Nganeavhutshilo

Naho Ndo Vha Ndo Swinga, Ndo Dovha Nda Kona U Vhona!

MUANETSHELI NDI EGON HAUSER

Nga murahu ha miṅwedzi mivhili ndo swinga, ndo kona u guda mafhungo-ngoho a Bivhili e nda vha ndi tshi a dzhiela fhasi vhutshiloni hanga hoṱhe.

MUSI ndi tshi sedza murahu miṅwaha i fhiraho mahumi a sumbe, masia manzhi a vhutshilo hanga o vha a tshi mpfusha. Fhedzi arali ndo vha ndi tshi nga kona u shandukisa tshithu tshithihi fhedzi, ndo vha ndi tshi ḓo nanga u ḓivha Yehova Mudzimu ndi tshi kha ḓi vha muṱuku.

Ndo bebwa nga 1927 ngei Uruguay, kushangoni kuṱuku ku re vhukati ha Argentina na Brazil na ku re na mupo wo nakaho vhukuma u mona na phendela shango ya Atlantic. Vhunzhi ha vhathu vhane vha dzula henefho vha bva ngei Italy na Spain. Naho zwo ralo, vhabebi vhanga vho vha vha tshi bva Hungary, nahone musi ndi tshee muṱuku, ro vha ri tshi dzula na vhathu vhane vha tshila vhutshilo ho ḓoweleaho; fhedzi vha re na matshilele a fanaho. Ho vha hu si na ṱhoḓea ya u hoṋa mahothi na u dzhenisa dzitsimbi kha mafasiṱere. Ho vha hu si na luvhengelambiluni zwi tshi ya nga matsinde vhukati hashu. Vhathu vhane vha bva kha mashango a nnḓa na vhadzulapo vha henefho, vharema na vhatshena—roṱhe, ro vha ri dzikhonani.

Vhabebi vhanga vho vha vha tshi dzhena kereke ya Katolika, nahone ndo mbo ḓi thoma u thusa kha miṅwe mishumo ya kereke ndi na miṅwaha ya fumi. Musi ndo no aluwa, ndo mbo ḓi shuma nḓuni dza kereke nahone nda mbo ḓi vha muraḓo wa tshigwada tsha vhathu vhane vha shuma sa vhaeletshedzi vha vhabishopho vhe vha vha vha tshi langula henefho nḓuni dza kereke. Nge nda nanga mushumo wa zwa vhuongi, ndo mbo ḓi rambiwa uri ndi dzhenelele kha khoso ye ya farelwa ngei Venezuela yo dzudzanywaho nga Kereke ya Katolika. Samusi ro vha ri madokotela o gudaho nga ha malwadze a vhafumakadzi, tshigwada tshashu tsho mbo ḓi avhelwa u guda nga mishonga ya u thivhela mbebo ye ya vha i tshi khou thoma u rengiswa nga tshenetsho tshifhinga.

 Zwe Zwa Ntakadza Musi Ndi Tshi Thoma U Vha Mugudiswa Wa Zwa Ngalafho

Musi ndi tshi kha ḓi guda nga ha muvhili wa muthu, ndo takadzwa vhukuma nga ha vhuṱali he nda vhu vhona kha tsiko. Sa tsumbo, ndo mangadzwa vhukuma nga u kona u ḓifhodza ha muvhili na u kona hawo u fhelisa mutsiko, u fana na musi tshivhindi na dziṅwe mbabvu zwi tshi kona u aluwa nga murahu ha musi zwo tsheiwanyana.

Hafhu, ndo vhona vhathu vhanzhi vho huvhadzwaho nga dzikhombo, nahone ndo vha ndi tshi vhaisala vhukuma musi vha tshi fa nga ṅwambo wa uri vho shelwa malofha. Na ṋamusi ndi kha ḓi humbula nḓila ye zwa vha zwi tshi konḓa ngayo u amba na mashaka a muthu o faho nge vhulwadze hawe ha ṋaṋiswa nga u shelwa malofha. Tshifhinga tshinzhi, mashaka o vha a sa vhudzwi uri muthu we vha vha vha tshi mu funa o fa nga ṅwambo wa u shelwa malofha. Nṱhani hazwo, vho vha vha tshi vhudzwa zwiṅwe zwiitisi zwi si zwone. Naho ho no fhela tshifhinga tshinzhi vhukuma, ndi kha ḓi humbula nḓila ye nda vha ndi tshi timatima ngayo musi zwi tshi ḓa kha mafhungo a u shelwa malofha, nahone nda fheleledza ndo phetha nga ḽa uri huna zwiṅwe zwithu zwo khakheaho kha u ita nga u ralo. Zwo vha zwi tshi ḓo vha zwi khwine arali ndo vha tshi ḓivha mulayo wa Yehova malugana na vhukhethwa ha malofha! Khamusi ndo vha ndi tshi ḓo pfesesa uri ndi ngani ndo timatima malugana na u shelwa ha vhathu malofha.—Mishumo 15:19, 20.

