1, 2. Vhathu vho vha vho sedzana na vhuleme vhufhio kha Luṅwalo lwa Genesi, nahone zwenezwi zwi nga ri thusa hani?

NAA no no vhuya na humbula nga ha khuḓano dzi wanalaho Bivhilini? Kha ndima dza u thoma dzi si gathi dza Genesi, ri guda uri Kaini o vhulaha Abele (Genesi 4:3-8); Lamexe o vhulaha mutuka nge a mu huvhadza (Genesi 4:23); Vhalisa vha Abrahamu na Loto vho vusa dzinndwa (Genesi 13:5-7); Hagara o ḓivhona e khwine kha Sara nahone Sara a sinyutshela Abrahamu (Genesi 16:3-6); Isimaele o vha a tshi lwa na vhathu vhoṱhe nahone vhathu vhoṱhe vho vha vha tshi lwa nae.—Genesi 16:12.

² Ndi ngani dzenedzi khuḓano dzo ṅwalwa Bivhilini? Ngauri ri nga guda kha dzenedzi tsumbo dza vhathu vha songo fhelelaho vhe vha vha vhe na thaidzo. Na riṋe a ro ngo fhelela nahone musi ri na thaidzo dzi fanaho vhutshiloni hashu, ri nga edzisa tsumbo dzavhuḓi dzi wanalaho Bivhilini nahone ra sa tevhele tsumbo dzi si dzavhuḓi. (Vharoma 15:4) Zwenezwi zwi nga ri thusa u guda nḓila ine ra nga dzula ri na mulalo ngayo na vhaṅwe.

3. Ino thero i ḓo haseledza nga ha mini?

 ³ Kha ino thero, ri ḓo guda uri ndi ngani ri tshi fanela u piringulula phambano kana u tandulula vhuleme na nḓila ine ra nga zwi ita ngayo. Ri ḓo dovha ra guda maṅwe maitele a re Bivhilini ane a nga ri thusa u piringulula thaidzo na u dzula ri na vhushaka havhuḓi na Yehova na vhaṅwe.

4. Ndi mavhonele afhio o phaḓalalaho shangoni ḽoṱhe, nahone ho vha na mvelelo dzifhio?

⁴ Sathane u luṱanya vhathu na u ita uri vha si vhone nga iṱo ḽithihi. Ndi ngani ri tshi ralo? Ngei Edeni, Sathane o amba uri muṅwe na muṅwe u fanela u ḓikhethela uri ndi zwifhio zwo lugaho na zwi songo lugaho a sa livhiswi nga Mudzimu. (Genesi 3:1-5) Fhedzi musi ri tshi lavhelesa shango ṋamusi, ri a vhona uri mavhonele o raloho a ḓisa thaidzo fhedzi. Vhathu vhanzhi vha vhona u nga vha na ndugelo ya u ḓikhethela zwo lugaho na zwi songo lugaho. Vha a ḓikukumusa, vha na tseḓa, u ṱaṱisana nahone a vha na ndavha na uri phetho dzavho dzi kwama hani vhaṅwe. Mavhonele o raloho a ita uri vhathu vha kuḓane. Bivhili i ri humbudza uri arali ri tshi ṱavhanya u sinyuwa, ri ḓo kuḓana na vhathu nahone ri ḓo ita zwivhi zwinzhi.—Mirero 29:22.

5. Yesu o gudisa hani vhathu nḓila ya u tandulula phambano?

⁵ Musi Yesu a tshi funza e Thavhani, o funza vhafunziwa vhawe uri vha vhe na mulalo na u iledza dziphambano, naho zwo vha zwi nga si vha takadze. Sa tsumbo, o vha vhudza uri vha vhe na vhuthu, u vha na mulalo na vhaṅwe, u sa sinyuwa, u tandulula vhuleme nga u ṱavhanya na u funa maswina avho.—Mateo 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ndi ngani zwi zwa ndeme u tandulula thaidzo nga u ṱavhanya? (b) Ndi mbudziso dzifhio dzine vhathu vhoṱhe vha Yehova vha fanela u ḓivhudzisa dzone?

⁶ Ṋamusi ri gwadamela Yehova musi ri tshi rabela, u huwelela na u ya miṱanganoni yashu. Arali ra sa vha na mulalo na vhahashu, Yehova a nga si ṱanganedze vhurabeli hashu. (Marko 11:25) U itela u vha khonani ya Yehova, ri fanela u hangwela vhaṅwe musi vha tshi khakha.—Vhalani Luka 11:4; Vhaefesa 4:32.

