Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Genesi—II
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Genesi—II
U BVA tshee ha sikiwa muthu wa u thoma, Adamu, u swika Yosefa murwa wa Yakobo a tshi fa, bugu ya Genesi i katela tshifhinga tshi ṱoḓaho u vha miṅwaha ya 2 369 ya ḓivhazwakale ya vhathu. Ndima dza 10 dza u thoma u katela na ndimana dza 9 dza ndima ya 11 Ge 1:1–11:9, dzi katela mafhungo a u fhaṱiwa ha mutsheṱo wa Babele, we khandiso yo fhelaho ya wonoyu magazini ya haseledza nga hawo. * Heyi thero i livhisa ṱhogomelo kha manweledzo a mafhungo o salaho a bugu ya Genesi, malugana na nḓila ye Mudzimu a shumisana ngayo na Abrahamu, Isaka, Yakobo, na Yosefa.
ABRAHAMU A MBO ḒIVHA KHONANI YA MUDZIMU
Nga murahu ha miṅwaha ya 350 u bva tshifhingani tsha Muḓalo, munna a sumbedzaho u vha o khetheaho kha Mudzimu u a bebwa kha mutevhe wa vhaḓuhulu vha Semu murwa wa Noaxe. Dzina ḽawe u pfi Abramu, nga murahu ḽa shanduka ḽa vha Abrahamu. A tshi laedzwa nga Mudzimu, Abramu u ṱutshela muḓi wa Vhakaladea wa Uri nahone a dzula mishashani kha shango ḽe Yehova a fulufhedzisa u mu ṋea ḽone na vhaḓuhulu vhawe. Nga ṅwambo wa lutendo na u thetshelesa hawe, Abrahamu a mbo ḓi vhidzwa “ṱhama ya Mudzimu.”—Yakobo 2:23.
Yehova u fhelisa vhadzulapo vha muḓi wa Sodoma na miḓi i re tsini nawo, nahone Loto na vhananyana vhawe vha a tsireledzwa uri vha sa vhulahwe. Fulufhedziso ḽa Mudzimu ḽi khou ḓadzea musi hu tshi bebwa Isaka murwa wa Abrahamu. Nga murahu ha miṅwaha, lutendo lwa Abrahamu lu a lingwa musi Yehova a tshi mu vhudza uri a ite murwa wawe tshiṱhavhelo. Abrahamu u ḓiimisela u ita zwenezwo fhedzi u thivhelwa nga muruṅwa. A zwi timatimisi uri Abrahamu ndi munna wa lutendo, nahone u a khwaṱhisedzwa uri hu tshi shumiswa mbeu yawe, tshakha dzoṱhe dzi ḓo ḓifhaṱutshedza. Lufu lwa musadzi wawe, Sara, ne a mu funa lu ita uri Abrahamu a pfe vhuṱungu vhukuma.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
12:1-3—Mulanga wa Abrahamu wo thoma u shuma lini nahone wa fhedza tshifhinga tshi ngafhani? Mulanga we Yehova a u vhofha na Abramu wa uri “tshakha dzoṱhe dza shango ndi ḓo dzi fhaṱutshedza nga iwe [Abramu]” zwi vhonala uri wo thoma u shuma musi Abramu a tshi pfuka Furata musi a tshi khou ya kha ḽa Kanana. Hezwi zwi nga vha zwo itea nga ḽa 14 Nisan, 1943 B.C.E.—miṅwaha ya 430 nga phanḓa ha u phuluswa ha Vhaisiraele kha ḽa Egipita. (Ekisodo 12:2, 6, 7, 40, 41) Mulanga wa Abrahamu ndi ‘mulanga wa lini na lini.’ U ḓo dzula u tshi khou shuma u swika tshaka dzoṱhe dza shango dzi tshi fhaṱutshedzwa na u swika hu tshi fheliswa maswina oṱhe a Mudzimu.—Genesi 17:7; 1 Vha-Korinta 15:23-26.
