Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Genesi—1
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Genesi—1
“GENESI” zwi amba “mathomo,” kana u “bebwa.” Heḽi ndi dzina ḽo teaho ḽine ḽa ambela kha nḓila ye fhethu hoṱhe ha sikwa ngayo, nḓila ye ḽifhasi ḽa lugiselelwa ngayo u itela uri ḽi dzulwe nga vhathu, na nḓila ye vhathu vha thoma u dzula ngayo khaḽo. Mushe o ṅwala yeneyo bugu musi e sogani ḽa Sinai, nahone zwi vhonala uri a nga vha o fhedza u i ṅwala nga 1513 B.C.E.
Bugu ya Genesi i ri vhudza nga ha shango ḽa nga phanḓa ha Maḓi Mahulu, zwe zwa bvelela nga murahu ha Maḓi Mahulu, na nḓila ye Yehova Mudzimu a shumisana ngayo na Abrahamu, Isaka, Yakobo, na Yosefa. Heyi thero i ḓo haseledza manweledzo a bvaho kha Genesi 1:1–11:9, u vhuya u swika tshifhingani tsha musi Yehova a tshi thoma u shumisana na muthomi wa lushaka Abrahamu.
SHANGO ḼA NGA PHANḒA HA MAḒI MAHULU
Maipfi a u thoma a re kha Genesi ane a ri, “u rangani,” a ambela kha miṅwaha ya zwigidi zwa dzimilioni yo fhelaho. Zwiitea zwe zwa vha hone ‘maḓuvhani’ a rathi a u sika, kana zwifhinga zwa mushumo wo khetheaho wa u sika, zwo ṱaluswa nga nḓila ine ya vhonala u nga ho vha hu na muthu we a vha o sedza e kha ḽifhasi. Mudzimu o sika muthu vhufheloni ha ḓuvha ḽa vhurathi. Naho Paradiso yo xela nga u ṱavhanya nga ṅwambo wa u sa thetshelesa ha muthu, Yehova o ṋea fulufhelo. Vhuporofita ha u thoma ha Bivhili vhu amba nga “mbeu” ine ya ḓo fhelisa mvelelo dza tshivhi na u pwasha Sathane kha ṱhoho.
Miṅwahani ya 1600 ye ya tevhela, Sathane o kona u khelusa vhathu vhoṱhe kha Mudzimu nga nnḓa ha vha si gathi vha fulufhedzeaho, vha ngaho Abele, Henoxe, na Noaxe. Sa tsumbo, Kaini o vhulaha murathu wawe o lugaho ane a pfi Abele. “Vha ranga u rabela Mudzimu,” khamusi nga nḓila i sa sumbedzi ṱhonifho. A tshi sumbedza muya wa vhuvemu wa misini yeneyo, Lamexe o ṅwala tshirendo tshi ambaho nga nḓila ye a vhulaha ngayo muṅwe muṱhannga, nahone amba uri o vha a tshi khou ḓitsireledza. Zwiimo zwo ṋaṋa u vhifha musi vharwa vha Mudzimu vha vharuṅwa vha sa thetshelesi vha tshi ḓiṱoḓela vhasadzi vha vhathu nahone vha vha na vhana vhalapfu vha dzikhakhathi vha vhidzwaho Miswonḓa. Naho zwo ralo, Noaxe a fulufhedzeaho o fhaṱa gungwa, a sevha vhaṅwe nga tshivhindi nga ha Maḓi Mahulu ane a khou ḓa, nahone ene na muṱa wahawe vha ponyoka tshinyalo ye ya ḓa.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
1:16 (NW)—Yehova o ita hani uri hu vhe na tshedza nga ḓuvha ḽa u thoma arali zwivhonetsheli zwo itwa nga ḓuvha ḽa vhuṋa? Ipfi ḽa Luheberu ḽo ṱalutshedzelwaho nga uri “ita” kha Ge 1 ndimana ya 16 a ḽi fani na ipfi ḽine ḽa ri u “sika” ḽo shumiswaho kha Genesi ndima ya 1, dzindima 1, 21, na 27. “Ḽiṱaḓulu” ḽine ḽa vha na zwivhonetsheli ḽo sikiwa kale vhukuma musi hu sa athu vhuya ha vha na “ḓuvha ḽa u ranga.” Fhedzi tshedza tshazwo tsho vha tshi sa swiki kha ḽifhasi. Nga ḓuvha ḽa u ranga, “tshedza tsha mbo vha hone” nga ṅwambo wa uri tshedza tsho ṱaha kha mbemba dza makole nahone tsha thoma u vhonetshela kha ḽifhasi. Nga zwenezwo, ḽifhasi ḽi monaho ḽa thoma u vha na masiari na vhusiku zwi ṱanḓulukanaho. (Genesi 1:1-3, 5) Zwiko zwa tshenetsho tshedza zwo vha zwi sa athu vhonala kha ḽifhasi. Naho zwo ralo, nga ḓuvha ḽa vhuṋa ḽa tsiko, ha vha na tshanduko i vhonalaho. Ḓuvha, ṅwedzi, na ṋaledzi zwa thoma u ‘vhonetshela kha ḽifhasi.’ (Genesi 1:17) “Mudzimu a mbo [zwi] ita” lwe zwino zwa kona u vhonala kha ḽifhasi.
