Nganeavhutshilo

U Fushea Nga Zwe Mudzimu A Nṋea Zwone Zwo Nthusa

MUANETSHELI NDI BENJAMIN IKWECHUKWU OSUEKE

Musi ndi tshi kha ḓi tou bva u dzhenela nga vhuḓalo vhuḓinḓa ha Vhukriste, ndo dalela vhabebi vhanga. Musi vha tshi mmbona, khotsi-anga vha mpfara nga zwiambaro nahone vha thoma u ṱavha mukosi vha ri: “Mbava!” Vha dzhia banga ḽavho nahone vha nthwa nga mu laṱela waḽo. Musi vha tshi pfa phosho, vhadzulapo vha ḓa vha kuvhanganela muḓi wa hashu. Ndo vha ndo tswa mini? Ntendeleni ndi ṱalutshedze.

NDO bebwa nga 1930, muvhunduni wa Umuariam tshipembe vhubvaḓuvha ha Nigeria, ndi tanzhe kha vhana vha sumbe. Khaladzi anga we a vha e muhulwane o lovha e na miṅwaha ya 13. Vhabebi vhanga vho vha vha tshi dzhena kereke ya Anglican. Khotsi-anga vho vha vhe mulimi, nahone Mme anga vho vha vha tshi shuma u rengisa. Vho vha vha tshi ya makete une wa vha vhukule ha khilomithara dza 30 u bva hayani ha hashu u itela u renga mapfura a mutshevho nahone vha vhuya vhusiku honoho. Nga zwenezwo, nga matsheloni vho vha vha tshi ya tshiṱitshini tsha tshidimela tshine tsha vha vhukule ha khilomithara dza 40 u itela u rengisa mapfura. Arali vho kona u wana mbuyelo kha zwe vha zwi rengisa, yo vha i sa anzeli u fhira rannda nthihi, vho vha vha tshi renga zwiḽiwa zwa muṱa nahone vha vhuya nga ḽeneḽo ḓuvha. Wonoyo wo vha u mushumo wavho lwa miṅwaha ya 15 u vhuya u swika vha tshi fa nga 1950.

Ndo thoma tshikolo muvhunduni wa hashu tshe tsha vha tshi tshi langulwa nga Kereke ya Anglican, fhedzi u itela u fhedza tshikolo tsha murole wa fhasi, ndo vha ndi tshi tea u dzula kha nnḓu dze dza vha dzi tshi tou badelwa dze dza vha dzi vhukule ha khilomithara dza 35. Samusi vhabebi vhanga vho vha vha si na tshelede u itela uri ndi kone u bvela phanḓa na pfunzo dzanga, nda thoma u ṱoḓa mushumo. Ndo thoma u shuma u ṱhogomela nnḓu ya mulindi wa tshiporo ngei Lagos, vhukovhela ha Nigeria, nahone nda dovha nda shuma sa mushumeli wa muvhuso ngei Kaduna, devhula ha Nigeria. Nda wana mushumo sa muṅwaleli wa ramilayo Ḓoroboni ya  Benin, vhukovhela-kati ha Nigeria, u bva henefho nda shuma mitshinini ya u saha matanda. Ndo mbo ḓi ya Cameroon nga 1953 u itela u dzula na malume wanga, we a nthusa u wana mushumo masimuni a miri ya raba. Ndo vha ndi tshi hola rannda dza 62 nga ṅwedzi. Ndo vha ndi tshi anzela u wana mishumo ya vhuimo ha fhasi, naho zwo ralo ndo vha ndi tshi fushea, tenda nda wana zwiḽiwa.

