1. Vhuporofita vhu re Bivhilini vhu ri vhudza nga ha mini?

NDI mini zwine zwa ḓo itea kha vhashumeli vha Yehova hu si kale? Ri a zwi ḓivha. Vhuporofita vhu re Bivhilini vhu ri vhudza nga ha zwine zwa ḓo itea kha riṋe hu si kale. Sa tsumbo, vhuporofita vhu re kha Daniele ndima ya 11 vhu ri vhudza nga ha zwine miṅwe mivhuso i re na maanḓa ya ḓo zwi ita. Vhu amba nga ha khosi mbili dzine dza ḓo lwa, dzine dza vha khosi ya devhula na khosi ya tshipembe. Vhunzhi ha zwithu zwi re kha honoho vhuporofita zwo no itea. Nahone ri a zwi ḓivha uri na zwithu zwi sa athu u iteaho khaho, nazwo zwi ḓo itea.

2. U ya nga Genesi 3:15 na Nzumbululo 11:7; 12:17, ri nga thuswa nga mini u pfesesa vhuporofita ha Daniele?

² Zwine zwa ḓo ri thusa u pfesesa vhuporofita vhu re kha Daniele ndima ya 11 ndi u ḓivha uri i ambela fhedzi kha vhavhusi na mivhuso vhe vha vhusa kha shango ḽe ha dzula vhathu vhanzhi vha Yehova kana yo tambudzaho vhathu vhawe. Musi ri tshi vhambedza vhathu vha Mudzimu na vhathu vha re hone shangoni, vhathu vha Mudzimu a si vhanzhi. Fhedzi zwino ndi ngani yeneyi mivhuso i tshi vutshela vhathu vha Mudzimu? Ndi ngauri Saṱhane na shango ḽawe vha khou ṱoḓa u fhelisa vhathu vhane vha shumela Yehova na Yesu. (Vhalani Genesi 3:15; Nzumbululo 11:7; 12:17.) Zwiṅwe hafhu, vhuporofita ha Daniele vhu tea u tshimbidzana na vhuṅwe vhuporofita vhu re Ipfini ḽa Mudzimu. Ndi ngazwo ri tshi tea u sedza zwiṅwe zwine zwa ambiwa Bivhilini uri ri kone u vhu pfesesa nga nḓila yo teaho.

3. Ri ḓo amba nga ha mini kha ino thero na kha i tevhelaho?

 ³ Ri ḓo amba nga ha Daniele 11:25-39. Ri ḓo vhona uri u bva nga 1870 u swika nga 1991 khosi ya devhula na khosi ya tshipembe ho vha hu vhonnyi na uri ndi ngani ri tshi tea u khwinisa nḓila ine ra pfesesa ngayo honovhu vhuporofita. Kha thero i tevhelaho, ri ḓo amba nga ha Daniele 11:40–12:1 na u khwinisa nḓila ine ra pfesesa ngayo vhuporofita vhune ha amba nga ha zwine zwa ḓo itea u bva nga 1991 u swika nga Haramagedo. Ndi zwa ndeme uri ni ye na kha tshati “Khosi Dzi Sa Dzuli Murunzi Muthihi” musi ni tshi guda dzenedzi thero mbili. Zwa zwino kha ri ambe nga ha uri dzenedzo khosi ndi vhonnyi.