U Fushea Nga U Thusa Vhathu

Nga u ya ha tshifhinga, ndo mbo ḓi vha muari na mulanguli wa thuso ya zwa ngalafho ngei Santa Lucía. Ndo dovha nda shuma kha dzangano ḽa National Institute of Biological Science. Zwenezwo zwo mpfusha vhukuma. Ndo thusa vhathu nga malwadze avho, u fhelisa u tambula ha vhathu ṋamani, u tshidza vhutshilo ha vhathu, na u thusa vhomme musi vha tshi khou beba vhana vhavho. Nga ṅwambo wa tshenzhelo ye nda vha ndi nayo malugana na u shelwa ha malofha, ndo iledza u a shumisa nahone nda ita miaro yo vhalaho ndi sa shumisi malofha. Ndo humbula uri u fhalala ha malofha zwi fana na u bvuḓa ha maḓi kha gokoko nga buli. Nahone nda ṱhogomela uri mushonga wa zwenezwo ho vha hu u thivha ḽeneḽo buli, hu si u dzula ndi tshi khou shela maḓi gokokoni.

U Alafha Dziṱhanzi

Ndo thoma u ḓivhana na Ṱhanzi dza Yehova nga vho-1960 musi vha tshi thoma u ḓa kiḽiniki yashu u itela u ariwa hu sa shumiswi malofha. Ndi nga si vhuye nda hangwa muṅwe wa muvulanḓila (muḓinḓa wa tshifhinga tshoṱhe) we nda mu thusa, we a vha a tshi pfi Mercedes Gonzalez. O vha a tshi khou ṱahelelwa vhukuma nga malofha nga nḓila ye madokotela vhoṱhe vha yunivesithi ya vhuongelo vha vha vha sa ṱoḓi u vhea vhutshilo havho khomboni nga u mu ita muaro, vhe na vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri a nga si tshile. Naho o vha a tshi khou xelelwa nga malofha manzhi, ro mu ita muaro kiḽiniki yashu. Wonoyo muaro wa vha u bvelelaho vhukuma, nahone a bvela phanḓa u vula nḓila miṅwaha ya 30 u vhuya u swika a tshi fa e na miṅwaha ya 86.

Tshifhinga tshoṱhe ndo vha ndi tshi takadzwa nga lufuno na u vha na dzangalelo ḽe Ṱhanzi dza vha dzi tshi ḽi sumbedza musi muṅwe wahavho wa Mukriste o valelwa vhuongeloni. Musi ndi tshi dalela vhalwadze vhuongeloni, ndo vha ndi tshi ḓiphina nga u vha thetshelesa musi vha tshi khou amba nga ha thendo dzavho, nahone nda ṱanganedza khandiso dze vha vha vha tshi nṋea dzone. A tho ngo vhuya nda humbula uri hu si kale ndi ḓo vha dokotela wavho na u vha wahavho wa muya.

Ndo mbo ḓi thoma u kwamana tshoṱhe na Dziṱhanzi musi ndi tshi vhinga Beatriz, ṅwana wa muṅwe muthu we nda vha ndi tshi khou mu alafha. Vhunzhi ha miraḓo ya muṱa wa hawe yo vha yo no thoma u ḓiṱanganya na Dziṱhanzi, nahone musi ro  no vhingana, na ene a mbo ḓivha Ṱhanzi i fhiseaho. Nṋe ndo vha ndo farakanea nga mushumo wanga nahone ndo vha ndi tshi ḓiphina nga vhuṅwe vhuimo he nda vha ndi naho siaṋi ḽa zwa vhuongi. Vhutshilo ho vha vhu tshi vhonala vhu tshi takadza vhukuma. A tho ngo vhuya nda zwi humbula uri vhutshilo hanga ho vha vhu tsini na u shanduka vhukuma nga ṅwambo wa vhuṱungu he nda vha ndi tshi ḓo ṱangana naho.

