Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Ekisodo
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo A Bvaho Kha Bugu Ya Ekisodo
I NA mafhungo a vhukuma a u vhofhololwa ha vhathu vhe vha ‘itwa dziphuli nga vhuhali.’ (Ekisodo 1:13) I dovha ya vha na mafhungo a takadzaho a u bebwa ha lushaka. Zwiṅwe zwi re khayo zwi takadzaho ndi vhuṱolo vhu mangadzaho, u vhumbiwa ha milayo ya ndeme, na u fhaṱwa ha nnḓu ya mulanga. Zwenezwi ndi zwine zwa wanala kha bugu ya Bivhili ya Ekisodo.
Yo ṅwaliwa nga muporofita wa Muheberu a vhidzwaho Mushe nahone i amba nga zwe Vhaisiraele vha ṱangana nazwo miṅwahani i fhiraho 145—u bva lufuni lwa Yosefa nga 1657 B.C.E. u swika u fhelani ha u fhaṱiwa ha nnḓu ya mulanga nga 1512 B.C.E. Naho zwo ralo, mafhungo ayo ha sokou vha ḓivhazwakale fhedzi. Ndi tshipiḓa tsha Ipfi ḽa Mudzimu, kana mulaedza, u yaho kha vhathu. Nga zwenezwo, ḽi ‘a tshila nahone ḽi na maanḓa.’ (Vha-Heberu 4:12) Nga zwenezwo, Ekisodo i a ri kwama vhukuma.
“MUDZIMU A PFA VHA TSHI KHOU GOMELA”
Mbalo ya vhaḓuhulu vha Yakobo vha dzulaho Egipita yo engedzea nga u ṱavhanya vhukuma lwe khosi ya ṋea ndaela ya uri vha shengedzwe vhe dziphuli. Farao o dovha a ita na u ṋea ndaela ya uri hu vhulahwe dzitshetshe dzoṱhe dza vhatukana vha Vhaisiraele. We a ponyoka honoho u vhulahwa ndi ṅwana wa miṅwedzi miraru, Mushe, we a dzhiiwa a aluswa nga ṅwananyana wa Farao. Naho o aluswa nḓuni ya vhuhosi, musi e na miṅwaha ya 40, Mushe o ima na vhathu vha hawe nahone a vhulaha Muegipita. (Mishumo 7:23, 24) Nge a vhofhea uri a shavhe, a ya Midiani. E henefho a vhinga nahone a vha mulisa. Musi e tshiṱakani tshe tsha vha tshi tshi khou swa nga lwa vhuṱolo, Yehova o laedza Mushe uri a vhuyelele Egipita u itela u vhofholola Vhaisiraele vhupulini. Mukomana wawe, Aroni, a khethwa uri a vhe muambeli wawe.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
3:1—Yetero o vha e tshifhe wa mufuda-ḓe? Tshifhingani tsha vhasimulalushaka, ṱhoho ya muṱa yo vha i tshi vha tshifhe wa muṱa wayo. Zwi vhonala uri Yetero o vha e ṱhoho ya lushaka lwa Vhamidiani. Samusi Vhamidiani vho vha vhe vhaḓuhulu vha Abrahamu nga Ketura, khamusi vho vha vha tshi ḓivha nga ha u rabela Yehova.—Genesi 25:1, 2.
4:11—Yehova o ‘vhumba tshimuma, dzinganḓevhe, na bofu’ nga muhumbulo ufhio? Naho Yehova nga zwiṅwe zwifhinga o ita uri vhaṅwe vha vhe mabofu na zwimuma, ha na mulandu wa vhuholefhali hoṱhe vhu re hone. (Genesi 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Hezwi zwi bveledzwa nga ṅwambo wa tshivhi tsho mamelwaho. (Yobo 14:4; Vha-Roma 5:12) Naho zwo ralo, samusi Mudzimu o tendela zwenezwi zwithu zwi tshi vha hone, a nga kha ḓi amba uri o “vhumba” tshimuma, dzinganḓevhe, na bofu.
