1. Bivhili i ṱalusa hani lufuno lwa vhukuma?

 BUGU ya Luimbo lwa Salomo i ṱalusa lufuno lwa vhukuma nga nḓila yavhuḓi. I ri lufuno lu “duga sa khavhu ya mulilo, khavhu ya Yehova. Magabelo a nga si dzime lufuno, na milambo i nga si lu kumbe.” b (Luimbo. 8:6, 7) Enea maipfi a khwaṱhisedza vhavhingani uri vha nga vha na lufuno lwo khwaṱhaho.

2. Ndi mini zwine vhavhingani vha nga ita uri lufuno lwavho lu si fhungudzee?

² Uri vhavhingani vha vhe na lufuno lwo khwaṱhaho zwi ḓitika nga vhuḓidini vhune vha vhu ita uri vha dzule vha tshi funana lwa vhutshilo havho hoṱhe. Nga u tou fanyisa, mulilo u nga dzula u tshi duga arali hu na muthu ane a khou dzula a tshi u khuṱhedza. Arali mulilo wa sa khuṱhedzwa, u ya nga tshifhinga u a dzima. Nga hu fanaho, lufuno vhukati ha munna na mufumakadzi lu nga dzula lwo khwaṱha arali vhushaka havho vhu tshi dzula ho khwaṱha. Nga tshiṅwe tshifhinga, vhavhingani vha nga pfa u nga lufuno lwavho lu khou fhungudzea, zwihuluhulu arali vha tshi khou ṱangana na thaidzo ya masheleni, mutakalo kana mutsiko wa u alusa vhana. Arali ni mbinganoni, ni nga ita hani uri “khavhu ya Yehova” i dzule i tshi khou duga mbinganoni ya vhoiwe? Kha ino thero, ri ḓo haseledza nḓila tharu dzine dza nga ita uri vhushaka ha vhoinwi vhu khwaṱhe nahone ni dzule no takala mbinganoni. c

3. U vha na vhushaka ha tsini na Yehova zwi thusa hani vhavhingani uri vha dzule vha tshi funana? (Muhuweleli 4:12) (Sedzani tshifanyiso.)

³ Uri “khavhu ya Yehova” i dzule i tshi khou duga, munna na mufumakadzi vha tea u ita vhuḓidini ha uri vha vhe na vhushaka ho khwaṱhaho na Yehova. U vha na vhushaka ho khwaṱhaho na Yehova zwi nga vha thusa hani mbinganoni yavho? Musi vhavhingani vha tshi sumbedza u dzhiela nṱha vhushaka havho na Khotsi avho wa ṱaḓulu, zwi ita uri vha ṱanganedze nyeletshedzo yawe nga hu leluwaho, ine ya vha thusa u iledza thaidzo dzine dza nga ita uri lufuno vhukati havho lu fhungudzee. (Vhalani Muhuweleli 4:12.) Vhathu vha re na vhushaka ho khwaṱhaho na Yehova vha ita zwoṱhe zwine vha nga kona uri vha mu edzise nahone vha lwela u vha na vhuthu, u sa fhela mbilu na u hangwela u fana na Yehova. (Vhaef. 4:32–5:1) Vhavhingani vhane vha edzisa Yehova vha ita uri zwi leluwe uri lufuno lwavho lu engedzee. Muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Lena ane a vha na miṅwaha i fhiraho 25 o vhingwa, u ri: “Zwi a leluwa u funa na u ṱhonifha muthu ane a vha na vhushaka ha tsini na Yehova.”

4. Ndi ngani Yehova o khetha Yosefa na Maria uri vha vhe vhabebi vha Yesu?

⁴ Kha ri ambe nga ha iṅwe tsumbo ine ya bva Bivhilini. Musi Yehova a tshi nanga vhavhingani vhane vha ḓo vha vhabebi vha Yesu, o nanga Yosefa na Maria kha vhaḓuhulu vhanzhi vha Davida. Ndi ngani? Vhuvhili havho vho vha vhe na vhushaka ha tsini na Yehova nahone o vha a tshi zwi ḓivha uri vha ḓo ita uri a ḓe u thoma mbinganoni yavho. Vhavhingani, ni nga guda mini kha Yosefa na Maria?