U Welwa Nga Khombo

Tshiṅwe tsha zwithu zwi vhavhavho tshine tsha nga bvelela kha muari ndi u swinga maṱo. Zwenezwo zwo itea kha nṋe. Hu si kale, retina dzanga dzoṱhe dza si tsha shuma—nda mbo ḓi swinga maṱo! Ndo vha ndi sa ḓivhi arali ndo vha ndi tshi ḓo dovha nda kona u vhona. Nga murahu ha musi ndo no itwa muaro, nda eḓela mmbeteni ndo vhofhiwa maṱo anga oṱhe, nahone zwenezwo zwa ntsikeledza vhukuma. Nda ḓipfa ndi si tsha vha wa ndeme na luthihi nahone ndi si na fulufhelo lwe nda vhuya nda humbula na u ḓi vhulaha. Samusi ndo vha ndi kha tshiṱizi tsha vhuṋa, nda tsa kha mmbete nahone nda tshimbila nga luvhondo, ndi tshi khou lingedza u wana fasiṱere. Ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u fhufhela fhasi uri ndi fe. Naho zwo ralo, nda fhedzisela ndo ya phasedzhini, nahone muṅwe wa vhaongi a mmbuyisela mmbeteni.

A tho ngo tsha dovha nda zwi lingedza. Fhedzi nga ṅwambo wa u swinga hanga maṱo, nda tou ṋaṋa u tsikeledzea na u dinalea. Nga tshenetshi tshifhinga ndi tshee ndo swinga, nda fulufhedzisa Mudzimu uri arali nda nga dovha nda kona u vhona, ndi ḓo vhala Bivhili yoṱhe. Mafheleloni, maṱo anga a thoma u kona u vhonanyana, nahone ndo vha ndi tshi vho kona u vhala. Fhedzi ndo vha ndi si nga si tsha kona u bvela phanḓa ndi muari. Ngei Uruguay ho vha hu na ḽiambele ḽine ḽa ri: “No hay mal que por bien no venga,” zwine zwa amba uri “Na kha tshithu tshi si tshavhuḓi vhukuma hu nga bva tshithu tshavhuḓi.” Ndo vha ndi tsini na u tshenzhela vhungoho ha zwine ḽeneḽo ḽiambele ḽa amba zwone.

Ndo Thoma Ndi Si Na Mavhonele Avhuḓi

Ndo vha ndi tshi khou ṱoḓa u renga The Jerusalem Bible yo ṅwalwaho nga maḽeḓere mahulwane, fhedzi nda ṱhogomela uri Ṱhanzi dza Yehova vha na Bivhili dzi sa ḓuri, ye muṅwe muswa wa Ṱhanzi a ri u ḓo nnḓisela yone hayani. Nga matsheloni a tevhelaho a ḓa na yeneyo Bivhili hayani hanga. Musadzi wanga a vula muṋango nahone a amba nae. Nṋe nda amba na musadzi wanga uri arali o no badela yeneyo Bivhili, onoyo mutukana ha tsheena tshiitisi tsha u vha muḓini wanga nga uri u fanela u ṱuwa, onoyo mutukana a mbo ḓi ṱuwa nga u ṱavhanya. Ndo vha ndi sa humbuli uri onoyo muthu o vha a tshi ḓo nthusa vhukuma vhutshiloni hanga.

Ḽiṅwe ḓuvha nda fulufhedzisa musadzi wanga zwithu zwe nda vha ndi si nga si kone u zwi ita. U itela u mu lifhela na u mu takadza, nda amba uri ndi ḓo ṱuwa nae Tshihumbudzoni tsha ṅwaha muṅwe na muṅwe tsha lufu lwa Kristo. Musi ḽeneḽo ḓuvha ḽi tshi swika, nda humbula zwe nda zwi fulufhedzisa nahone nda ṱuwa nae tshihumbudzoni. Ndo takadzwa vhukuma nga muya wa vhukonani na wa vhuthu zwe nda zwi wana henefho. Musi tshiambi tshi tshi thoma nyambo yatsho, nda mangala vhukuma musi ndi tshi vhona uri ndi onouḽa mutukana we nda mu pandela hayani hanga nga nḓila i si yavhuḓi. Nyambo yawe yo nkwama vhukuma, nahone nda pfa vhuṱungu vhukuma nga ṅwambo wa uri a tho ngo mu fara zwavhuḓi. Ndo vha ndi tshi nga mu lifhela nga mini?