Munna Wa Tshishai O Nṋea Lupfumo

Silvanus Okemiri, we nda vha ndi tshi shuma nae o vha e muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova. Silvanus o vha a tshi shumisa tshibuli tshiṅwe na tshiṅwe u itela u amba na nṋe nga ha nḓivho ya Bivhili musi ri tshi khou gera mahatsi na u shela manyoro kha miri. Naho ndo vha ndi tshi mu thetshelesa, a huna zwe nda ita nga tshenetsho tshifhinga. Naho zwo ralo, musi muzwala wanga a tshi wana zwa uri ndo vha ndi tshi khou kwamana na Dziṱhanzi, a ita zwoṱhe zwe a vha a tshi nga kona u itela u nkula nungo. A ntsevha a ri: “Benji, u songo dalela Vho-Okemiri. Ndi munna wa Yehova nahone ndi tshishai. Muṅwe na muṅwe ane a konana nae u ḓo fana nae.”

Nga 1954 musi ndi tshi kundelwa u konḓelela zwiimo zwi konḓaho zwa he nda vha ndi tshi shuma hone, nda humela hayani. Nga tshenetsho tshifhinga Kereke ya Anglican yo vha i na milayo yo khwaṱhaho vhukuma malugana na vhuḓifari. Ndo aluwa ndi tshi vhenga u ḓifara nga nḓila i songo kunaho. Naho zwo ralo, hu si kale nda ṋengiswa nga muhoyo we wa vha u hone vhukati ha vhathu vhe nda vha ndi tshi dzhena kereke navho. Naho vho vha vha tshi amba uri vha tevhela maitele a Bivhili, nḓila ye vha vha vha tshi tshila ngayo yo vha i tshi hanedzana na zwe vha vha vha tshi zwi amba. (Mateo 15:8) Ndo vha ndi tshi anzela u fhambana na khotsi-anga le zwa vhaisa vhukuma vhushaka hashu. Ḽiṅwe ḓuvha nga madekwana nda sokou ṱuwa henefho hayani.

Nda ya nda dzula Omoba, ḓorobo ṱhukhu ya ha reḽiwei. Henefho nda dovha nda ṱangana na Ṱhanzi dza Yehova. Priscilla Isiocha, we nda vha ndi tshi mu ḓivhela he nda vha tshi dzula hone, o nṋea bugwana i no pfi “Haya Mafhungo Maḓifha a Muvhuso” na After Armageddon—God’s New World. * Nda dzi vhala vhukuma, ndi tshi tenda uri ndo wana mafhungo-ngoho. Kerekeni ye nda vha ndi tshi dzhena khayo ro vha ri sa vhali Bivhili, ro vha ri tshi livhisa ṱhogomelo kha masialala a vhathu. Naho zwo ralo, khandiso dza Dziṱhanzi dzo vha dzo ṅwalwa dzi tshi bva Bivhilini.

Hu sa athu fhela ṅwedzi nda vhudzisa muṱa wa ha Isiocha maḓuvha ane vha ya ngao kerekeni yavho. Musi ndi tshi ya muṱanganoni wa Ṱhanzi dza Yehova lwa u tou thoma, a tho ngo vhuya nda pfa tshithu. Thero ya Tshiingamo ye ya vha i tshi khou gudiwa yo vha i tshi khou amba nga ha ‘Gogo wa Magogo,’ o ṱaluswaho kha vhuporofita ha Hesekiele. (Hesekiele 38:1, 2) Maipfi manzhi o vha e maswa kha nṋe, fhedzi ndo takadzwa nga nḓila ye vha nṱanganedza ngayo nahone nda humbula u vhuyelela Swondaha i tevhelaho. Musi ndi tshi ya lwa vhuvhili nda pfa hu tshi ambiwa nga ha u huwelela. Nga u ralo nda vhudzisa Priscilla ḓuvha ḽine vha ya ngaḽo u huwelela. Nga Swondaha ya vhuraru, nda ṱuwa navho tsimuni ndo fara Kubivhili kuṱuku. Ndo vha ndi si na bege ya u fara bugu dza tsimuni na khandiso zwayo yo thewaho Bivhilini. Naho zwo ralo, ndo mbo ḓivha muhuweleli wa Muvhuso nahone nda vhiga tshumelo ya tsimu mafheloni a wonoyo ṅwedzi!