5. Ndi mini zwine vhanna vha nga zwi guda kha Yosefa?

⁵ Yosefa o vha o ḓiimisela u dzula a tshi tevhedza vhulivhisi he a vhu ṋewa nga Yehova nahone zwa ita uri a vhe munna wa khwine. Kha zwiitea zwi ṱoḓaho u vha zwiraru, Yehova o mu ṋea vhulivhisi nga ha muṱa wawe. Tshifhinga tshoṱhe o vha a tshi thetshelesa na u ita zwoṱhe naho zwo vha zwi tshi ṱoḓa uri a ite tshanduko khulwane. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Nga u tevhedza vhulivhisi ha Yehova, Yosefa o kona u tsireledza Maria, u mu tikedza na u mu ṱhogomela. Humbulani uri zwe Yosefa a ita zwi nga vha zwo ita hani uri Maria a mu fune na u mu ṱhonifha nga ho engedzeaho. Vhanna, ni nga edzisa Yosefa nga u ṱoḓa vhulivhisi vhu bvaho Bivhilini ha u ṱhogomela miṱa yaṋu. d Musi ni tshi tevhedza yeneyi nyeletshedzo, naho ni tshi nga tea u ita tshanduko, ni vha ni tshi khou sumbedza mufumakadzi waṋu uri ni a mu funa na u khwaṱhisa mbingano yaṋu. Muṅwe wahashu wa tshifumakadzini wa ngei Vanuatu, ane a vha na miṅwaha i fhiraho 20 o vhingwa, u ri: “Musi mukalaha wanga a tshi ṱoḓa vhulivhisi ha Yehova na u vhu tevhedza, zwi ita uri ndi mu ṱhonifhe nga ho engedzeaho. Ndi pfa ndo tsireledzea nahone ndi na fhulufhelo kha phetho dzine a dzi dzhia.”

6. Vhafumakadzi vha nga guda mini kha Maria?

 ⁶ Maria o vha e na vhushaka ha tsini na Yehova. Lutendo lwawe lwo vha lu songo ḓitika nga zwe Yosefa a ita. O vha a tshi ḓivha Maṅwalo zwavhuḓi. e O vha a tshi ḓiṋea tshifhinga tsha u elekanya nga zwine a zwi guda. (Luka 2:19, 51) A zwi timatimisi uri vhushaka he Maria a vha e naho na Yehova ho ita uri a vhe mufumakadzi wavhuḓi. Ṋamusi, vhafumakadzi vhanzhi vha lwela u fana na Maria. Sa tsumbo, Muṅwe wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Emiko, u ri: “Musi ndi sa athu u vhingwa, ndo vha ndi na mbekanyo ya u ita zwithu zwine zwa ntsendedza tsini na Yehova. Fhedzi musi ndo no vhingwa, ndo zwi ṱhogomela uri lutendo lwanga lu ḓitika nga munna wanga nga nṱhani ha uri o vha a tshi ri rabelela nahone a tshi ranga phanḓa kha vhurabeli. Ndo thoma u zwi ṱhogomela uri vhushaka hanga na Yehova ho vha hu vhuḓifhinduleli hanga. Zwino ndi vhetshela thungo tshifhinga tshine nda tshi fhedza ndi na Mudzimu wanga ndi tshi khou rabela, ndi tshi khou vhala Maṅwalo na u humbulisisa nga zwine Yehova a zwi humbula.” (Vhagal. 6:5) Vhafumakadzi, musi ni tshi bvela phanḓa na u khwaṱhisa vhushaka haṋu na Yehova, mukalaha waṋu u ḓo vha na zwiitisi zwo engedzeaho zwa u ni khoḓa na u ni funa.​—Mir. 31:30.