4. Ndi zwithu zwifhio zwiraru zwine zwa ḓo ri thusa u vhona uri khosi ya devhula na khosi ya tshipembe ndi vhonnyi?

⁴ U thomani, khosi ye ya vha i tshi vhusa devhula kha ḽa Isiraele yo vha i tshi vhidzwa “khosi ya devhula.” Nahone khosi ye ya vha i tshi vhusa tshipembe kha ḽa Isiraele yo vha i tshi vhidzwa “khosi ya tshipembe.” Ndi ngani ri tshi ralo? Ndi ngauri muruṅwa o vhudza Daniele uri: “Ndo ḓa u u thusa uri u pfesese zwine zwa ḓo wela vhathu vhau [kana Vhaisiraele].” (Dan. 10:14) Lushaka lwa Isiraele lwo vha lu vhathu vha Mudzimu u swika nga Pentekoste ya 33 C.E. Fhedzi u bva nga Pentekoste ya 33 C.E., Yehova o zwi sumbedza uri vhafunziwa vha Yesu ndi vhone vhathu vhawe. Nga zwenezwo, vhunzhi ha mafhungo a re kha Daniele ndima ya 11 a amba nga ha vhafunziwa vha Yesu, hu si nga ha Vhaisiraele. (Mish. 2:1-4; Vharoma 9:6-8; Vhagal. 6:15, 16) Naho ho no vha na vhavhusi vho fhamba-fhambanaho vhe vha vha khosi ya devhula na khosi ya tshipembe, hu na zwine vhenevha vhavhusi vhoṱhe vha fana ngazwo. Vha fana nga mini? Tsha u thoma, vhenevha vhavhusi vho vhusa kha shango ḽe ḽa vha ḽi tshi dzula vhathu vhanzhi vha Mudzimu kana vho tambudza vhashumeli vha Mudzimu. Tsha vhuvhili, vho sumbedza uri vha vhenga Yehova nga nḓila ye vha fara ngayo vhashumeli vhawe. Tsha vhuraru, dzenedzo khosi dzo lwa nga tshadzo dzi tshi khou itela u wana maanḓa.

5. Naa ho vha hu na khosi ya devhula na khosi ya tshipembe u bva nga ṅwaha wa vhu 100 u swika nga 1870? Ṱalutshedzani.

⁵ Nga murahu ha ṅwaha wa vhu 100, tshivhidzoni ho thoma u ḓala Vhakriste vha mazwifhi vhe vha vha vha tshi funza zwithu zwi si zwone na u dzumba zwithu zwi re Bivhilini. U bva nga tshenetsho tshifhinga u swika nga 1870, Yehova o vha a si na ndangulo kha ḽifhasi. Vhakriste vha mazwifhi vho thoma u ḓala u fana na tsheṋe nahone zwenezwo zwa ita uri zwi konḓe u ḓivha uri Vhakriste vha vhukuma ndi vhafhio. (Mat. 13:36-43) Ndi ngani ri tshi tea u ḓivha zwenezwi? Ndi ngauri zwi ri sumbedza uri u bva nga ṅwaha wa vhu 100 u swika nga 1870 ho vha hu si na khosi ya devhula na khosi ya tshipembe. Hu nga si vhe na khosi ya devhula na khosi ya tshipembe arali hu si na ndangulo ya Yehova. * Fhedzi nga murahu ha 1870, zwo vha zwi tshi konadzea uri hu dovhe hu vhe na khosi ya devhula na khosi ya tshipembe. Ri zwi ḓivha hani?

6. Vhathu vha Mudzimu vho thoma u vhonala lini? Ṱalutshedzani.

 ⁶ U bva nga 1870 zwo thoma u vhonala uri Vhakriste vha ngoho ndi vhafhio. Nga wonoyo ṅwaha, Wahashu Vho Charles T. Russell na vhaṅwe vho thoma kilasi dza u guda Bivhili. Wahashu Vho Russell na vhaṅwe vho vha muḓinḓa we a ‘khura nḓila’ musi Messia a sa athu u vhusa. (Maḽ. 3:1) Zwo vha zwi tshi vho vhonala uri vhathu vha Mudzimu ndi vhafhio. Naa ho vha hu na mivhuso ye ya vha i tshi vhusa fhethu hune ha dzula vhathu vhanzhi vha Yehova kana ye ya vha tambudza? Kha ri vhone.