A huna muthu we a guda na nṋe Bivhili, fhedzi tshifhinga tshoṱhe musi ndo dalela muṱa wa ha Isiocha, ndo vha ndi tshi guda maipfi a lutendo na u wana khuthadzo ya Maṅwalo nahone nda wana na dziṅwe khandiso dzo thewaho Bivhilini. Nga ḽa 11 December, 1954 nda sumbedza u ḓiṋekedza hanga kha Yehova nga u lovhedza maḓini ngei Buthanoni ḽa tshiṱiriki ḽa Aba. Muzwala wanga we nda vha ndi tshi dzula nae we a vha a tshi khou nngudisa mushumo a litsha u renga zwiḽiwa na u nngudisa mushumo nahone a sa mbadele na peni zwayo. Naho zwo ralo, a tho ngo mu fara nga mbilu; ndo sokou livhuha fhedzi uri ndi na vhushaka havhuḓi na Mudzimu. Zwenezwo zwo nkhuthadza na u nṋea mulalo wa ngelelo. Ṱhanzi dza he nda vha ndi tshi  khou dzula hone dzo nthusa vhukuma. Vha ha Isiochas vho nṋea zwiḽiwa, nahone vhaṅwe vha nkhadzima tshelede uri ndi thome kubindu kwa u rengisa. Vhukatini ha ṅwaha wa 1955, nda renga baisigira, nahone nga March 1956, nda thoma u vula nḓila tshifhinga tshoṱhe. Nga murahunyana ha zwenezwo, nda lifha zwikolodo zwanga zwoṱhe. Nzwalelo ye nda kona u i ita nga u rengisa yo vha i ṱhuku vhukuma, fhedzi ndo vha ndi tshi nga kona u ḓi ṱhogomela ngayo. Zwe Yehova a nṋea zwone zwo vha zwo eḓana.

“U Tswa” Murathu wanga Na Khaladzi Dzanga

Musi ndi tshi vho dzula ndi ndoṱhe, mbilaelo yanga yo vha i ya uri ndi thuse murathu wanga na khaladzi dzanga muyani. Nga ṅwambo wa luvhengelambiluni na u nkhumbulela vhuvhi, khotsi-anga vho hanedzana na u vha hanga Ṱhanzi. Nga zwenezwo, nda ḓivhudzisa uri ndi nga kona hani u thusa murathu wanga na khaladzi dzanga uri vha gude mafhungo-ngoho a Bivhili? Nda thoma u thusa murathu wanga Ernest siani ḽa zwa dzitshelede nahone Khotsi-anga vha mu tendela a tshi ḓa a dzula na nṋe. Ernest a ṱavhanya a ṱanganedza mafhungo-ngoho nahone a lovhedzwa nga 1956. U shanduka hawe zwo khwaṱhisa u pikisa ha khotsi-anga. Naho zwo ralo, khaladzi anga we a vha o no vhingiwa na ene a ṱanganedza mafhungo-ngoho na munna wawe. Musi ndi tshi ita ndugiselelo dza uri khaladzi anga muṱuku ane a pfi Felicia a ḓe u dala musi tshikolo tsho vala, Khotsi-anga vho tenda vha songo vhofholowa tshoṱhe. Hu si kale, Felicia a lovhedzwa a vha muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova.

Nga 1959, nda ya hayani u itela u dzhia Bernice, khaladzi anga wa vhuraru, u itela uri a dzule na Ernest. Henefho ndi he Khotsi-anga vha mmvutshela, vha amba uri ndi khou vha tswela vhana. Vho kundelwa u pfesesa uri vhana vhavho vho tou ḓiitela phetho vhone vhaṋe ya u shumela Yehova. Khotsi-anga vha ana uri a vha nga ḓo vhuya vha tendela Bernice a tshi ḓa a dzula na nṋe. Fhedzi nga ṅwambo wa uri tshanḓa tsha Yehova ndi tshihulwane, ṅwaha u tevhelaho Bernice a ḓa musi tshikolo tsho vala u itela u dzula na Ernest. U fana na vhakomana vhawe, a ṱanganedza mafhungo-ngoho nahone a lovhedzwa.

