1. Yehova o ḓi ḓivhadza hani kha Mushe, nahone ndi ngani zwenezwi zwi zwa ndeme?

KHA tshiṅwe tshiitea, Mudzimu o ḓi ḓivhadza kha Mushe nga u mu vhudza dzina ḽawe na pfaneleo dzawe. Yehova o vha a tshi nga amba nga ha maanḓa awe kana vhuṱali hawe, fhedzi o amba nga ha khathutshelo na vhuthu. (Vhalani Ekisodo 34:5-7.) Naho zwo ralo, Mushe o vha a tshi ṱoḓa u ḓivha arali Yehova a tshi ḓo mu tikedza, ndi ngazwo Yehova o ombedzela pfaneleo dzawe u itela u mu sumbedza uri o ḓiimisela u thusa vhashumeli vhawe. (Ek. 33:13) Naa a zwi ni khuthadzi u ḓivha uri Mudzimu o amba nga ha dzenedzi pfaneleo u thoma a sa athu u amba nga ha dziṅwe? Ino thero i ḓo livhisa ṱhogomelo kha u vha na vhuthu, zwine zwa amba u khathutshela vhane vha khou tambula na u ṱoḓa u vha thusa.

2, 3. (a) Ndi mini zwine zwa sumbedza uri ro sikwa ri na vhuthu? (b) Ndi ngani ri tshi fanela u vha na dzangalelo kha zwine Bivhili ya zwi amba nga ha u vha na vhuthu?

² Vhathu vho sikwa nga tshifanyiso tsha Mudzimu. Nga nṱhani ha uri Yehova Mudzimu u na vhuthu, riṋe u katela na vhathu vhane vha si mu ḓivhe ro sikwa ri na vhuthu na u vha na ndavha na vhaṅwe. (Gen. 1:27) Hu na vhathu vhanzhi Bivhilini vhe vha sumbedza vhuthu.  Humbulani nga ha vhafumakadzi vhavhili vhe vha vha vhe dziphombwe vhe vha vha vha tshi khou ṱaṱisana phanḓa ha Salomo nga ha uri mme a ṅwana ndi nnyi. Musi Salomo a tshi vha shushedza nga u amba uri u ḓo fhandula ṅwana nga vhukati, mme a ṅwana wa vhukuma o khathutshela ṅwana wawe. Nga nṱhani ha uri o vha a tshi khou khathutshela ṅwana wawe, o humbela khosi uri i ṋee ṅwana wawe mufumakadzi we a vha a tshi khou mu lwela nae. (1 Dzikh. 3:23-27) Kana humbulani nga ha ṅwananyana wa Farao we a tshidza Mushe musi a tshee lutshetshe. Naho o zwi ṱhogomela uri lwonolwo lushie lwe a lu wana lwo vha lu Muheberu nahone lwo vha lu tshi fanela u vhulahwa, o lu “pfela vhuṱungu” nahone a dzhia phetho ya u lu alusa sa ṅwana wawe.—Ek. 2:5, 6.

³ Ndi ngani mafhungo a u vha na vhuthu a tshi fanela u ni takadza? Ndi nga nṱhani ha uri Bivhili i ri ṱuṱuwedza uri ri edzise Yehova. (Vhaef. 5:1) Naho ro sikwa ri na pfaneleo ya vhuthu, u sa fhelela hashu samusi ri vhaḓuhulu vha Adamu zwi ita uri ri ḓihumbulele riṋe vhaṋe fhedzi. Nga zwiṅwe zwifhinga, ri nga wana zwi tshi ri konḓela u ḓivha arali ri tshi fanela u thusa vhaṅwe kana u livhisa ṱhogomelo kha riṋe vhaṋe fhedzi. Kha vhaṅwe, ndi zwithu zwine vha dzula vha tshi lwisana nazwo. Ndi mini zwine zwa nga ni thusa u vha na mavhonele avhuḓi na u vha na dzangalelo kha vhaṅwe? Tsha u thoma, ḓiṋeeni tshifhinga tsha u humbulisisa nga ha nḓila ye Yehova na vhaṅwe vha sumbedza ngayo vhuthu. Tsha vhuvhili, humbulisisani nga ha nḓila ine na nga edzisa ngayo tsumbo ya Mudzimu na nḓila ine na nga vhuyelwa ngayo musi ni tshi ita nga u ralo.

