Mbudziso Dzi Bvaho Ha Vhavhali

Naa Ṱhanzi dza Yehova dzi a shumisa zwipiḓa zwiṱuku zwiṅwe na zwiṅwe zwa malofha?

Phindulo dzi tevhelaho dzo tou gandiswa hafhu dzi tshi bva kha khandiso ya ḽa 15 June, 2000.

Phindulo ya mutheo ndi ya uri Ṱhanzi dza Yehova a dzi shumisi malofha. Ri tenda ro khwaṱhisa uri mulayo wa Mudzimu nga malofha a u shanduki u itela u tendelana na mihumbulo ya vhathu. Naho zwo ralo, ho vuwa khani ntswa ngauri vhaḓivhi vha saintsi zwa zwino vha a kona u khethekanya malofha a vha zwipiḓa zwiṋa zwihulwane na zwibveledzwa zwa zwenezwo zwipiḓa. Malugana na u phetha arali a tshi nga ṱanganedza tshiṅwe tsha zwenezwi, Mukriste u fanela u sedza mbuyelo dza ngalafho na khombo dzine zwenezwo zwa nga dzi bveledza. U vhilaelela zwine Bivhili ya zwi amba na uri zwi kwama hani vhushaka hawe na Mudzimu Ramaanḓaoṱhe.

Mafhungo mahulwane a tou vha khagala. U itela u ri thusa u vhona uri ndi ngani zwo ralo, ṱhogomelani zwiṅwe zwine zwa ambiwa nga Bivhili, ḓivhazwakale, na vhubvo ha ngalafho.

Yehova Mudzimu o vhudza makhulukuku washu Noaxe uri malofha a fanela u dzhiiwa sa tshithu tsho khetheaho. (Genesi 9:3, 4) Nga murahu, mulayo wa Mudzimu kha ḽa Isiraele wo sumbedza vhukhethwa ha malofha: “Nnyi na nnyi wa lushaka lwa Isiraele na a re mutsinda . . . ane a ḽa malofha, ndi ḓo mu ṱhavha nga maṱo anga.” Nga u sa tevhedza mulayo wa Mudzimu, Muisiraele o vha a tshi nga tshinya vhaṅwe, ngauralo Mudzimu o engedza nga uri: “Ndi ḓo mu bvisa kha lushaka lwa hawe.” (Levitiko 17:10) Nga murahu, muṱanganoni ngei Yerusalema, vhaapostola na vhanna vhahulwane vho laedza uri ri fanela u ‘laṱa u ḽa malofha.’ U ita nga u ralo ndi zwa ndeme u fana na u laṱa u ḓifara luvhi ha u ṱangana nga dzimbeu kana u gwadamela zwifanyiso.—Mishumo 15:28, 29.

‘U laṱa’ zwo vha zwi tshi amba mini nga zwenezwo zwifhinga? Vhakriste vho vha vha sa ḽi malofha, e mavhisi kana o itwa mavhede; nahone vho vha vha sa ḽi ṋama ya tshipuka tshi songo shululwaho malofha. Hafhu zwiḽiwa zwi re na malofha, u fana na vorosi i re na malofha, zwo vha zwi songo fanela u ḽiwa. U ḽa malofha nga nḓila dzenedzi zwo vha zwi u pfuka mulayo wa Mudzimu.—1 Samuele 14:32, 33.

Vhunzhi ha vhathu vha zwifhingani zwa kale vho vha vha sa dinwi nga u ḽa malofha, samusi ri tshi nga zwi vhona kha maṅwalwa a Tertullian (maḓana a miṅwaha a vhuvhili na a vhuraru C.E.). Musi a tshi aravha mulandu wa mazwifhi wa uri Vhakriste vho vha vha tshi ḽa malofha, Tertullian o bula tshaka dze dza vhofha milanga nga u thetshela malofha. O ita na u amba uri “musi hu na mutambo luvhanḓeni, [vhaṅwe] vha re na ḓora ḽa vhupangwa vho vha vha tshi kwama malofha mavhisi a muthu a re na mulandu . . . uri vha alafhe vhulwadze havho ha tshifakhole.”