‘U Guda Tshiphiri’

Nga September 1957, nda thoma u shuma sa muvulanḓila o khetheaho, ndi tshi vhiga awara dzi linganaho 150 ṅwedzi muṅwe na muṅwe. Nṋe na Sunday Irogbelachi we nda vha ndi tshi shuma nae ro shuma tsimu khulwane ya Akpu-na-abuo, Etche. Guvhanganoni ḽa u thoma ḽe ra ṱanganela khaḽo, kha vhathu vho lovhedzwaho, vha 13 vhavho vho vha vha tshi bva kha tshigwada tshashu. Zwa zwino ri takala lungafhani musi ri tshi vhona zwivhidzo zwa 20 zwo vhumbwaho zwi re kha honoho vhupo!

Nga 1958, nda ṱangana na Christiana Azuike, muvulanḓila wa tshifhinga tshoṱhe we a vha a tshi ṱanganela na tshivhidzo tsha Aba East. Nda tama u fhisea hawe, nahone nga ṅwedzi wa December wa wonoyo ṅwaha ra vhingana. Mathomoni a ṅwaha wa 1959, nda mbo ḓi vhewa sa mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo, ndi tshi dalela na u khwaṱhisa zwivhidzo zwa vhahashu vha muya. U bva tsheetsho u vhuya u swika nga 1972, nṋe na musadzi wanga ro dalela zwivhidzo zwinzhi zwa vhathu vha Yehova ngei vhubvaḓuvha na vhukovhela-kati ha Nigeria.

Zwivhidzo zwo vha zwi kule na kule, nahone u itela u zwi swikelela ro vha ri tshi shumisa baisigira. Musi ri tshi khou shuma na zwivhidzo zwi re ḓoroboni khulwane, vhahashu vho vha vha tshi lugiselela thekhisi uri i ri ise kha tshiṅwe tshivhidzo. Nga zwiṅwe zwifhinga nnḓu dze ra vha ri tshi eḓela khadzo dzo vha dzo tou shuliwa nahone dzi si na silini. Ro vha ri tshi eḓela kha mimbete yo itwaho nga thanda. Miṅwe ya mimbete yo vha yo vhewa mahatsi o fukedzwaho nga thovho uri a shume sa ḓarasi; nahone miṅwe yo vha i si na ḓarasi na luthihi. Zwiḽiwa zwo vha zwi si vhuleme kha riṋe hu sa londwi uri ndi zwiṱuku kana ndi zwa vhuimo ha fhasi. Nge ra guda u fushea nga zwithu zwine ra zwi wana tshifhingani tsho fhelaho, ro kona u ḓiphina nga zwiḽiwa naho zwi zwifhio zwe ra vha ri tshi ṋewa zwone, nahone vhathu vhe ra vha ro vha dalela vho ḓiphina vhukuma nga nḓila ye ra vha ri tshi tshilisana ngayo navho. Dziṅwe ḓorobo dzo vha dzi si na muḓagasi nga tshenetshiḽa tshifhinga, ngauralo ro vha ri tshi tshimbila na zwikenzekenze zwashu. Hu sa londwi zwiimo zwi konḓaho, ro ḓiphina vhukuma na zwivhidzo zwe ra vha ri tshi zwi dalela.

Nga tshenetshiḽa tshifhinga, ro ṱhogomela ndeme ya ṱhuṱhuwedzo ya muapostola Paulo musi a tshi ri: “Arali rí na zwa u ḽa na zwa u fuka nga ri zwi takalele.” (1 Timotheo 6:8) Kha maṱungu awe oṱhe, Paulo o guda tshiphiri tshe tsha mu thusa uri a dzule o fushea. Tsho vha tshi tshifhio? O ṱalutshedza:  “Hu’ vhuheḓana ndi a vhu kona, hu’ u ḓalelwa nga zwithu ndi a hu kona-vho. Hoṱhe ndo vha mutei kha zwoṱhe, hu’ kha u fura, hu’ kha u pfa nḓala, hu’ kha u ḓalelwa nga zwithu, hu’ kha u ṱahelelwa.” Ro guda tshiphiri tshi fanaho na tshenetsho. Paulo o dovha a ri: “Zwoṱhe ndi zwi kona nga a [Mudzimu] nkonisaho.” (Vha-Filipi 4:12, 13) Zwenezwo zwo sumbedza u vha ngoho lungafhani kha riṋe! Ro fhaṱutshedzwa nga u fushea, mishumo ya Vhukriste i fhaṱaho, na nga mulalo wa ngelelo.