4. (a) Ndi ngani Yehova o rumela vharuṅwa Sodoma? (b) Ri guda mini kha mafhungo a Loto na vhananyana vhawe?

⁴ Hu na zwiitea zwinzhi zwe zwa sumbedza uri Yehova u na vhuthu. Humbulani nga ha zwe Mudzimu a zwi itela Loto. Onoyo munna o lugaho o “vha o tsikeledzea zwihulu” nga nṱhani ha vhuḓifari vhu shonisaho ha vhadzulapo vha Sodoma na Gomora. Vhukuma, o dzhia phetho ya uri vhenevho vhathu vhavhi vho fanelwa nga u fa. (2 Pet. 2:7, 8) Mudzimu o rumela vharuṅwa uri vha tshidze Loto. Vho ṱuṱuwedza Loto na muṱa wawe uri vha shavhele kha muṅwe muḓi. Bivhili i ri: “A kha ḓi ongolowa, [vharuṅwa] avho vha vhuya vha tou mu fara nga tshanḓa, na tshanḓa tsha musadzi wawe, na zwanḓa zwa vhananyana vhawe, nga u’ Yehova a vha tonda, vha vha bvisa, vha vha litsha vhó no vha nnḓa ha muḓi.” (Gen. 19:16) Naa yeneyi tsumbo a i sumbedzi uri Yehova u a ḓivha nga ha vhuleme vhune vhathu vhawe vha fulufhedzeaho vha sedzana naho?—Yes. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Luṅwalo lwa 1 Yohane 3:17 lu ri gudisa hani u sumbedza vhuthu?

⁵ Yehova o sumbedza vhathu vhawe vhuthu nahone o dovha a vha sumbedza nḓila ine zwa vha zwa ndeme ngayo u sumbedza yeneyo pfaneleo. Humbulani nga ha mulayo we wa ṋewa Vhaisiraele nga ha u dzhiela muthu nguvho ane a u koloda. (Vhalani Ekisodo 22:25, 26.) Mukolodisi a nga kha ḓi lingea u dzhia nguvho ya muthu ane a khou mu koloda nahone zwa ita uri mukolodi a si vhe na nguvho ya u fuka o eḓela. Naho zwo ralo, Yehova u gudisa vhathu vhawe uri vha iledze eneo mavhonele a u sa pfela vhuṱungu. Vhathu vhawe vho vha vha tshi fanela u vha na vhuthu. Ri guda mini kha wonoyu mulayo? Naa ri nga litsha vhahashu vha tshi khou shengela naho hu na zwiṅwe zwithu zwine ra nga zwi ita u itela u vha thusa?—Vhakol. 3:12; Yak. 2:15, 16; vhalani 1 Yohane 3:17.

6. Ndi ngudo ifhio ine ra nga i guda kha nḓila ye Yehova a pfela ngayo Vhaisiraele vhuṱungu?

⁶ Yehova o pfela vhuṱungu vhathu vhawe vha Isiraele naho vho vha vho tshinya. Bivhili i ri: “Á vha Yehova Mudzimu wa vho-khotsi-avho o ḓi isa fhungo ha vhone nga vhaḓinḓa  vhawe, a ḓi dovha a isa, ngauri vhathu vhawe o vha pfela vhuṱungu, o funa vhudzulo hawe.” (2 Koron. 36:15) Naa a ro ngo fanela u pfela vhathu vhuṱungu vhane vha nga rembuluwa kha zwivhi zwe vha zwi ita naho vha tshi ḓo dovha vha takalelwa nga Mudzimu? Yehova ha ṱoḓi muthu na muthihi a tshi lozwa kha khaṱulo ine ya khou ḓa. (2 Pet. 3:9) Kha ri bvele phanḓa ri tshi ḓivhadza vhathu nga ha yeneyi tsevho u swika Mudzimu a tshi dzhia vhukando ha u fhelisa vhavhi.

7, 8. Ndi ngani muṅwe muṱa wo tenda uri Yehova o vha sumbedza vhuthu?