3:8—Naa Yehova Mudzimu O Amba Na Adamu Nga Ho Livhaho? Bivhili i dzumbulula uri musi Mudzimu a tshi amba na vhathu, o vha a tshi ita ngauralo a tshi shumisa muruṅwa. (Genesi 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Vhahaṱuli 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Muambeli muhulwane wa Mudzimu o vha e Murwa wawe mubebwa e eṱhe, ane a vhidzwa “Ipfi.” (Yohane 1:1) Hu na khonadzeo vhukuma ya uri Mudzimu o amba na Adamu na Eva a tshi shumisa “Ipfi.”—Genesi 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Mavu o semwa nga nḓila-ḓe, nahone lwa tshifhinga tshingafhani? U semwa ha mavu zwo vha zwi tshi amba uri u a lima zwo vha zwi tshi ḓo thoma u konḓa vhukuma. Mvelelo dza mavu o semwaho, u katela mipfa na tsheṋe zwao, zwo pfiwa vhukuma nga vhaḓuhulu vha Adamu lwe Khotsi a Noaxe, Lamexe, a amba a ri “u ṱhuphea ha zwanḓa zwashu mavuni e Yehova a a sema.” (Genesi 5:29) Nga murahu ha Maḓi Mahulu, Yehova o fhaṱutshedza Noaxe na vharwa vhawe, a vha vhudza ndivho Yawe ya uri vha ḓadze ḽifhasi. (Genesi 9:1) Zwi vhonala uri u sema ha Mudzimu mavu ho vha ho fheliswa.—Genesi 13:10.
4:15—Yehova o “vhea luswayo kha Kaini” nga nḓila-ḓe? Bivhili a i ambi uri luswayo lwo vha lwo vhewa kha muvhili wa Kaini nga iṅwe nḓila. Zwi vhonala uri luswayo lwo vha lu tshi katela mulaedza wo khwaṱhaho we wa vha u tshi ḓivhiwa na u tevhelwa nga vhaṅwe na lwe lwa itelwa uri lu mu tsireledze uri a songo vhulahwa hu u itela u mu lifhedza.
4:17—Kaini o wana ngafhi musadzi wawe? Adamu “a beba vhatuka na vhananyana.” (Genesi 5:4) Ngauralo Kaini o dzhia muṅwe wa khaladzi dzawe kana muṅwe wa vhaḓuhulu vhawe a vha ene musadzi wawe. Nga murahu, Mulayo wa Mudzimu we a u ṋea Vhaisiraele a wo ngo tendela u vhinga khaladzi ya malofhani.—Levitiko 18:9.