U Shumela Zwivhidzo Sa Muṱa

Mafheloni a ṅwaha wa 1959, ro mbo ḓivha na murwa washu wa tanzhe ane a pfi Joel, nahone 1962, ha tevhela murathu wawe, Samuel. Nṋe na Christina ra bvela phanḓa na mushumo washu wa u dalela zwivhidzo, ri tshi ṱuwa roṱhe na vhana vhashu. Nga 1967, nndwa ya vhadzulapo ya Nigeria ya thoma. Zwikolo zwa valiwa nga ṅwambo wa muya wa vhuvutsheli we wa vha u hone. Musadzi wanga o vha e mudededzi musi a sa athu thoma u shuma na nṋe kha mushumo wa u dalela zwivhidzo, ngauralo tshifhingani tsha nndwa, a funza vhana hayani. Musi e na miṅwaha ya rathi, Samuel o vha a tshi vho kona u vhala na u ṅwala. Musi a tshi thoma tshikolo nga murahu ha nndwa, o vha e phanḓa nga kilasi mbili kha thangana dzawe.

Nga tshenetsho tshifhinga, a ro ngo ṱavhanya ro ṱhogomela vhuleme ha u alusa vhana musi ri tshi kha ḓi vha kha mushumo wa u dalela zwivhidzo. Naho zwo ralo, u avhelwa hashu u shuma sa vhavulanḓila vho khetheaho nga 1972 zwo vha zwi vhuyedzaho vhukuma kha riṋe. Hezwi zwo ita uri ri kone u dzula fhethu huthihi u itela uri ri kone u ṱhogomela muṱa washu nga vhuḓalo. Ro funza vhana vhashu ndeme ya u fushea musi vha tshi kha ḓivha vhaṱuku. Nga 1973, Samuel a lovhedzwa, nahone Joel a dzhia vhuvulanḓila ha tshifhinga tshoṱhe nga wonoyo ṅwaha. Vharwa vhashu vhoṱhe vho vhinga vhasadzi vhavhuḓi vha Vhakriste nahone vha khou alusa miṱa yavho ngohoni.

Maṱhupho A Nndwa Dza Vhadzulapo

Musi nndwa ya vhadzulapo i tshi thoma, ndo vha ndi tshi khou shuma na tshivhidzo tsha Onitsha sa mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo ndi na muṱa wanga. Yeneyo nndwa yo ri sumbedza u vha mahandana ha u ḓiṱoḓela zwithu zwi vhonalaho kana u zwi fulufhela. Ndo vhona vhathu vha tshi shavha vha sia thundu dzavho dza vhuimo ha nṱha vhukuma.

Musi nndwa i tshi engedzea, ha kombetshedzwa vhanna vhoṱhe uri vha ḓiṅwalisele u vha mmbini. Vhahashu vhanzhi vhe vha hana u ita nga u ralo vho shengedzwa. Ro vha ri sa koni u tshimbila ro vhofholowa. U ṱahela ha zwiḽiwa zwa ita uri hu vhe na u hanganea vhukuma. Mutengo wa hafu ya khilogiramu ya mutumbula wa gonya u bva kha masenthe a 48 u ya kha rannda dza 69 nahone bigiri ya muṋo ya gonya u bva kha rannda dza 55 u ya kha dza 290. Mafhi, boḓoro, na swigiri zwa sa tsha wanala. Ro vha ri tshi tshetshelela mapapawe a songo vhibvaho nahone ra a ṱanganyisa na fuḽauru ya mutumbula u itela u wana zwiḽiwa. Hafhu ro vha ri tshi ḽa nzie, makanda a thumbula, maṱari a zwimela, mahatsi—na maṱari maṅwe na maṅwe e ra vha ri tshi nga a wana. Ṋama yo vha i tshi ḓura vhukuma, ngauralo, ndo vha ndi tshi fara tswina nda fha vhana uri vha ḽe. Naho zwo ralo, hu sa londwi zwiimo zwi si zwavhuḓi zwe ra ṱangana nazwo, Yehova o dzula a tshi ri khwaṱhisa.

