Ndo bebwa nga 1948 ngei Netherlands. Ṅwaha u tevhelaho, muṱa wahashu wa pfulutshela São Paulo ngei Brazil. Vhabebi vhanga vho vha vha sa lovi kereke nahone ro vha ri tshi dzulela u vhala Bivhili roṱhe musi ro no ḽa zwiḽiwa zwa nga madekwana. Nga 1959, ro pfulutshela Amerika, ra dzula Massachusetts.

Khotsi anga vho vha vhe mushumi wa biko vha tshi itela u ṱhogomela muṱa wavho we wa vha u na vhathu vha malo. Vho vha vha tshi ita mushumo wa u tshimbila na mashango vha tshi rengisa, vha tshi shuma u ita dzibada na u shumela khamphani ya mabufho. Roṱhe ro zwi takalela musi vha tshi shumela khamphani ya mabufho ngauri zwo vha zwi tshi ita uri ri kone u dalela maṅwe mashango.

Musi ndi sekondari, ndo vha ndi tshi dzulela u ḓivhudzisa uri: ‘Ndi ḓo itani nga vhutshilo hanga?’ Dziṅwe khonani dzanga dzo khetha u ya yunivesithi dziṅwe dza khetha u ya vhuswoleni. Fhedzi kha nṋe, fhungo ḽa u ya vhuswoleni a tho ngo vhuya nda ḽi suka ngauri ndo vha ndi si muthu wa u ṱaṱa khani kana wa dzinndwa. Ndo mbo ḓi khetha u ya yunivesithi uri ndi si ye vhuswoleni. Fhedzi ndo vha ndi tshi swela u thusa vhaṅwe ngauri ndo vhona u nga zwi ḓo ita uri vhutshilo hanga vhu vhe vhu fushaho.

Musi ndi yunivesithi, ndo takalela u guda nga ha vhathu na mvelele samusi ndo vha ndi tshi ḓivhudzisa uri vhutshilo ho thoma hani. Ro gudiswa pfunzo ya vhubvelele nahone ra lavhelelwa uri ri sokou i tenda. Fhedzi nṋe ndo vha ndi tshi vhona zwiṅwe zwazwo zwi sa pfali nahone zwi tshi ṱoḓa uri u sokou zwi tenda naho hu si na vhuṱanzi.

Ro vha ri sa funzwi nḓila ya u ḓifara zwavhuḓi henefho yunivesithi. Nṱhani hazwo, ro gudiswa u ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri wane maraga dza nṱha. Ndo vha ndi tshi takalela u ṱwa na dzikhonani ri dziphathini na u shumisa zwidzidzivhadzi, fhedzi ḽeneḽo dakalo ḽo mbo ḓi ṱhafha. Nda ḓivhudzisa uri: ‘Naa uvhu ndi hone vhutshilo ha vhukuma?’

Nga tshenetsho tshifhinga, nda pfulutshela ḓoroboni ya Boston nahone nda thoma u dzhena yunivesithi ya henefho. U itela uri ndi kone u ḓidzhenisa tshikolo, ndo vha ndi tshi shuma musi tsho vala nahone nda ṱangana na Ṱhanzi ya Yehova lwa u tou thoma musi ndi kha wonoyo mushumo. Onoyo mushumisani a amba na nṋe nga ha vhuporofita ha “zwifhinga zwa sumbe” vhu re kha ndima ya vhuṋa ya Daniele nahone a ṱalutshedza uri ri khou tshila tshifhingani tsha vhufhelo. (Dan. 4:13-17) Nda ṱavhanya nda zwi vhona uri arali nda bvela phanḓa ndi tshi haseledza nae nga ha Bivhili na u tenda zwe nda vha ndi tshi khou zwi guda, ndo vha ndi tshi ḓo tea u shandula nḓila ine nda tshila ngayo. Nda ita zwoṱhe zwe nda vha ndi tshi nga kona uri ndi tambele kule nae.