Nda humbela musadzi wanga uri a mu rambe u ri a ḓe zwiḽiwani zwa nga madekwana, fhedzi a ri: “Naa a si khwine a tshi rambiwa nga vhone? Kha vha ime henefha u ḓo ḓa kha riṋe.” O vha a tshi khou amba ngoho. Onoyo mutukana a ḓa a ri lumelisa nahone a ṱanganedza honoho u rambiwa nga dakalo.

Nyambedzano ye nda vha nayo nae musi o ḓa hayani hanga nga madekwana yo vha i yone mathomo a tshanduko nnzhi dze nda dzi ita. O ntsumbedza bugu ine ya pfi Ngoho Ine Ya Isa Vhutshiloni Vhu Sa Fheli, * nahone nda mu sumbedza kopi dza rathi dzi fanaho dza yeneyo bugu. Ndo vha ndo ṋewa dzone nga Ṱhanzi dzo fhambanaho dze nda dzi thusa vhuongeloni, nahone ndo vha ndi sa athu dzi vhala na luthihi. Musi ri tshi khou ḽa na musi ro no fhedza u ḽa nahone ho no vha vhusiku vhukuma, nda vhudzisa mbudziso nnzhi vhukuma—nahone dzoṱhe a dzi fhindula a tshi shumisa Bivhili. Yeneyo nyambedzano yo fhedza tshifhinga tshilapfu vhukuma u vhuya u swika nga matsheloni. Musi a sa athu ṱuwa, onoyo mutukana a humbela u  guda na nṋe Bivhili a tshi shumisa bugu ine ya pfi Ngoho. Ra fhedza yeneyo bugu nga miṅwedzi miraru nahone ra bvela phanḓa na bugu ine ya pfi “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! * Nga murahu ha zwenezwo, nda ṋekedza vhutshilo hanga kha Yehova Mudzimu nahone nda lovhedzwa.

U Ḓipfa Ndi Wa Ndeme Hafhu

Naho ndo vha ndo swinga, ‘maṱo anga a mbilu’ o mbo ḓi vulea nda kona u ḓivha mafhungo-ngoho a Bivhili e nda vha ndi tshi a dzhiela fhasi vhutshiloni hanga hoṱhe! (Vha-Efesa 1:18) U ḓivha Yehova na ndivho dzawe dza lufuno zwo shandukisa vhutshilo hanga hoṱhe. Ndo dovha nda ḓipfa ndi wa ndeme na u vha na dakalo. Ndi a thusa vhathu ṋamani na muyani na u vha sumbedza uri vha nga engedza hani vhutshilo havho miṅwe miṅwaha yo engedzeaho kha ano maitele a zwithu na nga hu sa fheli kha maitele maswa a zwithu.

Ndo dzula misi yoṱhe ndi tshi guda nga ha mishonga miswa na u ita ṱhoḓisiso malugana na khombo dzine dza bveledzwa nga malofha, dziṅwe nḓila dza u alafha, ndugelo dza vhalwadze, na nga ha dzi-bioethic. Ndo vha na tshibuli tsha u funza vhaalafhi vha henefho nga ha eneo mafhungo musi ndo rambiwa uri ndi ḓe ndi ambe nga hao kha seminara ya zwa ngalafho. Nga 1994, nda ṱanganela kha muṱangano wa u tou thoma he ha vha hu tshi khou haseledzwa nga ha u alafha hu sa shumiswi malofha ngei Rio de Janeiro, Brazil, nahone nda amba nga ha u shumisana na vhathu vhane vha bvesa malofha. Tshipiḓa tsha eneo mafhungo tsho vha tshi kha thero ye nda i ṅwala ine ya pfi: “Una propuesta: Estrategias para el Tratamiento de las Hemorragias” (“A Strategic Proposition for Anti-Hemorrhagic Treatment”), i re kha magazini wa zwa ngalafho une wa pfi Hemoterapia.

U Fulufhedzea Nga Fhasi Ha Mutsiko

Mathomoni, u timatima hanga malugana na u shelwa malofha ho vha ho thewa kha nḓivho ya zwa saintsi. Naho zwo ralo, musi nṋe muṋe ndo no vha mulwadze, ndo wana zwi tshi vho konḓa u hana u shelwa malofha na u dzula ndo khwaṱha kha lutendo musi ndo sedzana na mutsiko u bvaho kha madokotela. Nga murahu ha u farwa nga vhulwadze ha mbilu vhu vhavhaho, ndo ṱalutshedza muari vhuimo hanga awara dzi fhiraho mbili dzoṱhe. O vha e murwa wa khonani yanga khulwanesa nahone a amba uri a nga si nnditshe ndi tshi fa ngauri a nga kona u tshidza vhutshilo hanga nga u ntshela malofha. Nda rabela Yehova mbiluni, ndi tshi Mu humbela uri a thuse onoyo dokotela uri a kone u pfesesa na u ṱhonifha vhuimo hanga naho a sa tendelani naho. Mafheleloni, onoyo dokotela a fulufhedzisa uri u ḓo ita zwine nda khou zwi amba.