Naho zwo ralo, zwithu zwa muya zwo vha zwi khomboni vhukuma nga ṅwambo wa nndwa. Vhahashu vhanzhi vho shavha fhethu he ha vha hu na nndwa vha ya ḓakani kana kha miṅwe mivhundu, nahone musi vhe kha honoho u shavha, vha xedza vhunzhi ha khandiso dzavho dzo thewaho Bivhilini. Hafhu, maswole a muvhuso e a vha o vala hoṱhe  o ita uri khandiso dza Bivhili dzi si tsha swika ngei Biafran. Naho zwivhidzo zwinzhi zwo lingedza u fara miṱangano, vhumuya ha vhahashu ho vha vhu khomboni ngauri vhulivhisi vhu bvaho ofisini ya davhi ho vha vhu sa tsha swika khavho.

U Lwa Na Nḓala Ya Muya

Vhalavhelesi vha dalelaho zwivhidzo vho ita zwoṱhe zwi re maanḓani avho u itela u lugiselela u dalela tshivhidzo tshiṅwe na tshiṅwe. Samusi vhahashu vhanzhi vho vha vho shavha dziḓoroboni, ndo vha ṱoḓa huṅwe na huṅwe he nda vha ndi tshi nga vha wana hone. Muṅwe musi, ndo vhuya nda sia musadzi wanga na vhana fhethu ho tsireledzeaho nahone nda ṱuwa ndi ndoṱhe ndi tshi khou dalela mivhundu yo fhambanaho na maḓakani ndi tshi khou ṱoḓa vhahashu.

Musi ndi tshi khou shuma na tshivhidzo tsha Ogbunka, nda pfa hu tshi pfi hu na tshiṅwe tshigwada tsha vhahashu vha Dziṱhanzi kha ḽa Isuochi, tshiṱirikini tsha Okigwe. Ngauralo nda rumela mulaedza kha vhahashu vha henengei uri vha kuvhangane masimuni a re muvhunduni wa Umuaku. Nṋe na wahashu wa mualuwa ra tshimbila nga dzibaisigira lwendo lu ṱoḓaho u vha khilomithara dza 15 ri tshi ya masimuni, he ha vha ho kuvhangana Ṱhanzi dzi ṱoḓaho u vha 200, u katela vhasadzi, na vhana. Nga thuso ya wahashu wa tshisadzini wa muvulanḓila, nda kona u wana tshiṅwe tshigwada tsha Ṱhanzi dzi ṱoḓaho u vha ḓana, dze dza shavhela ḓakani ḽa Lomara.

Lawrence Ugwuegbu o vha e muṅwe wa tshigwada tsha vhahashu vha re na tshivhindi vhe vha vha vha tshi khou dzula ḓoroboni ya Owerri yo tshinyadzwaho nga nndwa. A mmbudza uri hu na dziṅwe Ṱhanzi dzo vhalaho ngei Ohaji. Vho vha vha sa koni u tshimbila vho vhofholowa nga ṅwambo wa uri maswole o vha o ḓadza honoho vhupo hoṱhe. Vhuvhili hashu ra ya henefho hu vhusiku nahone ra kona u vhonana na Ṱhanzi dzi ṱoḓaho u vha 120. Ro dovha ra vha na tshibuli tsha u kona u dalela dziṅwe Ṱhanzi dze dza vha dzo dzumbama.

