Ndo bebiwa nga dzi 22 December 1929 ngei Noville, kusini kuṱuku kune kwa vha na bulasi dza ṱahe tsini na Bastogne, ngei Belgian Ardennes. Ndo aluwa zwavhuḓi bulasini na vhabebi vhanga. Nṋe na murathu wanga Raymond ro vha ri tshi hama kholomo ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe na u thusa kha u kaṋa. Kha kusi kwa hashu, vhathu vhoṱhe vho vha vha tshi thusana.

Khotsi anga Vho Emile na mme anga Vho Alice, vho vha vha tshi dzhena kereke ya Katolika. Vho vha vha tshi ya vhuṱamboni ha Mass ha kereke ya Katolika Swondaha iṅwe na iṅwe. Naho zwo ralo, nga 1939 ho ḓa vhavulanḓila vha bvaho England kusini kwa hashu nahone vha amba uri khotsi anga vha nga kona u dzula vha tshi wana magazini wa Consolation (une zwino wa vhidzwa Awake!). Khotsi anga vho mbo ḓi zwi vhona uri zwe wonoyo magazini wa vha u tshi khou zwi amba ndi ngoho, zwo mbo ḓi vha ṱuṱuwedza uri vha thome u guda Bivhili. Musi vha tshi litsha u ya vhuṱamboni ha Mass vhahura vhashu vhe vha vha vha tshi ri fara zwavhuḓi vho mbo ḓi thoma uri pikisa. Vho vha vha tshi vho kombetshedza khotsi anga uri vha songo litsha kereke ya Katolika nahone zwenezwo zwo ita uri hu vhe na u hanedzana.

Zwo mpfisa vhuṱungu luṅwe u vhona khotsi anga vha tshi khou tsikeledzwa. Zwenezwo zwo ita uri ndi humbele Mudzimu uri a thuse khotsi anga kha thabelo ye nda amba nga hayo musi ndi tshi thoma. Ndo vha ndo takala musi vhadzulatsini vhashu vha tshi litsha u pikisa khotsi anga nga zwiṱuku nga zwiṱuku. Zwenezwi zwo ita uri ndi vhe na vhungoho ha uri Yehova ndi “Mupfi wa thabelo.”

Maswole a Vhadzheremane a Vhanazi o ṱhasela Belgium nga 10 May 1940, zwenezwo zwa ita uri vhadzulapo vha shavhe nga vhunzhi. Nṋe na vha muṱa wa  hashu ro shavhela tshipembe ha Fura. Musi ri nḓilani, nga tshiṅwe tshifhinga ro vha ri tshi ḓiwana ri fhethu hu re na khombo, he maswole a Fura a vha a tshi khou lwa na maswole a Vhadzheremane.

Musi ri tshi humela bulasini ya hashu, ro wana vhunzhi ha zwithu zwe ra vha ri nazwo zwo tswiwa. Ho vha ho tou sala mmbwa yashu Bobbie fhedzi. Zwenezwi zwithu zwo ita uri ndi ḓivhudzise uri: ‘Ndi ngani hu na nndwa na u tambula ngaurali?’

Nga tshenetsho tshifhinga, ro pfa ro khuthadzwa nga maanḓa musi ri tshi dalelwa nga Wahashu Vho Emile Schrantz a vhe vha vha vhe muvulanḓila a fhulufhedzeaho vha dovha vha vha muhulwane wa tshivhidzo. Vho ri ṱalutshedza vha tshi shumisa Bivhili uri ndi ngani hu na tshengelo, vha dovha vha fhindula na dziṅwe mbudziso dze nda vha ndi nadzo. Zwenezwo zwo nthusa uri ndi vhe na vhushaka havhuḓi na Yehova na uri ndi vhe na vhungoho ha uri ndi Mudzimu wa lufuno.

Na musi nndwa i sa athu u fhela, nṋe na vha muṱa wa hashu ro vha ri tshi kona u ṱangana na u ambedzana na vhaṅwe vhahashu. Nga August 1943, Wahashu Vho José-Nicolas Minet vho ri dalela bulasini ya hashu u itela u ṋekedza nyambo. Vho vhudzisa uri: “Ndi nnyi ane a khou ṱoḓa u lovhedzwa?” Khotsi anga vha mbo ḓi imisa tshanḓa na nṋe nda imisa. Ro lovhedzwa kha kuṅwe kudambo tsini na bulasi ya hashu.

