1. Ndi mini zwi takadzaho zwe zwa vha zwi tshi ḓo itea kha Vhayuda vhe vha vha vho thubiwa?

 VHAYUDA vho vha vho takala ngauri Yehova Mudzimu o “ṱuṱuwedza Khosi Korese wa Peresia” uri a vhofholole Vhaisiraele vhe vha vha vho thubiwa Babele lwa miṅwaha minzhi. Khosi yo ḓivhadza uri Vhayuda vha nga vhuyelela shangoni ḽa havho uri vha “fhaṱulule nnḓu ya Yehova Mudzimu wa Isiraele.” (Esera 1:1, 3) Eneo o vha e mafhungo a takadzaho! Zwenezwo zwo vha zwi tshi amba uri Vhayuda vha ḓo dovha vha gwadamela Mudzimu wa ngoho kha shango ḽe a vha ṋea ḽone.

2. Musi Vhayuda vha tshi vhuyelela Yerusalema, vho thoma u ita mini?

² Nga 537 B.C.E., vhaṅwe Vhayuda vhe vha vha vho thubiwa vho vhuyelela Yerusalema, ine ya vha ḓorobo khulwane ya muvhuso wa tshipembe wa Yuda. Vhenevho Vhayuda vho ṱavhanya vha thoma u fhaṱulula thembele nahone nga 536 B.C.E., vho vha vho no fhedza u ita mutheo wayo.

3. Vhayuda vho tovholwa nga vhonnyi nahone vho zwi itisa hani?

³ Musi Vhayuda vho no thoma u fhaṱulula thembele, vhunzhi ha vhathu vho thoma u vha tovhola. Tshaka dzo vha tangaho dzo ‘bvela phanḓa dzi tshi ita uri vhathu vha Yuda vha kulee nungo vha litshe u fhaṱa.’ (Esera 4:4) Vhayuda vho vha vho sedzana na thavha. Fhedzi zwithu zwo mbo ḓi ṋaṋa u vhifha. Nga 522 B.C.E., Arithasasitha o mbo ḓi vha khosi ntswa ya Peresia. * Ngauri ho vha hu na khosi ntswa, vhapikisi vho vhona u nga vha nga thivhela mushumo wa u fhaṱulula thembele nga u “tshinya mulayo.” (Ps. 94:20) Vho vhudza Khosi Arithasasitha uri Vhayuda vha khou ṱoḓa u mu shandukela. (Esera 4:11-16) Khosi Arithasasitha o tenda eneo mazwifhi madaladala, a vha thivhela u  fhaṱulula thembele. (Esera 4:17-23) Zwenezwo zwo ita uri Vhayuda vha si tsha fhaṱulula thembele.​—Esera 4:24.

4. Yehova o ita mini musi ho thivhelwa mushumo wa u fhaṱulula thembele? (Yesaya 55:11)

⁴ Vhaṅwe Vhaperesia na vhathu vhe vha vha vha sa shumeli Yehova vha henefho, vho vha vho ḓiimisela u ita uri thembele i si tsha fhaṱululwa. Fhedzi Yehova o vha a tshi khou ṱoḓa Vhayuda vha tshi fhaṱulula thembele nahone u dzula a tshi ita zwe a amba. (Vhalani Yesaya 55:11.) O khetha Sakaria uri a vhe muporofita wawe, a ita uri a vhone mabono a malo. Sakaria o vha a tshi tea u ṱuṱuwedza Vhayuda nga u vha vhudza eneo mabono. Eneo mabono o ita uri Vhayuda vha si ofhe vhathu vhe vha vha vha tshi khou vha tovhola na uri vha bvele phanḓa vha tshi khou ita mushumo we Yehova a vha ṋea wone. Kha bono ḽa vhuṱanu, Sakaria o vhona tshiṱomambone na miṱwari mivhili.

5. Ri ḓo amba nga ha mini kha ino thero?

⁵ Nga zwiṅwe zwifhinga, roṱhe ri a kulea nungo. Nga zwenezwo, ri nga vhuyelwa nga u haseledza nḓila ye Yehova a khuthadza ngayo Vhaisiraele nga u shumisa bono ḽa vhuṱanu ḽe Sakaria a ḽi vhona. U pfesesa ḽeneḽi bono zwi ḓo ri thusa uri ri shumele Yehova nga u fhulufhedzea musi ri tshi tovholwa, musi hu na tshanduko na musi ri tshi ṋewa vhulivhisi vhune ri si vhu pfesese.