7. Vhavhingani vha nga guda mini kha Yosefa na Maria nga ha u gwadamela Yehova vhoṱhe?

⁷ Yosefa na Maria vho vha vha tshi tikedzana u itela uri vhushaka havho na Yehova vhu dzule ho khwaṱha. Vho vha vha tshi pfesesa ndeme ya u gwadamela Yehova sa muṱa. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Zwi nga vha zwo vha zwi songo leluwa u ita nga u ralo, zwihuluhulu musi muṱa u tshi khou aluwa, fhedzi vho zwi kona. Ndi tsumbo yavhuḓi vhukuma kha vhavhingani ṋamusi. Arali ni na vhana, u fana na Yosefa na Maria, zwi nga vha zwi songo leluwa u ya miṱanganoni kana u ita vhurabeli ha muṱa. Zwi nga konḓa na u wana tshifhinga tsha u guda kana u rabela ni vhavhili sa vhavhingani. Fhedzi ni humbule uri u rabela Yehova musi ni vhavhili zwi ni sendedza tsini nae na u ni sendedza tsini na tsini. Nga zwenezwo, itani uri vhurabeli vhu ḓe u thoma.

8. Vhavhingani vhane vha vha na thaidzo mbinganoni yavho vha nga ita mini uri vha kone u vhuyelwa nga vhurabeli ha muṱa?

⁸ Hu pfi mini arali no no vha na thaidzo mbinganoni? U ita vhurabeli ha muṱa noṱhe zwi nga vhonala zwo no vha muhwalo. Arali zwo ralo, ni nga humbula zwithu zwiṱuku zwine vhuvhili ha vhoiwe na zwi takalela na zwine na tendelana khazwo. Zwi nga ni thusa uri ni funane nga ho engedzeaho na u vha na dzangalelo ḽa u gwadamela Yehova noṱhe.

9. Ndi ngani vhavhingani vha tshi tea u fhedza tshifhinga vhe vhavhili?

⁹ Vhavhingani, ni nga ita uri lufuno lwa vhoiwe lu dzule lu tshi duga nga u fhedza tshifhinga ni vhavhili. Musi ni tshi ita nga u ralo, zwi nga ita uri ni kone u ḓivhana khwine, u ḓivha uri ndi zwifhio zwine muṅwe a zwi humbula na nḓila ine a ḓipfa ngayo. (Gen. 2:24) Ṱhogomelani zwe Lilia na Ruslan vha zwi wana musi vha tshi kha ḓi tou bva u vhingana, miṅwaha ya 15 yo fhiraho. Wa mufumakadzi u ri: “Ro zwi ṱhogomela uri ro vha ri sa ḓo vha na tshifhinga tshinzhi tshine ra tshi fhedza ri vhavhili sa zwe ra vha ro humbula. Ro vha ri tshi dzula ro farakanea nga mushumo wa u ḓitshidza, mishumo ya hayani na u ṱhogomela vhana nga murahu. Ro ṱhogomela uri arali ra sa tou ita tshifhinga tsha u vha ri roṱhe sa vhavhingani, zwi nga ri fhandekanya.”

10. Vhavhingani vha nga shumisa hani vhulivhisi vhu re kha Vhaefesa 5:15, 16?

¹⁰ Ndi mini zwine vhavhingani vha nga zwi ita uri vha vhe na vhungoho ha uri vha fhedza tshifhinga vhe vhavhili? Ni nga vhetshela tshifhinga thungo kana na ita mbekanyo ine ya ḓo ni thusa u fhedza tshifhinga ni vhavhili. (Vhalani Vhaefesa  5:15, 16.) Wahashu wa tshinnani wa ngei Nigeria ane a pfi Uzondu u ri: “Musi ndi tshi ita mbekanyo ya zwithu zwine nda ṱoḓa u zwi ita, ndi katela na tshifhinga tshine nda ḓo tshi fhedza ndi na mufumakadzi wanga nahone ndi ita uri zwenezwo zwi ḓe u thoma.” (Vhafil. 1:10) Ṱhogomelani nḓila ine Anastasia, mufumakadzi wa mulavhelesi wa ngei Moldova a shumisa ngayo tshifhinga tshawe nga vhuṱali. U ri: “Ndi lingedza u ita zwithu zwanga musi munna wanga o farakanea nga vhuḓifhinduleli hawe. Nga yeneyo nḓila, nga murahu, ri a kona u fhedza tshifhinga ri vhavhili.” Fhedzi hu pfi mini arali mbekanyo yaṋu i tshi ita uri zwi konḓe u wana tshifhinga tshine na nga tshi fhedza ni noṱhe?