15:13—Miṅwaha ya 400 yo dzulaho yo ambiwa ya u ṱhuphiwa ha vhana vha Abramu yo ḓadzea lini? Heyi miṅwaha ya u ṱhuphiwa yo thoma nga 1913 B.C.E. musi Isaka murwa wa Abrahamu a tshi lumulwa e na miṅwaha i ṱoḓaho u vha miṱanu na musi Isimaele mukomana wawe we a vha e na miṅwaha ya 19, a tshi mu “goḓa.” (Genesi 21:8-14; Vha-Galata 4:29) Yo fhela musi Vhaisiraele vha tshi phuluswa vhupulini ha Egipita nga 1513 B.C.E.
16:2—Naa zwo vha zwo tea uri Sarai a tendele Hagara mulanda wawe a tshi vha musadzi wa Abramu? Zwe Sarai a ita zwo vha zwi tshi tendelana na mukhuvha wa misini yeneyo—wa uri musadzi wa muumba o vha a tshi fanela u ṱoḓela munna wawe musadzi u itela uri a mu bebele muḽaifa. Maitele a u vhinga vhasadzi vhavhili kana u fhira o thoma misini ya Kaini. Ngauralo zwa mbo ḓi vha mukhuvha nahone zwa tevhedzwa na nga vhaṅwe vhagwadameli vha Yehova. (Genesi 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Naho zwo ralo, Yehova ho ngo vhuya a litshelela maitele awe a u vhinga muthu muthihi. (Genesi 2:21, 22) Noaxe na vharwa vhawe, vhe ndaela ya uri ‘vha bebe, vha ande, vha ḓadze shango’ ya dovhololwa khavho vho vha vho vhinga musadzi muthihi-muthihi. (Genesi 7:7; 9:1; 2 Petro 2:5) Hafhu, enea maitele a u vhinga muthu muthihi o dovha a khwaṱhisedzwa nga Yesu Kristo.—Mateo 19:4-8; 1 Timotheo 3:2, 12.
19:8—Naa zwo vha zwo khakhea uri Loto a fhe Vha-Sodoma vhananyana vhawe? U ya nga maitele a vhubvaḓuvha, muthu o dalelwaho o vha a tshi vhofhea uri a tsireledze vhathu vho mu dalelaho, o vha a tshi tea u vha tsireledza nga nḓila dzoṱhe naho zwo vha zwi tshi nga ita uri a vhulahwe. Loto o vha o ḓiimisela u ita zwenezwo. O bvela nnḓa nga tshivhindi nahone a ḓiimisela u sedzana na tshenetsho tshigwada. Musi a tshi vha ṋekedza vhananyana vhawe, khamusi Loto o vha o ṱhogomela uri vhaeni vhawe vho vha vha tshi bva ha Mudzimu, nahone a nga vha o humbula uri Mudzimu a nga tsireledza vhananyana vhawe samusi o tsireledza Sara musadzi wa khotsimuhulu wawe ngei Egipita. (Genesi 12:17-20) Vhukuma zwo mbo ḓi vha nga u ralo samusi Loto na vhananyana vhawe vho tsireledzwa.
19:30-38—Naa Yehova o vhuyafhedza u kambiwa ha Loto na u vha hawe na vhana na vhananyana vhawe vhavhili? Yehova ha vhuyafhedzi vhuṱudzi na u kambiwa. (Levitiko 18:6, 7, 29; 1 Vha-Korinta 6:9, 10) Zwi re zwone ndi uri Loto o vha a tshi vhenga “mishumo i songo lugaho” ya vhadzulapo vha Sodoma. (2 Petro 2:6-8) Tshiitisi tsho itaho uri vhananyana vha Loto vha ite uri a kambiwe ndi ngauri vho vha vha tshi zwi ḓivha uri o vha a si nga si tende u ṱangana navho nga dzimbeu a songo kambiwa. Fhedzi sa vhatsinda kha ḽeneḽo shango, vhananyana vhawe vho vhona i yone nḓila fhedzi ya khwine ya u ita uri muṱa wa Loto u si fhele. Mafhungo a re Bivhilini a sumbedza vhushaka vhukati ha Vha-Moaba (nga Moaba) na ha Vha-Amoni (nga Benami) u swika kha vhaḓuhulu vha Abrahamu, Vhaisiraele.
