Naa Vhafunzi Vha Fanela U Funza Nga Ha Politiki?

“MUBISHOPO muhulwane wa Canada o vhudza vhaendelahukhethwa uri u ḓidzhenisa kha zwa politiki zwi nga thusa vhashai. . . . Naho arali maitele a zwa politiki a tshi vhonala a sa tendelani na zwi funwaho nga Mudzimu, ‘ri fanela u ḓidzhenisa kha maitele a zwa politiki u itela uri hu vhe na khaṱulokwayo kha vhashai.’”—Catholic News.

Muvhigo wa vharangaphanḓa vha vhurereli wo tikedza u ḓidzhenisa kha zwa politiki; nahone vhenevho vharangaphanḓa vho vha vha tshi anzela u vha na vhuimo ha nṱha kha zwa politiki. Vhaṅwe vho lingedza u khwinisa maitele a zwa politiki. Vhaṅwe vha a takalelwa na u humbulwa nga ṅwambo wa mafulo avho a u lwela u fhelisa u ṱalulwa ha matsinde na vhupuli.

Naho zwo ralo, vhunzhi ha miraḓo ya kereke i a vhilaela musi vhafunzi vha tshi dzhia sia kha mafhungo a zwa politiki. Thero ine ya ri Christian Century i re kha ḓivhavhurereli ya zwa politiki yo ri: “Vhathu vhane vha dzhena kereke ya porotesintante nga tshiṅwe tshifhinga vha a vhilaela nga ha u ḓidzhenisa ha vhafunzi vhavho kha eneo mafhungo.” Vhunzhi ha vhathu vha vhurereli vha humbula uri kereke ndi tshithu tshikhethwa tshine tsha sa fanele u ṱanganyiswa na zwithu zwa politiki.

Hezwi zwo vusa mbudziso dzi nyanyulaho dzine dza kwama vhoṱhe vhane vha tama u vhona shango ḽa khwine. Naa vhafunzi vha Vhakriste vha nga khwinisa maitele a zwa politiki? * Naa u ḓidzhenisa kha zwa politiki ndi nḓila ya Mudzimu ya u ṱoḓa u swikelela muvhuso na shango ḽa khwine? Naa Vhukriste ho thoma sa nḓila ntswa ya u dzhenelela kha zwa politiki?

Vhafunzi Vho Thoma Hani U Ḓidzhenisa Kha Zwa Politiki

Kha bugu ine ya pfi The Early Church, muḓivhazwakale Henry Chadwick o amba uri tshivhidzo tsha Vhukriste tsha kale tsho vha tshi tshi ḓivhelwa u sa ṱoḓa hatsho “vhuimo ha nṱha ha ḽino shango.” Tsho vha tshi “sa ḓidzhenisi kha zwa politiki, tshi sa iti dzikhakhathi, nahone tsho vha tshi sa dzhii sia.” A History of Christianity i ri: “Vhakriste vhoṱhe vho vha vha tshi tenda uri a huna muraḓo wa kereke ane a fanela u vha na vhuimo kha zwa politiki. . . . Kale mathomoni a ḓana ḽa vhuraru ḽa miṅwaha, Hippolytus o amba uri mikhuvha ya ḓivhazwakale ya Vhukriste i sumbedza uri magisiṱaraṱa wa lushaka u fanela u litsha mushumo wawe u itela u vha muraḓo wa kereke.” Naho zwo ralo, nga zwiṱuku nga zwiṱuku vhanna vhe vha vha vha tshi tama u vha na maanḓa vho mbo ḓi thoma u ranga phanḓa zwivhidzo zwinzhi, nahone vha ḓiṋea madzina a vhuimo ha nṱha. (Mishumo 20:29, 30) Vhaṅwe vho vha vha tshi ṱoḓa u vha vharangaphanḓa vha vhurereli na vha politiki. Tshanduko ye ya vha hone nga u ṱavhanya ngei muvhusoni wa Roma yo ṋea vhenevho vharangaphanḓa vha  vhurereli tshibuli tsha u ita zwe vha vha vha tshi khou zwi ṱoḓa.