5:24—Mudzimu o ‘dzhia Henoxe’ nga nḓila-ḓe? Zwi vhonala uri vhutshilo ha Henoxe ho vha vhu khomboni, fhedzi Mudzimu o vha a sa ṱoḓi a tshi vhulahwa nga maswina awe. Muapostola Paulo o ṅwala a ri: ‘Henoxe o ṱuwiswa á songo vhona lufu.’ (Vha-Heberu 11:5) Hezwi a zwi ambi uri Mudzimu o mu isa ṱaḓulu uri a yo tshila henefho. Yesu o vha muthu wa u thoma u gonya ṱaḓulu. (Yohane 3:13; Vha-Heberu 6:19, 20) U ‘ṱuwiswa ha [Henoxe] a songo vhona lufu’ zwi nga amba uri Mudzimu o ita uri a farakanee nga u vhona bono ḽa vhuporofita nahone a mbo ḓi fhelisa vhutshilo hawe musi e kha honoho vhuimo. Nga fhasi ha zwenezwo zwiimo, Henoxe ho ngo pfa vhuṱungu, kana u “vhona lufu,” zwanḓani zwa maswina awe.
6:6—Ndi ngani ho ambiwa uri Yehova “o ḓisola” (NW ) nge a vhumba muthu? Hafha ipfi ḽa Luheberu ḽo ṱalutshedzelwaho nga uri “o ḓisola” ḽi ambela kha u shandula mavhonele kana tshiitisi. Yehova o fhelela nahone ho ngo ita vhukhakhi musi a tshi sika muthu. Naho zwo ralo, o shandula mavhonele awe malugana na murafho muvhi wa nga phanḓa ha Maḓi Mahulu. Mudzimu o shandula mavhonele awe a u vha Musiki wa vhathu a vha na a u vha vhulaha nga ṅwambo wa uri o vha o sinyuswa nga vhuvhi havho. Mbuno ya uri ho ngo vhulaha vhathu vhoṱhe i sumbedza uri u ḓisola hawe ho vha hu kha vhathu vho itaho zwivhi fhedzi.—2 Petro 2:5, 9.
7:2—Ndi mini tshe tsha shumiswa u khethekanya zwipuka zwo kunaho na zwi songo kunaho? Zwi vhonala uri honoho u khethekanya ho vha hu tshi ambela kha u shumiswa ha zwiṱhavhelo zwa vhurereli nahone ho vha hu sa ambeli kha zwine zwa nga ḽiwa na zwe zwa vha zwi songo tea u ḽiwa. Vhathu vha nga phanḓa ha Maḓi Mahulu vho vha vha sa ḽi ṋama. U vhidzwa ha zwiḽiwa zwa “tshika” na “zwi sina tshika” zwo vha hone fhedzi kha Mulayo wa Mushe, nahone zwenezwo zwo mbo ḓi fhela musi u tshi fheliswa. (Mishumo 10:9-16; Vha-Efesa 2:15) Zwi vhonala uri Noaxe o vha a tshi ḓivha zwo teaho u ṋekedzwa kha vhurabeli ha Yehova. Nga u ṱavhanya musi a tshi bva gungwani, “a mbo fhaṱela Mudzimu aletare, a dzhia zwi sí na tshikha kha dzikholomo na kha zwiṋoni, tshithihi-tshithihi, a zwi ita tshidzimu tsha u fhiswa kha Aletare.”—Genesi 8:20.
7:11—Maḓi Mahulu a shango ḽoṱhe o vha a tshi bva ngafhi? Nga “ḓuvha” ḽa vhuvhili ḽa tsiko, musi hu tshi vhumbiwa lutombo, ho vha hu na maḓi “ḓasi ha lutombo” na maḓi “nṱha ha lutombo.” (Genesi 1:6, 7) Maḓi a “ḓasi” ha lutombo o vha o no vha hone kha ḽifhasi. Maḓi a “nṱha” o vha e vhusiḓu we wa vha u nṱha ha ḽifhasi, wa ita “mativha mahulu.” Enea maḓi o shulutshela kha ḽifhasi misini ya Noaxe.
Ngudo Ine Ra I Wana:
1:26. Nge vha sikwa nga tshivhumbeo tsha Mudzimu, vhathu vha na vhukoni ha u sumbedza pfaneleo dza Mudzimu. Vhukuma, ri fanela u lingedza u ṱahulela pfaneleo dzi ngaho lufuno, tshilidzi, vhulenda, vhuthu, na u sa fhela mbilu, ri tshi edzisa Mudzimu we a ri sika.