4:16—Mushe o vha a tshi “ḓo nga Mudzimu” kha Aroni nga nḓila-ḓe? Mushe o vha e muimeleli wa Mudzimu. Nga zwenezwo, Mushe o “nga Mudzimu” kha Aroni, we a vha a tshi amba o imelela Mushe.
Ngudo Ine Ra I Wana:
1:7, 14. Yehova o tikedza vhathu vhawe musi vho tsikeledzwa ngei Egipita. U tikedza na Ṱhanzi dzawe dza musalauno nga hu fanaho, na musi vho sedzana na u tovholwa huhulwane.
1:17-21. Yehova u a humbula “vhuthu” hashu.—Nehemia 13:31.
3:7-10. U a thetshelesa tshililo tsha vhathu vhawe.
3:14. Yehova u ḓadzisa ndivho dzawe tshifhinga tshoṱhe. Nga zwenezwo ri nga vha na vhungoho ha uri u ḓo ḓadzisa fulufhelo ḽashu ḽo thewaho Bivhilini.
4:10, 13. Mushe o sumbedza u timatima vhukuma vhukoni hawe ha u amba lwe na musi o no khwaṱhisedzwa uri Mudzimu u ḓo mu thusa, o mu humbela uri a rumele muṅwe muthu uri a ambe na Farao. Naho zwo ralo, Yehova o shumisa Mushe nahone a mu ṋea vhuṱali na maanḓa zwi ṱoḓeaho u ita mushumo wawe. Nṱhani ha u livhisa ṱhogomelo kha vhushayanungo hashu, u nga ri ri nga ḓitika nga Yehova nahone ri ḓadzise nga u fulufhedzea mushumo washu wa u huwelela na u funza.—Mateo 24:14; 28:19, 20.
VHUṰOLO VHU MANGADZAHO VHU BVELEDZA U VHOFHOLOLWA
Mushe na Aroni vho ya phanḓa ha Farao, vha tshi mu humbela uri a tendela Vhaisiraele vha tshi itela Yehova vhuṱambo sogani. Khosi ya Egipita ya tou dadadza. Yehova o shumisa Mushe u ḓisa ṱhamu dzi tshi khou tou tevhekana. Nga murahu ha ṱhamu ya vhufumi ndi hone Farao a tshi tendela uri Vhaisiraele vha ṱuwe. Naho zwo ralo, nga u ṱavhanya ene na mmbi yawe vha vha tevhela vho sinyuwa vhukuma. Fhedzi Yehova a vula nḓila ya u ponyoka vhukati ha Lwanzhe Lutswuku nahone a tshidza vhathu vhawe. Vhaegipita vhe vha vha vha tshi khou vha pandamedza vha nwela khothe musi lwanzhe lu tshi vha tiba.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
6:3—Dzina ḽa Mudzimu a ḽo ngo ḓivhadzwa Abrahamu, Isaka, na Yakobo nga nḓila-ḓe? Vhenevha vhasimulalushaka vho shumisa dzina ḽa Mudzimu nahone vha wana mafulufhedziso a bvaho ha Yehova. Fhedzi a vho ngo ḓivha kana u dzhia Yehova e ene we a ita uri enea mafulufhedziso a ḓadzee.—Genesi 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Mushe o itwa “mudzimu wa Farao” nga nḓila-ḓe? Mushe o vha o ṋewa maanḓa na vhuvhusi zwi fhiraho zwa Farao nga Mudzimu. Nga zwenezwo, ho vha hu si na ṱhoḓea ya u ofha yeneyo khosi.
7:22—Mingome ya Egipita yo wana ngafhi maḓi e a vha a songo shandukiswa a vha malofha? Vha nga vha vho shumisa maḓi e a kiwa Mulamboni wa Nile nga phanḓa ha musi a tshi shandukiswa. Zwi vhonala uri enea maḓi o kunaho a nga kha ḓi vha o wanala nga u bwa zwisima mavuni a re na murongwe tsini na Mulambo wa Nile.—Ekisodo 7:24.