Yeneyi mishumo (naho Vharoma vho i ita nga ṅwambo wa u ṱoḓou vha na mutakalo wavhuḓi) yo vha yo khakhea kha Vhakriste samusi Tertullian o ṅwala uri: “A ri vhuyi ra shela malofha a tshipuka kha zwiḽiwa zwashu.” Vharoma vho vha vha tshi shumisa zwiḽiwa zwi re na malofha u itela u linga u fulufhedzea ha Vhakriste vha vhukuma. Tertullian o engedza: “Zwino, ndi vhudzisa inwi, samusi ni tshi ḓivha uri [Vhakriste] vha nyala nga nyofho malofha a zwipuka, naa ni humbula uri vha ḓo vha na ḓora ḽa malofha a muthu?”

Ṋamusi, ndi vhathu vha si gathi vhane vha ḓo humbula uri milayo ya Mudzimu Ramaanḓaoṱhe i a kwamea arali dokotela a themendela uri vha shelwe malofha. Vhukuma, naho riṋe sa Ṱhanzi dza Yehova ri tshi ṱoḓa u dzula ri tshi tshila, ro ḓiimisela u thetshelesa mulayo wa Yehova nga malofha. Zwenezwi zwi amba mini malugana na maalafhele a zwino?

Musi u shelwa malofha mavhisi zwi tshi thoma u ḓowelea nga murahu ha Nndwa ya Shango ya Vhuvhili, Ṱhanzi dza Yehova dzo vhona uri zwo vha zwi tshi lwisana na mulayo wa Mudzimu—nahone ri kha ḓi tenda zwenezwo. Naho zwo ralo, zwa ngalafho zwo no shanduka nga u ya ha tshifhinga. Ṋamusi, vhunzhi ha u shelwa malofha a si ha malofha mavhisi, fhedzi ndi ha zwivhumbi zwao zwihulwane: (1) tsiki tswuku; (2) tsiki tshena; (3) dzi-platelet; (4) plasma (serum), luḓi lwa hone. Zwi tshi ya nga vhuimo ha mulwadze, madokotela a nga shumisa tsiki tswuku, tsiki tshena, dzi-platelet, kana plasma. U shelwa zwenezwi zwivhumbi zwihulwane  zwi ita uri malofha mathihi a ṋewe vhalwadze vho fhamba-fhambanaho. Ṱhanzi dza Yehova vha tenda uri u shelwa malofha mavhisi kana zwiṅwe zwa zwivhumbi zwao zwihulwane zwi lwisana na mulayo wa Mudzimu. Zwi swayeaho ndi uri u farelela wonoyu mulayo wo thewaho Bivhilini zwo vha tsireledza kha khombo nnzhi, u katela na malwadze a tshivhindi na AIDS, ane a nga waniwa kha malofha.

Naho zwo ralo, samusi zwi tshi konadzea u ṱuḓa zwivhumbi zwihulwane zwa malofha, hu vhudziswa mbudziso nga ha zwiṅwe zwipiḓa zwi bvaho kha zwivhumbi zwihulwane zwa malofha one aṋe. Zwenezwo zwipiḓa zwo salaho zwi shumiswa hani, nahone Mukriste u fanela u humbula mini musi a tshi ita phetho nga hazwo?

Malofha o serekana. Naho hu plasma—ine phesenthe dzayo dza 90 dza vha maḓi—i na dzi-hormone nnzhi, miṋo, dzi-enzyme, na pfushi, u katela na dzi-mineral na swigiri. Plasma i dovha ya vha na phurotheini dzi fanaho na albumin, tshivhumbi tsha govho, na maswole a muvhili ane a lwa na malwadze. Vhaḓivhi vha thekiniki vha bvisa na u shumisa phurotheini nnzhi dza plasma. Sa tsumbo, tshivhumbi tsha govho VIII tsho ṋewa vhathu vho farwaho nga vhulwadze ha hemophilia, vhane vha fhalala malofha nga hu leluwaho. Kana arali muṅwe a tshi nga farwa nga maṅwe malwadze, madokotela a nga mu ṱhavha dzhekiseni dzi re na gamma globulin yo bviswaho kha plasma ya malofha a vhathu vho no elulwaho. Dziṅwe phurotheini dza plasma dzi shumiswa u alafha, fhedzi zwo bulwaho afho nṱha zwi sumbedza nḓila ine tshivhumbi tshihulwane tsha malofha (plasma) tsha nga ṱuḓwa ngayo u itela uri hu waniwe zwiṅwe zwipiḓa. *