Ngudo Ine Ra I Wana:
13:8, 9. Ndi tsumbo yavhuḓi lungafhani ye Abrahamu a i vhea u itela u dzudzanya u sa anḓana! Ri songo vhuya ra vhea vhushaka hashu khomboni u itela u wana masheleni, u itela madzangalelo ashu, kana nga ṅwambo wa u ḓikukumusa.
15:5, 6. Musi Abrahamu a tshi khou aluwa nahone a si na murwa, o amba na Mudzimu wawe nga ha eneo mafhungo. Ngauralo Yehova a mu khwaṱhisa. Ha vha na mvelelo dzifhio? “Abrahamu a tenda Yehova.” Arali ra rabela kha Yehova nahone ra mu bvisela zwi re mbiluni dzashu, ra ṱanganedza khwaṱhisedzo yawe i bvaho Bivhilini, nahone ra mu thetshelesa, lutendo lwashu lu ḓo khwaṱhiswa.
15:16. Yehova o humisa khaṱulo yawe kha Vha-Amori (kana Vhakanana) u swika kha murafho wa vhuṋa. Ndi ngani? Ngauri ndi Mudzimu a sa fheli mbilu. U a lindela u swikela hu si tsha vha na fulufhelo ḽa u shanduka. U fana na Yehova, ri fanela u vha na mavhonele a u lindela.
18:23-33. Yehova ha fhelisi vhathu vhoṱhe nga u tou angaredza. U tsireledza vhavhuya.
19:16. Loto o vha a tshi “kha ḓi ongolowa,” nahone vharuṅwa vha tea na u tou mu kokodzela nnḓa ha muḓi wa Sodoma na muṱa wawe. Zwi ḓo vha zwi vhuṱali uri ri sa xelelwe nga muya wa u ṱavhanyisa zwithu musi ro lindela vhufhelo ha ḽino shango ḽivhi.
19:26. Ndi vhutsilu lungafhani u khakhiswa kana u tama zwithu zwe ra zwi sia murahu shangoni!
YAKOBO U NA VHANA VHA 12
Abrahamu u ita nzudzanyo u itela mbingano ya Isaka na Rebeka, musadzi a re na lutendo kha Yehova. U beba vhana vha mafhaṱa, Esau na Yakobo. Esau u dzhiela fhasi vhutanzhe hawe nahone a vhu rengisela Yakobo, ane nga murahu a wana phaṱutshedzo dza khotsi-awe. Yakobo u shavhela Mesopotamia, e henefho u vhinga Lea na Rahele nahone u shuma u ṱhogomela masambi a khotsi a vhasadzi vhawe lwa miṅwaha ya 20 nga phanḓa ha u ṱuwa na muṱa wawe. Yakobo u vha na vhana vha 12 nga Lea, Rahele, na nga vhalanda vhavho vhavhili. Yakobo u lwa na muruṅwa nahone u a fhaṱutshedzwa, na dzina ḽawe ḽi shandukiswa ḽa vha Isiraele.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
28:12, 13—Ndeme ya muloro wa Yakobo we wa vha u tshi katela “vhunamelo” yo vha i ifhio? Honohu “vhunamelo” vhune ha nga matombo ane a khou gonyela nṱha, ho vha vhu tshi fanyisela nyambedzano vhukati ha ḽifhasi na ḽiṱaḓulu. U tsa ha vharuṅwa vha Mudzimu vha tshi gonya zwo vha zwi tshi sumbedza uri vharuṅwa vha ita mushumo wa ndeme vhukati ha Yehova na vhathu vhane vha ṱanganedzwa ngae.—Yohane 1:51.
30:14, 15—Ndi ngani Rahele o litsha u eḓela na munna wawe u itela u wana marunguḓane? Misini ya kale, marunguḓane o vha a tshi shumiswa kha mushonga sa tshidzidzivhadzi na u tsiḓulula muvhili. Hafhu ho vha hu tshi tendiwa uri wonoyo mutshelo u a vusa lutamo lwa u ṱangana nga dzimbeu na u thusa musi muthu o vhifha muvhilini. (Ngosha ya Dzingosha 7:13) Naho Bivhili i sa dzumbululi tshiitisi tsha Rahele tsha u litsha u eḓela na munna wawe u itela u wana marunguḓane, a nga kha ḓi vha o humbula uri a ḓo mu thusa u fhelisa u semiwa hawe nga ṅwambo wa u vha muumba. Naho zwo ralo, ho fhela miṅwaha minzhi Yehova a sa athu “mu fha ṅwana.”—Genesi 30:22-24.