6. Bono ḽa tshiṱomambone na miṱwari mivhili ḽi re kha Sakaria 4:1-3 ḽo ita hani uri Vhayuda vha vhe na tshivhindi? (Sedzani tshifanyiso tshi re kha gwati.)

⁶ Vhalani Sakaria 4:1-3. Bono ḽa tshiṱomambone na miṱwari mivhili ḽo ita uri Vhayuda vha vhe na tshivhindi tsha u bvela phanḓa vha tshi khou shuma naho vha tshi khou tovholwa. Nga nḓila-ḓe? Naa no zwi ṱhogomela uri tshiṱomambone tshi dzula tshi tshi khou shelwa mapfura? Eneo mapfura ane a bva kha miṱwari mivhili, o vha a tshi ya kha tshigoḓelo. A bva kha tshigoḓelo a shululelwa kha mbone dza sumbe dzi re kha tshiṱomambone. Eneo mapfura o ita uri dzenedzo mbone dzi dzule dzo funga tshifhinga tshoṱhe. Sakaria o vhudzisa uri: “Zwenezwi zwithu zwi imela mini?” Muruṅwa a mu vhudza mulaedza u bvaho kha Yehova une wa ri: “‘Zwenezwi zwithu zwoṱhe zwi ḓo itwa nga muya wanga, hu si nga mmbi kana nga maanḓa a muthu,’ u ralo Yehova wa mavhuthu.” (Sak. 4:4, 6) Mapfura ane a bva kha miṱwari a imela muya mukhethwa wa Yehova u sa fheli. Muya mukhethwa wo vha u na maanḓa u fhira mmbi yoṱhe ya Vhaperesia. Vhayuda vho vha vha tshi ḓo kona u fhaṱulula thembele naho vha tshi khou tovholwa ngauri Yehova o vha a tshi khou vha tikedza. Zwenezwo zwo vha ṱuṱuwedza. Vhayuda vho vha vha tshi tea u fhulufhela Yehova na u bvela phanḓa na mushumo wa u fhaṱa thembele. Vho ita nga u ralo naho vho vha vho thivhelwa u fhaṱa thembele.

7. Ndi tshanduko ifhio ye ya thusa vhafhaṱi vha thembele?

⁷ Ho vha na tshanduko ye ya thusa vhafhaṱi vha thembele. Ndi ifhio yeneyo tshanduko? Nga 520 B.C.E., Dario Wa U Thoma o vha khosi ntswa ya Peresia. Nga ṅwaha wawe wa vhuvhili a tshi khou vhusa, o wanulusa uri Vhayuda vho thivhelwa u fhaṱulula thembele zwi siho mulayoni. O mbo ḓi ri vha bvele phanḓa na wonoyo mushumo. (Esera 6:1-3) Vhathu vho mangadzwa nga zwe khosi ya zwi amba. Fhedzi hu na zwiṅwe zwe khosi ya zwi ita. Khosi yo vhudza tshaka dzo vha tangaho uri dzi litshe u vha tovhola na uri dzi vha ṋee tshelede na zwithu zwine vha zwi ṱoḓa u itela u fhaṱulula thembele. (Esera 6:7-12) Zwenezwi zwo ita uri Vhayuda vha fhedze u fhaṱulula thembele nga 515 B.C.E. ho no fhela miṅwaha i fhiraho miṋa.​—Esera 6:15.