7. Ndi nnyi we a vha e khosi ya tshipembe u swika nndwa ya shango ya u thoma yo no thoma?

⁷ Nga 1870, muvhuso wa Britain wo vha u tshi vhusa mashango manzhi nahone wo vha u na mmbi khulwanesa shangoni ḽoṱhe. Vhuporofita ha Daniele ho amba nga ha luṋanga lwe lwa kunda maṋanga mararu. Lwonolwo luṋanga lu imela muvhuso wa Britain ngeno maṋanga mararu a tshi imela France, Spain na Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Muvhuso wa Britain wo vha u khosi ya tshipembe u vhuya u swika musi nndwa ya shango ya u thoma yo no thoma. Nga tshenetsho tshifhinga, Amerika ḽo vha ḽi shango ḽo pfumesaho vhukuma nahone ḽa thoma u vha na vhuḽedzani na Britain.

8. Ndi nnyi khosi ya tshipembe maḓuvhani a vhufhelo?

⁸ Nga nndwa ya shango ya u thoma, Amerika na Britain vho tikedzana musi vha tshi lwa nahone vha vha na maanḓa vhukuma. Nga tshenetsho tshifhinga, Amerika na Britain vho vhumba muvhuso muthihi u re na maanḓa vhukuma une wa pfi Anglo-American. Daniele o vha o dzula o amba uri yeneyi khosi i ḓo vha na mmbi “khulu-khulu i re na  maanḓa” nahone zwa tou ralo. (Dan. 11:25) Maḓuvhani a vhufhelo, khosi ya tshipembe ndi Anglo-American. * Fhedzi ndi nnyi we a vha khosi ya devhula?

9. Khosi ntswa ya devhula yo vha hone lini nahone zwi re kha Daniele 11:25 zwo itea hani?

⁹ Nga 1870, wahashu vho Russell na vhaṅwe vho thoma kilasi dza u guda Bivhili nahone nga 1871 ho mbo ḓi vha na khosi ntswa ya devhula. Nga wonoyo ṅwaha, Otto von Bismarck o kuvhanganya mashango o fhambanaho a vha muvhuso muthihi une wa pfi Dzheremane. Wilhelm wa u thoma o vha muvhusi wa wonoyo muvhuso nahone a vhea Bismarck uri a vhe murangaphanḓa wawo. * Nga u ya ha tshifhinga, muvhuso wa Dzheremane wo thoma u vhusa mashango ane a vha Afurika na Lwanzhe lwa Pacific nahone wa lingedza u vha na maanḓa a fhiraho a wa Britain. (Vhalani Daniele 11:25.) Muvhuso wa Dzheremane wo vha na mmbi ya maanḓa vhukuma nahone kha mivhuso yoṱhe wo vha u tshi fhirwa nga Britain fhedzi. Nga nndwa ya shango ya u thoma, muvhuso wa Dzheremane wo shumisa yeneyo mmbi u itela u lwa na maswina awo.

10. Zwo ambiwaho kha Daniele 11:25b, 26 zwo itea hani?

¹⁰ Daniele o dzula o amba na nga ha zwine zwa ḓo itea kha muvhuso wa Dzheremane na kha mmbi yawo. O ri khosi ya devhula i ḓo “kundwa.” Ndi ngani yo vha i tshi ḓo kundwa? Bivhili i ri: “Ngauri vha ḓo mu itela vhukwila. U ḓo wiswa nga vhane vha ḽa zwiḽiwa zwawe zwavhuḓi.” (Dan. 11:25b, 26a) Tshifhingani tsha Daniele, vhathu vhe vha vha vha tshi “shumela khosi” ndi vhone vhe vha vha vha tshi ḽa zwiḽiwa “zwi bvaho khayo.” (Dan. 1:5) Uvhu vhuporofita ho vha vhu tshi khou ambela kha vhonnyi? Ho vha vhu tshi khou ambela kha vhathu vha re na vhuimo ha nṱha kha muvhuso wa Dzheremane, vha shumaho tsini-tsini na muvhusi. Vhenevho vhathu vho itela muvhusi vhukwila nahone onoyo muvhusi a bvisiwa kha wonoyo muvhuso. * Honovhu vhuporofita ho dovha ha amba nga ha zwine zwa ḓo itea musi khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzi tshi lwa. Ho amba zwi tevhelaho nga ha khosi ya devhula: “Mmbi yawe i ḓo kumbiwa, vhanzhi vha vhulawa.” (Dan. 11:26b) Samusi zwo vha zwo dzula zwo ambiwa, nga nndwa ya shango ya u thoma, Dzheremane ḽo kundiwa nahone vhunzhi ha vhathu vho vhulawa. Nga tshenetshiḽa tshifhinga, ho vha hu sa athu u vhuya ha vha na nndwa ye ya vhulaya vhathu vhanzhi u fana na yeneyo.

11. Khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzo ita mini?

¹¹ Daniele 11:27, 28 yo amba nga ha zwine zwa ḓo itea musi hu sa athu u vha na nndwa ya shango ya u thoma. Yo ri khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzi ḓo “dzula ṱafulani dza zwifhelana.” Yo dovha ya amba uri khosi ya devhula i ḓo vha na “thundu nnzhi.” Nahone zwa itea nga u tou ralo. Muvhuso wa Dzheremane na muvhuso wa Britain yo vhudzana uri i khou ṱoḓa uri hu vhe na mulalo, fhedzi musi nndwa i tshi thoma nga 1914 zwo vhonala uri yo vha yo zwifhelana. Nga 1914, muvhuso wa Dzheremane wo vha u muvhuso wa vhuvhili wo pfumesaho kha shango loṱhe.  Wo lwa na khosi ya tshipembe nahone wa kundwa, ha vha hu u itea ha zwe zwa ambiwa kha Daniele 11:29 na kha tshipiḓa tsha u thoma tsha vese ya 30.

12. Khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzo ita mini nga nndwa ya shango ya u thoma?

¹² U bva nga 1914, dzenedzi khosi mbili dzo dzula dzi tshi lwa nga tshadzo na u tambudza vhathu vha Mudzimu. Sa tsumbo, kha nndwa ya shango ya u thoma, muvhuso wa Dzheremane na muvhuso wa Britain yo tambudza vhathu vha Mudzimu vhe vha hana u lwa nndwani. Na muvhuso wa Amerika wo valela dzhele vhahashu vhe vha vha vha tshi khou ranga phanḓa mushumo wa u huwelela. Zwenezwo ho vha hu u itea ha vhuporofita vhu re kha Nzumbululo 11:7-10.

13. Khosi ya devhula yo ita mini nga vho 1930 na nga nndwa ya shango ya vhuvhili?

¹³ Nga vho 1930, zwihuluhulu nga nndwa ya shango ya vhuvhili, khosi ya devhula yo tambudza vhathu vha Mudzimu i sa vhuyi ya vha pfela na vhuṱungu. Musi Vhanazi vha tshi thoma u vhusa Dzheremane, Hitler na vhathu vhawe vho thivhela mushumo wa vhathu vha Mudzimu. Vho vhulaya vhathu vha Yehova vha ṱoḓaho u vha 1 500 nahone vha zwigidi vha iswa gammbani dza tshengedzo. Daniele o vha o dzula o amba uri zwenezwo zwi ḓo itea. Khosi ya devhula yo thivhela mushumo wa u huwelela, nga u ita zwenezwo, yo vha i tshi khou “tshikafhadza nnḓu khethwa” na u thivhela “tshiṱhavhelo tsha ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.” (Dan. 11:30b, 31a) Hitler murangaphanḓa wa Dzheremane o ita na u fhulufhedzisa uri u ḓo vhulaya vhashumeli vha Yehova vhoṱhe vha re Dzheremane.

14. Nga murahu ha nndwa ya shango ya vhuvhili, ndi nnyi we a vha khosi ya devhula? Ṱalutshedzani.

¹⁴ Nga murahu ha nndwa ya shango ya vhuvhili, muvhuso wa Soviet Union * wo thoma u vhusa mashango manzhi e a vha a tshi vhuswa nga Dzheremane nahone wa vha khosi ya devhula. Muvhuso wa Soviet Union wo vha u tshi fana na wa Vhanazi vha re na tshiṱuhu ngauri nawo wo tambudza vhathu vhe vha vha vha tshi shumela Yehova.