Ngudo Ine Ra I Wana:
25:23. Yehova u a kona u vhona ku-vhumbelwe kwa muthu a sa athu bebwa nahone u a ḓivha na u kona u khetha hu tshee nga phanḓa ane a ṱoḓa u mu shumisa u itela ndivho dzawe. Naho zwo ralo, ha na vhuḓifhinduleli kha nḓila ine vhathu vha ḓo tshila ngayo.—Hosea 12:3; Vha-Roma 9:10-12.
25:32, 33; 32:24-29. U ṱoḓa ha Yakobo vhutanzhe na u lwa na muruṅwa vhusiku hoṱhe u itela u wana phaṱutshedzo zwo sumbedza uri u a dzhiela nṱha zwithu zwi khethwa. Yehova o ri ṋea zwithu zwinzhi zwi khethwa, zwi ngaho vhushaka hashu nae, ndangulo yawe, tshirengululi, Bivhili, na fulufhelo ḽashu ḽa Muvhuso. U nga ri ri nga fana na Yakobo musi zwi tshi ḓa kha u zwi dzhiela nṱha.
34:1, 30. Khakhathi ye ya ‘ḓisela khombo’ Yakobo yo thoma nga ṅwambo wa uri Dina o ita vhukonani na vhathu vha sa funi Yehova. Ri fanela u khetha dzikhonani nga vhuṱali.
YEHOVA U FHAṰUTSHEDZA YOSEFA NGEI EGIPITA
Vivho ḽi ita uri vharwa vha Yakobo vha rengise Yosefa murathu wavho vhupulini. Musi e Egipita, Yosefa u valelwa khothoni nga ṅwambo wa u fulufhedzea na u farelela nga tshivhindi kha zwilinganyo zwa Mudzimu zwa vhuḓifari. Nga u ya ha tshifhinga, u a bviswa khothoni u itela uri a ṱalutshedzele muloro wa Faraho, une wa dzula wo amba nga ha miṅwaha ya sumbe ya muḓalo wa zwiḽiwa na miṅwe miṅwaha ya sumbe ya nḓala. Henefho Yosefa u itwa mukoma wa zwiḽiwa zwa Egipita. Vhakomana vhawe vha ḓa Egipita vha tshi ṱoḓa zwiḽiwa nga ṅwambo wa nḓala. Muṱa u a dovha wa ṱangana nahone wa dzula shangoni ḽo nonaho ḽa Goseni. Musi e tsini na u fa, Yakobo u fhaṱutshedza vharwa vhawe nahone a vha vhudza vhuporofita vhune ha ṋea fulufhelo ḽo khwaṱhaho ḽa u fhaṱutshedzwa tshifhingani tshi ḓaho. Mutumbu wa Yakobo u a dzhiiwa u itela u vhulungwa kha ḽa Kanana. Musi Yosefa a tshi fa e na miṅwaha ya 110, mutumbu wawe u a ḓodziwa, u itela uri u kone u iswa Shangoni ḽo Fulufhedziswaho.—Ekisodo 13:19.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
43:32—Ndi ngani u ḽa na Vha-Heberu zwo vha zwi tshi nengisa kha Vha-Egipita? Hezwi zwi nga vha zwo itiswa nga luvhengelambiluni lwa vhurereli na u ḓikukumusa ha lushaka. Vha-Egipita vho vha vha tshi vhenga na vhalisa. (Genesi 46:34) Ndi ngani? Vhalisa vha nga vha vho vha vhe vhathu vha vhuimo ha fhasi vhukuma kha Vha-Egipita. Kana khamusi nga ṅwambo wa uri tshipiḓa tshe tsha vha tshi hone u itela zwa vhulimi tsho vha tshi tshiṱuku, Vha-Egipita vho vha vha tshi vhenga vhe vha vha vha tshi khou ṱoḓa pfulo u itela masambi.