⁷ Yehova u lavhelela uri vhashumeli vhawe vhoṱhe vha hangwele na u vha na mulalo na vhaṅwe. Ri nga ḓivhudzisa uri: ‘Naa ndi a ṱavhanya u hangwela vhahashu? Naa ndi a takalela u vha navho?’ Arali ni tshi ṱhogomela uri ni fanela u hangwela nga ho engedzeaho, humbelani thuso kha Yehova nga thabelo uri a ni thuse u ita mvelaphanḓa. Khotsi ashu wa ṱaḓulu u ḓo pfa na u fhindula thabelo dza muthu a ḓiṱukufhadzaho.—1 Yohane 5:14, 15.

8, 9. Ri fanela u ita mini arali ro khukhuliswa?

⁸ Ri nga lavhelela uri vhathu vha ambe kana u ita zwithu zwine zwa nga ri sinyusa ngauri roṱhe a ro ngo fhelela. (Muhuweleli 7:20; Mateo 18:7) Ni ḓo aravha hani? Ri nga guda ngudo ya ndeme kha tshenzhelo i tevhelaho: Wahashu wa tshisadzini  o lumelisa vhahashu vhavhili vha tshinnani musi ho kuvhanganiwa. Fhedzi muṅwe wahashu wa tshinnani o khukhulisea nga nḓila ye wahashu a mu lumelisa ngayo. Musi vhenevho vhahashu vha tshinnani vho sala vhe vhavhili, wahashu o khukhuliseaho o thoma u gungula nga ha wahashu wa tshisadzini. Naho zwo ralo, wahashu o mu humbudza uri onoyo wahashu wa tshisadzini o shumela Yehova lwa miṅwaha ya 40 hu sa londwi vhuleme vhunzhi. O vha e na vhungoho ha uri onoyo wahashu ho ngo mu khukhulisa nga khole. Wahashu we a khukhulisea o aravha hani? O ri, “Ni khou amba ngoho.” Nga zwenezwo, a dzhia phetho ya u hangwa nga ha zwe zwa itea.

⁹ Yeneyi tshenzhelo i ri gudisa mini? Musi muṅwe muthu a tshi ri khukhulisa, ri nga khetha nḓila ine ra aravha ngayo. Muthu ane a vha na lufuno u a hangwela. (Vhalani Mirero 10:12; 1 Petro 4:8.) Musi ri sa ‘lifhedzi,’ Yehova u a takala. (Mirero 19:11; Muhuweleli 7:9) Nga zwenezwo, tshifhingani tshi ḓaho musi muṅwe muthu a tshi amba kana u ita zwithu zwine zwa ni sinyusa, ni ḓivhudzise uri: ‘Naa ndi nga tsinya iṱo arali ndo khukhuliswa? Naa ndi fanela u dzula ndi tshi humbula nga ha zwenezwi?’

10. (a) Wahashu wa tshisadzini o aravha hani mathomoni musi a tshi sasaladzwa? (b) Ndi lufhio Luṅwalo lwe lwa thusa wahashu uri a dzule e na mulalo?

¹⁰ Musi vhaṅwe vhathu vha tshi amba zwithu zwi si zwavhuḓi nga ha riṋe, zwi a konḓa u hangwa zwe vha zwi amba. Ṱhogomelani zwe zwa itea kha wahashu wa tshisadzini wa muvulanḓila ane ra ḓo mu vhidza Lucy. Tshivhidzoni, vhaṅwe vho sasaladza nḓila ine a funza ngayo vhuḓinḓani na nḓila ine a shumisa ngayo tshifhinga tshawe. Zwo mu pfisa vhuṱungu vhukuma nahone a humbela nyeletshedzo kha vhahashu vho vhibvaho. Mvelelo dzo vha dzifhio? O amba uri vho shumisa Bivhili u itela u mu thusa uri a litshe u humbulesa nga ha mavhonele a vhaṅwe a si avhuḓi na uri a thome u humbula nga ho engedzeaho nga ha Yehova. O ṱuṱuwedzea musi a tshi vhala Mateo 6:1-4. (Vhalani.) Dzenedzo ndimana dzo mu humbudza uri u takadza Yehova ndi zwone zwa ndeme vhukuma. Nga zwenezwo, o khetha u sa dzhiela nṱha mavhonele a si avhuḓi. Zwino, naho vhathu vha tshi sasaladza nḓila ine a funza ngayo vhuḓinḓani, o takala ngauri u a ḓivha uri u khou lingedza zwoṱhe zwine a nga kona u itela u takadza Yehova.