Samusi plasma ya malofha i tshi nga vha na zwipiḓa zwo fhamba-fhambanaho, zwiṅwe zwivhumbi zwihulwane (tsiki tswuku, tsiki tshena, dzi-platelet) zwi nga itwa uri zwi bvise zwipiḓa zwiṱuku. Sa tsumbo, tsiki tshena dza malofha dzi nga vha tshisima tsha dzi-interferon na dzi-interleukin, dzi shumiselwaho u vhulaha zwiṅwe zwitzhili na khentsara. Platelet dzi nga ṱuḓwa uri dzi bvise tshivhumbi tshi fhodzaho zwilonda. Nahone hu khou itwa miṅwe mishonga ine ya katela na (khamusi mathomoni) zwivhumbi zwo bviswaho kha malofha. Ngalafho dzo raloho a dzi kateli u shela zwenezwo zwivhumbi zwihulwane zwa malofha; kanzhi dzi katela zwipiḓanyana zwa zwenezwo zwivhumbi. Naa Vhakriste vha fanela u ṱanganedza zwenezwi zwipiḓanyana musi vha tshi alafhiwa? A ri koni u fhindula yeneyo mbudziso. Bivhili a i ri ṋei zwidodombedzwa kha enea mafhungo, nga zwenezwo Mukriste muṅwe na muṅwe u fanela u ḓiitela phetho u tendelana na luvalo lwawe phanḓa ha Mudzimu.

Vhaṅwe vha nga hana naho tshi tshini tsho bviswaho kha malofha (na zwipiḓanyana zwo itelwaho u vusulusa nyelulo lwa tshifhinganyana). Yeneyo ndi nḓila ine vha pfesesa ngayo ndaela ya Mudzimu ya ‘u laṱa u ḽa malofha.’ Vha pfesesa uri mulayo wawe kha Vhaisiraele wo vha u tshi ṱoḓa uri malofha o bviswaho kha tshipuka a ‘shululelwe fhasi.’ (Doiteronomio 12:22-24) Ndi ngani zwenezwi zwo fanela? Ee, u itela u wana gamma globulin, zwivhumbi zwa malofha zwine zwa ita govho na zwiṅwe zwi ṱoḓa uri malofha a kuvhanganywe nahone a ṱuḓwe. Nga zwenezwo, vhaṅwe Vhakriste vha hana mishonga yo raloho, samusi vha tshi hana u shelwa malofha mavhisi kana zwivhumbi zwao zwihulwane zwiṋa. Vhuimo havho, vhune ha langwa nga luvalo vhu fanela u ṱhonifhiwa.

Vhaṅwe Vhakriste vha phetha nga nḓila yo fhambanaho na yeneyo. Na vhone vha hana u shelwa malofha mavhisi, tsiki tswuku, tsiki tshena, dzi-platelet kana plasma. Naho zwo ralo, vha nga kha ḓi tenda uri dokotela a vha alafhe nga tshipiḓa tsho bviswaho kha zwivhumbi zwihulwane. Na henefha vhaṅwe vha nga ita phetho dzo fhambanaho na dza vhaṅwe. Muṅwe Mukriste a nga tenda u ṱhavhiwa dzhekiseni i re na gamma globulin, fhedzi a nga kha ḓi tenda kana a hana u ṱhavhiwa dzhekiseni i re na zwiṅwe zwithu zwo ṱumbulwaho kha tsiki tswuku kana tshena. Naho zwo ralo, nga u tou angaredza, ndi mini zwine zwa nga ita uri vhaṅwe Vhakriste vha ṱanganedze zwipiḓa zwa malofha?

“Mbudziso Dzi Bvaho Ha Vhavhali” kha Tshiingamo tsha ḽa 1 June, 1990 (nga Luisimane), tsho amba uri protein dza plasma (zwipiḓa zwadzo) dzi a bva kha malofha a mufumakadzi o vhifhaho muvhilini dza dzhena kha nyelelo ya malofha a ṅwana wawe a sa athu bebwa. Nga zwenezwo mme u fhirisela globulin kha ṅwana wawe, ine ya vha ya ndeme uri a kone u lwisana na malwadze. Vhukuma, musi tsiki tswuku dza ṅwana a sa athu bebwa dzi tshi ṱhaphudza kualutshele kwadzo, tshipiḓa tshadzo tshine tsha tshimbidza muya-mufhe tshi a ṱuḓwa. Tshiṅwe  tshipiḓa tshayo tsha ndeme tshi vha bilirubin, ine ya pfuka placental ya dzhena kha mme nahone ya bviswa na tshika ya muvhili wawe. Vhaṅwe Vhakriste vha nga phetha uri samusi zwipiḓanyana zwa malofha zwi tshi nga fhirela kha muṅwe muthu nga enea maitele a mupo, vha nga ṱanganedza tshipiḓa tsha malofha tshine tsha bva kha plasma ya malofha kana ya dzitsiki.