8:22, 23—Ndi ngani Mushe o amba uri zwiṱhavhelo zwa Vhaisiraele ndi zwine “Vha-Egipita vha zwi ila”? Vhaegipita vho vha vha tshi rabela zwipuka zwo fhambanaho. U ambiwa ha zwiṱhavhelo zwo khwaṱhisa u lwela ha Mushe uri Vhaisiraele vha tendelwe u ṱuwa uri vha ye u ṋekedza Yehova zwiṱhavhelo.
12:29—Ndi vhafhio vhe vha vha vha tshi dzhiiwa vhe matanzhe? Matanzhe o vha a tshi katela vhatukana fhedzi. (Numeri 3:40-51) Farao, we na ene a vha e tanzhe, ho ngo vhulahwa. O vha e na muṱa wawe. A ho ngo fa ṱhoho ya muṱa, fhedzi ho fa tanzhe ḽa mutukana ḽa muṱani nga ṅwambo wa ṱhamu ya vhufumi.
12:40—Vhaisiraele vho dzula shangoni ḽa Egipita tshifhinga tshingafhani? Miṅwaha ya 430 yo bulwaho hafha i katela na tshifhinga tshe vharwa vha Isiraele vha tshi fhedza vhe “shangoni ḽa Egipita na shangoni ḽa Kanana.” (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari kha Reference Bible) Abrahamu, we a vha e na miṅwaha ya 75 o pfuka Mulambo wa Efurata nga 1943 B.C.E. musi o livha Kanana. (Genesi 12:4) U bva nga tshenetsho tshifhinga u swika musi Yakobo we a vha e na miṅwaha ya 130 a tshi dzhena Egipita ho vha hu miṅwaha ya 215. (Genesi 21:5; 25:26; 47:9) Hezwi zwi amba uri nga murahu Vhaisiraele vho fhedza tshifhinga tshi linganaho miṅwaha ya 215 vhe Egipita.
15:8—Naa maḓi a Lwanzhe Lutswuku e a vha o “gega” o vha o oma zwa vhukuma? Ḽiiti ḽa Luheberu ḽo ṱalutshedzelwaho nga uri “gega” ḽi amba u hwetekana kana u khwaṱha. Kha Yobo 10:10, wonoyu mubulo wo shumiselwa mafhi o kheṱhaho. Naho zwo ralo, maḓi o gegaho ha ambeli nga ho khwaṱhaho kha maḓi o omaho, a aisi. Arali “muya u bvaho Vhubvaḓuvha” wo bulwaho kha Ekisodo 14:21 wo vha u tshi khou rothola lune wa omisa maḓi, a zwi timatimisi uri ho vha hu tshi ḓo vha ho dovha ha ambiwa huṅwe fhethu nga ha u rothola huhulwane. Samusi ho vha hu si na tshithu tshi vhonalaho tsho vala maḓi, zwo vhonala u nga o vha o gega kana u oma.
Ngudo Ine Ra I Wana:
7:14–12:30. Ṱhamu dza Fumi a dzo ngo sokou vha zwiitea zwo sokou bvelelaho nga khombo. Dzo vha dzo dzula dzo ambiwa nahone dza bvelela nga nḓila ye zwa ambiwa ngayo. Dzenedzo ṱhamu dza fumi dzo sumbedza nga ho khwaṱhaho nḓila ine Musiki a langa ngayo maḓi, ḓuvha, zwikhokhonono, zwipuka, na vhathu! Dzenedzo ṱhamu dzo thoma dza sumbedza uri Mudzimu a nga ḓisela khombo maswina awe a tshi itela u tsireledza vhagwadameli vhawe.
11:2; 12:36. Yehova u fhaṱutshedza vhathu vhawe. Zwi vhonala uri o ita vhungoho ha uri Vhaisiraele zwino vha ṋewe malamba a zwe vha shuma ngei Egipita. Vho ya shangoni ḽeneḽo vhe vhathu vho vhofholowaho, hu si vhe mathubwa ane a ḓo vha dziphuli.