11. Ndi zwifhio zwe Akwila na Prisila vha vha vha tshi zwi ita vhe vhavhili?

¹¹ Vhavhingani vha nga guda kha tsumbo ya Akwila na Prisila, vhavhingani vhe vha vha vha tshi funwa nga Vhakriste vha tshifhingani tshavho. (Vharoma 16:3, 4) Naho Bivhili i sa ambi zwinzhi nga ha mbingano yavho, i bvisela khagala uri vho vha vha tshi shuma vhoṱhe, u huwelela na u thusa vhaṅwe vhe vhoṱhe. (Mish. 18:2, 3, 24-26) Zwavhuḓivhuḓi, tshifhinga tshoṱhe musi Bivhili i tshi amba nga Akwila na Prisila, i dzulela u vha amba vhe vhavhili.

12. Ndi mini zwine vhavhingani vha nga zwi ita uri vha fhedze tshifhinga vhe vhoṱhe? (Sedzani tshifanyiso.)

¹² Vhavhingani vha nga edzisa hani Akwila na Prisila? Humbulani nga ha zwithu zwine na nga zwi ita noṱhe sa vhavhingani. Naa ni nga thusana u ita muṅwe mushumo nṱhani ha uri ni u ite ni noṱhe? Sa tsumbo, Akwila na Prisila vho vha vha tshi huwelela vhoṱhe. Naa na vhoiwe ni a ita ndugiselo dza u huwelela noṱhe? Akwila na Prisila vho vha vha tshi dovha vha shuma vhoṱhe. Inwi na mufarisi waṋu ni nga vha ni sa shumi mushumo u fanaho, fhedzi naa ni nga ita mishumo ya nḓuni noṱhe? (Muh. 4:9) Musi ni tshi thusana u ita muṅwe mushumo, zwi ita uri ni sendele tsini na tsini na uri ni vhe na tshifhinga tsha u amba noṱhe. Vho Robert na Vho Linda, vho no fhedza miṅwaha i fhiraho 50 vho vhingana. Vho Robert vha ri: “U tou amba ngoho, a ri na tshifhinga tshinzhi tshine ra tshi fhedza roṱhe ri tshi khou ḓimvumvusa. Fhedzi, musi ndi tshi khou ṱanzwa phuleithi, mufumakadzi wanga a tshi khou dzi phumula kana musi ndi nnḓa ndi tshi khou shuma ngadeni, mufumakadzi wanga a tshi khou shuma na nṋe, ndi pfa ndo takala. U ita zwithu ri roṱhe zwi ri sendedza tsini na tsini nahone lufuno lwashu lu bvela phanḓa lu tshi engedzea.”

13. Ndi mini zwine vhavhingani vha nga zwi ita uri vha vhe na vhuthihi?

¹³ Humbulani uri u sokou vha ni noṱhe a zwi iti uri ni vhe na vhuthihi. Muṅwe mufumakadzi wa ngei Brazil u ri: “Ano maḓuvha ho ḓala zwithithisi zwinzhi nahone ndo wana uri ri nga wela tshikwekweni tsha u humbula uri ri khou fhedza tshifhinga roṱhe nga nṱhani ha uri ri dzula muḓini muthihi. Ndo wana uri u sokou vha ri vhavhili a zwo ngo lingana. Ri tea u dovha ra ṋeana tshifhinga tsha u sumbedzana uri ri a funana.” Ṱhogomelani nḓila ye Bruno na mufumakadzi  wawe Tays vha ita ngayo vhungoho ha uri vha a ṋeana tshifhinga tsha u sumbedzana uri vha a funana. Bruno u ri: “Musi tshi tshifhinga tshashu tsha uri ri vhe ri vhavhili, ri vhea dzifounu kule nahone ra ḓiphiṋa nga tshifhinga tshashu.”