2:22-24. Mbingano ndi ndugiselelo ya Mudzimu. Mbofho ya mbingano ndi ya tshoṱhe nahone ndi khethwa, munna e ene ṱhoho ya muṱa.
3:1-5, 16-23. Dakalo ḽashu ḽo ḓitika nga u ṱhogomela vhuvhusahoṱhe ha Yehova vhutshiloni hashu.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Ipfi ḽa Yehova tshifhinga tshoṱhe ḽi a ḓadzea.
4:3-7. Yehova o takalela tshidzimu tsha Abele ngauri o vha e munna o lugaho wa lutendo. (Vha-Heberu 11:4) Kha ḽiṅwe sia, samusi zwiito zwawe zwo sumbedza, Kaini o shaya lutendo. Mishumo yawe yo vha i mivhi, e na vivho, vengo, na u vhulaha. (1 Yohane 3:12) Zwiṅwe hafhu, ho ngo dzhiela nṱha zwiṱhavhelo zwawe nahone a sokou zwi ṋekedza u itela u ḓadzisa mulayo. Naa zwiṱhavhelo zwashu zwa thendo kha Yehova a zwo ngo fanela u vha zwa mbilu yoṱhe nahone ri zwi ite nga mavhonele na vhuḓifari zwo teaho?
6:22. Naho zwo dzhia miṅwaha minzhi u fhaṱa gungwa, Noaxe o ita zwoṱhe zwe Mudzimu a mu laedza zwone. Nga zwenezwo, Noaxe na muṱa wahawe vha tshidzwa kha Maḓi Mahulu. Yehova u amba na riṋe a tshi shumisa Ipfi ḽo ṅwaliwaho nahone a ṋea vhulivhisi nga ndangulo yawe. U thetshelesa zwi nga ri vhuyedza.
7:21-24. Yehova ha fhelisi vhathu vhavhuya khathihi na vhavhi.
VHATHU VHA DZHENA KHA ḼIFHINGA ḼISWA
Vhathu vho dzhena kha ḽifhinga ḽiswa nga murahu ha u fheliswa ha vhathu vha nga phanḓa ha Maḓi Mahulu. Vhathu vho ṋewa thendelo ya u ḽa ṋama nga nnḓa ha malofha. Yehova o amba uri phondi i fanela u vhulahwa nahone a ita mulanga wa musingavhadzimu, une wa fulufhedzisa uri ha tsha ḓo dovha a ḓisa Maḓi Mahulu. Vharwa vhararu vha Noaxe vho vha vho makhulukuku wa murafho woṱhe wa vhathu, muḓuhulu wawe Nimirodo o vha “mudzimba wa ndele phanḓa ha Yehova.” Nṱhani ha uri vha phaḓalale kha ḽifhasi, vhathu vho phetha u fhaṱa muḓi we vha u vhidza Babele na mutsheṱo hu u ḓiitela dzina. Zwe vha vha vha tshi khou ṱoḓa u zwi ita zwo mbo ḓi fa musi Yehova a tshi piringanya luambo lwavho nahone a vha balanganya ḽifhasini ḽoṱhe.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzi A Fhindulwa
8:11—Arali miri yo tshinyadzwa nga Maḓi Mahulu, ḽiivha ḽo wana ngafhi ṱari ḽa muṱwari? Hu na khonadzea mbili. Samusi muṱwari u muri wo khwaṱhaho vhukuma, u nga kha ḓi vha wo bvela phanḓa u tshi khou tshila u fhasi ha maḓi miṅwedzi yo vhalaho tshifhingani tsha Maḓi Mahulu. Musi maḓi a tshi xa, muri wa muṱwari we wa vha wo nwela khothe wo dovha wa vha fhethu ho omaho nahone wa dovha wa mela maṱari. Ṱari ḽa muṱwari ḽe ḽa hwaliwa nga Noaxe a tshi shumisa ḽiivha ḽi nga vha ḽo kiwa kha muri we wa vha u tshi khou kulukusha nga murahu ha musi maḓi mahulu o no xa.