11, 12. (a) Mukriste u fanela u aravha hani musi wahawe o mu “sinyutshela”? (b) Ri nga guda mini kha nḓila ye Abrahamu a tandulula ngayo thaidzo dzawe? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

¹¹ “Roṱhe ri a khakha lunzhi.” (Yakobo 3:2) Edzani u humbula wahaṋu o khukhuliswa nga zwithu zwe na zwi amba kana u zwi ita. Ni fanela u ita mini? Yesu o amba uri: “Arali u tshi khou isa tshifhiwa tshau aletareni nahone musi u henefho wa humbula uri wahau o u sinyutshela, sia tshifhiwa tshau henefho phanḓa ha aletare, u thome u ye u ite mulalo na wahau, nga murahu u kone u ṋekedza tshifhiwa tshau.” (Mateo 5:23, 24) Nga zwenezwo,  ambani na wahaṋu. Musi ni tshi amba nae, tshipikwa tshaṋu tshi fanela u vha tsha u ita mulalo nae. Ni fanela u tenda vhukhakhi haṋu nahone a no ngo fanela u mu vhona mulandu. Ndi zwa ndeme vhukuma u vha na mulalo na vhahashu.

¹² Bivhili i sumbedza nḓila ine vhashumeli vha Mudzimu vha nga dzula ngayo vhe na mulalo musi hu na u sa anḓana. Sa tsumbo, Abrahamu na ṅwana wa murathu wawe Loto vho vha vhe na zwifuwo zwinzhi nahone vhalisa vhavho vha vusa nndwa ngauri ho vha hu si na shango ḽo eḓanaho pfulo dzavho. Ngauri Abrahamu o vha a tshi ṱoḓa uri hu vhe na mulalo, o tendela Loto a tshi khetha shango ḽa khwine. (Genesi 13:1, 2, 5-9) Ndi tsumbo yavhuḓi lungafhani kha riṋe! Naa Abrahamu o xelelwa lwa tshoṱhe nge a vha na mafunda? Na khathihi. Nga murahu ha zwenezwi, Yehova o fulufhedzisa u fhaṱutshedza Abrahamu nga zwithu zwi fhiraho zwe a xelelwa ngazwo. (Genesi 13:14-17) Ri guda mini? Naho ra xelelwa nga zwithu zwinzhi, Yehova u ḓo ri fhaṱutshedza musi ri tshi tandulula thaidzo dzashu nga nḓila yavhuḓi. ^[1]—Sedzani notsi dza u fhedzisela.

13. Muṅwe mulavhelesi o aravha hani musi a tshi vhudzwa maipfi a vhavhaho, nahone ri nga guda mini kha yeneyi tsumbo?

¹³ Ṱhogomelani tsumbo ya musalauno. Mulavhelesi muswa wa muhasho wa buthano o rwela wahashu luṱingo a mu humbela arali a tshi nga kona u shuma kha wonoyo muhasho. Wahashu o amba zwithu zwinzhi zwi si zwavhuḓi nahone a vhea fhasi luṱingo ngauri o vha a tshee o sinyutshela mulavhelesi wa tshifhingani tsho fhiraho. Mulavhelesi muswa ho ngo khukhulisea, fhedzi ho ngo tsinya iṱo kha zwe zwa itea. Nga murahu ha awara, o dovha a rwela wahashu luṱingo nahone a mu humbela uri vha ṱangane. Kha vhege i tevhelaho, vhahashu vho ṱangana Holoni ya Muvhuso nahone musi vho no rabela Yehova, vho amba awara yoṱhe. Wahashu o ṱalutshedza zwe zwa itea vhukati hawe na mulavhelesi wa tshifhingani tsho fhiraho. Mulavhelesi muswa o thetshelesa nga vhuthu nahone vha haseledza maṅwe maṅwalo a thusaho. Nga zwenezwo, vhahashu vho ita mulalo nahone vha shuma vhoṱhe buthanoni. Wahashu o livhuha nge mulavhelesi a amba nae nga nḓila ya vhuthu na nga vhulenda.

14, 15. (a) Ndi lini hune ra fanela u shumisa nyeletshedzo i re kha Mateo 18:15-17? (b) Ndi nyeletshedzo dzifhio tharu dze Yesu a amba nga hadzo, nahone tshipikwa tshaṋu tshi fanela u vha tshifhio musi ni tshi dzi shumisa?