14. Arali vhavhingani vha sa takaleli u fhedza tshifhinga vhe vhavhili, vha nga ita mini?

¹⁴ Hu pfi mini arali inwi na mufarisi waṋu ni sa takaleli u fhedza tshifhinga ni vhavhili? Khamusi ni takalela zwithu zwi sa fani kana khamusi ni sokou dinana. Ni nga ita mini? Kha ri ambe nga ha mulilo we ra u amba musi ri tshi thoma. A u thomi u duga na zwenezwo, u ṱoḓa u thoma u vhasedzwa nga vhuṱasana nga zwiṱuku nga zwiṱuku u swika ni tshi dzhenisa khuni ndenya. Nga hu fanaho, ndi ngani ni sa thomi nga u fhedza tshifhinga tshiṱuku ni vhavhili ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe? Ni ite vhungoho ha uri ni ita zwithu zwine noṱhe na zwi takalela, hu si zwine zwa nga ita uri muṅwe a dinalee. (Yak. 3:18) Nga u thoma nga zwiṱuku, ni nga vhona lufuno lwa vhoiwe lu tshi dovha lwa aluwa.

15. Ndi ngani u ṱhonifhana zwi zwa ndeme uri mbinganoni hu dzule hu na lufuno?

¹⁵ U ṱhonifhana ndi zwa ndeme mbinganoni. Ri nga zwi fanyisa na muya une wa ita uri mulilo u duge. Arali hu si na muya, mulilo u nga ṱavhanya wa dzima. Nga hu fanaho, arali hu si na ṱhonifho, lufuno lwa vhavhingani lu nga fhungudzea. Kha ḽiṅwe sia, munna na mufumakadzi vhane vha ṱhonifhana vha ita uri lufuno lu engedzee mbinganoni yavho. Ni fanela u humbula uri tsha ndeme a si uri inwi ni vhona u nga ni ṱhonifha mufarisi waṋu, fhedzi tsha ndeme ndi uri mufarisi waṋu a ḓipfe a tshi ṱhonifhiwa. Vho Penny na Vho Aret vho no fhedza miṅwaha i fhiraho 25 vho vhingana. Vha mufumakadzi vha ri: “Nga nṱhani ha uri ri a ṱhonifhana, zwi ita uri hayani hashu hu dzule hu na dakalo. Ri pfa ro vhofholowa u amba zwine ra zwi humbula ngauri ri a zwi ḓivha uri muṅwe u dzhiela nṱha zwine muṅwe a zwi humbula.” Ni nga ita mini uri we na vhingana nae a ḓipfe a tshi ṱhonifhiwa mbinganoni? Kha ri haseledze nga tsumbo ya Abrahamu na Sara.