Nga December 1944, maswole a Vhadzheremane vho ṱhasela Yuropa vhukovhela lwa u fhedzisela kha Nndwa Ya Shango Ya Vhuvhili nahone yeneyo nndwa yo vha i tshi pfi Nndwa Ya Bulge. Ro vha ri tshi dzula fhethu he yeneyo nndwa ya vha i tshi khou itea hone, nga zwenezwo, ro tea u dzumbama nḓuni yashu lu ṱoḓaho u vha ṅwedzi woṱhe. Ḽiṅwe ḓuvha musi ndi tshi khou ṋea zwifuwo zwiḽiwa, ho mbo ḓi poswa bomo ya thuthubisa nnḓu ye zwifuwo zwa vha zwi tshi dzula khayo. Ḽiṅwe swole ḽa Muamerika ḽe ḽa vha ḽo dzumbama kha iṅwe nnḓu ye nayo ya vha i tshi dzula zwifuwo, ḽo mmbidzelela ḽa ri: “Eḓelani fhasi!” Ndo mbo ḓi gidima nda swika nda eḓela tsini nae, a mbo ḓi nnyambadza gondolo ḽawe u itela u ntsireledza.

Nga murahu ha nndwa, ro kona u dzula ri tshi ambedzana na vhahashu vha tshivhidzo tsha Liège tshine tsha vha khiḽomithara dzi ṱoḓaho u vha 90 devhula ha he ra vha ri tshi dzula hone. Nga u ya ha  tshifhinga, ro kona u thoma tshigwada ngei Bastogne. Ndo mbo ḓi thoma u shuma nga zwa muthelo zwa ita uri ndi kone u wana tshibuli tsha u guda nga zwa mulayo. Nga murahu, ndo shuma ofisini dza muvhuso dza henefho. Nga 1951, ro dzudzanya uri hu itwe guvhangano ḽiṱuku ngei Bastogne. Ho ḓa vhathu vha ṱoḓaho u vha 100, u katela na Elly Reuter we a vha e muvulanḓila a fhiseaho. O vha o tshimbila khilomithara dza 50 nga baisigira uri a ḓe henefho. Ro mbo ḓi thoma u funana ra fhulufhedzisana u vhingana. Elly o vha o rambiwa uri a ye tshikoloni tsha Gilead ngei Amerika. O ṅwalela ofisi khulwane dza Ṱhanzi dza Yehova u itela u ṱalutshedza uri ndi ngani o pfa u nga o vha a sa ḓo kona u vha hone kha yeneyo kiḽasi. Wahashu Vho Knorr vhe vha vha vha tshi khou ranga phanḓa vhathu vha Mudzimu nga tshenetsho tshifhinga vho fhindula vha ri, khamusi ḽiṅwe ḓuvha u ḓo ya tshikoloni tsha Gilead na mukalaha wawe. Ro vhingana nga February 1953.

Nga wonoyo ṅwaha, nṋe na Elly ro ya guvhanganoni ḽa New World Society ḽe ḽa farelwa Mudavhini wa Yankee ngei New York. Musi ri henefho ro ṱangana na muṅwe wahashu, we a vha a tshi khou ṱoḓa u nṋea mushumo na u nthamba uri ndi pfulutshele Amerika. Nga murahu ha u amba na Yehova nga thabelo nga enea mafhungo, nṋe na Elly ro ita phetho ya u sa ṱanganedza wonoyo mushumo, ra humela Belgium u itela u tikedza tshigwada tshe tsha vha tshi na vhahuweleli vha ṱoḓaho u vha fumi ngei Bastogne. Kha ṅwaha u tevhelaho ro mbo ḓi fhaṱutshedzwa nga ṅwana wa mutukana we ra mu ira uri Serge. Zwo ri ṱungufhadza vhukuma ngauri nga murahu ha miṅwedzi ya sumbe, Serge o mbo ḓi thoma u lwala nahone a mbo ḓi lovha. Ro vhudza Yehova nga thabelo vhuṱungu he ra vha ri tshi khou vhu pfa nahone ro khwaṱhiswa nga fhulufhelo ḽa mvuwo.

Nga October 1961, ndo kona u wana mushumo we wa vha u tshi ḓo ntendela u vula nḓila. Nga ḽeneḽo ḓuvha, ndo founelwa nga mushumeli wa davhi ḽa Belgium. A mmbudzisa arali ndi tshi nga kona u shuma sa mushumeli wa ḽiisela (ane zwino a vhidzwa mulavhelesi wa ḽiisela). Ndo mbo ḓi mu vhudzisa uri: “Naa ri nga kona u thoma ra vula nḓila musi ri sa athu u ṱanganedza wonoyo mushumo?” Vhahashu vho mbo ḓi ri tendela. Nga murahu ha u shuma sa muvulanḓila lwa miṅwedzi ya malo, ro mbo ḓi thoma u shuma kha mushumo wa ḽiisela nga September 1962.