8. Ndi ngani ni tshi nga vha na tshivhindi naho ni tshi khou tovholwa?

⁸ Vhunzhi ha vhashumeli vha Yehova vha  khou tovholwa na ṋamusi. Sa tsumbo, vhaṅwe vha dzula kha mashango he miṅwe ya mishumo yashu ya thivhelwa. Kha eneo mashango, vhahashu vha nga farwa vha iswa “kha vhavhusi na kha mahosi” uri vha kone u ṱanziela khavho. (Mat. 10:17, 18) Nga zwiṅwe zwifhinga, musi hu tshi dzhena muṅwe muvhusi, vhahashu vha nga kona u shumela Yehova vho vhofholowa. Kana muṅwe muhaṱuli a re na vhuthu a nga ri tendela uri ri shumele Yehova ro vhofholowa. Vhaṅwe vhahashu vha pikiswa nga iṅwe nḓila. Vha dzula kha mashango ane vha kona u gwadamela Yehova vho vhofholowa. Fhedzi miṱa yavho i a vha pikisa uri vha si shumele Yehova. (Mat. 10:32-36) Kanzhi miraḓo ya muṱa i a litsha u ri pikisa musi i tshi vhona uri a ri khou litsha u shumela Yehova naho vha tshi khou ri tovhola. Nga zwiṅwe zwifhinga, vhathu vhe vha vha vha tshi khou tovhola Dziṱhanzi vha a shanduka vha vha Vhakriste. Musi ni tshi tovholwa, ni songo litsha u shumela Yehova. Nṱhani hazwo, ni vhe na tshivhindi. Ni songo ofha ngauri Yehova u ḓo ni thusa nga muya wawe mukhethwa.

9. Ndi ngani vhaṅwe Vhayuda vho ṱungufhala musi vha tshi vhona mutheo wa thembele ntswa?

⁹ Musi ho no itwa mutheo wa thembele, vhaṅwe Vhayuda vha vhalala vho lila. (Esera 3:12) Vho vha vho no vhona thembele yavhuḓi ye ya fhaṱwa nga Salomo nahone vho vha vha tshi khou vhona u nga thembele ntswa ndi ya “vhuimo ha fhasi” musi i tshi vhambedzwa na ya Salomo. (Hag. 2:2, 3) Vho vha vho ṱungufhala ngauri vho vhambedza thembele ya kale na thembele ntswa. Bono ḽe Sakaria a ḽi vhona ḽo vha thusa uri vha takale. Nga nḓila-ḓe?

10. Zwe muruṅwa a zwi amba kha Sakaria 4:8-10 zwo thusa hani Vhayuda uri vha dovhe vha takale?

¹⁰ Vhalani Sakaria 4:8-10. Muruṅwa o vha a tshi khou amba mini musi a tshi ri Vhayuda “vha ḓo takala musi vha tshi vhona Serubabele [ane a vha muvhusi wa Vhayuda] o fara tshishumiswa tsha u kala tshi re na luṱale”? Tshishumiswa tsha u kala tshi re na luṱale tshi shumiswa u itela u vhona arali tshithu tshi songo kombama kana tsho kombama. Muruṅwa o vha a tshi khou vhudza vhathu vha Mudzimu uri naho vha tshi vhona u nga thembele ntswa ndi ya vhuimo ha fhasi musi i tshi vhambedzwa na thembele ya kale, yo vha i tshi ḓo fhela u fhaṱiwa nahone ya vha nga nḓila ine Yehova a ṱoḓa i tshi vha ngayo. Yehova o vha a tshi ḓo takalela yeneyo thembele, na Vhayuda vho vha vha tshi tea u ita nga u ralo. Yehova o vha a tshi khou ṱoḓa uri vha mu gwadamele nga nḓila ine a ṱoḓa kha yeneyo thembele ntswa. Vhayuda vho vha  vha tshi ḓo dovha vha takala arali u gwadamela Yehova nga nḓila yo teaho na u ita uri a vha takalele zwa vha zwone zwa ndeme khavho.

11. Ndi thaidzo dzifhio dzine vhaṅwe vhashumeli vha Yehova vha khou ṱangana nadzo ṋamusi?

¹¹ Vhunzhi hashu zwi a ri konḓela musi zwiimo zwashu zwi tshi shanduka. Vhaṅwe vhahashu vhe vha shuma kha tshumelo yo khetheaho ya tshifhinga tshoṱhe lwa tshifhinga tshilapfu vho ṋewa mishumo miswa. Vhaṅwe vho tea u litsha mishumo ye vha vha vha tshi i funa nga nṱhani ha uri miṅwaha yavho a i tsha vha tendela. Zwi nga ri ṱungufhadza musi hu tshi vha na dzenedzo tshanduko. Ri nga thoma ri sa pfesesi kana u tendelana na yeneyo tshanduko. Ri nga vhona u nga zwithu zwo vha zwi khwine musi hu sa athu u vha na yeneyo tshanduko. Ri nga kulea nungo, ra vhona u nga a ri tsha kona u itela Yehova zwo engedzeaho. (Mir. 24:10) Bono ḽa Sakaria ḽi nga ri thusa hani uri ri dzule ri tshi ṋea Yehova zwa khwine-khwine?