¹⁴ Thaidzo nnzhi dzine Vhakriste vha vha nadzo dzi fanela u tandululwa tshiphirini. Naho zwo ralo, zwenezwi a zwi konadzei nga zwiṅwe zwifhinga. Dziṅwe thaidzo dzi nga tandululwa nga thuso ya vhaṅwe u ya nga Mateo 18:15-17. (Vhalani.) “Tshivhi” tshe Yesu a amba nga hatsho, ho vha hu si thaidzo ṱhukhu vhukati ha Vhakriste. Ri zwi ḓivha hani? Yesu o amba uri arali muitazwivhi a hana u rembuluwa musi wahawe, dziṱhanzi na vhahashu vha re na vhuḓifhinduleli vho amba nae, u fanela u farwa sa ‘wa nnḓa nahone a dzhiiwe sa muthelisi.’ Ṋamusi, zwenezwi zwi amba uri u fanela u bviswa tshivhidzoni. Tshenetshi “tshivhi” tshi nga katela zwithu zwi ngaho vhufhura kana u sola, fhedzi zwi nga si katele zwivhi zwi ngaho vhuṱonḓolo, vhusawana, vhugunei  kana u gwadamela midzimu i sili. Zwenezwi zwi fanela u tandululwa nga vhahulwane.

¹⁵ Tshipikwa tsha Yesu tsha u ṋea yeneyi nyeletshedzo ho vha hu u ri sumbedza nḓila ine ra nga thusa ngayo wahashu ngauri ri a mu funa. (Mateo 18:12-14) Ri nga tevhela hani yeneyi nyeletshedzo? (1) Ri fanela u lingedza u vha na mulalo na wahashu ri sa dzhenisi vhaṅwe. Zwi nga ṱoḓea uri ri ambe nae lwo vhalaho. Fhedzi ri fanela u ita mini arali hu sa vhi na mulalo? (2) Ri fanela u amba na wahashu ri na muṅwe ane a ḓivha zwine zwa khou itea kana ane a kona u vhona uri ho itea zwithu zwo khakheaho. Arali thaidzo ya tandululea, ni ‘ḓo vha no thusa wahaṋu.’ Fhedzi arali no no amba na wahaṋu lwo vhalaho nahone ni sa koni u tanda ḽi fukwaho ni fanela u (3) vhudza vhahulwane.

16. Ndi mini zwine zwa sumbedza uri u tevhedza nyeletshedzo ya Yesu zwi a shuma?

¹⁶ Kha zwiimo zwinzhi, a zwi ṱoḓei u shumisa dzenedzi nyeletshedzo dzoṱhe dzi re kha Mateo 18:15-17. Zwenezwi zwi a ṱuṱuwedza. Ndi ngani ri tshi ralo? Ngauri kha zwiimo zwinzhi, muitazwivhi u ṱhogomela vhukhakhi hawe nahone a vhu lugisa, u itela uri zwi si ṱoḓee uri a bviswe tshivhidzoni. Muthu o khakhelwaho a nga hangwela wahawe uri hu vhe na mulalo. Nga zwenezwo, nyeletshedzo ya Yesu yo zwi vhea khagala uri a ro ngo fanela u ṱavhanya u gidimela kha vhahulwane. Ri fanela u ya kha vhahulwane fhedzi musi ro no tevhela nyeletshedzo mbili dza u thoma nahone hu na vhuṱanzi vhu pfalaho ha uri hu na zwo khakheaho.

17. Ndi phaṱhutshedzo dzifhio dzine ra ḓo ḓiphina ngadzo musi ri tshi ṱoḓa u vha na “mulalo” na vhaṅwe?

¹⁷ Ri ḓo bvela phanḓa ri tshi khukhulisa vhaṅwe ngauri a ro ngo fhelela. Mufunziwa Yakobo o ṅwala uri: “Arali muthu naho e ufhio a sa khakhi musi a tshi amba, uyo ndi muthu o fhelelaho, ane a kona u dovha a langa muvhili wawe woṱhe.” (Yakobo 3:2) U itela u tandulula thaidzo, ri fanela u ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u ‘ṱoḓa mulalo na u u tovhola.’ (Psalme ya 34:14) Musi ri tshi bvela phanḓa ri tshi vha na mulalo na vhaṅwe, ri ḓo vha na vhushaka havhuḓi na vhahashu nahone zwenezwi zwi ḓo ita uri ri dzule ri na vhuthihi. (Psalme ya 133:1-3) Tsha ndeme vhukuma, ri ḓo vha na vhushaka ha tsini na Yehova, “Mudzimu ane a ṋea mulalo.” (Vharoma 15:33) Ri ḓo takalela dzenedzi phaṱhutshedzo musi ri tshi tandulula phambano nga nḓila yavhuḓi.