Kha tshiṅwe tshiitea, ndo vha ndi tshi tea u bvisa bundu ḽe ḽa vha ḽi kha prostate gland. Ndo bva malofha vhukuma. Nda dovha nda ḓiwana ndi tshi khou ṱalushedza zwiitisi zwa uri ndi ngani ndi sa ṱoḓi u shelwa malofha, naho ndo xelelwa nga malofha manzhi vhukuma, madokotela vho ṱhonifha phetho yanga.

U Shanduka Ha Mavhonele

Samusi ndo vha ndi muraḓo wa dzangano ḽa International Association of Bioethics, ndo pfa ndo fushea vhukuma musi ndi tshi vhona vhaalafhi na vhavhusi vha tshi shandukisa mavhonele avho malugana na ndugelo dza vhalwadze. Mavhonele a madokotela a u ṱoḓa u tsireledza vhalwadze nga nḓila ine vha funa a khou dzhielwa vhudzulo nga ṱhonifho ine vha fanela u vha nayo kha vhalwadze. Zwa zwino vha tendela vhalwadze vha tshi ṱanganela kha u ita phetho malugana na nḓila ine vha funa u alafhiwa ngayo. Ṱhanzi dza Yehova a vha tsha dzhiiwa sa vhafelalutendo vhane vha sa fanele u ṱhogomelwa siani ḽa zwa ngalafho. Nṱhani hazwo, vha dzhiiwa sa vhalwadze vho ṱalifhaho vhukuma vhane ndugelo dzavho dza fanela u ṱhonifhiwa. Vhaphurofesa vha ḓivheaho vhukuma vho amba kha dziseminara na kha mbekanyamushumo dza thelevishini vha ri: “Ri livhuha vhuḓidini ha Ṱhanzi dza Yehova, zwino ri vho pfesesa  . . . ” “Ro guda kha Dziṱhanzi . . . ” nahone “Vho ri funza uri ri khwinise.”

Ho ambiwa uri vhutshilo ndi ha ndeme u fhira zwithu zwoṱhe ngauri mbofholowo, na tshirunzi zwo vha zwi sa ḓo amba tshithu arali vhutshilo ho vha vhu siho. Zwino vhathu vhanzhi vha a tendelana na maitele a vhuimo ha nṱha a re mulayoni, vha tshi ṱhogomela uri muthu muṅwe na muṅwe u na vhuḓifhinduleli kha ndugelo dzawe na uri ndi ene fhedzi ane a nga ita phetho ya uri ndi zwifhio zwine zwa ḓa u thoma vhutshiloni hawe nga fhasi ha zwiimo naho zwi zwifhio. Nga yeneyi nḓila, tshirunzi, mbofholowo ya u ḓikhethela, na thendo dza vhurereli ndi zwone zwithu zwa u thoma kha vhathu. Vhalwadze vha na ndugelo dza u ḓiitela phetho. Ndugiselelo dza Muhasho wa Mafhungo a Vhuongelo wa Ṱhanzi dza Yehova dzo thusa madokotela manzhi uri a bvele phanḓa u pfesesa enea mafhungo.

Thikedzo ye nda i wana misi yoṱhe kha miraḓo ya muṱa wanga yo ita uri ndi vhe wa ndeme tshumeloni ya Yehova na u shuma sa muhulwane tshivhidzoni tsha Vhukriste. Samusi ndo no ḓi amba, ndi a ḓisola nga ṅwambo wa uri a tho ngo guda mafhungo-ngoho nga ha Yehova ndi tshi kha ḓi vha muṱuku. Naho zwo ralo, ndi livhuha vhukuma nge a vula maṱo anga u itela uri ndi kone u vha na fulufhelo ḽa u tshila Muvhusoni wa Mudzimu, hune “a huna ane a ḓo ri: ‘Ndi a lwala.’ ”—Yesaya 33:24. *

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Tshifanyiso kha siaṱari 24]

Ndi kha miṅwaha yanga ya vhu-30 vhuongeloni nga ngei Santa Lucía

[Tshifanyiso kha siaṱari 26]

Ndi na musadzi wanga, Beatriz, nga 1995