Musi ro no fhedza miṅwaha mivhili ri tshi khou ita mushumo wa ḽiisela, ro mbo ḓi rambiwa uri ri ye u shuma Bethele ya Brussels. Ro thoma u shuma henefho Bethele nga October 1964. Wonoyo mushumo muswa wo ri ḓisela phaṱhutshedzo nnzhi. Musi ho no fhela tshifhinganyana Wahashu Vho Knorr vho dalela Bethele yashu nga 1965, ndo mangala musi ndi tshi vhewa sa mushumeli wa davhi. Nga murahu, nṋe na Elly ro rambiwa kha kiḽasi ya vhu-41 ya Gilead. Zwe Vho Knorr vha amba miṅwaha ya 13 yo fhiraho zwo mbo ḓi itea. Musi ri tshi ṱhaphudza tshikolo tsha Gilead, ro mbo ḓi humela Bethele ya Belgium.

Musi miṅwaha i tshi kha ḓi ya, ndo vha na tshibuli tshavhuḓi tsha u shumisa nḓivho yanga ya zwa mulayo u itela u thusa vhathu vha Mudzimu uri vha  kone u gwadamela Yehova vho vhofholowa ngei Yuropa na huṅwe. (Vhafil. 1:7) Zwenezwi zwo ita uri ndi kone u ambedzana na vhaofisiri vha zwa mulayo vha mashango a fhiraho 55, he miṅwe ya mishumo yashu kana mishumo yashu yoṱhe ya vha yo thivhelwa. Ndo vha ndi sa vhudzi vhenevho vhathu nḓivho ine nda vha nayo kha zwa mulayo, fhedzi ndo vha ndi tshi amba uri ndi “mushumeli wa Mudzimu.” Ndo vha ndi tshi rabela uri Yehova a nndivhise, ndi tshi zwi ḓivha uri “mbilu ya khosi [kana muhaṱuli] i fana na milambwana tshanḓani tsha Yehova. U i isa huṅwe na huṅwe hune a hu takalela.”​—Mir. 21:1.

Ndi kha ḓi humbula nyambedzano ye nda vha nayo na muraḓo wa Phalamennde ya Yuropa. Ho vha hu kale ndi khou ṱoḓa u amba nae nahone o fhedzisela o tenda uri ri ṱangane. O ri: “Ndi ḓo tou ni fha mimunithi miṱanu fhedzi.” Ndo mbo ḓi kwatama nda thoma u rabela. A mbo ḓi mmbudzisa uri ndo vha ndi khou ita mini. Nda takusa ṱhoho yanga nda amba uri: “Ndo vha ndi khou livhuwa Mudzimu ngauri vhone vha mushumeli wa Mudzimu.” A ri: “Ni khou tou zwi ambisa hani?” Nda mu sumbedza Vharoma 13:4. O vha e Muporotesitante, zwa ita uri a vhe na dzangalelo kha lwonolo luṅwalo. Ho vha na mvelelo dzifhio? Ro mbo ḓi amba lwa mimunithi ya 30 nahone wo vha muṱangano u bvelelaho. O ita na u amba uri u a ṱhonifha mushumo washu sa Ṱhanzi dza Yehova.

Lwa miṅwaha minzhi, Ṱhanzi dza Yehova vho kunda kha milandu minzhi ngei Yuropa i katelaho u sa dzhia sia, nḓila ya u alusa vhana, muthelo na miṅwe. Yo vha ndugelo u vhona nḓila ye Yehova a ri thusa ngayo uri ri kone u kunda kha yeneyo milandu. Ṱhanzi dza Yehova vho no kunda kha milandu i fhiraho 140 kha Khothe Khulwane Ya Yuropa Ya U Lwela Pfanelo Dza Vhathu.

Nga vho 1990, ndo shuma na Wahashu Vho Philip Brumley vhane vha bva ofisini khulwane na Wahashu Vho Valter Farneti vhane vha bva Italy, u itela u thusa vhahashu vha Cuba uri vha gwadamele Yehova vho vhofholowa ngauri miṅwe ya mishumo yashu yo vha yo thivhelwa. Ndo ṅwalela embassy ya Cuba ngei Belgium nahone nga murahu nda ṱangana na muofisiri we a vha o nangiwa uri a nthuse. Kha miṱangano yashu ya u thoma, a ro ngo kona u lugisa mafhungo e a ita uri muvhuso u thivhele mushumo washu.

Musi ro no rabela kha Yehova na u humbela vhulivhisi hawe, ro humbela uri ri ise Bivhili dza 5 000 Cuba, vha ri tendela. Ro kona u isa Bivhili kha vhahashu vha Cuba, zwenezwo zwa ita uri ri vhone uri Yehova o vha a khou fhaṱutshedza vhuḓidini hashu. Ro mbo ḓi humbela thendelo ya uri ri rumele dziṅwe Bivhili dza 27 500 nahone muvhuso wa tenda. Zwenezwi zwo ita uri muṅwe na muṅwe kha vhahashu vha Cuba a kone u wana Bivhili yawe nahone zwo ita uri ndi takale.