Naa mbuno ya uri mihumbulo na phetho dzo thewaho kha luvalo zwi a fhambana i amba uri enea mafhungo a si a ndeme? Hai. Ndi a ndeme. Naho zwo ralo, hu na phindulo i pfalaho. Mafhungo a re afho nṱha a sumbedza uri Ṱhanzi dza Yehova dzi hana u shelwa malofha magaga na zwivhumbi zwihulwane zwa malofha. Bivhili i livhisa Vhakriste uri vha ‘laṱe zwidzimu zwa u itela midzimu i sili, na u ḽa malofha na vhupombwe.’ (Mishumo 15:29) Nga zwenezwo, musi zwi tshi ḓa kha zwipiḓanyana zwa zwivhumbi zwihulwane naho zwi zwifhio, Mukriste muṅwe na muṅwe o no elekanya nga vhuronwane na nga lwa thabelo, u fanela u ḓiitela phetho u tendelana na luvalo lwawe.

Vhathu vhanzhi vha nga ṱanganedza ngalafho naho i ifhio ine ya vhonala i tshi ḓo vha fhodza nga u ṱavhanya na ngalafho ine vha ḓivha uri i na khombo dza mutakalo, u fana na mishonga ya malofha. Mukriste a fulufhedzeaho u lwela u vha na mukano, mavhonele o linganyiselwaho ane a katela na zwi fhiraho masia a lwa ṋama. Ṱhanzi dza Yehova vha dzhiela nṱha vhuḓidini ha u ita uri hu vhe na ngalafho ya vhuimo ha nṱha, nahone vha ṱolisisa khombo na mbuyelo zwa ngalafho dziṅwe na dziṅwe. Naho zwo ralo, musi zwi tshi ḓa kha mishonga yo itwaho nga malofha, vha ṱolisisa nga vhuronwane zwine Mudzimu a amba zwone na vhushaka havho na Tshisima tshashu tsha Vhutshilo.—Psalme ya 36:9.

Ndi phaṱutshedzo yavhuḓi lungafhani kha Mukriste u vha na fulufhelo ḽi ngaho ḽa mupsalme, we a ṅwala uri: “Ngauri Yehova Mudzimu ndi Ene Ḓuvha, ndi Ene Tshiṱangu; Yehova ndi Ene mukovhi wa tshilidzi na vhurena; vhané vha tshimbila kha dzo lulamaho, ha vha dzimi zwivhuya. Yehova . . . Mashudu, muthu ané a U fulufhedza.”—Psalme ya 84:11, 12.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Bogisi kha siaṱari 31]

MBUDZISO DZINE DZA NGA VHUDZISWA DOKOTELA

Arali ni tshi ḓo ariwa kana ni tshi ḓo ṋewa ngalafho ine ya nga katela mushonga u re na malofha, vhudzisani:

Naa vhashumi vhoṱhe vha zwa ngalafho vha a zwi ḓivha uri, sa muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova, a zwo ngo fanela uri ndi shelwe malofha (malofha mavhisi, tsiki tswuku, tsiki tshena, dzi-platelet, kana plasma ya malofha) nga fhasi ha vhuimo naho vhu vhufhio?

Arali mushonga une na ḓo ṋewa u tshi nga vha wo itwa nga “plasma” ya malofha, tsiki tswuku kana tshena, kana dzi-“platelet,” vhudzisani:

Naa wonoyo mushonga wo itwa nga tshiṅwe tsha zwivhumbi zwiṋa zwihulwane zwa malofha? Arali zwo ralo, naa ni nga ṱalusa zwenezwo zwivhumbi zwawo?

Ndi mungafhani wonoyu mushonga wo vanganywaho na malofha une wa nga ṋewa, nahone nga nḓila-ḓe?

Arali luvalo lwanga lwa ntendela u ṱanganedza tshenetshi tshipiḓa, ndi dzifhio dziṅwe khombo dza ngalafho dzine dza nga vha hone?

Arali luvalo lwanga lwa ntsudzulusela u hana tshenetshi tshipiḓa, ndi ifhio iṅwe ngalafho ine ya nga shumiswa?

Musi ndo no elekanya nga enea mafhungo nga ho dzikaho, ndi nga ni vhudza lini phetho yanga?