Wahashu Isaac Nwagwu a vhea vhutshilo hawe khomboni u itela u nthusa u wana vhaṅwe vhahashu. A mpfukisa mulambo wa Otamiri nga gungwa u itela uri ri ṱangane na Ṱhanzi dza 150 dze dza vha dzo kuvhangana ngei Egbu-Etche. Muṅwe wahashu wa henengei o ri: “Heḽi ndi ḓuvha ḽavhuḓi vhukuma vhutshiloni hanga! Ndo vha ndi sa vhuyi nda humbula uri ndi ḓo tshila u vhuya u swika ndi tshi vhona mulavhelesi a dalelaho zwivhidzo hafhu. Arali nda fa kha yeneyi nndwa, ndi ḓo vha ndi si tsheena mbilaelo.”

Ndo vha ndi khomboni ya u kombetshedzwa u vha swole, fhedzi ndo vha ndi tshi dzulela u tsireledzwa nga Yehova. Ḽiṅwe ḓuvha nga masiari, musi ndi tshi khou humela he nda vha ndi tshi dzula hone nga murahu ha u ṱangana na vhahashu vha 250, nda ṱangana na mmbi ya maswole e a vha o vala nḓila. Vha mmbudzisa vha ri: “Ndi ngani ni songo dzhenela vhuswole?” Nda vha ṱalutshedza uri ndi murumiwa wa u huwelela nga ha Muvhuso wa Mudzimu. Nda ṱhogomela uri vho vha vho ḓiimisela u mpfara. Nga murahu ha u rabelela mbiluni, nda vhudza muhulwane wavho nda ri: “Ndi khou humbela uri ni nnditshe.” Ndi songo humbulela a fhindula a ri: “Ni ṱoḓa ndi tshi ni litsha uri ni ṱuwe?” Nda fhindula nda ri: “Ee, nnditsheni.” A ri: “No vhofholowa ṱuwani zwaṋu.” Maṅwe maswole a sa vhuye a amba tshithu.—Psalme ya 65:1, 2.

U Fushea Zwo Ḓisa Phaṱutshedzo Dzo Engedzeaho

Musi nndwa i tshi fhela nga 1970, ndo mbo ḓi bvela phanḓa na mushumo wa u dalela zwivhidzo. Zwo vha zwi ndugelo yavhuḓi vhukuma ya u vusulusa zwivhidzo. Nga zwenezwo nṋe na Christiana ra shuma sa vhavulanḓila vho khetheaho u swika  nga 1976 musi ndi tshi dovha nda ṋewa mushumo wa u dalela zwivhidzo. Vhukati ha wonoyo ṅwaha nda ṋewa mushumo wa u dalela zwiṱiriki. Nga murahu ha miṅwaha ya sumbe, nṋe na musadzi wanga ra rambiwa uri ri ḓe ri shume ofisini ya davhi ḽa Ṱhanzi dza Yehova ngei Nigeria, hune ra dzula hone zwa zwino. Henefha, ndi hune ra wana dakalo ḽihulwane vhukuma musi ri tshi vhonana hafhu na vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vhe ra ṱangana tshifhingani tsha nndwa ya vhadzulapo na nga zwiṅwe zwifhinga vhane vha kha ḓi shumela Yehova nga u fulufhedzea.

Miṅwahani minzhi yo fhelaho, Christiana o vha thikhedzo na u vha khonani yavhuḓi vhukuma kha nṋe. Muya wawe wavhuḓi na wa u ḓiimisela hu sa londwi mutakalo wawe u si wavhuḓi we wa vha u tshi khou ṋaṋa u hulela we a u konḓelela u bva nga 1978, zwo nthusa uri ndi bvele phanḓa na mushumo wanga. Ro tshenzhela vhungoho ha maipfi a mupsalme ane a ri: “Yehova u ḓo mu tika musi a tshi lwala”—Psalme ya 41:3.