Ndo dalela shango ḽa Cuba lwo vhalaho u itela u thusa u lugisa mafhungo a zwa mulayo musi zwi tshi ḓa kha mushumo washu wa u huwelela. Zwenezwi zwo  ita uri ndi vhe na vhushaka havhuḓi na vhunzhi ha vhaofisiri vha muvhuso.

Nga 1994, ho vhulawa vhathu vha fhiraho 1 000 000 nga tshifhinga tsha nndwa ngei Rwanda musi hu tshi khou ṱhaselwa Vhatutsi. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhaṅwe vhahashu na vhone vho vhulawa. Ho mbo ḓi humbelwa vhahashu uri vha thuse nga zwine vhahashu vha zwi ṱoḓa.

Musi ri tshi swika ḓoroboni khulwane ya Kigali, ro wana mbondo dza ofisi dza u ṱalutshedzela na fhethu he khandiso dza vha dzi tshi swikela hone dzo ḓala nga mabuli a dzigulu dza zwigidi. Ro pfa nga ha nḓila i vhavhaho ye vhunzhi ha vhahashu vha vhulawa ngayo hu tshi shumiswa mabanga. Fhedzi ro dovha ra pfa na nga ha nḓila ye vhahashu vha sumbedzana ngayo uri vha a funana nga tshenetsho tshifhinga. Sa tsumbo, ro ṱangana na muṅwe wahashu wa Mututsi we a dzumbama mulindini lwa maḓuvha a 28. O vha o dzumbiwa nga muṱa wa vhahashu vha Vhahutu. Kha muṱangano we ra vha nawo na vhahashu vha fhiraho 900 ngei Kigali, ro shuma nga maanḓa u itela u vha khuthadza na u vha ṱuṱuwedza.

Ro pfuka mukano ra ya Zaire (hune zwino ha ḓivhiwa sa Democratic Republic of the Congo) ri tshi khou ṱoḓa Ṱhanzi dza Rwanda dze dza vha dzo shavhela gammbani dzi re tsini na ḓorobo ya Goma. Ro vha ri tshi khou kundelwa u vha wana, nga zwenezwo, ra rabela ra humbela Yehova uri a ri livhise khavho. Ro mbo ḓi vhona muṅwe muthu a tshi khou ḓa kha riṋe, ra mu vhudzisa arali a tshi ḓivha Dziṱhanzi. A ri: “Ee! Na nṋe ndi Ṱhanzi. Ndi ḓo ni isa kha komiti ya u thusa vho welwaho nga khombo.” Ro vha na muṱangano u ṱuṱuwedzaho na komiti ya u thusa vho welwaho nga khombo. Ra mbo ḓi ṱangana na vhahashu vha ṱoḓaho u vha 1 600 u itela uri ri vha khuthadze na u vha ṱuṱuwedza. Ro dovha ra vha vhalela vhurifhi vhu bvaho kha Tshigwada tshi Langaho. Vhenevho vhahashu vho vha vho takala musi honoho vhurifhi vhu tshi ri: “Ri dzula ri tshi ni rabelela. Ri a zwi ḓivha uri Yehova a nga si vhuye a ni laṱa.” Eneo maipfi a bvaho kha Tshigwada tshi Langaho o vha e ngoho. Ṋamusi hu na Ṱhanzi dzi fhiraho 30 000 dzine dza khou shumela Yehova nga u fhisea ngei Rwanda.

Mufumakadzi wanga Elly o mbo ḓi lovha nga 2011 nga murahu ha musi ro vhingana lwa miṅwaha i ṱoḓaho u vha 58. Ndo vhudza Yehova nḓila ye nda vha ndi khou ḓipfa ngayo, a nkhuthadza. Ndo dovha nda khuthadzwa nga u huwelela mafhungo maḓifha a Muvhuso wa Mudzimu kha vhaṅwe.

Naho ndo no ḓi kalahela, ndo no vha na miṅwaha i fhiraho 90, ndi kha ḓi ita mushumo wa u huwelela vhege iṅwe na iṅwe. Ndi takalela uri ndi kha ḓi kona u thusa kha Muhasho Wa Zwa Mulayo fhano davhini ḽa Belgium na u khuthadza vhaswa vhane vha vha henefha Bethele.

Miṅwaha i ṱoḓaho u vha 84 yo fhiraho, ndo rabela Yehova lwa u tou thoma. Eneo o vha a tshi tou vha mathomo a vhukonani hanga na Yehova nahone ho ḓi bvela phanḓa vhu tshi khwaṱha vhu tshi ya. Ndi livhuwa uri Yehova o thetshelesa thabelo dzanga vhutshilo hanga hoṱhe.​—Ps. 66:19. b