16. Ndi zwifhio zwine vhanna vha nga zwi guda kha tsumbo ya Abrahamu? (1 Petro 3:7) (Sedzani tshifanyiso.)

¹⁶ Abrahamu o vha a tshi fara Sara nga ṱhonifho. O vha a tshi thetshelesa zwine Sara a amba nahone a tshi dzhiela nṱha nḓila ine a ḓipfa ngayo. Kha tshiṅwe tshiitea, Sara o vha o dinalea, a vhudza Abrahamu nḓila ye a vha a tshi khou ḓipfa ngayo, a ita na u mu vhona mulandu. Naa Abrahamu o sinyutshela Sara, a mu fhindula nga nḓila i si yavhuḓi? Hai. O vha a tshi zwi ḓivha uri Sara ndi mufumakadzi ane a ḓiṱukufhadza na ane a mu tikedza. Abrahamu o thetshelesa Sara nahone a lingedza u tandulula yeneyo thaidzo. (Gen. 16:5, 6) Ri nga guda mini? Vhanna, ni na vhuḓifhinduleli ha u dzhia phetho muṱani. (1 Vhakor. 11:3) Fhedzi nḓila ya u sumbedza lufuno hu nga vha u thetshelesa uri mufumakadzi waṋu u ḓipfa hani nga ha eneo mafhungo ni sa athu u dzhia phetho, zwihuluhulu musi yeneyo phetho i tshi mu kwama. (1 Vhakor. 13:4, 5) Nga  tshiṅwe tshifhinga, mufumakadzi waṋu a nga ḓipfa o tsikeledzea nahone a nga ṱoḓa u amba nḓila ine a khou ḓipfa ngayo. Naa ni a ṱhonifha maḓipfele awe na u mu thetshelesa nga vhuronwane? (Vhalani 1 Petro 3:7.) Vho Angela na Vho Dmitry vho no fhedzaho miṅwaha i ṱoḓaho u vha 30 vho vhingana, vha ṱalutshedza nḓila ine mukalaha wavho vha ita ngayo uri vha pfe vha tshi ṱhonifhiwa. Vha ri: “Vho Dmitry vha dzula vho lugela u nthetshelesa musi ndi songo takala kana ndi tshi khou sokou ṱoḓa u amba. A vha mpheleli mbilu naho nga tshiṅwe tshifhinga ndi tshi sokou amba ndi songo dzika.”

17. Vhafumakadzi vha nga guda mini kha tsumbo ya Sara? (1 Petro 3:5, 6)

¹⁷ Sara o ṱhonifha Abrahamu nga u tikedza tsheo dze a dzi dzhia. (Gen. 12:5) Nga tshiṅwe tshifhinga Abrahamu o ṱanganedza vhaeni vhe a vha a songo vha lavhelela. O humbela Sara uri a litshe zwe a vha a tshi khou ita u itela uri a bakele vhaeni vhurotho vhunzhi. (Gen. 18:6) Sara o ṱavhanya a ita zwe Abrahamu a mu vhudza uri a ite. Vhafumakadzi, ni nga edzisa Sara nga u tikedza tsheo dza vhakalaha vhaṋu. Musi ni tshi ita nga u ralo, zwi khwaṱhisa mbingano yaṋu. (Vhalani 1 Petro 3:5, 6.) Vho Dmitry vhe ra amba ngavho kha phara yo fhiraho vho ṱalutshedza nḓila ine mufumakadzi wavho a ita uri vha ḓipfe vha tshi ṱhonifhiwa ngayo. Vha ri: “Ndi dzhiela nṱha vhuḓidini ha Angela ha u tikedza phetho dzine nda dzi ita naho a sa tendelani nadzo. Arali phetho yeneyo ya sa tshimbila zwavhuḓi, ha ntsasaladzi.” Zwi a leluwa u funa muthu ane a u ṱhonifha.

18. Vhavhingani vha nga vhuyelwa hani arali vha ita uri lufuno lwavho lu dzule lu tshi khou duga?

¹⁸ Ṋamusi Saṱhane u ṱoḓa u fhelisa lufuno lu re hone vhukati ha vhavhingani vha Vhakriste. U a zwi ḓivha uri arali vhavhingani vha si tsha funana, zwi ḓo vha fhandekanya na Yehova. Naho zwo ralo, lufuno lwa vhukuma lu nga khavhu i sa dzimi. U nga ri lufuno lwaṋu mbinganoni lu nga fanyiswa na lwo ambiwaho kha Luimbo lwa Salomo. Ḓiimiseleni u vhea Yehova phanḓa kha mbingano yaṋu. Fhedzani tshifhinga tshinzhi ni vhavhili. Ṱhonifhani nḓila ine muṅwe a ḓipfa ngayo na ṱhoḓea dzawe. Musi ni tshi ita nga u ralo, mbingano yaṋu i ḓo rendisa Yehova ane a vha Tshisima tsha lufuno lwa vhukuma. U tou fana na mulilo une wa dzula u tshi khuṱhedzwa, lufuno lwaṋu lu ḓo duga maḓuvha oṱhe a vhutshilo haṋu.