Musi ndi tshi sedza murahu kha yeneyi miṅwaha yo fhelaho ndi tshumeloni ya lwa ṱaḓulu, ndi livhuha vhukuma phaṱutshedzo dza Yehova. Nga u fushea nga zwe Yehova a nṋea zwone, ndi nga amba ndo khwaṱha uri ndo wana dakalo ḽa ngoho. Dakalo ḽa u vhona murathu wanga, khaladzi dzanga, vhana vhanga na miṱa yavho, vhoṱhe vha tshi khou shumela Yehova na nṋe na musadzi wanga ndi phaṱutshedzo khulwane vhukuma. Yehova o mpfusha nga vhutshilo havhuḓi na vhu vhuyedzaho. Zwoṱhe zwe nda vha ndi tshi zwi tama zwo ḓadzea.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Bogisi kha siaṱari 27]

Ndugiselelo Dzi Re Tshifhingani Dzo Thusa U Khwaṱhisa Vhurathu na Vhukomana

Vhukatini ha vho-1960, vhuswina vhukati ha zwigwada zwa mirafho ngei Nigeria devhula na vhubvaḓuvha ho bveledza dzikhakhathi, u vutshela, vhuvhi, na dzinndwa dza mirafho. Zwenezwo zwo tsikeledza vhukuma Ṱhanzi dza Yehova vhe vha vha vho ḓiimisela u sa dzhia sia kha dzenedzo khakhathi. Vha ṱoḓaho u vha 20 vhavho vho vhulahwa. Vhunzhi havho vho xelelwa nga thundu dzavho.

Nga ḽa 30 May, 1967 zwipiḓa zwa muvhuso zwa vhukovhela zwa Nigeria zwo mbo ḓi bva kha muvhuso muhulwane, nahone zwa vhumba Riphabuliki ya Biafra. Ha dzudzanywa mmbi ya muvhuso muhulwane nahone ya ita uri zwithu zwi si tsha ya kha riphabuliki ya vhubvaḓuvha. Zwenezwo zwa bveledza u shululwa ha malofha na khakhathi dza nndwa dza vhadzulapo.

U sa dzhia sia ha Ṱhanzi dza Yehova ngei Biafra zwo ita uri vha vutshelwe vhukuma. Gurannḓa dzo phaḓaladza maambiwa a re na vengo, na u ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe uri vha sa ime navho. Naho zwo ralo, Yehova o ita vhungoho ha uri vhashumeli vhawe vha wane zwiḽiwa zwa muya. Nga nḓila-ḓe?

Mathomoni a ṅwaha wa 1968, muṅwe mushumeli wa muvhuso o vha o ṋewa mushumo wa uri a shume poswoni ngei Yuropa nahone muṅwe a ṋewa mushumo wa u isa zwithu vhuimamabufho ha ngei Biafran. Vhoṱhe vho vha vhe Dziṱhanzi. Mushumo wavho wo ita uri vha kone u vha na vhuṱumani na Biafra na mashango a nnḓa. Dzenedzi Ṱhanzi mbili dzo shuma nga u ḓifunela kha mushumo we wa vha u tshi nga vhea vhutshilo havho khomboni wa u tshimbidza zwiḽiwa zwa muya u ya ngei Biafra. Vho dovha vha thusa vhahashu vho tsikeledzeaho nga dziṅwe thundu dzi vhonalaho. Vhenevha vhahashu vhavhili vho kona u shumisa yeneyi ndugiselelo ya ndeme u vhuya u swikela nndwa i tshi fhela, nga 1970. Mafheleloni muṅwe wavho o ri: “Heyi ndugiselelo yo vha yo dzudzanyea u fhira naho tshi tshini tshine tsha nga dzudzanywa nga vhuṱali ha muthu.”

[Tshifanyiso kha siaṱari 23]

Nga 1956

[Tshifanyiso kha siaṱari 25]

Nga 1956, ndi na vharwa vhashu, Joel na Samuel

[Tshifanyiso kha siaṱari 26]

Ndi phaṱutshedzo khulwane vhukuma u shumela Yehova sa muṱa!

[Tshifanyiso kha siaṱari 27]

Ṋamusi, nṋe na Christiana ri khou shuma kha davhi ḽa Nigeria