi khou katela na Vhasadukei. Vhasadukei vho vha vha tshi khou ṱoḓa Vharoma vha tshi bvela phanḓa vha tshi vha vhusa ngauri zwenezwo zwo vha zwi tshi ita uri vha vhe na vhuimo ha nṱha. Yesu o sevha vhafunziwa vhawe uri vha iledze “mbiliso” kana pfunzo dza zwenezwi zwigwada zwiraru. (Mat. 16:6, 12) Zwi mangadzaho ndi uri yeneyi nyambedzano yo vha hone nga murahu ha musi vhathu vha tshi ṱoḓa u ita uri Yesu a vhe khosi yavho.

13, 14. (a) Zwa politiki na vhurereli zwi ita hani uri hu vhe na dzinndwa na u sa farwa zwavhuḓi ha vhathu? (b) Ndi ngani ri songo tea u vusa dzinndwa naho ri sa farwi zwavhuḓi?

 ¹³ Musi vharangaphanḓa vha vhurereli vha tshi shumisana na mahoro a politiki, hu nga vha na dzinndwa. Yesu o funza vhafunziwa vhawe uri a vha tei u dzhia sia. Ndi ngazwo vhotshifhe vhahulu na Vhafarisei vho vha vha tshi khou ṱoḓa u vhulaya Yesu. Vho vha vha tshi mu dzhia sa rapolitiki na murangaphanḓa wa vhurereli we a vha a tshi ṱoḓa u dzhia vhuimo havho. Vho ri: “Arali ra mu litsha o ralo, vhathu vhoṱhe vha ḓo mu tenda, nahone Vharoma vha ḓo ḓa vha dzhia fhethu hashu na lushaka lwashu.” (Yoh. 11:48) Tshifhe muhulu we a vha a tshi pfi Kayafa ndi ene we a vha e murangaphanḓa kha u luka maano a u vhulaya Yesu.—Yoh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Musi ḽo no kovhela, Kayafa o rumela maswole uri a ye u fara Yesu. Musi Yesu a tshi khou ḽa tshilalelo tshawe tsha u fhedza na vhaapostola vhawe, o vha humbela uri vha ye u ṱoḓa mabanga. Zwenezwo zwo itiswa nga nṱhani ha uri Yesu o vha a tshi ḓivha nga ha honovhu vhukwila ha vhenevho vhathu. Ho vha hu tshi ṱoḓea mabanga mavhili fhedzi u itela uri a kone u vha funza ngudo ya ndeme. (Luka 22:36-38) Nga honoho vhusiku, maswole o ḓa u fara Yesu nahone zwenezwo zwo sinyusa Petro lwe a bvisa banga u itela u ṱhasela muṅwe wa eneo maswole. (Yoh. 18:10) Fhedzi Yesu o amba na Petro a ri: “Vhuyedzedza banga ḽau vhudzuloni haḽo, ngauri vhoṱhe vhane vha fara mabanga vha ḓo fa nga banga.” (Mat. 26:52, 53) Yeneyo ngudo yo vha i tshi tshimbidzana na zwe Yesu a rabela nga hazwo nga honoho vhusiku musi a tshi ri a vho ngo fanela u vha tshipiḓa tsha shango. (Vhalani Yohane 17:16.) Ndi Mudzimu fhedzi ane a nga kona u fhelisa u sa farwa zwavhuḓi ha vhathu.

15, 16. (a) Ipfi ḽa Mudzimu ḽo thusa hani Vhakriste uri vha iledze dzinndwa? (b) Ndi ifhio phambano ine Yehova a i vhona musi a tshi sedza ḽino shango?

¹⁵ Wahashu wa tshifumakadzini wa ngei Yuropa tshipembe we a bulwa mathomoni a ino thero, o guda zwi fanaho. O ri: “Ndo zwi vhona uri u vusa dzinndwa a zwi iti uri hu vhe na khaṱulokwayo. Kanzhi vhathu vhane vha vusa dzinndwa vha fhedzisela vho fa. Nahone vhaṅwe vhanzhi vha a sinyuwa vhukuma. Zwo ntakadza vhukuma musi ndi tshi guda Bivhilini uri ndi Mudzimu fhedzi ane a nga kona u ita uri hu vhe na khaṱulokwayo. Ndo no fhedza miṅwaha ya 25 ndi tshi khou huwelela nga ha wonoyo mulaedza.” Wahashu wa tshinnani wa ngei Afurika tshipembe ha tsha fara banga ḽe a vha a tshi ḽi shumisa u vhulaya maswina awe. Fhedzi zwino u vho fara “banga ḽa muya” ḽine ḽa vha Ipfi ḽa Mudzimu musi a tshi huwelela nga ha mulaedza une wa amba nga ha mulalo kha vhahura vhawe hu sa londwi lushaka lwavho. (Vhaef. 6:17) Nga murahu ha u vha muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova, wahashu wa tshifumakadzini wa ngei Yuropa-Kati, o malwa nga muthu ane a bva kha lushaka lwe a vha a tshi lu vhenga. Vhenevho vhathu vhararu vho ita dzenedzi tshanduko nga nṱhani ha uri vho vha vha tshi ṱoḓa u edzisa Kristo.

¹⁶ Ndi zwa ndeme vhukuma u ita dzenedzi tshanduko! Bivhili i fanyisa vhathu na lwanzhe lu sa koni u dzika. (Yes. 17:12; 57:20, 21; Nzumb. 13:1) Ri dzula ri na mulalo na vhuthihi ngeno politiki i tshi luṱanya vhathu na u vusa dzinndwa. Zwi a takadza Yehova musi a tshi vhona vhathu vhawe vhe na vhuthihi kha ḽino shango ḽi si na vhuthihi.—Vhalani Tsefanya 3:17.

17. (a) Ndi dzifhio nḓila tharu dzine dza nga ri thusa uri ri vhe na vhuthihi? (b) Ri ḓo haseledza mini kha thero i tevhelaho?

¹⁷ Ro kona u zwi ṱhogomela uri hu na nḓila tharu dzine dza nga thusa Vhakriste uri vha vhe na vhuthihi: (1) Ri vhea fulufhelo ḽashu kha Mudzimu samusi hu ene ane a nga kona u ita uri hu vhe na khaṱulokwayo, (2) ri iledza u dzhia sia kha zwa politiki nahone (3) ri iledza dzinndwa. Fhedzi nga zwiṅwe zwifhinga tshiṱalula tshi nga thithisa vhuthihi vhune ra vha naho. Kha thero i tevhelaho, ri ḓo haseledza nḓila ine ra nga lwisana ngayo na tshiṱalula samusi na Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho ita nga u ralo.