Nga ṅwaha wa 312 C.E., Muvhusi wa muhedeni wa Roma ane a pfi Constantine o mbo ḓi rembuluwa nahone a vha Mukriste. Zwi mangadzaho ndi uri vhabishopho vha kereke vho vha vho ḓiimisela u tendelana na onoyo muvhusi wa muhedeni u itela uri vha wane ndugelo dze a vha fulufhedzisa dzone. Henry Chadwick o ṅwala a ri: “Kereke ya mbo ḓi dzhenelela tshoṱhe kha u ita dziphetho dza zwa politiki.” Honoho u ḓidzhenisa kha zwa politiki zwo kwama hani vharangaphanḓa vha vhurereli?

Nḓila Ye Maitele A Zwa Politiki A Vha Na Ṱhuṱhuwedzo Ngayo Kha Vhafunzi

Muhumbulo wa uri Mudzimu o vha a tshi ḓo shumisa vharangaphanḓa vha zwa vhurereli sa vhorapolitiki wo tikedzwa zwihuluhulu nga Augustine, we a vha e muḓivhi a re na maanḓa wa zwa vhurereli wa Mukatolika wa ḓana ḽa vhuṱanu ḽa miṅwaha. O amba uri kereke yo vha i tshi ḓo vhusa tshaka dzoṱhe nahone ya ḓisela vhathu mulalo. Fhedzi muḓivhazwakale H. G. Wells o ṅwala a ri: “Zwe zwa itea kha ḓivhazwakale ya Yuropa zwo sumbedza uri u dzhenelela ha vharangaphanḓa vha vhurereli yo vha i si nḓila ya Mudzimu ya u tika Muvhuso wawe.” Ḽa Vhudzhagane a ḽo ngo ḓisa mulalo kha ḽa Yuropa na kha shango ḽoṱhe. Honoho vhurereli he ha vha vhu tshi dzhiiwa sa ha Vhukriste a ho ngo tsha takalelwa nga vhathu vhanzhi. Ho vha ho khakhea mini?

Vhanzhi vhe vha vha vha tshi ḓidzhia sa Vhakriste vho mbo ḓi kungwa nga maitele a zwa politiki vhe na zwiitisi zwavhuḓi, fhedzi vha ḓiwana vha tshi khou ṱanganela kha mishumo mivhi. Martin Luther, mufunzi na muṱalutshedzeli wa Bivhili, u ḓivhelwa vhuḓidini hawe he a vhu ita u itela u khwinisa Kereke ya Katolika. Naho zwo ralo, u lwisana hawe o khwaṱha na pfunzothendwa dza kereke zwo ita uri a ḓivhane na vhe vha vha vhe na zwiṱuṱuwedzi zwa politiki zwa u vutshela. Luther o mbo ḓi xelelwa nga ṱhonifho ye a vha e nayo kha vhathu vhanzhi musi na ene a tshi thoma u bvisela khagala mihumbulo yawe malugana na mafhungo a zwa politiki. U thomani o vha a tshi funa vhathu zwavho vhe vha vha vha tshi vutshela vhaḓivhalea vha tsikeledzaho. Fhedzi, musi honoho u vutshela hu tshi vho bveledza dzikhakhathi, o mbo ḓi ṱuṱuwedza vhenevho vhaḓivhalea uri vha fhelise honoho u vutshela, nahone vha ita nga u ralo, vha ita na u vhulaha vhathu vha zwigidi. Ndi ngazwo vhathu zwavho vho vha vha tshi mu dzhia e mufheṱi. Luther o dovha a ṱuṱuwedza vhaḓivhalea kha u vutshela havho muvhusi wa Katolika. Zwi re zwone ndi uri, vhatevheli vha Luther vhe vha vha vha tshi ḓivhiwa sa Vhaporositante, vho mbo ḓi vhumba dzangano ḽa politiki musi vha tshi thoma u vutshela. U vha na maanḓa ha Luther zwo vha na ṱhuṱhuwedzo-ḓe? Zwo mu tshinya. Sa tsumbo, naho u thomani o vha a tshi lwisana na u kombetshedzwa ha vhathu uri vha tendelane na vhuṅwe vhurereli, o fheleledza a tshi vho ṱuṱuwedza khonani dzawe dza politiki uri dzi vhulahe nga u tou fhisa vhane vha hanedzana na ndovhedzo ya vhana.