12. Bono ḽa Sakaria ḽi nga ri thusa hani uri ri dzule ro takala naho hu tshi vha na tshanduko?

¹² Zwi ḓo ri lelutshela u ṱanganedza tshanduko arali ri tshi vhona zwithu nga nḓila ine Yehova a zwi vhona ngayo. Hu na zwithu zwinzhi zwine a khou zwi ita ṋamusi nahone riṋe ri na ndugelo ya u vha vhashumisani nae. (1 Vhakor. 3:9) Ndugelo dzine ra vha nadzo dzi nga shanduka, fhedzi Yehova u ḓo dzula a tshi ri funa. Arali ha nga vha na tshanduko ine ya ni kwama, ni songo humbulesa nga ha uri ndi ngani yeneyo tshanduko yo itea kha inwi. Nṱhani ha u ṱoḓa zwithu zwi tshi fana na zwa “maḓuvha a kale,” humbelani Yehova uri a ni thuse uri ni vhe na mavhonele avhuḓi nga ha yeneyo tshanduko. (Muh. 7:10) Humbulani nga ha zwithu zwine na kona u zwi ita zwino, nṱhani ha u humbula nga ha zwine ni si tsha kona u zwi ita. Bono ḽa Sakaria ḽi ri gudisa uri ri dzule ri na mavhonele avhuḓi. Zwenezwo zwi ḓo ita uri ri dzule ri tshi shumela Yehova nga u fhulufhedzea ro takala, hu sa londwi tshanduko dzine dza vha hone.

13. Ndi ngani vhaṅwe Vhaisiraele vha tshi nga vha vho humbula uri u isa phanḓa na u fhaṱulula thembele zwo vha zwi songo tea?

¹³ Mushumo wa u fhaṱulula thembele wo vha wo thivhelwa. Fhedzi Tshifhe Muhulu Yeshua (kana Yoshua) na Muvhusi Serubabele, vhe vha vha vho vhewa nga Mudzimu uri vha range phanḓa, vho mbo ḓi “thoma u fhaṱulula nnḓu ya Mudzimu.” (Esera 5:1, 2) Vhaṅwe Vhayuda vha nga vha vho vhona u nga zwenezwo a zwo ngo tea. Vhayuda vho vha vha sa ḓo kona u  dzumba uri vha khou fhaṱulula thembele nahone vho vha vha tshi zwi ḓivha uri maswina avho o vha a tshi ḓo ita zwoṱhe zwine a nga kona u itela u thivhela wonoyo mushumo. Yoshua na Serubabele vhe vha vha vho vhewa nga Yehova, vho vha vha tshi khou ṱoḓa vhungoho ha uri Yehova u khou vha tikedza. Vho vhu wana hani?

14. U ya nga Sakaria 4:12, 14, Tshifhe Muhulu Yoshua na Muvhusi Serubabele, vho vha na vhungoho ha mini?

¹⁴ Vhalani Sakaria 4:12, 14. Kha ḽeneḽi bono, muruṅwa o vhudza Sakaria uri miṱwari mivhili i imela “vhaḓodzwa vhavhili,” vhane vha vha Yoshua na Serubabele. Onoyo muruṅwa o ri vhenevho vhanna vhavhili vho vha vha tshi tou nga vho ima “tsini na Murena wa ḽifhasi ḽoṱhe,” ane a vha Yehova. Yeneyo yo vha i ndugelo yavhuḓi. Yehova o vha a tshi vha fhulufhela. Nga zwenezwo, Vhaisiraele vho vha vha tshi nga thetshelesa vhulivhisi vhune vhenevho vhanna vha khou vha vhudza ngauri Yehova o vha o vha khetha uri vha range phanḓa Vhaisiraele.