⁷ Ṋamusi, vhashumeli vhanzhi vha Mudzimu vho no vhuya vha tshenzhela vhuthu hawe. Ṱhogomelani zwe zwa itea kha muṱa wa muṅwe mutukana a re na miṅwaha ya 12 ane ra ḓo mu vhidza Milan. Ho vha hu tshifhinga tsha u khethululwa ha lukanda mathomoni a vho-1990. Milan, murathu wawe, vhabebi vhawe na dziṅwe Dziṱhanzi vho vha vho ṋamela bisi vha tshi khou bva ngei Bosnia vha tshi khou ya ngei Serbia. Vho vha vhe nḓilani ya u ya buthanoni he vhabebi vha Milan vha vha vha tshi ḓo lovhedzwa hone. Musi vha tshi swika bodarani, maswole o tsitsa muṱa wa Milan bisini ngauri vho vha vha sa fani na vhaṅwe nga muvhala; fhedzi vho tendela vhaṅwe vhahashu vha tshi bvela phanḓa na lwendo. Musi maswole o valela wonoyo muṱa lwa maḓuvha mavhili, muofisiri o vhudzisa muhulwane wawe zwine wonoyo muṱa wa fanela u itwa zwone. Muofisiri o vha o ima phanḓa ha wonoyo muṱa nahone vhoṱhe vho pfa muhulwane wawe a tshi fhindula a ri, “Vha bviseleni nnḓa nahone ni vha thuntshe!”

⁸ Musi muofisiri a tshi khou amba na maṅwe maswole, ho ḓa vhathu vhavhili vha sa vha ḓivhi kha wonoyo muṱa nahone vha vha hevhedza uri vha Dziṱhanzi. Vho vha vho pfa nga ha zwe zwa itea kha vhaṅwe vhe vha vha vhe bisini. Vhenevho vhathu vho vhudza Milan na murathu wawe uri vha dzhene goloini u itela u pfuka bodara ngauri mabammbiri a vhana o vha a sa ṱoliwi. Dzenedzo Ṱhanzi dzo vhudza vhenevho vhabebi uri vha tshimbile nga murahu ha bodara nahone vha ḓo ṱangana navho nga seli ha bodara. Milan o vha a sa ḓivhi uri a see kana u lila musi a tshi pfa zwenezwo. Vhabebi vhawe vho ri, “Naa ni vhona u nga vha ḓo sokou ri tendela ra ṱuwa?” Nga zwenezwo, musi vha tshi khou tshimbila maswole o vha o vha sedza, fhedzi zwi tshi vhonala u nga ha khou vha vhona. Vhabebi na vhana vho dovha vha ṱangana vho no pfuka bodara. Vho bvela phanḓa vha ya buthanoni vhe na khwaṱhisedzo ya uri Yehova o fhindula thabelo dzavho. Ri a zwi ḓivha uri Bivhilini, nga zwiṅwe zwifhinga Yehova o vha a sa dzheneleli nga u ṱavhanya u itela u tsireledza vhashumeli vhawe. (Mish. 7:58-60) Naho zwo ralo, Milan o amba nḓila ye a vha a tshi ḓipfa ngayo. O ri: “Kha nṋe zwo vhonala u nga vharuṅwa vho ita uri maswole a si vhone nahone Yehova o ri phulusa.”—Ps. 97:10.

9. Yesu o ḓipfa hani musi a tshi ṱangana na gogo? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

⁹ Ri nga guda kha Yesu. O pfela vhuṱungu gogo ḽe a ṱangana naḽo, ngauri “ḽo vha ḽo vhaisala na u kulea nungo sa nngu dzi si na mulisa.” O ita mini? “[O] thoma u vha funza zwithu zwinzhi.” (Mat. 9:36; vhalani Marko 6:34.) Mavhonele awe o vha a sa fani na a Vhafarisei vhe vha vha vhe si na dzangalelo ḽa u thusa vhathu. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Naa na inwi ni na dzangalelo ḽa u thusa vhathu na u vha gudisa nga ha Yehova u fana na Yesu?

10, 11. Naa zwo tea u sumbedza vhuthu kha vhuimo vhuṅwe na vhuṅwe? Ṱalutshedzani.