Musi ndi yunivesithi, ndo ita khoso dze dza vha dzi tshi ḓo nndugiselela mushumo wa u thusa vhaṅwe ngei Amerika Tshipembe. Ndo vha ndi tshi humbula uri u itela vhaṅwe vhathu zwithu zwavhuḓi zwo vha zwi tshi ḓo ita uri ndi tshile vhutshilo vhu fushaho. Fhedzi nda vhona na zwenezwi zwi sa khou mpfusha. Nda kulea nungo nda mbo ḓi litsha yunivesithi.

Nga May 1970, nda pfulutshela Amsterdam ngei Netherlands uri ndi shume kha khamphani ya mabufho ye khotsi anga vha vha vha tshi shuma khayo. Wonoyo mushumo wo ita uri ndi dalele mashango manzhi ngei Afurika, Amerika, Yuropa na Asia. Nda ṱavhanya nda zwi vhona uri mashango oṱhe e nda a dalela o vha e na dzithaidzo khulwane nahone ho vha hu si na we a vha a tshi nga kona u dzi piringulula. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u swikelela zwithu zwa ndeme vhutshiloni. Nga zwenezwo, nda humbula u vhuyelela yunivesithi ya Boston kha ḽa Amerika.

Musi ndi yunivesithi, ndo ṱavhanya nda zwi vhona uri zwe nda vha ndi tshi khou zwi gudela zwo vha zwi sa khou nthusa u wana phindulo dza mbudziso dze nda vha ndi nadzo nga ha vhutshilo. Ndo vha ndi sa ḓivhi uri ndi ḓo ita mini, ngauralo, nda humbela muṅwe muphurofesa uri a nnyeletshedze. O mmangadza musi a tshi ri: “Ni ḓidinelani nga u dzhena tshikolo? Khezwi ni sa litshi?” A vha o tou vhudza tshi na nḓevhe. Ha mbo ḓi vha u ṱuwa hanga yunivesithi lwa tshoṱhe.

Musi ndi tshi khou ḓi pfa vhutshilo hanga vhu sa fushi, ndo vha muraḓo wa tshigwada tsha vhathu vhe vha vhonala u nga vha khou ita uri hu vhe na mulalo na lufuno vha sa tevhedzi matshilele a vhathu o ḓoweleaho. Nṋe na khonani dzanga ro tshimbila na ḽoṱhe ḽa Amerika ra tsela Acapulco kha ḽa Mexico. Ndo vha ndi tshi dzula na dzikhundavhalai, vhe vha vhonala u nga a vha na dzithaidzo. Fhedzi musi ndi tshi khou ḓi tshila navho, nda ṱavhanya nda zwi vhona uri vhutshilo havho a vhu fushi kana u ḓisa dakalo. Nṱhani hazwo, ndo vhona uri vhunzhi havho a vha fhulufhedzei.

Nga tshenetsho tshifhinga, ndo dovha nda humbula nga ha zwe nda vha ndi tshi ṱoḓa u zwi ita ndi tshi kha ḓi vha muṱuku. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u alavha malwanzheni, fhedzi hu nṋe ane a khou tshimbidza tshikepe, ndi sa sokou vha muṋameli fhedzi. Uri ndi zwi kone, ndo vha ndi tshi tea u vha na tshikepe tshanga. Ndo mbo ḓi humbula uri ndi ḓo ṱuwa na khonani yanga Tom ngauri na ene o vha tshi ṱoḓa u ita zwenezwo. Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u wana tshiṱangadzime tsha manakanaka tshine tsha nga pharadiso, hune nda ḓo vha ndo fhambana na milayo ya vhathu.

Nṋe na Tom ra ya Arenys de Mar, tsini na Barcelona ngei Spain. Ri henefho, ra renga tshikepe tsha mithara dzi linganaho 9.4 tshine tsha pfi Llygra. Ra tshi vusulusa uri ri kone u alavha ngatsho lwanzheni ro tsireledzea. Samusi ro vha ri sa khou gidimela u swika he ra vha ri tshi khou ya hone, ra bvisa nzhini yatsho uri ri kone u vha na ha u vhea maḓi a u nwa. Ra renga thanda mbili dzo lapfaho mithara ṱhanu uri ri kone u tshimbidza tshenetsho tshikepe musi ri tshi dzhena na u bva vhuimazwikepe huṱuku. Ha vha hone ro fara lwendo lwa u ya zwiṱangadzimeni zwa Seychelles, Lwanzheni lwa India. Ro vha ro dzudzanya uri ri ḓo alavha kha lwanzhe lu re vhukovhela ha Afurika ra mona na Cape of Good Hope, Afurika Tshipembe. Ro vha ri tshi livhiswa nga dziṋaledzi, mimapa, dzibugu na zwiṅwe zwishumiswa zwo leluwaho. Ndo mangadzwa nga nḓila ye zwa ri thusa ngayo u ḓivha hune ra vha hone.