15. Ri nga sumbedza hani uri ri ṱhonifha vhulivhisi ha Yehova vhu re Bivhilini?

¹⁵ Ṋamusi, Yehova u khou bvela phanḓa a tshi livhisa vhathu vhawe a tshi shumisa Ipfi ḽawe, Bivhili. Yehova o ri vhudza uri ri nga mu gwadamela hani nga nḓila yo teaho a tshi shumisa yeneyi bugu khethwa. Ri nga sumbedza hani uri ri ṱhonifha vhulivhisi vhune ra vhu wana Ipfini ḽa Mudzimu? Nga u ḓiṋea tshifhinga tsha u i vhala nga vhuronwane na u pfesesa zwine ra khou zwi vhala. Ḓivhudziseni uri: ‘Musi ndi tshi vhala Bivhili kana khandiso dzashu, naa ndi a ima nda humbulisisa nga ha zwine nda khou zwi vhala? Naa ndi a lingedza u pfesesa zwithu zwi re Bivhilini zwine zwa “konḓa u zwi pfesesa”? Kana naa ndi sokou rwa nga nṱha musi ndi tshi vhala?’ (2 Pet. 3:16) Arali ra ḓiṋea tshifhinga tsha u humbulisisa nga ha zwine Yehova a khou ri funza zwone, zwi ḓo ri lelutshela u tevhela vhulivhisi hawe na u ita mushumo wa u huwelela.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Ndi mini zwine zwa ḓo ri thusa u tevhedza vhulivhisi vhune ra vhu wana kha “mulanda a fhulufhedzeaho na wa vhuṱali” naho ri sa vhu pfesesi?

¹⁶ Yehova u dovha a ri ṋea vhulivhisi a tshi shumisa “mulanda a fhulufhedzeaho na wa vhuṱali.” (Mat. 24:45) Nga zwiṅwe zwifhinga, mulanda a nga ri ṋea vhulivhisi vhune ri si vhu pfesese. Sa tsumbo, mulanda a nga ri ṋea vhulivhisi vhune ha sumbedza uri ri tea u ita mini musi hu tshi vha na khombo ya mupo ine riṋe ra vhona u nga i nga si itee hune ra dzula hone. Kana ri nga vhona u nga mulanda u khou kaludza zwithu kha vhulivhisi vhune a ri ṋea nga  tshifhinga tsha dziedzi. Ri tea u ita mini arali ri tshi vhona u nga vhulivhisi vhune ra khou ṋewa hone a vhu pfesesei? Ri nga humbula nga ha nḓila ye Vhaisiraele vha vhuyelwa ngayo musi vha tshi tevhedza vhulivhisi he Yoshua na Serubabele vha vha ṋea hone. Ri nga dovha ra humbula na nga maṅwe mafhungo a re Bivhilini e ra vhuya ra vhala nga hao. Nga zwiṅwe zwifhinga, vhathu vha Mudzimu vho ṋewa vhulivhisi vhune ha vhonala vhu sa pfali, fhedzi ha vha tshidza.​—Vhahaṱ. 7:7; 8:10.

17. Bono ḽa tshiṱomambone na miṱwari mivhili ḽo kwama hani Vhayuda?

¹⁷ Bono ḽa vhuṱanu ḽe Sakaria a ḽi vhona ḽo vha ḽi ḽipfufhi, fhedzi ḽo thusa Vhayuda uri vha bvele phanḓa vha tshi fhisetshela u ita mushumo wavho na u gwadamela Yehova. Nahone Yehova o vha tikedza na u vha livhisa musi vha tshi ita zwe vha zwi guda kha bono ḽa Sakaria. Yehova o vha thusa uri vha bvele phanḓa na mushumo wavho na uri vha dovhe vha takale a tshi shumisa muya wawe mukhethwa.​—Esera 6:16.

18. Bono ḽa Sakaria ḽi nga ni thusa hani?

¹⁸ Bono ḽa Sakaria ḽa tshiṱomambone na miṱwari mivhili ḽi nga ni thusa. Samusi ro amba nga hazwo, ḽi ḓo ni thusa uri ni vhe na maanḓa musi ni tshi tovholwa, ni takale musi hu tshi vha na tshanduko na uri ni fhulufhele na u tevhedza vhulivhisi vhune na ṋewa naho ni sa vhu pfesesi. Ni tea u ita mini musi ni tshi khou ṱangana na thaidzo? Tsha u thoma, vhonani zwe Sakaria a zwi vhona. O vhona vhuṱanzi ha uri Yehova u na vhathu vhawe. Tsha vhuvhili, musi no no vhona honoho vhuṱanzi, ni fhulufhele Yehova na u bvela phanḓa ni tshi mu shumela nga mbilu yaṋu yoṱhe. (Mat. 22:37) Musi ni tshi ita nga u ralo, Yehova u ḓo ni thusa uri ni mu shumele no takala lwa tshoṱhe.​—Vhakol. 1:10, 11.