¹⁰ Zwenezwi a zwi ambi uri ri fanela u sumbedza vhuthu kha vhuimo vhuṅwe na vhuṅwe. Zwo vha zwo tea uri Mudzimu a sumbedze vhuthu kha tsumbo dze dza bulwa afho nṱha. Naho zwo ralo, Khosi Saulo ho ngo thetshelesa Mudzimu naho o vha a tshi vhona u nga o sumbedza vhuthu kha zwe a zwi ita. Ho ngo vhulaha Agaga we a vha e swina ḽa vhathu  vha Mudzimu nahone ho ngo vhulaha zwifuwo zwavhuḓi. Nga zwenezwo, Yehova ho ngo tsha tendela Saulo a tshi vha khosi ya Isiraele. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Vhukuma, Yehova ndi muhaṱuli o lugaho. A nga kona u vhona zwi re mbiluni dza vhathu nahone u a ḓivha hune a fanela u sumbedza hone vhuthu. (Zwililo 2:17; Hesek. 5:11) Hu khou ḓa tshifhinga tshine a ḓo haṱula vhoṱhe vhane vha hana u mu thetshelesa. (2 Vhathes. 1:6-10) Hu ḓo vha hu si tshifhinga tsha uri a sumbedze vhuthu kha vhavhi. Nṱhani hazwo, musi Mudzimu a tshi vha haṱula, zwi ḓo vha zwi u sumbedza vhuthu kha vho lugaho vhane a ḓo vha o vha tshidza.

¹¹ Vhukuma, a si mushumo washu wa u haṱula vhathu uri ndi vhafhio vhane vha fanela u fheliswa kana u tshidzwa. Nṱhani hazwo, ri fanela u ita zwoṱhe zwine ra nga kona zwino u itela u thusa vhathu. Ri nga sumbedza hani vhuthu kha vhatendi nga riṋe? Ṱhogomelani nyeletshedzo dzi si gathi.

12. Ni nga sumbedza hani vhaṅwe vhuthu?

¹² Dzulani ni tshi thusa vhaṅwe. Vhoṱhe vhane vha lwela u edzisa Yesu vha fanela u sumbedza vhuthu vhahura vhavho na Vhakriste ngavho. (Yoh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) U vha na vhuthu zwi amba u tambula roṱhe. Muthu ane a vha na vhuthu u sudzulusea u thusa vhaṅwe vhane vha khou tambula, khamusi nga u vha thusa musi vho sedzana na vhuleme. Ṱoḓani zwibuli zwa u ita nga u ralo! Sa tsumbo, naa ni nga thusa muṅwe muthu kha mishumo ya hayani, khamusi nga u mu ṱoḓela zwine a khou ṱahelelwa ngazwo?—Mat. 7:12.

13. Ndi pfaneleo dzifhio dzine vhathu vha Mudzimu vha dzi sumbedza zwihuluhulu musi hu na vhathu vho welwaho nga khombo?

¹³ Shelani mulenzhe kha u thusa vho welwaho nga khombo. Musi ri tshi vhona vhathu vho welwa nga khombo ri ṱoḓa u vha sumbedza vhuthu. Vhathu vha Yehova vha ḓivhelwa u thusa vhathu vho sedzanaho na zwifhinga zwi konḓaho. (1 Pet. 2:17) Muṅwe mufumakadzi wa Mudzhapani o vha a tshi dzula muvhunduni we wa tshinyadzwa nga mudzinginyo na tsunami nga 2011. Onoyo mufumakadzi o amba uri o pfa o ṱuṱuwedzea na u khuthadzea vhukuma nga vhuḓidini he ha itwa nga vhathu vha bvaho Dzhapani u katela na vhathu vha bvaho kha maṅwe mashango u thusa kha u lugisa  zwithu zwo tshinyalaho. O ṅwala uri: “Zwenezwi zwo nthusa uri ndi ṱhogomele uri Yehova u na ndavha na nṋe. Nahone Dziṱhanzi nga nṋe vha na ndavha na vhaṅwe vhathu. Vhahashu vhanzhi u mona na shango vha khou ri rabelela.”