Ra ṱavhanya ra zwi vhona uri tshikepe tshashu tsha kale a tshi tsha ḓo kona u alavha lwanzheni. Tsho vha tshi na buli ḽe ḽa vha ḽi tshi khou dzhenisa maḓi a ṱoḓaho u vha ḽithara dza 22 awara iṅwe na iṅwe. Samusi ndo zwi amba mathomoni, musi hu tshi ḓa ḓumbu ndo ofha nda rabela Mudzimu lwa u tou thoma nga murahu ha tshifhinga tshilapfu. Nda fhulufhedzisa Mudzimu uri arali nda tshila, ndi ḓo lingedza u mu ḓivha khwine. Ḓumbu ḽa mbo ḓi dzika nahone nda ita zwe nda vha ndo fhulufhedzisa.

Ndo thoma u vhala Bivhili musi ri lwanzheni. Humbulani uri zwo vha zwi zwavhuḓi hani ndo dzula kha tshikepe tshanga ndi vhukati-kati ha Lwanzhe lwa Mediterranean ndi tshi khou vhona khovhe dzo fhambanaho, ndi tshi khou vhona na kule-kule hune ha tou nga lwanzhe lwo guma hone. Vhusiku ndo vha ndi tshi takadzwa nga u vhona ṋaledzi nnzhi-nnzhi, zwa ita uri ndi tou tenda tshoṱhe uri hu na Mudzimu a re na ndavha na vhathu.

Nga murahu ha dzivhegenyana ro mbo ḓi swika vhuimazwikepe ha Alicante ngei Spain, he ra lingedza u rengisa tshikepe tshashu uri ri kone u renga tshiṅwe tsha khwine. A zwo ngo ri mangadza ri sa wani muthu wa u renga tshikepe tshashu tsha kale, tshe tsha vha tshi si na nzhini nahone tshi tshi bvuḓa. Fhedzi tsho vha tshi tshifhinga tshavhuḓi tsha uri ndi vhale Bivhili.

Musi ndi tshi khou ḓi bvela phanḓa ndi tshi vhala Bivhili, nda thoma u zwi vhona uri ndi bugu i re na vhulivhisi vhune ra vhu ṱoḓa vhutshiloni. Ndo takadzwa nga nḓila ine Bivhili ya zwi bvisela ngayo khagala uri vhathu vha tea u tshila nga nḓila yo kunaho na u ḓifara nga nḓila yavhuḓi. Nda ḓivhudzisa uri ndi ngani nṋe na vhaṅwe vhathu vhanzhi ri tshi ḓivhidza Vhakriste, ngeno ri sa iti zwine Bivhili ya zwi amba.

Nda litsha u shumisa zwidzidzivhadzi ngauri ndo vha ndo ḓiimisela u lugisa vhutshilo hanga. Ndo humbula uri hu tea u vha hu na vhathu vhane vha tshila u tendelana na zwine Bivhili ya zwi funza nahone ndo vha ndi tshi ṱoḓa u vha wana. Nda rabela lwa vhuvhili uri Mudzimu a nthuse uri ndi vha wane.

Ndo vhona u nga zwi ḓo nthusa arali nda ṱola kereke iṅwe na iṅwe u swika ndi tshi wana vhurereli ha ngoho. Ndo vhona kereke nnzhi musi ndi tshi khou tshimbila zwiṱaraṱani zwa Alicante. Fhedzi ndo zwi ḓivha uri a si vhurereli ha ngoho ngauri vhunzhi hadzo dzo vha dzi na zwifanyiso.