44:5—Naa Yosefa o shumisa tshinwelo u itela u bvumba? Tshinwelo tsha tsimbi tseṱha na zwe zwa ambiwa nga hatsho zwo vha zwi tshikwekwe. Yosefa o vha e murabeli wa Yehova a fulufhedzeaho. Ho ngo shumisa tshinwelo u itela u bvumba, samusi na Benyamini a songo tshi tswa.
49:10—“Thanda ya vhuhosi” na “lubaḓa lwa vhuhosi” zwi amba mini? Thanda ya vhuhosi ndi lutanda lune lwa farwa nga muvhusi u itela u sumbedza vhuvhusi hawe. Lubaḓa lwa vhuhosi ndi thanda ndapfu ine ya sumbedza maanḓa awe a u laedza zwine zwa fanela u itwa. U ambela ha Yakobo kha zwenezwi zwi sumbedza uri vhuvhusi na maanḓa zwo vha zwi tshi ḓo dzula kha lushaka lwa Yuda u vhuya u swika hu tshi ḓa Muladzi. Onoyu muḓuhulu wa Yuda ndi Yesu Kristo, we Yehova a mu ṋea vhuvhusi ha ṱaḓulu. Kristo ndi muvhusi nahone u na maanḓa a u laedza zwine zwa fanela u itwa.—Psalme ya 2:8, 9; Yesaya 55:4; Daniele 7:13, 14.
Ngudo Ine Ra I Wana:
38:26. Yuda o vha o khakha nga zwe a ita Thamara mazwale wawe we a vha e tshilikadzi. Naho zwo ralo, musi a tshi vhudzwa uri ndi ene o itaho uri a vhe muthu wa thovhela, Yuda o ṱanganedza vhukhakhi hawe nga u ḓiṱukufhadza. Na riṋe ri fanela u ṱavhanya u tenda vhukhakhi hashu.
39:9. Phindulo ya Yosefa musi a tshi amba na musadzi wa Potifara i sumbedza uri mahumbulele awe o vha a tshi fana na a Mudzimu musi zwi tshi ḓa kha vhuḓifari na uri luvalo lwawe lwo vha lu tshi livhiswa nga milayo ya Mudzimu. Naa na riṋe a ro ngo fanela u lwela u ita nga u ralo musi ri tshi khou aluwa kha nḓivho yo teaho ya mafhungo-ngoho?
41:14-16, 39, 40. Yehova a nga shandukisa zwiimo kha vha mu ofhaho. Musi ri tshi welwa nga khombo, zwi ḓo vha vhuṱali u fulufhela kha Yehova na u dzula ri na lutendo khae.
Vho Dzula Vhe Na Lutendo
Vhukuma, Abrahamu, Isaka, Yakobo, na Yosefa vho vha vhe vhanna vha ofhaho Mudzimu vha re na lutendo. Mafhungo a vhutshilo havho, ane a wanala kha bugu ya Genesi, a a khwaṱhisa lutendo vhukuma na u ri funza ngudo nnzhi dza ndeme.
Ni nga vhuyelwa nga enea mafhungo musi ni tshi khou bvela phanḓa na muvhalo vha Bivhili wa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe u itela Tshikolo Tsha Vhuḓinḓa Ha Lwa Ṱaḓulu. U ṱhogomela zwo ambiwaho u thomani zwi ḓo thusa u itela uri enea mafhungo a vhe a nyanyulaho.
[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]
^ phar. 1 Sedzani thero ine ya ri “Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila—Manweledzo A Bugu Ya Genesi—1” kha Tshiingamo tsha ḽa 1 January, 2004.
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
Abrahamu o vha e munna wa lutendo
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
Yehova o fhaṱutshedza Yosefa
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
Loto wa u luga na vhananyana vhawe vho tsireledzwa
[Tshifanyiso kha siaṱari 29]
Yakobo o dzhiela nṱha zwithu zwikhethwa. Naa ni a zwi dzhiela nṱha?