15. Khosi ya devhula yo ita mini musi nndwa ya shango ya vhuvhili yo no fhela?

¹⁵ Nga murahu ha tshifhinganyana musi nndwa ya shango ya vhuvhili yo no fhela, khosi ya devhula ntswa ine ya vha Soviet Union yo tambudza vhathu vha Mudzimu. Nzumbululo 12:15-17 i vhambedza u tambudzwa ha vhathu vha Mudzimu na u kumbiwa nga “mulambo.” Khosi ya devhula yo thivhela mushumo washu nahone ya kombetshedza vhathu vhanzhi vha Yehova uri vha ye Siberia. Ho vha ho porofitiwa uri zwi ḓo ralo. U bva tshee maḓuvha a vhufhelo a thoma, khosi ya devhula yo dzula i tshi tambudza vhathu vha Yehova fhedzi a yo ngo kona u thivhela mushumo wavho. *

16. Zwi re kha Daniele 11:37-39 zwo itea hani?

¹⁶ Vhalani Daniele 11:37-39. Soviet Union ye ya vha i khosi ya devhula yo sumbedza hani uri a i “ṱhonifhi Mudzimu wa vhokhotsi ayo”? Yo zwi sumbedza nga u ṱoḓa u fhelisa vhurereli. U bva nga 1918, yo ita nzudzanyo dza uri zwikoloni hu funzwe uri a hu na Mudzimu. Khosi ya devhula yo “hulisa mudzimu  wa dzhavhelo” nga nḓila-ḓe? Yo fhedza tshelede nnzhi vhukuma u itela uri i vhe na mmbi khulwane na uri i vhe na zwihali zwinzhi zwa nyuklia. Nga u ya ha tshifhinga, khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzo vha na zwihali zwine zwa nga vhulaya vhathu vha dzibiḽioni.

17. “Tshithu tshi nengisaho tshine tsha tshinyadza” ndi mini?

¹⁷ Khosi ya devhula na khosi ya tshipembe dzo shumisana musi dzi tshi “vhea tshithu tshi nengisaho tshine tsha tshinyadza.” (Dan. 11:31) Tshenetsho “tshithu tshi nengisaho” ndi United Nations.

18. Ndi ngani United Nations i “tshithu tshi nengisaho”?

¹⁸ Dzangano ḽa United Nations ndi “tshithu tshi nengisaho” ngauri ḽi amba uri ḽi ḓo ḓisa mulalo shangoni ḽoṱhe ngeno Muvhuso wa Mudzimu u wone u woṱhe une wa nga kona u zwi ita. Nahone ḽi a “tshinyadza” ngauri ḽi ḓo ṱhasela na u fhelisa vhurereli ha mazwifhi.—Sedzani tshati “Khosi Dzi Sa Dzuli Murunzi Muthihi.”

19-20. (a) Ndi ngani zwi zwa ndeme u ḓivha zwo iteaho kale? (b) Thero i tevhelaho i ḓo fhindula mbudziso ifhio?

¹⁹ Ndi zwa ndeme u ḓivha zwenezwi zwithu zwo iteaho kale ngauri zwi ri ṋea vhuṱanzi ha uri u bva nga 1870 u swika nga 1991, vhuporofita vhune ha amba nga ha khosi ya devhula na khosi ya tshipembe ho itea. Zwenezwi zwi ita uri ri vhe na fhulufhelo ḽa uri na tshipiḓa tsho salaho kha honohu vhuporofita tshi ḓo itea.

²⁰ Samusi muvhuso wa Soviet Union wo wa nga 1991, ndi nnyi ane a vha khosi ya devhula ṋamusi? Thero i tevhelaho i ḓo fhindula yeneyo mbudziso.