14:30. Ri nga vha na vhungoho ha uri Yehova u ḓo tshidza vhagwadameli vhawe “maṱunguni mahulu” ane a khou ḓa.—Mateo 24:20-22; Ndzumbululo 7:9, 14.
YEHOVA U DZUDZANYA LUSHAKA LUNE A VHA MUVHUSI WALWO
Nga ṅwedzi wa vhuraru nga murahu ha u vhofholowa Egipita, Vhaisiraele vho dzula mishashani fhasi ha Thavha ya Sinai. Musi vhe henefho vho ṱanganedza Milayo ya Fumi na miṅwe milayo, vha ita mulanga na Yehova, nahone vha vha lushaka lu vhuswaho Ngae. Mushe o fhedza maḓuvha a 40 e thavhani, a tshi khou ṋewa ndaela dza malugana na vhurabeli ha ngoho na dza u fhaṱa nnḓu ya mulanga, thembele ine vha tshimbila vho i hwala. Nga tshenetsho tshifhinga, Vhaisiraele vha ita ṋamana ya musuku nahone vha i rabela. Musi a tshi tsa thavhani, Mushe o vhona zwenezwi nahone a sinyuwa vhukuma lwe a pwasha mbaba mbili dze Mudzimu a mu ṋea dzone. Nga murahu ha u ṱarafa ho teaho vhenevha vhakhakhi, o dovha a gonya thavhani nahone a wana dziṅwe mbaba. Musi Mushe a tshi vhuya, ha thoma u fhaṱiwa nnḓu ya mulanga. Musi hu tshi fhela ṅwaha wa u thoma wa mbofholowo ya Vhaisiraele, yeneyi nnḓu ya mbulungelo i mangadzaho na thundu yayo zwo vha zwo fhela. Nga murahu Yehova a i ḓadza nga vhugala hawe.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
20:5—Yehova u “vhila milandu ya vho-khotsi” kha mirafho ya tshifhingani tshi ḓaho nga nḓila-ḓe? Musi muthu a tshi aluwa, muthu muṅwe na muṅwe u haṱulwa zwi tshi ya nga vhuḓifari na mavhonele zwawe. Fhedzi musi lushaka lwa Isiraele lu tshi rabela midzimu i sili, lwo tambula mvelelo dza zwenezwi mirafho na mirafho. Na Vhaisiraele vha fulufhedzeaho vho tshenzhela mvelelo dza zwenezwo lwe zwa ita uri zwi vha konḓele u dzula vha tshi fulufhedzea.
23:19; 34:26—Ndi ngani ndaela ya u sa bika mbudzana nga mukhaha wa mme-ayo yo vha i ya ndeme? U bika mbudzana nga mukhaha wa mme-ayo hu ambiwa uri zwo vha zwi mukhuvha wa vhuhedeni vha tshi humbula uri zwi ḓo vha nisela mvula. Zwiṅwe hafhu, samusi mukhaha wa mme u wa u fusha vhana, u bika vhenevho vhana ngawo zwi ḓo vha i tshiṱuhu. Hoyu mulayo u thusa u sumbedza vhathu vha Mudzimu uri vha fanela u vha vha pfelaho vhuṱungu.
23:20-23—Muruṅwa o bulwaho afha ndi nnyi, nahone ndi ngani dzina ḽa Yehova ḽo vha “ḽi kha ene”? Zwi vhonala uri onoyu muruṅwa o vha e Yesu musi a sa athu vha muthu. O shumiswa u livhisa Vhaisiraele musi vhe nḓilani ya u ya Shangoni ḽo Fulufhedziswaho. (1 Vha-Korinta 10:1-4) Dzina ḽa Yehova “ḽi kha ene” ngauri ndi muthu muhulwane we a tikedza na u khetha dzina ḽa Khotsi awe.