Ḽiṅwe ḓuvha nga Swondaha nga masiari, ndo vha ndo dzula fhethu hune nda kona u vhona vhuimazwikepe ndi tshi khou vhala Yakobo 2:1-5, ine ya amba uri zwo khakhea u takalela vho pfumaho u fhira vha shayaho. Musi ndi tshi khou vhuyelela tshikepeni, ndo fhira huṅwe fhethu hune ha nga kereke he nṱha ha muṋango waho ha vha ho ṅwalwa u pfi: “Holo ya Ṱhanzi dza Yehova.”

Nda humbula uri: ‘Irani ndi linge havha vhathu, ndi vhone uri vha ḓo mpfara hani.’ Nda dzhena Holoni ndi songo ambara zwienda, ndi na madebvu nahone ndo ambara bokhathi ḽo kherukanaho. Mulindi a ndzudza tsini na muṅwe mukegulu we a nthusa u vula maṅwalo e a vha a tshi khou ambiwa. Nga murahu ha miṱangano, nda mangala ndi tshi vhona vhathu vha tshi ḓa vha nndumelisa nga vhuthu. Muṅwe munna a nthambela muḓini wawe uri ndi haseledze nae nga ha Bivhili, fhedzi ngauri nṋe ndo vha ndi sa athu u fhedza u vhala Bivhili, nda mu vhudza uri: “Ndi ḓo vha vhudza musi ndo no lugela.” Fhedzi nda thoma u ya miṱanganoni yoṱhe.

Nda dalela onoyo munna nga murahu ha dzivhege dzi si gathi nahone a fhindula mbudziso dze nda vha ndi nadzo nga ha Bivhili. Nga murahu ha vhege, a nṋea bege yo ḓala zwiambaro zwavhuḓi. A mmbudza uri muṋe wa zwiambaro o valelwa dzhele nge a tevhedza mulayo wa Bivhili wa uri a fune vhaṅwe na uri a si tsha guda nndwa. (Yes. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Ndo vha na vhungoho ha uri ndo wana vhathu vhe nda vha ndi tshi khou vha ṱoḓa vhane vha ita zwine Bivhili ya zwi amba nga ha u tshila vhutshilo ho kunaho na u ḓifara zwavhuḓi. Tshipikwa tshanga tshi si tsha vha u ṱoḓa tshiṱangadzime tsha pharadiso, fhedzi tsha vha u guda Bivhili na u i pfesesa. Nda mbo ḓi vhuyelela Netherlands.

Zwo ndzhiela maḓuvha maṋa uri ndi swike ḓoroboni ya Groningen ngei Netherlands. Ndo vha ndi tshi tea u wana mushumo uri ndi kone u ḓiṱhogomela. Musi ndi tshi humbela mushumo kha ḽiṅwe vhengele ḽa muvhaḓi, nda ṋewa fomo ye ya vhudzisa uri ndi kha vhurereli vhufhio. Nda ṅwala uri ha “Ṱhanzi dza Yehova.” Musi muṋe wa vhengele a tshi i vhala, nda vhona a tshi sinyalala. A ri: “Ndi ḓo ni founela.” Fhedzi a si tsha mpfounela.

Nda fhirela kha ḽiṅwe vhengele ḽa muvhaḓi nda vhudzisa muṋe waḽo arali a tshi ṱoḓa thuso. A ṱoḓa u vhona zwiṱifikheithi zwa zwe nda gudela na marifhi a  fhethu he nda vhuya nda shuma hone. Nda mu ṱalutshedza uri ndo vhuya nda lugisa tshikepe tsha mabulannga. A mmangadza musi a tshi ri: “Ni nga thoma ano masiari, fhedzi kha ri pfane hafha: ‘A thi ṱoḓi dzithaidzo vhengeleni ḽanga ngauri ndi Ṱhanzi ya Yehova nahone ndi tshila nga milayo ya Bivhili.’” Nda mu sedza ndo mangala nda ri: “Na nṋe ndi Ṱhanzi!” O zwi ḓivha uri a thi Ṱhanzi ngauri ndo vha ndi na mavhudzi malapfu na madebvu. A ri: “Zwo luga, ndi ḓo ni gudisa Bivhili.” Nṋe nda tenda. Ndo mbo ḓi zwi pfesesa uri ndi ngani wa u thoma a songo tsha mpfounela. Yehova o vha a tshi khou fhindula thabelo dzanga. (Ps. 37:4) Ndo fhedza ṅwaha ndi tshi khou shuma vhengeleni ḽa onoyo wahashu. Ro fhedza tshenetsho tshifhinga a tshi khou ngudisa Bivhili, nda lovhedzwa nga January 1974.