14. Ni nga thusa hani vhane vha khou lwala na vhalala?

¹⁴ Thusani vhane vha khou lwala na vhalala. Musi ri tshi vhona vhaṅwe vho sedzana na masiandoitwa a tshivhi tsha Adamu, zwi ri ṱuṱuwedza uri ri vha sumbedze vhuthu. Ro lavhelela u vhona u fheliswa ha vhulwadze na vhulala. Nga zwenezwo, ri rabelela uri Muvhuso wa Mudzimu u ḓe. Fhedzi zwino, ri ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u thusa vho tsikeledzeaho. Ṱhogomelani zwe muṅwe muṅwali a zwi ṅwala nga ha mme awe vha mulala vhe vha vha vhe na vhulwadze ha muhumbulo (Alzheimer). Ḽiṅwe ḓuvha mme awe vho lenga u ya nḓuni ṱhukhu nga tshifhinga. Musi vha tshi khou lingedza u ḓiphumula, ha khokhonywa muṋangoni. Vhaeni ho vha hu Ṱhanzi mbili dze dza vha dzi tshi guda na vhenevho mukegulu tshifhinga tshoṱhe. Vhenevho vhahashu vho vhudzisa mukegulu arali vha tshi nga mu thusa. Onoyo mukegulu o ri: “Zwi a shonisa, fhedzi ni nga nthusa.” Vhahashu vho mu thusa. Nga murahu, vho ita tie nahone vha dzula vha haseledza. Murwa wa onoyo mukegulu o livhuha vhukuma. O ṅwala a ri: “Ndi bvulela muṅadzi Dziṱhanzi. Vha tevhedza zwine vha zwi funza.” Naa u pfela vhuṱungu vhane vha khou lwala na vhalala zwi ni sudzulusela uri ni ite zwoṱhe zwine na nga kona u itela u vha thusa?—Vhafil. 2:3, 4.

15. Mushumo wa u huwelela u ri ṋea zwibuli zwifhio zwa ndeme?

¹⁵ U thusa vhathu nga lwa muya. Thaidzo na mbilaelo dzine vhathu vha sedzana nadzo zwi ri sudzulusela uri ri ṱoḓe u vha thusa nga lwa muya. Nḓila ya khwine ine ra nga zwi ita ngayo ndi nga u vha gudisa nga ha Mudzimu na zwine Muvhuso wawe wa ḓo zwi itela vhathu. Iṅwe nḓila ndi nga u vha thusa uri vha vhone uri zwi a vhuyedza u tshila u tendelana na zwilinganyo zwa Mudzimu. (Yes. 48:17, 18) U ya vhuḓinḓani ndi nḓila ine ya hulisa Yehova nahone i ita uri ni kone u sumbedza vhaṅwe vhuthu. Naa ni nga shela mulenzhe nga ho engedzeaho vhuḓinḓani?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Muthu ane a vha na vhuthu u vhuyelwa hani?

¹⁶ Muḓivhi wa zwa muhumbulo o amba uri u sumbedza vhaṅwe vhuthu zwi ita uri ni vhe na mutakalo wavhuḓi na u vha na vhushaka havhuḓi na vhaṅwe. Musi ni tshi thusa vhane vha khou shengela, zwi ita uri ni takale, ni vha na mafulufulu, a ni vhi na vhuludu nahone zwi ita uri ni si humbule zwithu zwi si zwavhuḓi. Vhukuma, musi ni tshi pfela vhaṅwe vhuṱungu zwi ḓo ni vhuyedza. (Vhaef. 4:31, 32) Vhakriste vhane vha ṱoḓa u thusa vhaṅwe vha vha na luvalo lwavhuḓi nahone vha a ḓivha uri vha khou ita zwine zwa tshimbidzana na zwilinganyo zwa Mudzimu. U vha na vhuthu zwi ḓo ri thusa uri ri vhe vhabebi vha re na lufuno, mufarisi wa mbingano wavhuḓi na u vha khonani yavhuḓi. Vhane vha ṱavhanya u sumbedza vhuthu, kanzhi vha ṱavhanya u wana thuso na u tikedzwa musi zwi tshi ṱoḓea.—Vhalani Mateo 5:7; Luka 6:38.

17. Ndi ngani ni tshi fanela u ṱahulela na u sumbedza vhuthu?

¹⁷ U ḓivha uri u vha na vhuthu zwi a ri vhuyedza, a zwo ngo fanela u vha fhedzi tshiitisi tsha u ṱahulela u ṱoḓa u vha na vhuthu. Tshiitisi tsha ndeme tshi fanela u vha tsha u ṱoḓa u edzisa na u hulisa Yehova Mudzimu ane a vha Muṋei wa lufuno na vhuthu. (Mir. 14:31) O ri vhetshela tsumbo yavhuḓi. U nga ri ri nga ita zwoṱhe zwine ra nga kona u itela u edzisa Mudzimu nga u sumbedza vhuthu, zwenezwo zwi ḓo ita uri ri fune vhahashu nga ho engedzeaho na u vha na vhushaka havhuḓi na vhaṅwe.—Vhagal. 6:10; 1 Yoh. 4:16.