32:1-8, 25-35—Ndi ngani Aroni a songo ṱarafiwa nga ṅwambo wa u ita ṋamana ya musuku? Aroni o vha a sa tendelani na u gwadamelwa ha zwifanyiso. Nga murahu, zwi vhonala uri o ṱanganela na Vhalevi ngae nga u ima siani ḽa Mudzimu na u lwa na vhane vha pikisa Mushe. Musi ho no fheliswa vhe vha vha vhe na mulandu, Mushe o humbudza vhathu uri vho vha vho tshinya vhukuma, a tshi sumbedza uri na vhaṅwe nga nnḓa ha Aroni vho dovha vha wana tshilidzi tsha Yehova.
33:11, 20—Mudzimu o amba na Mushe “vhó livhana zwifhaṱuwo” nga nḓila-ḓe? Hoyu mubulo u sumbedza nyambedzano ya vhukonani ya vhathu vhavhili. Mushe o amba na muimeleli wa Mudzimu nahone a ṋewa ndaela nga mulomo i bvaho ha Yehova a tshi shumisa ene. Fhedzi Mushe ho ngo vhona Yehova, samusi ‘hu si na muthu we a vhona Mudzimu nahone a tshila.’ Zwi re zwone ndi uri Yehova ene muṋe ho ngo amba na Mushe nga ho livhaho. Vha-Galata 3:19 i amba uri “mulayo u tshi vhewa vharuṅwa vho vha vhone vhó u kumedzaho, wa vhewa tshanḓani tsha mu-ima-vhukati.”
Ngudo Ine Ra I Wana:
15:25; 16:12. Yehova u a ṱhogomela vhathu vhawe.
18:21. Vhanna vhe vha khethwa uri vha vhe na vhuḓifhinduleli tshivhidzoni tsha Vhukriste na vhone vha fanela u vha na vhutsila, u ofha Mudzimu, u fulufhedzea, na u sa vha na tseḓa.
20:1–23:33. Yehova ndi Muṋei wa Mulayo muhulwane. Musi vha tshi i thetshelesa, milayo yawe yo vha i tshi ita uri Vhaisiraele vha mu rabele nga nḓila yo dzudzanyeaho na nga dakalo. Yehova u na ndangulo ya lwa ṱaḓulu ṋamusi. U shumisana nayo zwi ita uri ri takale na u tsireledzea.
Mbuno Khulwane Kha Riṋe
Bugu ya Ekisodo i dzumbulula mini nga ha Yehova? I mu amba e Muṋei wa lufuno, Mutshidzi muhulwane vhukuma, Muḓadzisi wa ndivho dzawe. Ndi Mudzimu ane a dzudzanya vhathu vhawe nahone a vha muvhusi wavho.
Musi ni tshi ita muvhalo wa Bivhili wa vhenge iṅwe na iṅwe ni tshi khou lugiselela Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu, a zwi timatimisi uri ni ḓo kwamea vhukuma nga zwe na zwi guda kha bugu ya Ekisodo. Musi ni tshi vhala zwo ṅwaliwaho nga fhasi ha tshiṱoho tshine tsha ri “Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa,” ni ḓo vha na luvhonela lwo ṱanḓavhuwaho nga ha dziṅwe ndimana dza Maṅwalo. Zwo ambiwaho nga fhasi ha tshiṱoho “Ngudo Ine Ra I Wana” zwi ḓo ni sumbedza nḓila ine na nga vhuyelwa ngayo nga muvhalo wa Bivhili wa yeneyo vhege.
[Tshifanyiso kha siaṱari 24, 25]
Yehova o ṋea mushumo munna a ḓiṱukufhadzaho, Mushe, wa u ranga phanḓa Vhaisiraele u bva vhupulini
[Tshifanyiso kha siaṱari 25]
Ṱhamu dza Fumi dzo sumbedza u langa ha Musiki maḓi, ḓuvha, zwikhokhonono, zwipuka, na vhathu
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
A tshi shumisa Mushe, Yehova o dzudzanya Vhaisiraele vha vha lushaka lu vhuswaho ngae