9:20-25—Ndi ngani Noaxe o sema Kanana? Zwi vhonala uri i nga vha i ṅwambo wa u ri Kanana o vha e na mulandu wa u fara luvhi makhulu awe, Noaxe. Naho khotsi a Kanana, Hamu, o vhona zwenezwi, ho ngo lingedza u lwa na zwenezwi, fhedzi o ita uri eneo mafhungo a phaḓalale. Naho zwo ralo, vhaṅwe vharwa vhavhili vha Noaxe, Semu na Yafete, vho tsireledza khotsi avho. Vho fhaṱutshedzwa nga ṅwambo wa zwenezwo, fhedzi Kanana a semwa, nahone Hamu a tambula nga ṅwambo wa ṱhoni dze dza ḓiselwa vhana vhawe.
10:25—Shango ḽo “kovhekanywa” hani misini ya Phelege? Phelege o tshila vhukati ha 2269 u ya kha 2030 B.C.E. Ndi “misini yawe” he Yehova a piringanya luambo lwa vhafhaṱi vha Babele nahone a vha balanganya na shango ḽoṱhe. (Genesi 11:9) Nga zwenezwo, “shango [vhathu vha kha ḽifhasi] ḽa kovhekanywa” misini ya Phelege.
Gundo Ine Ra I Wana:
9:1; 11:9. A huna maano kana vhuḓidini ha vhathu hune ha nga fhelisa ndivho ya Yehova.
10:1-32. Rekhodo mbili dza mutevhe wa lushaka dzi re kha mafhungo a Maḓi Mahulu—dzindima 5 na 10—i ṱumanya murafho woṱhe wa vhathu na muthu wa u thoma, Adamu, u swika kha vharwa vhararu vha Noaxe. Vhaasuri, Vhakaladea, Vhaheberu, Vhasiria, na dziṅwe tshaka dza Vhaarabu, ndi vhaḓuhulu vha Semu. Vhaethopia, Vhaegipita, Vhakanana, na dziṅwe tshaka dza Afurika na dza Vhaarabu ndi vhaḓuhulu vha Hamu. Vhathu vha India na Yuropa ndi vhaḓuhulu vha Yafete. Vhathu vhoṱhe vha na vhushaka, nahone vha a eḓana phanḓa ha Mudzimu. (Mishumo 17:26) Yeneyi ngoho i fanela u kwama nḓila ine ra dzhia na u fara vhaṅwe ngayo.
Ipfi Ḽa Mudzimu Ḽi A Shuma
Tshipiḓa tsha u thoma tsha bugu ya Genesi tshi katela fhedzi mafhungo o teaho a ḓivhazwakale ya u thoma ya vhathu. Kha enea masiaṱari, ri wana luvhonela lwa ndivho ya Mudzimu ya uri ndi ngani o vhea muthu kha ḽifhasi. Zwi khwaṱhisa lungafhani u vhona uri a huna vhuḓidini ha vhathu, vhu fanaho na ha Nimirodo, vhune ha nga thivhela u ḓadzea hayo!
Musi ni tshi ita muvhalo wa Bivhili wa vhege, ni tshi khou lugiselela Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu, u ṱhogomela zwo ṅwaliwaho nga fhasi ha tshiṱoho tshine tsha ri “Mbudziso Dza Maṅwalo Dzi A Fhindulwa” zwi ḓo ni thusa u pfesesa dziṅwe ndima dzi konḓaho dza Maṅwaloni. Zwo ambiwaho nga fhasi ha tshiṱoho tshine tsha ri “Ngudo Ine Ra I Wana” zwi ḓo ni sumbedza nḓila ine na nga vhuyelwa ngayo nga muvhalo wa Bivhili wa vhege. Musi zwo tea, zwi nga dovha zwa shuma sa mutheo wa tshipiḓa tsha ṱhoḓea dza tshivhidzo kha Muṱangano wa Tshumelo. Ipfi ḽa Yehova ḽi a tshila vhukuma nahone ḽi a shuma vhutshiloni hashu.—Vha-Heberu 4:12.