Nga murahu ha ṅwedzi, ndo mbo ḓi thoma u vula nḓila, zwa ita uri ndi takale vhukuma. Nga ṅwedzi u tevhelaho, ndo mbo ḓi pfulutshela Amsterdam u itela u thusa kha tshigwada tshe tsha vha tshi tshi kha ḓi tou bva u thomiwa tsha Tshipania. Ndo ḓiphiṋa vhukuma nga u guda Bivhili na vhathu vhane vha amba Tshipania na Tshiportuguese. Nga May 1975, ndo mbo ḓi itwa muvulanḓila o khetheaho.

Ḽiṅwe ḓuvha wahashu wa tshifumakadzini ane a pfi Ineke, a re muvulanḓila o khetheaho, o ḓa miṱanganoni yashu ya Tshipania e na mugudiswa wawe a bvaho Bolivia a tshi khou itela uri onoyo mugudiswa a ḓowelane na vhahashu vha ambaho Tshipania. Nṋe na Ineke ro mbo ḓi thoma u ṅwalelana marifhi uri ri kone u ḓivhana khwine. Zwa ita uri ri zwi ṱhogomele uri ri na zwipikwa zwi fanaho. Ro mbo ḓi vhingana nga 1976 ra bvela phanḓa ri vhavulanḓila vho khetheaho u swika nga 1982 musi ri tshi rambelwa tshikoloni tsha Gilead kha kilasi ya vhu 73. Ro mangala na u takala vhukuma musi ri tshi rumelwa Afurika Vhubvaḓuvha, he ra shuma miṅwaha miṱanu Mombasa ngei Kenya. Nga 1987, ro pfuluswa ra rumelwa Tanzania, he u thomani mushumo wa u huwelela wa vha wo thivhelwa. Ro fhedza miṅwaha ya 26 ri henefho, ra dovha ra vhuyedzedzwa Kenya.

Ro kona u vha na vhutshilo vhu fushaho nga u gudisa vhathu vha ḓiṱukufhadzaho ngoho i re Bivhilini. Sa tsumbo, muthu wa u tou thoma we nda guda nae Bivhili ngei Mombasa, ndi muṅwe munna we nda ṱangana nae musi ndi tshi khou huwelela tshiṱaraṱani. Musi ndo no mu ṋea magazini mbili, o mbo ḓi ri: “Ndi ite mini musi ndi tshi fhedza u dzi vhala?” Nga vhege i tevhelaho ra thoma u guda Bivhili ri tshi shumisa bugu ine ya pfi Ni Nga Tshila Tshoṱhe Paradisoni kha Ḽifhasi, ye ya vha i tshi kha ḓi tou bva u bviswa nga Tshiswahili. O mbo ḓi lovhedzwa nga ṅwaha u tevhelaho nahone a vha muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe. U bva tsheetsho, ene na mufumakadzi wawe vho no thusa vhathu vha ṱoḓaho u vha 100 uri vha ḓiṋekedze kha Yehova na u lovhedzwa.

Musi ndi tshi vho pfesesa uri ndi khou tshilela mini, ndo ḓipfa u fana na murengisi ane a tshimbila we a wana vhulungu ha mutengo muhulu nahone a si ṱoḓe u xelelwa ngaho. (Mat. 13:45, 46) Ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u fhedza tshifhinga tshanga ndi tshi khou thusa vhaṅwe uri vha wane vhutshilo vhu fushaho. Nṋe na mufumakadzi wanga ane nda mu funa, ro vhona nḓila ine Yehova a thusa ngayo vhathu vhawe nga u ita uri vha vhe na vhutshilo vhu fushaho.