John Calvin o vha e mufunzi a ḓivheaho ngei Geneva, fhedzi o fheleledza na ene o vha na ṱhuṱhuwedzo ya zwa politiki. Musi Michael Servetus a tshi ṱalutshedza uri pfunzo ya Vhuraruthihi a i ho Maṅwaloni, Calvin o shumisa maanḓa awe a zwa politiki u itela u ita uri Servetus a fhisiwe o ombelwa kha danda. Zwo vha zwo fhambana lungafhani na pfunzo dza Yesu!

Khamusi vhenevha vhanna vho vha vho hangwa zwine Bivhili ya amba zwone kha 1 Yohane 5:19: “Shango ḽoṱhe ḽo vhumbulutshela kha Muvhi.” Naa vho vha vha tshi ṱoḓa zwa vhukuma u khwinisa maitele a zwa politiki a misini yavho, kana vho vha vha tshi khou sokou ṱoḓa u vha vhathu vha vhuimo ha nṱha vha re na maanḓa vhane vha vha na vhukonani na vhathu vha vhuimo ha nṱha? Hu sa londwi uri zwi re zwone ndi zwifhio, vho vha vho fanela u humbula maipfi o hevhedzwaho  a Yakobo mufunziwa wa Yesu ane a ri: “A ni zwi ḓivhi, zwauri u konana lwa shango ndi u itela Mudzimu vhuswina naa? Onoyo-ha, ané a tama u vha khonani na shango, o ḓi-ita swina ḽa Mudzimu.” (Yakobo 4:4) Yakobo o vha a tshi ḓivha nga ha zwe Yesu a zwi amba malugana na vhafunziwa vhawe musi a tshi ri: ‘A si vha shango ḽino, ngauri na nṋe a thi wa shango ḽino.’—Yohane 17:14.

Naho zwo ralo, musi vha tshi ṱhogomela uri Vhakriste a vho ngo fanela u vha tshipiḓa tsha vhuvhi ha ḽino shango, vhanzhi vho hanedzana na u sa dzhia sia, kana ‘u sa vha vha shango.’ Vha amba uri u sa dzhia sia zwi ita uri Vhakriste vha sa kone u sumbedza lufuno kha vhaṅwe. Vha tenda uri vharangaphanḓa vha kereke vha fanela u ṱanganela kha u lwa na vhutshinyi na u sa vha hone ha khaṱulokwayo. Fhedzi naa u sa dzhia sia he Yesu a hu funza hu ita uri muthu a sa vhilaelele vhaṅwe vhathu? Naa Mukriste a nga kona u sa ḓidzhenisa kha mafhungo a zwa politiki nahone a kona u thusa vhaṅwe vhathu? Thero i tevhelaho i ḓo ṱolisisa dzenedzi mbudziso.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Tshifanyiso kha siaṱari 4]

Vharangaphanḓa vha kereke vho tendela vhavhusi vha tshi ranga phanḓa, u fana na Muvhusi Constantine, u itela u wana maanḓa

[Ṱhaluso ya Vhubvo ha Tshifanyiso]

Musée du Louvre, Paris

[Zwifanyiso kha siaṱari 5]

Ndi ngani vharangaphanḓa vha vhurereli vha ḓivheaho vho ḓidzhenisa kha zwa Politiki?

Augustine

Luther

Calvin

[Ṱhaluso dza Vhubvo ha Tshifanyiso 5]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Portrait by Holbein, from the book The History of Protestantism (Vol. II)